Page 66 of 655
PDF/HTML Page 121 of 710
single page version
a. 1. sūtra 20] [63 (7) bhāvashrut ane dravyashrut
shrutagnānamān tāratamyatānī apekṣhāe bhed paḍe chhe; ane tenā nimittamān paṇ bhed paḍe chhe. bhāvashrut ane dravyashrut e bannemān be, anek ane bār bhed paḍe chhe. bhāvashrutane bhāvāgam paṇ kahī shakāy chhe, ane temān dravyaāgam nimitta hoy chhe. dravya āgam (shrut) nā be bhed-1-aṅgapraviṣhṭa ane ra-aṅgabāhya chhe; aṅg- praviṣhṭanā bār bhed chhe. (8) anakṣharātmak ane akṣharātmak shrutagnān
anakṣharātmak shrutagnānanā be bhed-paryāyagnān ane paryāyasamās chhe. sūkṣhma nigodiyā jīvane utpanna thatī vakhate je pahele samaye sarva jaghanya shrutagnān hoy chhe te paryāyagnān chhe. bījo bhed paryoyasamās chhe. sarva jaghanya gnānathī adhik gnānane paryāyasamās kahe chhe. [tenā asaṅkhyāt lokapramāṇ bhed chhe.] nigodiyā jīvane samyak shrutagnān hotun nathī paṇ mithyāshrut hoy chhe; māṭe ā be bhed sāmānya shrutagnānanī apekṣhāe kahyā chhe em samajavun. (9) samyak ane mithyā evā be bhed nahi letān; sāmānya mati-shrutagnānano vichār karīe to darek chhadmastha jīvane mati ane shrutagnān hoy chhe. sparshavaḍe koī vastunun jāṇavun thayun te matignān chhe; ane tenā sambandhathī ‘ā hitakārī nathī’ ityādi gnān thavun te shrutagnān chhe, te anakṣharātmak shrutagnān chhe. ekendriyādik asañgnī jīvone anakṣharātmak shrutagnān ja hoy chhe. sañgnī pañchendriy jīvone banne prakāranun shrutagnān hoy chhe.
pramāṇanā- be prakāranān chhe-1-svārtha pramāṇ, ra-parārtha pramāṇ. svārtha pramāṇ to gnānasvarūp chhe ane parārtha pramāṇ vachanarūp chhe. shrut sivāyanā chār gnān svārtha pramāṇ chhe. shrutapramāṇ svārtha-parārtha bannerūp chhe, tethī gnānarūp ane vachanarūp chhe. shrut upādān chhe, vachan tenun nimitta chhe. [vikalpano samāvesh vachanamān thaī jāy chhe.] parārthapramāṇano ansh te ‘nay’ chhe.
rājavārtik-pānun-1pa3; sarvārthasidvi pānun-pa6 adhyāy-1 sūtra-6] (11) ‘shru’tano artha
Page 67 of 655
PDF/HTML Page 122 of 710
single page version
64] [mokṣhashāstra
shrutagnān matignān pachhī thaī shake chhe. topaṇ varṇavavā lāyak tathā shikṣhāyogya sarva viṣhayo temān (shrutagnānamān) āve chhe, ane te sāmbhaḷīne jāṇī shakāy chhe. e rīte ‘shrutagnān’ mān shrutano (shabdano) sambandh mukhyatāthī chhe; te kāraṇe shrutagnānane shāstragnān (bhāvashāstragnān) paṇ kahevāmān āve chhe. (shabdo sāmbhaḷīne je shrutagnān thāy chhe te sivāy bījā prakāranun paṇ shrutagnān thāy chhe.) samyaggnānī puruṣhano upadesh sāmbhaḷavā uparathī pātra jīvone ātmānun yathārtha gnān thaī shake chhe te apekṣhāe tene shrutagnān kahevāmān āve chhe. (12) rūḍhinā baḷathī paṇ matipūrvak thatā ā visheṣh gnānane ‘shrutagnān’ kahevāmān
āve chhe. (13) shrutagnānane vitarka paṇ kahevāmān āve chhe. [adhyāy 9, sūtra-39] (14) aṅgapraviṣhṭa ane aṅgabāhya
aṅgapraviṣhṭa bār bhedanān nām–1-āchārāṅg, 2-sūtrakr̥utāṅg, 3-sthānāṅg, 4- samavāyāṅg, pa-vyākhyāpragnapti aṅg, 6-gnātr̥udharmakathā aṅg, 7-upāsak adhyayanāṅg, 8-antakr̥utadashāṅg, 9-anuttaraupapādik aṅg, 10-prashnavyākaraṇ aṅg, 11-vipākasūtrāṅg ane 12-draṣhṭipravād aṅg. aṅgabāhya shrutamān chaud prakīrṇak hoy chhe. ā bār aṅg ane chaud pūrvanī rachanā, je divase tīrthaṅkar bhagavānano divya- dhvani chhuṭe chhe tyāre bhāvashrutarūp paryāyathī pariṇat gaṇadharabhagavān ek ja muhūrta mān kramathī kare chhe. (1p) ā badhān shāstro nimitta mātra chhe; bhāvashrutagnānamān tene anusarīne
tāratamyatā hoy chhe-em samajavun. (16) mati ane shrutagnān vachcheno bhed
prashnaḥ– jem matignān indriy ane manathī utpanna thāy chhe, tem shrutagnān paṇ indriy ane manathī utpanna thāy chhe- to pachhī temān bhed shun chhe?
shaṅkākāranāṅkāraṇo–indriy ane manathī matignānanī utpatti thāy chhe te prasiddha chhe, ane shrutagnān vakatānā kahevāthī ane shrotānā sāmbhaḷavāthī utpanna thāy chhe tethī vaktānī jībh ane shrotānā kān tathā man e shrutagnānanī utpattimān kāraṇo chhe; e rīte mati-shrut bannenā utpādak kāraṇ indriyo ane man thayān, māṭe tene ek mānavān joīe.
