Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Upsanhar (Chapter 7); Eight Chapter Pg 491 to 519; Sutra: 1-4 (Chapter 8).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 28 of 36

 

Page 486 of 655
PDF/HTML Page 541 of 710
single page version

486 ] [ mokṣhashāstra bhagavān mahāvīr jyāre chhadmastha muni hatā tyāre chandanabāḷāe navadhābhaktipūrvak temane āhār āpyo hato e vāt prasiddha chhe.

munine tathā kṣhullakane ‘tiṣhṭha! tiṣhṭha! tiṣhṭha! (ahīn birājo) em ati anurāg ane ati pūjyabhāvathī kahevun tathā anya shrāvakādik yogya pātra jīvone temanā pad anusār ādaranān vachan kahevān te saṅgrah chhe. jene hr̥udayamān navadhābhakti nathī tene tyān muni bhojan kare ja nahi; ane anya dharmātmā pātra jīvo paṇ ādar vagar, lobhī thaīne dharmano nirādar karāvīne bhojanādik kadī grahaṇ kare nahi. jainīpaṇun to dīnatā rahit param santoṣh dhāraṇ karavo te chhe.

3. dravya visheṣh

pātradānanī apekṣhāe devā yogya padārtho chār prakāranā chhe-1. āhār, ra. auṣhadh, 3. upakaraṇ (pīchhī, kamaṇḍaḷ, shāstra vagere) ane 4. āvās. ā padārtho tap, svādhyāyādi dharmakāryamān vr̥uddhinān kāraṇ thāy evān hovān joīe. (tap = munipaṇun)

4. dātr̥uvisheṣh
dātāramān nīchenā sāt guṇo hovā joīe-
(1) aihik phaḷ anapekṣhā– sānsārik lābhanī ichchhā na hovī te.
(ra) kṣhānti–dān āpatān gussārahit shāntipariṇām hovā te.
(3) mudit– dān āpatān prasannatā hovī te,
(4) niṣhkapaṭatā- kapaṭarahitapaṇun hovun te.
(pa) anasūyatva–irṣhārahitapaṇun hovun te.
(6) aviṣhāditva– viṣhād (khed) rahitapaṇun hovun te.
(7) nirahaṅkārtvi–abhimānarahitapaṇun te.
dātāramān rahelā ā guṇonī hīnādhikatā pramāṇe tene dānanun phaḷ thāy chhe.
pa. pātravisheṣh
satpātranā traṇ prakār chheḥ-
(1) uttamapātra-samyakchāritravān muni.
(ra) madhyamapātra-vratadhārī samyagdraṣhṭi.

Page 487 of 655
PDF/HTML Page 542 of 710
single page version

a. 7 sūtra 39 ] [ 487

(3) jaghanyapātra- avratī samyagdraṣhṭi. ā traṇe samyagdraṣhṭi hovāthī supātra chhe. samyagdarshan vagaranā je jīvo bāhyavrat sahit hoy te kupātra chhe ane samyagdarshan rahit tem ja bāhyavrat- chāritrathī paṇ rahit hoy te jīvo apātra chhe.

6. dān sambandhī jāṇavā yogya visheṣh bābato

(1) apātra jīvone duḥkhathī pīḍit dekhīne temanā upar dayābhāv vaḍe temanun duḥkh dūr karavānī bhāvanā gr̥uhastha avashya kare, paṇ temanā patye bhaktibhāv na kare; kem ke tevā pratye bhaktibhāv karavo te temanā pāpanī anumodanā chhe. kupātrane yogya rīte (karuṇābuddhi vaḍe) āhārādi dān devun joīe.

(ra) prashnaḥ– apātrane dān āpatān agnānīne jo shubhabhāv hoy to tenun phaḷ shu? apātrane dān āpavānun phaḷ narak nigod chhe- em koī kahe chhe te kharun chhe?

uttaraḥ– apātrane dān āpatān shubhabhāv chhe, tenun phaḷ narak-nigod hoī shake nahi. ātmānun gnān ane ācharaṇ nahi hovāthī je paramārthashūnya chhe evā agnānī chhadmastha viparīt guru pratye sevā-bhaktithī vaiyāvr̥utya, tathā āhārādik dān devānī kriyāthī je puṇya thāy chhe tenun phaḷ nīch dev ane nīch manuṣhyapaṇun chhe.

[juo, gujarātī pravachanasār pānun 416 tathā charchā samādhān pānun 48]

(3) āhār, auṣhadh, abhay ane gnānadān-evā dānanā chār prakār paṇ chhe. kevaḷī bhagavānane dānāntarāyano sarvathā nāsh thavāthī kṣhāyik dānashakti pragaṭ thaī chhe. tenun mukhya kārya e chhe ke sansāranā sharaṇāgat jīvone abhay pradān kare. ā abhayadānanī pūrṇatā kevaḷagnānīone hoy chhe. tem ja divya vāṇīdvārā tattvopadesh devāthī bhavya jīvone gnānadānanī prāpti paṇ thāy chhe. bākīnān be dān (āhār ane auṣhadh) rahyān te gr̥uhasthanān kārya chhe. e be sivāyanā pahelān be dān paṇ gr̥uhasthone yathāshakti hoy chhe. kevaḷī bhagavān vītarāgī chhe temane dānanī ichchhā hotī nathī. ।। 39।। (juo, tattvārthasār pā. 2pa6)

upasanhār

1. ā adhikāramān puṇyāsravanun varṇan chhe; vrat te puṇyāsravanun kāraṇ chhe. aḍhāramā sūtramān vratīnī vyākhyā āpī chhe. temān jaṇāvyun chhe ke, je jīv mithyātva, māyā ane nidān e traṇ shalyarahit hoy te ja vratī hoī shake. ‘jene vrat hoy te vratī’


Page 488 of 655
PDF/HTML Page 543 of 710
single page version

488 ] [ mokṣhashāstra evī vyākhyā karī nathī, māṭe e khās lakṣhamān rākhavun ke vratī thavā māṭe samyagdarshan ane vrat banne hovān joīe.

ra. samyagdraṣhṭi jīvane anshe vītarāgachāritrapūrvak mahāvratādirūp shubhopayog hoy tene sarāgachāritra kahevāy chhe; te sarāgachāritra aniṣhṭa phaḷavāḷun hovāthī chhoḍavāyogya chhe. jemān kaṣhāyakaṇ vidyamān hovāthī jīvane je puṇyabandhanī prāptinun kāraṇ chhe evun te sarāgachāritra vachche āvī paḍayun hovā chhatān tene dūr oḷaṅgī javāno prayatna samyagdraṣhṭine chālu hoy chhe. (juo, pravachanasār gāthā 1-pa-6)

3. mahāvratādi shubhopayogane upādeyapaṇāthī grahaṇarūp mānavun te mithyādraṣhṭipaṇun chhe. ā adhyāyamān te vratone āsravarūpe varṇavyān chhe to te upādey kevī rīte hoy? āsrav to bandhano sādhak chhe ane chāritra to mokṣhanun sādhak chhe, tethī e mahāvratādirūp āsravabhāvomān chāritrapaṇun sambhavatun nathī. chāritramohanā deshaghātī sparddhakonā udayamān joḍāvāthī je mahāmand prashasta rāg thāy chhe te to chāritrano doṣh chhe. tene nahi chhūṭato jāṇīne gnānīo teno tyāg karatā nathī ane sāvadyayogano ja tyāg kare chhe. paṇ jem koī puruṣh kandamūḷādi ghaṇā doṣhavāḷī haritakāyano tyāg kare chhe ane koī haritakāyane vāpare chhe paṇ tene dharma mānato nathī tem muni hinsādi tīvra kaṣhāyarūp bhāvono tyāg kare chhe tathā koī mand kaṣhāyarūp mahāvratādine pāḷe chhe parantu tene mokṣhamārga mānatā nathī.

(juo, mokṣhamārga prakāshak pā. 233)

4. ā āsrav adhikāramān ahinsādi vratonun varṇan karyun chhe tethī em samajavun ke, koī jīvane na māravo evā shubhabhāvarūp ahinsā, satya, achauryatā, brahyacharya ane aparigrah bhāv e badhā puṇyāsrav chhe. ā adhikāramān samvar- nirjarānun varṇan nathī. te ahinsādi jo samvar-nirjarānun kāraṇ hot to ā āsrav- adhikāramān temanun varṇan āchāryadev karat nahi.

pa. vratādinā shubhabhāv vakhate paṇ chār ghātikarmo bandhāy chhe ane ghātikarmo to pāp chhe. samyagdraṣhṭi jīvane sāchī shraddhā hovāthī darshanamoh, anantānubandhī krodh- mān-māyā-lobh tathā narakagati ityādi kul 41 karmaprakr̥itiono bandh thato nathī; te to chothā guṇasthāne samyagdarshananun phaḷ chhe ane uparanī dashāmān jeṭale anshe chāritranī shuddhatā pragaṭe chhe te vītarāgachāritranun phaḷ chhe, parantu mahāvrat ke deshavratanun phaḷ te shuddhatā nathī. mahāvrat ke deshavratanun phaḷ to bandhan chhe.