Page 68 of 655
PDF/HTML Page 123 of 710
single page version
a. 1. sūtra 20] [6p
uttaraḥ– matignān ane shrutagnānane ek mānavān te barābar nathī. matignān ane shrutagnān banne indriyo ane manathī utpanna thāy chhe e hetu asiddha chhe; kemake jībh ane kānane shrutagnānanī utpattimān kāraṇ mānavān te bhūl chhe. jībh to shabdanun uchchāraṇ karavāmān kāraṇ chhe, shrutagnānanī utpattimān kāraṇ nathī. kān paṇ jīvane thatā matignānanī utpattimān kāraṇ chhe, shrutagnānanī utpattimān kāraṇ nathī; tethī shrutagnānanī utpattimān be indriyone kāraṇ batāvavī, mati ane shrutagnān banne indriyo ane manathī utpanna thāy chhe em kahīne bannenī ekatā mānavī te mithyā chhe. te be indriyo shrutagnānamān nimitta nathī. e rīte mati ane shrutagnānanī utpattinā kāraṇamān bhed chhe. matignān indriyo ane mananā kāraṇe utpanna thāy chhe, ane je padārthano indriyo tathā man dvārā matignānathī nirṇay thaī gayo hoy te padārthanun man dvārā je visheṣhatāthī gnān thāy chhe te shrutagnān chhe; māṭe banne gnān ek nathī paṇ judān judān chhe. (17) visheṣh khulāso
1. indriy ane man dvārā ‘ā ghaḍo chhe’ em nishchay karyo te matignān chhe; tyārapachhī e ghaḍāthī judā, anek sthaḷo ane anek kāḷamān rahevāvāḷā athavā bhinna raṅgonā samān jātinā bījā ghaḍānun gnān karavun te shrutagnān chhe. ek padārthane jāṇyā bād samān jātinā bījā prakārane jāṇavā te shrutagnānano viṣhay chhe. athavā-
2. īndriy ane man dvārā je ghaḍāno nishchay karyo, tyārapachhī tenā bhedonun gnān karavun te shrutagnān chhe; jemake -amuk ghaḍo amuk raṅgano chhe, athavā amuk ghaḍo māṭīno chhe- amuk ghaḍo tāmbā pittaḷano chhe; evī rīte indriy ane man dvārā nishchay karī tenā bhed-prabhedane jāṇanārun gnān te shrutagnān chhe. te ja (matignāne jāṇelā) padārthanā bhed-prabhedanun gnān te paṇ shrutagnān chhe. athavā-
3. ‘ā jīv chhe’ ke ‘ā ajīv chhe’ evo nishchay karyā pachhī je gnānathī sat-saṅkhyādi dvārā tenun svarūp jāṇavāmān āve chhe te shrutagnān chhe; kemake te visheṣhasvarūpanun gnān indriy dvārā thaī shakatun nathī, tethī te matignānano viṣhay nathī paṇ shrutagnānano viṣhay chhe. jīv-ajīv jāṇyā pachhī tenā sat-saṅkhyādi visheṣhonun gnān mātra mananā nimittathī thāy chhe. matignānamān ek padārtha sivāy bījā padārthanun ke te ja padārthanā visheṣhonun gnān thatun nathī; māṭe matignān ane shrutagnān judājudā chhe. avagrah pachhī īhāgnānamān te ja padārthanun visheṣhagnān chhe ane īhā pachhī avāyamān te ja padārthanun visheṣh gnān chhe; paṇ temān (īhā ke avāyamān) te ja padārthanā bhed-prabhedanun gnān nathī, māṭe te matignān chhe-shrutagnān nathī. (avagrah, īhā, avāy e matignānanā bhedo chhe.)
Page 69 of 655
PDF/HTML Page 124 of 710
single page version
66] [mokṣhashāstra
jīvane samyagdarshan thatān ja samyakmati ane samyakshrutagnān thāy chhe. samyagdarshan kāraṇ chhe ane samyaggnān kārya chhe-em samajavun ā samyakmati ane shrutagnānanā je bhed āpyā chhe te gnānanī visheṣh nirmaḷatā thavā māṭe āpyā chhe; paṇ te bhedamān aṭakī, rāgamān rokāī rahevā māṭe āpyā nathī; māṭe te bhedonun svarūp jāṇī jīve potānā trikāḷī akhaṇḍ abhed chaitanyasvabhāv taraph vāḷī nirvikalpa thavānī jarūr chhe. ।। 20।।
[देवनारकाणाम्] dev ane nārakīone hoy chhe.
(1) avadhignānanā be bhed chheḥ- 1-bhavapratyay, ra-guṇapratyay. kāraṇ ane nimitta
e traṇ ekārthavāchak shabdo chhe. ahīn ‘bhavapratyay’ shabda bāhya nimittanī apekṣhāe kahel chhe, antaraṅg nimitta to darek prakāranā avadhignānamān avadhignānāvaraṇīy karmano kṣhayopasham chhe. (2) dev ane nārakaparyāy dhāraṇ karatān, jīvane je avadhignān utpanna thāy chhe te
nimitta chhe, nahi ke shikṣhā, jap, tap ādik; temaj nārakī ane devanā
paryāyamān utpattimātrathī avadhignān prāpta thāy chhe. [ahīn samyaggnānano viṣhay
‘bhavapratyay’ shabda vāparyo chhe.]
(3) bhavapratyay avadhignān dev, nārakī tathā tīrthaṅkarone (chhadmastha dashāmān) hoy
chhe, te niyamathī deshāvadhi hoy chhe; te samasta pradeshathī utpanna thāy chhe. (4) ‘guṇapratyay’-koī khās paryāy (bhav) nī apekṣhā na rākhatān, jīvanā
kṣhayopashamanimittak kahevāy chhe. ।। 21।।
Page 70 of 655
PDF/HTML Page 125 of 710
single page version
a. 1. sūtra 22] [67
क्षयोपशमनिमित्तः षड्विकल्पः शेषाणाम्।। २२।।
anugāmī, ananugāmī, varddhamān, hīyamān, avasthit, anavasthit-evā chha bhedavāḷun chhe, ane te [शेषाणाम्] manuṣhya tathā tiryañchane thāy chhe.
(1) anugāmī–je avadhignān sūryanā prakāshanī māphak jīvanī sāthe sāthe jāy tene
varddhamān–je avadhignān shuklapakṣhanā chandranī kaḷānī māphak vadhatun rahe tene
(2) manuṣhyone ā avadhignān thāy chhe em kahyun chhe temān tīrthaṅkaro na levā, bījā
manuṣhyo samajavā; te paṇ bahu thoḍā manuṣhyone thāy chhe. ā avadhignānane ‘guṇapratyay’ paṇ kahevāmān āve chhe. te nābhinī upar shaṅkh, padma, vajra, svastik, kalash, māchhalān ādi shubh chihna dvārā thāy chhe. (3) avadhignānanā *pratipāti, ×apratipāti, deshāvadhi, paramāvadhi ane sarvāvadhi
evā bhedo paṇ paḍe chhe. (4) +jaghanya deshāvadhi sanyat tathā asanyat manuṣhyo ane tiryañchane thāy chhe; (dev-
nārakīne thatun nathī) utkr̥uṣhṭa deshāvadhi sanyat bhāvamunine ja thāy chhe, anya tīrthaṅkarādik gr̥uhastha-manuṣhya, dev, nārakīne nahī; temane deshāvadhi thāy chhe. _________________________________________________________________ *pratipāti=paḍī jāy tevun; × apratipāti = na paḍe tevun. +jaghanya=sauthī thoḍun.