6. ashubhabhāvamān to dharma nathī em to sādhāraṇ jīvo oghadraṣhṭie māne chhe eṭale te sambandhī visheṣh kahevānī jarūr nathī. parantu potāne dharmī tarīke mānatā


Page 489 of 655
PDF/HTML Page 544 of 710
single page version

a. 7 sūtra upasanhār ] [ 489 jīvo paṇ moṭe bhāge shubhabhāvane dharma agar to dharmano sahāyak māne chhe-te mānyatā kharī nathī. shubhabhāv te dharmanun kāraṇ nathī paṇ karmabandhanun kāraṇ chhe e vāt chhaṭhṭhā ane sātamā adhyāyamān karī chhe, tenī ṭūṅk nondh nīche pramāṇe chhe-

1.shubhabhāv puṇyano āsrav chhe.a. 6. sū. 3
ra.samyaktvakriyā, īryāpath samitia. 6. sū. pa
3.mand kaṣhāy te āsrav chhe.a. 6. sū. 6
4.sarva prāṇīo ane vratadhārī pratye anukampāa. 6. sū. 18
pa.mārdava. 6. sū. 18
6.sarāgasanyam, sanyamāsanyam.a. 6. sū. 20
7.yogonī saraḷatā.a. 6. sū. 23
8.tīrthaṅkarakarmabandhanā kāraṇarūp soḷ bhāvanā.a. 6. sū. 24
9.par prashansā, ātmanindā, namravr̥utti, madano abhāv.a. 6. sū. 26
10. mahāvrat, aṇuvrat.a. 7. sū. 1 thī 8 tathā 21
11. maitrī vagere chār bhāvanāo.a. 7. sū. 11
1r. jagat ane kāyanā svabhāvano vichār.a. 7. sū. 12
13. sallekhanā.a. 7. sū. 22
14. dān.a. 7. sū. 38-39

upar kahelā badhā bolone āsrav tarīke varṇavyā chhe. e rīte chhaṭhṭhā ane sātamā adhikāramān āsravanun varṇan pūrun karīne have āṭhamā adhikāramān bandhanun varṇan kahevāmān āvashe.

7. hinsā, juṭhṭhun, chorī, kushīl ane parigrahano tyāg te vrat chhe-em shrī amr̥utachandrāchārye tattvārthasāranā chothā adhyāyanī 101 mī gāthāmān kahyun chhe. eṭale ke vrat puṇyāsrav chhe em jaṇāvyun chhe. gāthā 103 mān kahyun ke-sansāramārgamān puṇya ane pāp vachche bhed chhe; paṇ tyārapachhī gāthā 104 mān spaṣhṭapaṇe jaṇāvyun ke-mokṣhamārgamān puṇya ane pāp vachche bhed (visheṣh, judāpaṇun) nathī. kemake te banne sansāranun kāraṇ chhe-ā pramāṇe jaṇāvīne āsrav adhikār pūro karyo chhe.

8. prashnaḥ– vrat to tyāg chhe, jo tyāgane puṇyāsrav kahesho paṇ dharma nahi kaho to tyāgano tyāg te dharma kem thaī shake?


Page 490 of 655
PDF/HTML Page 545 of 710
single page version

490 ] [ mokṣhashāstra

uttaraḥ– (1) vrat te shubhabhāv chhe; shubhabhāvano tyāg be prakāre thāy ke-ek to shubhane chhoḍīne ashubhamān javun te; ā prakārano tyāg to jīv anādithī karato āvyo chhe, paṇ ā tyāg te dharma nathī paṇ pāp chhe. bījo prakār e chhe ke- samyakbhānapūrvak shuddhatā pragaṭ karatān shubhano tyāg thāy chhe; ā tyāg te dharma chhe. tethī samyagdraṣhṭi jīvo vratarūp shubhabhāvano tyāg karīne gnānamān sthiratā kare chhe, e sthiratā te ja chāritradharma chhe. ā rīte, jeṭale anshe vītarāgachāritra vadhe teṭale anshe vratano tyāg thāy chhe.

(ra) e dhyānamān rākhavun ke-vratamān shubh-ashubh banneno tyāg nathī, parantu vratamān ashubhabhāvano tyāg ane shubhabhāvanun grahaṇ chhe eṭale ke vrat te rāg chhe; ane avrat temaj vrat (ashubh temaj shubh) banneno tyāg te vītarāgatā chhe. shubh-ashubh banneno tyāg to samyagdarshan-gnān-chāritrapūrvak ja hoī shake.

(3) ‘tyāg’ to nāstivāchak chhe; yathārtha nāsti tyāre kahevāy ke jo te asti sahit hoy. have jo vratane tyāg kahīe to te tyāgarūp nāsti thatān ātmāmān astirūpe shun thayun? vītarāgatā to samyakchāritra vaḍe pragaṭe chhe ane vrat to āsrav chhe-em ā adhikāramān jaṇāvyun chhe, tethī vrat te kharo tyāg nathī, paṇ jeṭalā anshe vītarāgatā pragaṭī teṭalo kharo tyāg chhe. kem ke jyān jeṭale anshe vītarāgatā hoy tyān teṭalā anshe samyakchāritra pragaṭayun hoy chhe, ane temān shubh- ashubh banneno (arthāt vrat-avrat banneno) tyāg hoy chhe.

e pramāṇe shrī umāsvāmīvirachit mokṣhashāstranī
gujarātī ṭīkāmān sātamo adhyāy pūro thayo.

Page 491 of 655
PDF/HTML Page 546 of 710
single page version

mokṣhashāstra–gujarātī ṭīkā
adhyāy āṭhamo

bhūmikā

pahelā adhyāyanā pahelā sūtramān kahyun ke samyagdarshan-gnān-chāritranī aketā te mokṣhamārga chhe. bījā sūtramān kahyun ke tattvārthashraddhān te samyagdarshan chhe; tyārapachhī chothā sūtramān sāt tattvonān nām jaṇāvyān; temānthī jīv, ajīv ane āsrav e traṇ tattvonun varṇan sāt adhyāy sudhīmān karyun. āsrav pachhī bandhatattva āve chhe; tethī āchāryadev ā adhyāyamān bandh tattvanun varṇan kare chhe.

bandhanā be prakār chhe-bhāvabandh ane dravyabandh. ā adhyāyanā pahelā be sūtramān jīvanā bhāvabandhanun ane te bhāvabandhanun nimitta pāmīne thatā dravyakarmanā bandhanun varṇan karyun chhe. tyārapachhīnā sūtromān dravyabandhanā prakār, tenī sthiti ane te kyāre chhūṭe e vagerenun varṇan karyun chhe.

bandhanān kāraṇo
मिथ्यादर्शनाऽविरतिप्रमादकषाययोगा बंधहेतवः।। १।।
arthaḥ– [मिथ्यादर्शन अविरति प्रमाद कषाय योगाः] mithyādarshan, avirati,

pramād, kaṣhāy ane yog- e pāñch [बंधहेतवः] bandhanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

1. ā sūtra ghaṇun upayogī chhe; sansār shun kāraṇe chhe te ā sūtra batāve chhe. dharma mān pravesh karavā ichchhatā jīvo tathā upadeshako, jyān sudhī ā sūtrano marma na samaje tyān sudhī ek mahān bhūl kare chhe. te ā pramāṇe chhe. bandhanān pāñch kāraṇomānthī sauthī pahelān mithyādarshan ṭaḷe chhe ane pachhī avirati vagere ṭaḷe chhe, chhatān teo pratham mithyādarshanane ṭāḷ‌yā vagar aviratine ṭāḷavā mathe chhe ane te hetuthī temaṇe mānelā bāḷavrat vagere grahaṇ kare chhe tathā bījāne paṇ teo upadesh āpe chhe; vaḷī ā bāḷavrat vagere grahaṇ karavāthī ane tenun pālan karavāthī mithyādarshan ṭaḷī jashe-em


Page 492 of 655
PDF/HTML Page 547 of 710
single page version

492 ] [ mokṣhashāstra māne chhe. te jīvonī ā mānyatā sampūrṇapaṇe juṭhṭhī chhe em ā sūtramān ‘mithyādarshan’ pahelun jaṇāvīne sūchavyun chhe.