Page 71 of 655
PDF/HTML Page 126 of 710
single page version
68] [mokṣhashāstra (pa) deshāvaghi e upar [pārā 1 mān] kahelā chha prakār tathā pratipāti ane
apratipāti em āṭh prakāranun hoy chhe. paramāvadhi anugāmī, ananugāmī, varddhamān, avasthit, anavasthit ane apratipātī hoy chhe. (6) avadhignān rūpī– pudgal tathā te pudgalanā sambandhavāḷā sansārī jīv (nā
vikārī bhāv) ne pratyakṣha jāṇe chhe. (7) dravya apekṣhāe jaghanya avadhignānano viṣhay–ek jīvanā audārik sharīr
dravya apekṣhāe sarvāvadhignānano viṣhay– ek paramāṇ sudhī jāṇe chhe.
dravyonā bhedone jāṇe chhe.
kṣhetra apekṣhāe jaghanya avadhignānano viṣhay-utsedhāṅgulanā [āṭh yav
kṣhetrane jāṇe chhe.
kṣhetra apekṣhāe madhyam avadhignānano viṣhay-jaghanya ane utkr̥uṣhṭanī vachchenā
kṣhetrabhedone jāṇe chhe.
kāḷ apekṣhāe jaghanya avadhignānano viṣhay-(jaghanyathī) āvalinā
asaṅkhyātabhāgapramāṇ bhūt ane bhaviṣhyane jāṇe chhe.
kāḷ apekṣhāe utkr̥uṣhṭa avadhignānano viṣhay-asaṅkhyāt lokapramāṇ atīt
ne anāgat kāḷ ne jāṇe chhe.
kāḷ apekṣhāe madhyam avadhignānano viṣhay–jaghanya ane utkr̥uṣhṭa vachchenā
kāḷabhedone jāṇe chhe.
bhāvanī apekṣhāe avadhignānano viṣhay–pahelān dravyapramāṇ nirūpaṇ karel
dravyonī shaktine jāṇe chhe.
(8) karmano kṣhayopasham nimittamātra chhe em samajavun, eṭale ke jīv potānā
kāraṇ chhe. avadhignān vakhate avadhignānāvaraṇano kṣhayopasham svayam hoy eṭalo
Page 72 of 655
PDF/HTML Page 127 of 710
single page version
a. 1. sūtra 22] [69
sambandh batāvavā nimitta jaṇāvyun chhe. karmanī te vakhatanī sthiti karmanā potānā kāraṇe kṣhayopashamarūp hoy chhe, eṭalo nimitta-naimittik sambandh chhe te ahīn batāvyo chhe. (9) kṣhayopashamano artha–(1) sarvaghāti sparddhakono udayābhāvī kṣhay; (ra) deshaghāti
chhe. tathā-
prakr̥itionā kṣhay tathā upashamane kṣhayopasham kahe chhe. [shrī dhavalā, pustak pa,
(10) guṇapratyay avadhignān, samyagdarshan, deshavrat athavā mahāvratanā nimittathī thāy
asaṅkhyāt lokapramāṇ samyaktva, sanyamāsanyam ane sanyamarūp pariṇāmomān,
avadhignānāvaraṇanā kṣhayopashamanā kāraṇabhūt pariṇām bahu thoḍā hoy chhe. [shrī
“je jīvone avadhignān thayun hoy te ja jīvo, avadhignānano upayog mūkī darshanamohakarmanā rajakaṇonī avasthā joīne te uparathī potāne samyagdarshan thayun chhe- em yathārthapaṇe jāṇī shake”-evī mānyatā barābar nathī, kemake badhā ja samyagdraṣhṭi jīvone avadhignān hotun nathī, paṇ samyagdraṣhṭi jīvomānthī ghaṇā ja ochhā jīvone avadhignān thāy chhe. ‘potāne samyagdarshan thayun chhe’ te jo avadhignān vagar nakkī na thaī shakatun hoy to, je jīvone avadhignān na thāy teone hammeshān e sambandhanī shaṅkā-sanshay rahyā ja kare, parantu niḥshaṅkapaṇun e samyagdarshanano pahelo ja āchār chhe; tethī je jīvone samyagdarshan sambandhī shaṅkā rahyā kare te jīv kharī rīte samyagdraṣhṭi hoy ja nahi, paṇ mithyādraṣhṭi hoy chhe. māṭe avadhignānanun, manaḥparyayagnānanun tathā tenā bhedonun svarūp jāṇī, bhedo taraphanā rāgane ṭāḷī, abhed gnānasvarūp potānā svabhāv taraph jīve vaḷavun.।। २२।।
Page 73 of 655
PDF/HTML Page 128 of 710
single page version
70] [mokṣhashāstra
vipulamati-evā be prakāranun chhe.
(1) manaḥparyayagnānanī vyākhyā navamā sūtranī ṭīkāmān āpī chhe. bījānā manogat
(manamān rahelān) mūrtik dravyone, te mananī sāthe je pratyakṣha jāṇe te manaḥparyayagnān chhe. (2) dravya apekṣhāe manaḥparyayagnānano viṣhay–jaghanyarūpathī ek samayamān thatā
ek samayamān bandhāyelā samay prabaddharūp*dravyanā anant bhāgomānthī ek
bhāg sudhī jāṇī shake.
kṣhetra apekṣhāe ā gnānano viṣhay–jaghanyarūpe be, traṇ kosh sudhīnā kṣhetrane
jāṇe; ane utkr̥uṣhṭarūpe manuṣhyakṣhetranī andar jāṇī shake. [viṣhkambharūp manuṣhyakṣhetra
utkr̥uṣhṭarūpe asaṅkhyāt bhavonun grahaṇ kare chhe-jāṇe chhe.
bhāv apekṣhāe ā gnānano viṣhay–dravyapramāṇamān kahelā dravyonī shaktine
(bhāvane) jāṇe chhe.