ra. ā sūtramān bandhanā kāraṇonān nām je kramathī āpyā chhe te ja kramathī te ṭaḷe chhe, parantu pahelun kāraṇ vidyamān hoy ane tyārapachhīnun kāraṇ ṭaḷī jāy e rīte kramabhaṅg thato nathī. temanā ṭaḷavāno kram ā pramāṇe chhe- (1) mithyādarshan chothā guṇasthāne ṭaḷe chhe. (ra) avirati pāñchamā-chhaṭhṭhā guṇasthāne ṭaḷe chhe. (3) pramād sātamā guṇasthāne ṭaḷe chhe. (4) kaṣhāy bāramā guṇasthāne ṭaḷe chhe. ane (pa) yog chaudamā guṇasthāne ṭaḷe chhe. vastusthitino ā niyam nahi samajavāthī agnānīo pratham bāḷavrat aṅgīkār kare chhe ane tene dharma māne chhe; e rīte adharmane dharma mānavānā kāraṇe teone mithyādarshan ane anantānubandhī kaṣhāyanun poṣhaṇ thāy chhe. māṭe jignāsuoe vastusthitino ā niyam samajavānī khās jarūr chhe. ā niyam samajīne khoṭā upāyo chhoḍī pratham mithyādarshan ṭāḷavā māṭe samyagdarshan pragaṭ karavāno puruṣhārtha karavo yogya chhe.

3. mithyātvādi ke jeo bandhanā kāraṇo chhe teo jīv ane ajīv em be prakāranā chhe. je mithyātvādi pariṇāmo jīvamān thāy chhe teo jīv chhe, tene bhāvabandh kahevāy chhe; ane je mithyātvādi pariṇāmo pudgalamān thāy chhe teo ajīv chhe, tene dravyabandh kahevāmān āve chhe. (juo, shrī samayasār gāthā 87-88)

4. bandhanā pāñch kāraṇo kahyān temā antaraṅg
bhāvonī oḷakhāṇ karavī joīe

mithyātva, avirati, pramād, kaṣhāy ane yoganā bhedone jīv bāhyarūpathī jāṇe paṇ antaraṅgamān e bhāvonī jātane oḷakhe nahi to mithyātva ṭaḷe nahi. anya kudevādinā sevanarūp gr̥uhītamithyātvane to mithyātva tarīke jāṇe paṇ anādi agr̥uhītamithyātva chhe tene na oḷakhe, temaj bāhya tras-sthāvaranī hinsāne tathā indriy-mananā viṣhayomān pravr̥utti thāy tene avirati jāṇe paṇ hinsāmān pramād pariṇati te mūḷ chhe tathā viṣhayasevanamān abhilāṣhā mūḷ chhe tene avaloke nahi, to khoṭī mānyatā ṭaḷe nahi. bāhya krodh karavo tene kaṣhāy jāṇe paṇ abhiprāyamān je rāg-dveṣh rahe chhe te ja mūḷ krodh chhe; jo tene na oḷakhe to mithyā mānyatā ṭaḷe nahi. bāhya cheṣhṭā thāy tene yog jāṇe paṇ shaktibhūt (-ātmapradeshonā parispandanarūp) yogane na jāṇe to mithyā mānyatā ṭaḷe nahi māṭe temanā antaraṅg bhāvane oḷakhīne te sambandhī anyathā mānyatā ṭāḷavī joīe.


Page 493 of 655
PDF/HTML Page 548 of 710
single page version

a. 8 sūtra 1 ] [ 493

pa. mithyādarshananun svarūp

(1) jīvane anādithī mithyādarshanarūp avasthā chhe. tamām duḥkhanun mūḷ‌ā (sansāranī jaḍ) mithyādarshan chhe. jevun jīvane shraddhān chhe tevun padārthasvarūp na hoy ane jevun padārthasvarūp na hoy tevun e māne tene mithyādarshan kahevāmān āve chhe. jīv potāne ane sharīrane ekarūp māne chhe; sharīr koī veḷā dubaḷun thāy, koī veḷā jāḍun thāy, koī vār naṣhṭa thaī jāy, koī vār navīn ūpaje tyāre e badhī kriyāo sharīrādhīn thavā chhatān ā jīv tene potāne ādhīn mānī khedakhinna thāy chhe.

draṣhṭānt–jem koī jagyāe ek gāṇḍo beṭho hato tyān anya ṭhekāṇethī māṇas, ghoḍā ane dhanādik āvī utaryā; te sarve ne ā gāṇḍo potānā mānavā lāgyo, paṇ e badhān potapotāne ādhīn hovāthī temān koī āve, koī jāy; koī anek avasthārūpe pariṇame, em sarvenī kriyā potapotāne ādhīn hovā chhatān ā gāṇḍo tene potāne ādhīn mānī khedakhinna thāy chhe.

siddhāntaḥ– tem ā jīv jyān sharīr dhāraṇ kare tyān, koī anya ṭhekāṇethī putra, ghoḍā, dhanādik āvīne svayam prāpta thāy chhe; te sarvene ā jīv potānān jāṇe chhe, paṇ e badhān to potapotāne ādhīn hovāthī koī āve, koī jāy tathā koī anek avasthārūp pariṇame, te kriyā temane ādhīn chhe, ā jīvane ādhīn nathī, topaṇ tene potāne ādhīn mānīne ā jīv khedakhinna thāy chhe.

(ra) ā jīv pote jem chhe tem potāne mānato nathī paṇ jem nathī tem māne chhe te mithyādarshan chhe. pote amūrtik pradeshono puñj, prasiddha gnānādi guṇono dhārak, anādinidhan vasturūp chhe, tathā mūrtik pudgal dravyono piṇḍ, prasiddha gnānādi guṇo rahit, navīn ja jeno sanyog thayo chhe evā ā sharīrādi pudgal ke je potāthī par chhe-e bannenā sanyogarūp manuṣhya, tiryañchādi anek prakāranī avasthāo thāy chhe, temān ā mūḍh jīv potāpaṇun dhārī rahyo chhe, sva-parano bhed karī shakato nathī; je paryāy pāmyo hoy tene ja potāpaṇe māne chhe. e paryāyamān (1) je gnānādi guṇo chhe te to potānā guṇo chhe, (ra) je rāgādik bhāvo thāy chhe te vikārībhāvo chhe, tathā (3) je varṇādi chhe te potānā guṇo nathī paṇ sharīrādi pudgalanā guṇo chhe ane (4) sharīrādimān paṇ varṇādinun tathā paramāṇuonun palaṭāvun ghaṇā judā judā prakāre thāy chhe; te sarve pudgalanī avasthāo chhe; ā badhānne ā jīv potānun svarūp māne chhe; svabhāv ane parabhāvano vivek karato nathī; vaḷī potāthī pratyakṣha bhinna dhan-kuṭumbādikano sanyog thāy chhe teo potapotāne ādhīn pariṇame chhe,


Page 494 of 655
PDF/HTML Page 549 of 710
single page version

494 ] [ mokṣhashāstra tathā ā jīvane ādhīn thaī pariṇamatā nathī; chhatān paṇ temān ā jīv mamakār kare chhe ke ‘ā badhān mārān chhe,’ paṇ e koī paṇ prakārathī tenān thatān nathī, mātra potānī mānyatāthī jīv tene potānān māne chhe.

(3) manuṣhyādi avasthāmān koī veḷā dev-guru-shāstra athavā dharmanun je anyathā kalpit svarūp hoy tenī to pratīt kare chhe paṇ teonun je yathārtha svarūp chhe tenī pratīt karato nathī.

(4) jagatanī darek vastu arthāt darek dravyo potapotāne ādhīn pariṇame chhe, paṇ ā jīv tem mānato nathī ane pote tene pariṇamāvī shake athavā koī vakhate anshe pariṇamāvī shake-em māne chhe.

upar pramāṇe badhī mānyatā mithyādraṣhṭinī chhe. potānun ane paradravyonun jevun svarūp nathī tevun mānavun tathā jevun chhe tevun na mānavun te viparīt abhiprāy hovāthī mithyādarshan chhe.

(pa) jīv anādikāḷathī anek sharīr dhāraṇ kare chhe, pūrvanun chhoḍī navīn dhāraṇ kare chhe; tyān ek to pote ātmā (jīv) tathā anant pudgal paramāṇumay sharīr-e bannenā ek piṇḍ bandhanarūp e avasthā hoy chhe; temān te sarvamān ‘ā hun chhun’ evī ahambuddhi kare chhe. jīv to gnānasvarūp chhe ane pudgal paramāṇuono svabhāv varṇa-gandh-ras-spārshādi chhe, e sarvane potānun svarūp mānī ‘ā mārān chhe’ evī buddhi kare chhe. hālavun-chālavun ityādi kriyā sharīr kare chhe tene ‘hun karun chhun’ em jīv māne chhe. anādithī indriyagnān taraph lakṣha chhe tethī amūrtik evo pote to potāne bhāsato nathī ane mūrtik evun sharīr ja bhāse chhe, tethī anyane potārūp jāṇīne jīv temān ahambuddhi dhāraṇ kare chhe. potānun svarūp potāne parathī judun na bhāsyun eṭale sharīr, gnānādiguṇ, krodhādi vikār tathā sagāsambandhīno samudāy te sarvemān pote ahambuddhi dhāre chhe. vaḷī potāne ane sharīrane nimitta-naimittik dhaniṣhṭa sambandh hovāthī sharīrathī potānī bhinnatā yathārthapaṇe bhāsatī nathī. (ātmānā sthānanun chalan thatun hoy tyāre sharīranun sthān paṇ chalanarūp hoy ja-tethī ghaniṣhṭa sambandh kahyo chhe.)