ā gnān thavāmān man apekṣhāmātra(-nimittamātra) kāraṇ chhe, utpattinun te kāraṇ nathī. ā gnānanī utpatti ātmānī shuddhithī thāy chhe. ā gnān dvārā sva tathā par bannenā manamān sthit rūpī padārtho jāṇī shakāy chhe. [shrī sarvārthasiddhi pānun 448-4pa1-4pa2] bījānā manamān sthit padārthane paṇ ‘man’ kahevāmān āve chhe; tenā paryāyo (visheṣho) ne manaḥparyay kahe chhe, tene je gnān jāṇe te manaḥparyayagnān chhe. manaḥparyayagnānanā r̥ujumati ane vipulamati evā be bhed chhe. _________________________________________________________________
samayaprabaddha kahe chhe.
Page 74 of 655
PDF/HTML Page 129 of 710
single page version
a. 1. sūtra 23] [71
r̥ujumatiḥ– manamān chintavan karelā padārthone jāṇe chhe, achintit padārthane nahi; ane te paṇ saralarūpathī chintit padārthane jāṇe chhe.
vipulamatiḥ– chintit ane nahi chintit padārthane tathā vakrachintit ane avakrachintit padārthane paṇ jāṇe chhe.
28-29] ‘vipul’no artha vistīrṇa-vishāḷ-gambhīr thāy chhe. [temān kuṭil, asaraḷ, viṣham, saraḷ vagere garbhit chhe.) vipulamatignānamān r̥uju ane vakra (eṭale saraḷ ane āḍā) sarva prakāranā rūpī padārthanun gnān thāy chhe. potānān tathā paranān jīvit, maraṇ, sukh, duḥkh, lābh, alābhanun paṇ gnān thāy chhe. vyakta man ke avyakta manathī chintavan karelā ke nahi chintavelā ke āgaḷ jaī jenun chintavan karashe evā sarva prakāranā padārthone vipulamati manaḥparyayagnānī jāṇe chhe.
kāḷ apekṣhāe r̥ujumatino viṣhay–jaghanyapaṇe bhūt-bhaviṣhyanā be traṇ bhav potānā ane bījānā jāṇe, utkr̥uṣhṭapaṇe sāt-āṭh bhav te mujab jāṇe.
kṣhetra apekṣhāe ā gnān jaghanyapaṇe traṇathī upar ane navathī nīche kosh ane utkr̥uṣhṭapaṇe traṇathī upar ane, navathī nīche yojananī andar jāṇe chhe, tethī bahār nahi.
kāḷ apekṣhāe vipulamatino viṣhay–jaghanyathī sāt-āṭh bhav āgalā- pāchhalā jāṇe ane utkr̥uṣhṭa asaṅkhyāt bhav āgalā-pāchhalā jāṇe.
kṣhetra apekṣhāe ā gnān–jaghanyapaṇe traṇathī upar ane navathī nīche yojan pramāṇ jāṇe; utkr̥uṣhṭapaṇe mānuṣhottar parvatanī andar jāṇe-tethī bahār nahi.
Complex direct knowledge of complex mental things. e. g. of what a man is thinking of now along with what he has thought of it in the past and will think of it in the future. [pānun-40]
arthaḥ– āṇṭīghūṇṭī vāḷī manamān sthit vastuonun āṇṭīghūṇṭī sahit pratyakṣhagnān jemake-ek māṇas vartamānamān shun vichāre chhe. tenī sāthe bhūtakāḷamān teṇe shun
Page 75 of 655
PDF/HTML Page 130 of 710
single page version
72] [mokṣhashāstra vichāryun chhe ane bhaviṣhyamān te shun vichārashe te gnānano manogat vikalpa te manaḥparyayagnānano viṣhay chhe. (bāhya vastunī apekṣhā manogatabhāv ek ati sūkṣhma ane vijātīy chīj chhe.) 23
kevaḷagnān thayā pahelān na chhūṭavun [तद्विशेष] e be vātothī r̥ujumati ane vipulamati gnānamān visheṣhatā-taphāvat chhe.
r̥ujumati ane vipulamati e be prakāranā manaḥparyayanā bhed sūtra 23nī ṭīkāmān āpyā chhe. ā sūtramān spaṣhṭa jaṇāve chhe ke vipulamati vishuddha shuddha chhe, vaḷī te kadī paḍī jatun nathī paṇ kevaḷagnān thatān sudhī chālu rahe chhe. r̥ujumati gnān to thaīne chhūṭī paṇ jāy. chāritranī tīvratānā bhedanā kāraṇe ā bhed paḍe chhe. sanyamapariṇāmanun ghaṭavun-tenī hāni thavī te pratipāt chhe, te (pratipāt) r̥ujumativāḷā koīne hoy chhe.।। 24।।
avadhignān ane manaḥparyayagnānamān visheṣhatā विशुद्धिक्षेत्रस्वामिविषयेभ्योऽवधिमनःपर्यययोः।। २५।।
[विशुद्धिक्षेत्रस्वामिविषयेभ्यः] vishuddhatā, kṣhetra, svāmī ane viṣhayanī apekṣhāthī- visheṣhatā hoy chhe.
manaḥparyayagnān utam r̥uddhidhārī bhāv-munione ja hoy chhe; ane avadhignān chāre gatinā sañgnī jīvane hoy chhe; e svāmī apekṣhāe bhed chhe.
utkr̥uṣhṭa avadhignānanun kṣhetra asaṅkhyāt lokapramāṇ sudhī chhe, manaḥparyayanun aḍhī dvīp manuṣhyakṣhetra chhe. ā kṣhetra apekṣhāe bhed chhe.
svāmī tathā viṣhayanā bhedathī vishuddhimān antar jāṇī shakāy chhe, avadhignānano viṣhay paramāṇuparyant rūpī padārtha chhe ane manaḥparyayagnānano viṣhay manogat vikalpa chhe.
Page 76 of 655
PDF/HTML Page 131 of 710
single page version
a. 1. sūtra 26-27] [73
viṣhayano bhed sūtra 27-28 nī ṭīkāmān āpyo chhe; tathā sūtra 22 nī ṭīkāmān avadhignānano, ane sūtra 23 nī ṭīkāmān manaḥparyayagnānano viṣhay āpyo chhe, te uparathī ā bhed samajī levā. 2p.
मतिश्रुतयोर्निबंधो द्रव्येष्वसर्वपर्यायेषु।। २६।।
viṣhayasambandh[असर्वपर्यायेषु] sarva paryoyothī rahit [द्रव्येषु] jīv-pudgalādi sarve dravyo chhe.
mati ane shrutagnān rūpī-arūpī sarve dravyone jāṇe chhe, paṇ tenā sarve paryāyone jāṇatān nathī, tenā viṣhay-sambandh sarve dravyo ane tenā keṭalāk paryāyo sāthe hoy chhe.
ākāsh ane kāḷ e samasta dravyo samajavān; tenā keṭalāk paryāyo ā gnān jāṇe chhe, sarva paryāyone nahi.
prashnaḥ– jīv, dharmāstikāy vagere amūrtadravyo chhe tene matignān kem jāṇe ke jethī matignān sarva dravyone jāṇe em kahī shakāy?
uttaraḥ– anindriy (man) nā nimitte arūpī dravyonun avagrah, ihā, avāy ane dhāraṇārūp matignān pratham ūpaje chhe, pachhī te matignān pūrvak shrutagnān sarva dravyane jāṇe chhe; ane potapotāne yogya paryāyone te jāṇe chhe-em samajavun.
arthāt avadhignān rūpī padārthone jāṇe chhe.
jene rūp, ras, gandh, sparsha hoy te pudgal dravya (rūpī dravya) chhe; pudgal dravyathī sambandh rākhavāvāḷā sansārī jīvane paṇ ā gnānanā hetu māṭe rūpī kahevāmān āve chhe. [juo sūtra 28 nīche ṭīkā]
Page 77 of 655
PDF/HTML Page 132 of 710
single page version
74] [mokṣhashāstra
jīvanā pāñch bhāvomānthī audayik, aupashamik ane kṣhāyopashamik e traṇ bhāvo(pariṇāmo) ja avadhignānano viṣhay thāy chhe; ane jīvanā bākīnā-kṣhāyik tathā pāriṇāmik e be bhāvo tathā dharmadravya, adharmadravya, ākāshadravya ane kāḷadravya arūpī padārtha chhe te avadhignānanā viṣhayabhūt thatā nathī.
ā gnān sarva rūpī padārthone ane tenā keṭalāk paryoyone jāṇe chhe em samajavun. ।। २७।।
bhāge [मनःपर्ययस्य] manaḥparyayagnānano viṣhay-sambandh chhe.
paramaavadhignānanā viṣhayabhūt je pudgalaskandh chhe teno anantamo bhāg karatān je ek paramāṇu mātra thāy chhe te sarvāvadhino viṣhay chhe, teno anantamo bhāg r̥ujumati-manaḥparyayagnānano viṣhay chhe ane teno anantamo bhāg vipulamatimanaḥparyayano viṣhay chhe. (sarvārthasiddhi pānun-473)
avadhignānano ane manaḥparyayagnānano viṣhay rūpī chhe em ahīn kahyun chhe. adhyāy ra nā sūtra 1 mān ātmānā pāñch bhāvo kahyā chhe temānthī audayik, aupashamik tathā kṣhāyopashamik e traṇ bhāvo ā gnānano viṣhay thāy chhe em sūtra 27 mān kahyun chhe, tethī nakkī thāy chhe ke paramārtha te traṇ bhāvo rūpī chhe-eṭale ke arūpī ātmānun svarūp te nathī. kemake ātmāmānthī te bhāvo ṭaḷī shake chhe ane je ṭaḷī shake te paramārthe ātmānun hoy nahi. ‘rūpī’ nī vyākhyā adhyāy pa nā sūtra pa mān āpī chhe, tyān pudgal ‘rūpī’ chhe-em kahyun chhe; ane pudgal sparsha, ras, gandh, varṇavāḷā chhe em adhyāy pa sūtra 23 mān kahyun chhe. shrī samayasāranī gāthā pa0 thī 68 tathā 203 mān varṇādithī guṇasthān paryantanā bhāvo pudgaladravyanā pariṇām hovāthī jīvanī anubhūtithī bhinna chhe māṭe te jīv nathī em kahyun chhe; te ja siddhānt ā (vyavahār) shāstramān upar kahelān ṭūṅkān sūtro dvārā pratipādan karyo chhe.
Page 78 of 655
PDF/HTML Page 133 of 710
single page version
a. 1. sūtra 9] [7p
adhyāy ra sūtra 1 mān te bhāvone jīvanā kahyā chhe te vyavahāre kahyā chhe. jo kharekhar te jīvanā hoy to jīvamānthī kadī ṭaḷe nahi ane ek sarakhā rahe; paṇ ek sarakhā rahetā nathī ane ṭāḷī shakāy chhe, māṭe te jīvasvarūp-jīvanā nijabhāv nathī.।। 28।।
ane tenā sarve paryāyo chhe-arthāt kevaḷagnān ek sāthe sarva padārthone ane tenā sarva paryāyone jāṇe chhe.
kevaḷagnān=asahāy gnān; eṭale ke indriy, man ke ālokanī apekṣhārahit ā gnān chhe. trikāḷagochar anant paryāyone prāpta anant vastuone te jāṇe chhe, asaṅkuchit (saṅkoch vagaranun) chhe, ane pratipakṣhīrahit chhe; kevaḷagnān amaryādit chhe.
shaṅkāḥ– je padārthano nāsh thaī chūkyo chhe ane je padārtha hajī utpanna nathī thayo tene kevaḷagnān kem jāṇī shake?
samādhānaḥ– kevaḷagnān nirapekṣha hovāthī bāhya padārthonī apekṣhā vinā tene eṭale ke naṣhṭa ane anutpanna padārthone jāṇe temān kāī virodh nathī. kevaḷagnānane viparyayagnānapaṇāno paṇ prasaṅg nathī, kemake yathārtha svarūpathī te padārthone jāṇe chhe. naṣhṭa ane anutpanna vastuono joke vartamānamān sadbhāv nathī topaṇ teno atyant abhāv nathī.
sarva dravya ane te dravyanā trikāḷavartī anantānant paryāyone akramathī ek kāḷe kevaḷagnān jāṇe chhe; te gnān sahaj (ichchhāvinā) jāṇe chhe. kevaḷagnānamān evī shakti chhe ke anantānant lok-alok hoy topaṇ tene jāṇavāne kevaḷagnān samartha chhe.
shaṅkāḥ– kevaḷī bhagavānane ek ja gnān hoy chhe ke pāñche gnān hoy chhe? samādhānaḥ– pāñche gnānonun ekī sāthe rahevun mānī shakāy nahi, kemake matignānādi āvaraṇīy gnān chhe ane kevaḷagnānī bhagavān kṣhīṇ āvaraṇīy chhe tethī bhagavānane āvaraṇīy gnān hovun sambhave nahi; kemake āvaraṇanā nimittathī thatān gnānonun (āvaraṇano abhāv thayā pachhī) rahevānun banī shake em mānavun te nyāyaviruddha chhe.