(6) potāno svabhāv to gnātādraṣhṭā chhe chhatān pote kevaḷ dekhavā jāṇavāvāḷo to raheto nathī, paṇ je je padārthone dekhe-jāṇe chhe temān iṣhṭa-aniṣhṭapaṇun māne chhe; e iṣhṭa- aniṣhṭapaṇun mānavun te mithyā chhe kāraṇ ke koī paṇ par padārtha iṣhṭa-aniṣhṭarūp nathī. padārthomān jo īṣhṭa-aniṣhṭapaṇun hoy to je padārtha iṣhṭarūp hoy te sarvene iṣhṭarūp ja thāy tathā je padārtha aniṣhṭarūp hoy te sarvene aniṣhṭarūp ja thāy, paṇ em to thatun


Page 495 of 655
PDF/HTML Page 550 of 710
single page version

a. 8 sūtra 1 ] [ 49p nathī; mātra jīv pote ja kalpanā karīne tene iṣhṭa-aniṣhṭarūp māne chhe. e mānyatā jūṭhī chhe. kalpit chhe.

(7) jīv koī padārthanā sadbhāv tathā koīnā abhāvane ichchhe chhe paṇ teno sadbhāv ke abhāv ā jīvano karyo thato nathī kāraṇ ke koī dravya koī anyadravyanun ke tenī paryāyanun kartā chhe ja nahi, paṇ sarva dravyo potapotānān svarūpe potāthī ja pariṇame chhe.

(8) rāgādi bhāvo vaḍe mithyādraṣhṭi jīv to sarva dravyone anya prakāre pariṇamāvavā ichchhe chhe paṇ te sarva dravyo jīvanī ichchhāne ādhīn pariṇamatā nathī, tethī tene ākuḷatā thāy chhe. jo sarva kārya jīvanī ichchhānusār ja thāy, anyathā na thāy to ja nirākuḷatā rahe, paṇ em to thaī shakatun ja nathī, kāraṇ ke koī dravyanun pariṇaman koī dravyane ādhīn nathī. māṭe jīvane rāgādi bhāv dūr thāy to ja nirākuḷatā thāy chhe.- em na mānatān pote par dravyano kartā, bhoktā, dātā, hartā ādi chhe ane paradravyathī potāne lābh-nukashān thāy chhe-em mānavun te mithyā chhe.

(9) mithyādarshananī ṭūṅkī vyākhyāo

1. sva-par ekatvadarshan. ra. paranī kartr̥utvabuddhi. 3. paryāyabuddhi. 4. vyavahār- vimūḍh. pa. atattva shraddhān. 6. potānā svarūpanī bhramaṇā. 7. rāgathī shubhabhāvathī ātmāne lābh thāy evī buddhi. 8. bahiradraṣhṭi. 9. viparīt ruchi. 10. vastusvarūp na hoy tem mānavun, hoy tem na mānavun. 11. avidyā. 1r. parathī lābh-nukashān thāy evī mānyatā. 13. anādianant chaitanyamātra trikāḷī ātmāne na mānavo paṇ vikār jeṭalo ja ātmā mānavo. 14. viparīt abhiprāy. 1p. parasamay. 16. paryāyamūḍh. 17. sharīranī kriyā jīv karī shake evī mānyatā. 18. par dravyonī vyavasthā karanār tathā teno kartā, bhoktā, dātā, hartā jīvane mānavo. 19. jīvane ja na mānavo. ra0. nimittādhīnadraṣhṭi. ra1. parāshraye lābh thāy evī mānyatā. rar. sharīrāshrit kriyāthī lābh thāy evī mānyatā. ra3. sarvagnanī vāṇīmān jevun ātmānun pūrṇasvarūp kahyun chhe tevā svarūpanī ashraddhā. ra4. vyavahāranay kharekhar ādaraṇīy hovānī mānyatā. rap. shubhāshubhabhāvanun svāmītva. ra6. shubhavikalpathī ātmāne lābh thāy evī mānyatā. ra7. vyavahāraratnatray karatān karatān nishchayaratnatray pragaṭe evī mānyatā. ra8. shubh-ashubhamān sarakhāpaṇun na mānavun te arthāt shubh sārān ane ashubh kharāb evī mānyatā. ra9. manuṣhya ane tiryañch pratye mamatvabuddhithī karuṇā thavī te.