Page 79 of 655
PDF/HTML Page 134 of 710
single page version
76] [mokṣhashāstra
mati ādi gnānonun āvaraṇ kevaḷagnānāvaraṇanā nāsh thavānī sāthe ja pūrepūrun naṣhṭa thāy chhe. [juo, sūtra 30 nī ṭīkā]
‘hun parane jāṇun to moṭo’ em nahi, paṇ mārun behad sāmarthya anantagnān- aishvaryapaṇe hovāthī hun pūrṇagnānaghan svādhīn ātmā chhun-em pūrṇa sādhyane darek jīve nakkī karavun joīe; em nakkī karī svathī ekatva ane parathī vibhakta (bhinna) potānā ekākār svarūp taraph jīve vaḷavun joīe, potānā ekākār svarūp taraph vaḷatān samyagdarshan pragaṭī kramekrame jīv āgaḷ vadhe chhe ane tenī pūrṇa gnānadashā thoḍā vakhatamān pragaṭe chhe. ।। 29।।
sharū karīne [आचतुर्भ्य] chār gnān sudhī [भाज्यानि] vibhakta karavā yogya chhe arthāt hoī shake chhe.
(1) ek jīvane ek sāthe ekathī sharū karī chār gnān sudhī hoī shake chhe; ek gnān hoy to kevaḷagnān hoy chhe; be hoy to mati ane shrut hoy chhe; traṇ hoy to mati, shrut ane avadhi agar mati, shrut ane manaḥparyayagnān hoy chhe; chār hoy to mati, shrut, avadhi ane manaḥparyay gnān hoy chhe. ekī sāthe pāñch gnāno koīne hotān nathī. vaḷī ek ja gnān ek vakhate upayogarūp hoy chhe. kevaḷagnān pragaṭayun tyārathī te kāyam māṭe ṭake chhe; bījān gnānono upayog vadhāremān vadhāre antarmuhūrta hoy chhe, tethī vadhāre hoto nathī, pachhī gnānanā upayogano viṣhay badale ja chhe. kevaḷī sivāy badhā sansārī jīvone ochhāmān ochhā be eṭale ke mati ane shrutagnān hoy ja chhe.
(2) kṣhāyopashamik gnān kramavartī chhe, ek kāḷamān ek ja pravarte chhe; paṇ ahīn je chār gnān ekī sāthe kahyān chhe te chārano ughāḍ ekī vakhate hovāthī chār gnānanī jāṇanarūp labdhi ek kāḷamān hoy em kahevun chhe, upayog to ek kāḷe ek svarūpe ja hoy chhe. ।। 30।।
Page 80 of 655
PDF/HTML Page 135 of 710
single page version
a. 1. sūtra 31] [77
ātmā kharekhar paramārtha chhe ane te gnān chhe; ātmā pote ja padārtha chhe; tethī gnān paṇ ek ja pad chhe. je ā gnān nāmanun ek pad chhe te ā paramārtha-svarūp sākṣhāt mokṣha upāy chhe. ā sūtromān gnānanā je bhedo kahyā chhe te ā ek padane abhinande chhe.
gnānanā hīnādhikarūp bhedo, tenā sāmānya gnānasvabhāvane bhedatā nathī, paṇ abhinande chhe; māṭe jemān samasta bhedano abhāv chhe evā ātmasvabhāvabhūt gnānanun ja ekanun ālamban karavun-eṭale ke gnānasvarūp ātmānun ja avalamban karavun. gnānasvarūp ātmānā avalambanathī ja nīche mujab prāpti thāy chheḥ-
1-nijapadanī prāpti thāy chhe. ra-bhrāntino nāsh thāy chhe. 3-ātmāno lābh thāy chhe. 4-anātmāno parihār siddha thāy chhe, pa-bhāvakarma jorāvar thaī shakatun nathī. 6-rāg, dveṣh, moh utpanna thatā nathī. 7-pharī karma āsravatun nathī. 8-pharī karma bandhātun nathī. 9-pūrve bandhāyelun karma bhogavāyun thakun nirjarī jāy chhe. 10-samasta karmono abhāv thavāthī sākṣhāt mokṣha thāy chhe. āvun gnānasvarūp ātmānā ālambananun māhāmya chhe.
kṣhayopasham anusār gnānamān je bhedo thāy chhe te kāī gnānasāmānyane agnānarūp nathī karatā, ūlaṭā gnānane pragaṭ kare chhe; māṭe ā badhā bhedo uparanun lakṣha gauṇ karī gnānasāmānyanun avalamban levun. sūtra 9 mān chheḍe ekavachan sūchak ‘ज्ञानम्’ shabda vāparyo chhe, te bhedonun svarūp jāṇī, bhedo uparanun lakṣha chhoḍī, shuddhanayanā viṣhayabhūt abhed akhaṇḍ gnānasvarūp ātmā taraph potānun lakṣha vāḷavā- laī javā māṭe vāparyo chhe, em jāṇavun.
[विपर्ययाश्च] viparyay paṇ hoy chhe.
(1) upar kahelān pāñche gnān samyaggnān chhe, parantu mati, shrut ane avadhi e traṇ gnān mithyāgnān paṇ hoy chhe, te mithyāgnānane kumatignān, kushrutagnān tathā kuavadhi
Page 81 of 655
PDF/HTML Page 136 of 710
single page version
78] [mokṣhashāstra (vibhaṅg) gnān kahe chhe. atyār sudhī samyaggnānano adhikār chālato āvyo chhe; have ā sūtramān ‘च’ shabdathī em sūchavyun chhe ke ā traṇ gnān samyak paṇ hoy chhe ane mithyā paṇ hoy chhe. sūtramān ‘विपर्ययः’ shabda vāparyo chhe temān sanshay ane anadhyavasāy garbhitapaṇe āvī jāy chhe-em jāṇavun. mati ane shrutagnānamān sanshay, viparyay ane anadhyavasāy e traṇ doṣho chhe; avadhignānamān sanshay hoto nathī, paṇ anadhyavasāy athavā viparyay be doṣho hoy chhe, tethī tene kuavadhi athavā vibhaṅg kahe chhe. viparyay sambandhī visheṣh hakīkat 32 mān sūtranī ṭīkāmān āpī chhe.
(2) anādi mithyādraṣhṭine kumati ane kushrut hoy chhe ane tene dev ane nārakīnā bhavamān kuavadhi paṇ hoy chhe. jyān jyān mithyādarshan hoy chhe tyān tyān mithyāgnān ane mithyāchāritra avinābhāvīpaṇe hoy chhe. ।। 31।।
prashna- samyagdraṣhṭi jem netrādik indriyothī rūpādine sumatithī jāṇe chhe tem mithyādraṣhṭi paṇ kumatignānathī tene jāṇe chhe, tathā jem samyagdraṣhṭi shrutagnānathī tene jāṇe chhe, tathā kathan kare chhe tem mithyādraṣhṭi paṇ kushrutagnānathī jāṇe chhe ane kathan kare chhe, tathā jem samyagdraṣhṭi avadhignānathī rūpī vastuone jāṇe chhe tem mithyādraṣhṭi kuavadhignānathī jāṇe chhe-to mithyādraṣhṭinā gnānane mithyāgnān shā māṭe kaho chho?
सदसतोरविशेषाघद्रच्छोपलब्धेरुन्मत्तवत्।। ३२।।
karavāne kāraṇe [सत् असतोः] vidyamān ane avidyamān padārthonun [अविशेषात्] bhedarūp gnān (yathārtha vivek) na hovāne kāraṇe [उन्मत्तवत्] pāgal puruṣhonā gnānanī māphak mithyādraṣhṭinun gnān viparīt arthāt mithyāgnān ja hoy chhe.
(1) ā sūtra ghaṇun upayogī chhe. ā ‘mokṣhashāstra’ hovāthī, avināshī sukh māṭe samyagdarshan-gnān-chāritrarūp ek ja rasto chhe em pahelā sūtramān jaṇāvīne, bījā sūtramān samyagdarshananun lakṣhaṇ batāvyun;; jenī shraddhā vaḍe samyagdarshan thāy te sāt tattvo chothā sūtramān jaṇāvyān; tattvone jāṇavā māṭe pramāṇ ane nayanā gnānanī jarūriyāt chhe em chhaṭhṭhā sūtramān kahyun; pāñch gnāno samyak hovāthī te pramāṇ chhe em
Page 82 of 655
PDF/HTML Page 137 of 710
single page version
a. 1. sūtra 32] [79 sūtra 6-10 mān jaṇāvyun ane te pāñch samyaggnānonun svarūp sūtra 11 thī 30 sudhīmān batāvyun....
(2) eṭalī bhūmikā bāndhyā pachhī mati, shrut ane avadhi e traṇ mithyāgnān paṇ hoy chhe; ane jīv anādino mithyādraṣhṭi hovāthī te samyaktva na pāme tyān sudhī tenun gnān viparyay chhe em sūtra 31 mān batāvyun. sukhanā sāchā abhilāṣhīe te mithyādarshan pahelun ja ṭāḷavun joīe-em batāvavā ā sūtramān mithyāgnān-ke je gnān hammeshān mithyādarshanapūrvak ja hoy chhe-tenun svarūp batāvyun chhe.
(3) sukhanā sāchā abhilāṣhīne mithyāgnānanun svarūp samajāvavā māṭe kahyun ke- 1-mithyādraṣhṭi jīv sat ane asat vachcheno bhed (vivek) jāṇato nathī; tethī siddha thayun ke darek bhavya jīve pratham sat shun ane asat shun tenun yathārtha gnān prāpta karī mithyāgnān ṭāḷavun joīe.
2-jyān sat ane asat bhedanun agnān hoy tyān aṇasamaj pūrvak potāne ṭhīk paḍe tem gāṇḍā puruṣhanī māphak (madirā pīdhelā māṇasanī māphak) khoṭī kalpanāo jīv karyā ja kare chhe; tethī em samajāvyun ke sukhanā sāchā abhilāṣhī jīvoe sāchī samajaṇ karī khoṭī kalpanāono nāsh karavo ja joīe.
(4) pahelethī trīs sudhīnā sūtromān mokṣhamārga ane samyagdarshan tathā samyaggnānanun svarūp samajāvī te grahaṇ karavānun kahyun, te upadesh ‘asti’thī āpyo; ane 31mā sūtramān mithyāgnānanun svarūp batāvī tenun kāraṇ 32mā sūtramān kahī te mithyāgnānano nāsh karavā upadesh āpyo; eṭale ā sūtramān ‘nāsti’thī samajāvyun. ā rīte ‘asti-nāsti’ vaḍe eṭale ke anekānta vaḍe samyaggnān pragaṭ karī mithyāgnānanī nāsti karavā māṭe upadesh āpyo.
asat = avidyamān-aṇachhatī (vastu),
avisheṣhāt= e beno yathārtha vivek na hovāthī.
yadrachchha (viparyay) upalabdheḥ =
Page 83 of 655
PDF/HTML Page 138 of 710
single page version
80] [mokṣhashāstra
svarūpaviparītatāḥ– jene jāṇe chhe tenā mūḷavastubhūt svarūpane na oḷakhe
abhinnapaṇun māne te bhedābhed viparītatā chhe.
e traṇ viparītatā ṭāḷavāno upāy–
sāchā dharmanī to evī paripāṭī chhe ke, pahelān jīv samyaktva pragaṭe kare, pachhī vratarūp shubhabhāv hoy. have samyaktva to sva ane paranun shraddhān thatān thāy chhe; tathā te shraddhān dravyānuyog (adhyātmashāstro) no abhyās karavāthī thāy chhe, māṭe pahelān jīve dravyānuyog anusār shraddhā karī samyagdraṣhṭi thavun, ane tyārapachhī pote charaṇānuyog anusār sāchān vratādik dhāraṇ karī vratī thavun.
e pramāṇe mukhyapaṇe to nīchalī dashāmān ja dravyānuyog kāryakārī chhe. yathārtha abhyāsane pariṇāme viparītatā ṭaḷatān nīche mujab yathārthapaṇe māne chhe-
1-ek dravya, tenā guṇ ke paryāy bījā dravya, tenā guṇ ke paryāyamān kāī paṇ karī shakatā nathī. darek dravya potapotānā kāraṇe potāno paryāy dhāraṇ kare chhe. vikārī avasthā vakhate paradravya nimittarūp eṭale ke hājar hoy kharun paṇ te koī bījā dravyamān vikriyā (kānīpaṇ) karī shakatun nathī. darek dravyamān aguruladhutva nāmano guṇ chhe tethī te dravya bījārūp thatun nathī, ek guṇ bījārūp thato nathī ane ek paryāy bījārūp thato nathī. ek dravyanā guṇ ke paryāy te te dravyathī chhūṭā paḍī shakatā nathī; have te pramāṇe potānā kṣhetrathī chhūṭā paḍe nahi ane paradravyamān jāy nahi to pachhī tene shun karī shake? kāī ja na karī shake. ek dravya, guṇ ke paryāy bījā dravyanā paryāyamān kāraṇ thāy nahi, tem te bījānun kārya thāy nahi, evī akāraṇakāryatvashakti darek dravya mān rahelī chhe; ā rīte samajatān kāraṇaviparītatā ṭaḷe chhe.
2-darek dravya svatantra chhe. jīvadravya chetanāguṇasvarūp chhe; pudgaladravya sparsha, ras, gandh ane varṇasvarūp chhe. jīv pote ‘hun paranun karī shakun, par mārun karī shake ane shubhavikalpathī lābh thāy’ evī ūndhī pakkaḍ kare tyānsudhī teno agnānarūp paryāy thāy
Page 84 of 655
PDF/HTML Page 139 of 710
single page version
a. 1. sūtra 33] [81 chhe. jīv yathārtha samaje eṭale ke sat samaje tyāre sāchī mānyatā pūrvak tene sāchun gnān thāy chhe, tenā pariṇāme kramekrame shuddhatā vadhī sampūrṇa vītarāgatā pragaṭe chhe. bījān chār dravyo (dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh ane kāḷ) arūpī chhe. tene kadī ashuddha avasthā hotī nathī; ā pramāṇe samajatān svarūpaviparītatā ṭaḷe chhe.
3-paradravyo, jaḍ karma ane sharīrathī jīv traṇekāḷe bhinna chhe; ekakṣhetrāvagāhasambandhe rahe tyāre paṇ jīv sāthe ek thaī shakatā nathī. ek dravyanā dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāv bījā dravyamān nāstirūpe chhe, kemake bījā dravyathī te dravya chāre prakāre bhinna chhe. darek dravya pote potānā guṇathī abhinna chhe, kemake tenāthī kadī te dravya judun thaī shakatun nathī; ā pramāṇe samajatān bhedābhedaviparītatā ṭaḷe chhe.
sat = trikāḷ ṭakanār, satyārtha, paramārtha, bhūtārtha, nishchay, shuddha; e badhā ekārthavāchak shabdo chhe. jīvano gnāyakabhāv trikāḷī akhaṇḍ chhe; tethī te sat, satyārtha, paramārtha, bhūtārtha, nishchay ane shuddha chhe. ā draṣhṭine dravyadraṣhṭi, vastudraṣhṭi, shivadraṣhṭi, tattvadraṣhṭi, kalyāṇakārīdraṣhṭi paṇ kahevāmān āve chhe.
asat = kṣhaṇik, abhūtārtha, aparamārtha, vyavahār, bhed, paryāy, bhaṅg, avidyamān; jīvamān thato vikārabhāv asat chhe kemake te kṣhaṇik chhe ane ṭāḷyo ṭāḷī shakāy chhe.
jīv anādithī ā asat vikārī bhāv upar draṣhṭi rākhī rahyo chhe tethī tene paryāyabuddhi, vyavahāravimūḍh, agnānī, mithyādraṣhṭi, mohī ane mūḍh paṇ kahevāmān āve chhe. agnānī ā asat kṣhaṇik bhāvane potāno mānī rahyo chhe, eṭale ke te asatne sat mānī rahyo chhe; māṭe ā bhed jāṇī je asatne gauṇ karī satsvarūp upar vajan rākhī potānā gnāyakabhāv taraph vaḷe chhe te mithyāgnān ṭāḷī samyaggnān pragaṭ kare chhe; tenun unmattapaṇun ṭaḷe chhe.
viparyay paṇ be prakāre hoy chhe-sahaj ane āhārya. (1) sahaj-je potāthī-potānī bhūlathī eṭale ke paropadesh vinā viparītatā
utpanna thāy chhe te. (2) āhārya-paranā upadeshathī grahel viparītatā. ā shrotrendriy dvārā thatā
shaṅkāḥ– dayādharmanā jāṇavāvāḷā jīvone bhale ātmānī oḷakhāṇ na hoy topaṇ dayādharmanī shraddhā hoy chhe, to pachhī tenā gnānane agnān (mithyāgnān) kem manāy?
Page 85 of 655
PDF/HTML Page 140 of 710
single page version
82] [mokṣhashāstra
samādhānaḥ– dayādharmanā gnātāomān paṇ āpta, āgam ane padārtha (navatattva) nī yathārtha shraddhāthī rahit je jīvo chhe temane dayādharma ādimān yathārtha shraddhā hovāno virodh chhe; tethī temanun gnān agnān ja chhe. gnānanun kārya je hovun joīe te na hoy tyān gnānane agnān gaṇavānun lokamān paṇ prasiddha chhe, jemake putranun kārya nahi karanār evā putrane paṇ lokomān kuputra kahevāno vyavahār jovāmān āve chhe.
shaṅkā–gnānanun kārya shun chhe? samādhānaḥ– jāṇelā padārthanī shraddhā karavī te gnānanun kārya chhe. e prakāranun gnānanun kārya mithyādraṣhṭi jīvamān thatun nathī tethī tenā gnānane agnān kahyun chhe.
viparyayamān sanshay ane anadhyavasāy samāī jāy chhe em sūtra 31 nī ṭīkāmān kahyun chhe, te sambandhe have thoḍun jaṇāvavāmān āve chheḥ-
2. keṭalākane sarvagnanā astitva-nāstitvano sanshay hoy chhe.
3. keṭalākane paralokanā astitva-nāstitvano sanshay hoy chhe.
4. keṭalākane anadhyavasāy (anirṇay) hoy chhe; teo kahe chhe ke-hetuvādarūp
chhe te bhinna bhinna rīte vastunā svarūpane kahe chhe, koī kāī kahe chhe
ane koī kāī kahe chhe; tethī tenī paraspar vāt maḷatī nathī.
pramāṇ karī shakīe; vaḷī dharmanun svarūp ghaṇun sūkṣhma chhe tethī kem nirṇay
thāy? māṭe moṭā je mārge jāy te mārge āpaṇe javun.
mānyatāo ek chhe em māne chhe (te viparyay chhe).
8. ā jagat koī ek īshvare pedā karyun chhe, e teno niyāmak chhe-em