Page 496 of 655
PDF/HTML Page 551 of 710
single page version

496 ] [ mokṣhashāstra

6. mithyādarshananā be prakār

(1) mithyātvanā be prakār chhe-agr̥uhītamithyātva ane gr̥uhītamithyātva. agr̥uhītamithyātva anādithī chālyun āve chhe. jīv paradravyanun kāī karī shake ke shubh vikalpathī ātmāne lābh thāy evī mānyatā te anādinun agr̥uhītamithyātva chhe. janma thayā pachhī paropadeshanā nimittathī je atattvashraddhā jīv grahaṇ kare chhe te gr̥uhītamithyātva kahevāy chhe. agr̥uhītamithyātvane nisargaj mithyātva ane gr̥uhītamithyātvane bāhya prāpta mithyātva paṇ kahevāmān āve chhe. jene gr̥uhītamithyātva hoy tene to agr̥uhītamithyātva hoy ja.

agr̥uhītamithyātva– shubhavikalpathī ātmāne lābh thāy evī anādithī chālī āvatī jīvanī mānyatā te mithyātva chhe; te koīnā shīkhavavāthī thayun nathī māṭe agr̥uhīt chhe.

gr̥uhītamithyātva–khoṭā dev, khoṭā guru ane khoṭān shāstronī shraddhā te gr̥uhītamithyātva chhe.

(ra) prashnaḥ– jīv je kuḷamān janmyo hoy te kuḷamān mānavāmān āvatān dev, guru, shāstra sāchān hoy ane jīv tene oghadraṣhṭie sāchān mānato hoy to tene gr̥uhītamithyātva ṭaḷ‌yun chhe ke nahi?

uttaraḥ– nā, tene paṇ gr̥uhītamithyātva chhe, kem ke sāchā dev, sāchā guru ane sāchān shāstronun svarūp shun chhe tathā kudev, kuguru, kushāstramān shun doṣho hoy teno sūkṣhmadraṣhṭithī vichār karīne badhā paḍakhethī tenā guṇ (merits) ane doṣh (demerits) no yathārtha nirṇay na karyo hoy tyān sudhī jīvane gr̥uhītamithyātva chhe ane te sarvagna vītarāgadevano kharo anuyāyī nathī.

(3) prashnaḥ– ā jīve pūrve koī vār gr̥uhītamithyātva chhoḍayun hashe ke nahi? uttaraḥ– hā; jīve pūrve anantavār gr̥uhītamithyātva chhoḍayun ane dravyaliṅgī muni thaī niratichār mahāvrat pāḷ‌yān; paratun agr̥uhītamithyātva chhoḍayun nahi tethī sansār ubho rahyo; pharī pāchhun gr̥uhītamithyātva aṅgīkār karyun. nirgranthadashāpūrvak pañch mahāvrat tathā aṭhṭhāvīsh mūḷaguṇādinā shubhavikalpa te dravyaliṅg chhe; gr̥uhītamithyātva chhoḍayā vagar jīv dravyaliṅgī thaī shake nahi ane dravyaliṅg vagar niratichār mahāvrat hoī shake nahi. dravyaliṅgīnā niratichār mahāvratane paṇ vītarāg bhagavāne bāḷavrat ane asanyam kahyān chhe, kem ke teṇe agr̥uhītamithyātva chhoḍayun nathī.


Page 497 of 655
PDF/HTML Page 552 of 710
single page version

a. 8 sūtra 1 ] [ 497

7. gr̥uhītamithyātvanā bhed

gr̥uhītamithyātvanā pāñch bhed chhe- (1) ekānt mithyātva; (ra) sanshay mithyātva; (3) vinay mithyātva; (4) agnān mithyātva; ane (pa) viparīt mithyātva. te darekanī vyākhyā nīche mujab chhe.

(1) ekānt mithyātva–padārthanun svarūp anekāntamay (anek dharmovāḷun) hovā chhatān tene sarvathā ek ja dharmavāḷun mānavun te ekānt mithyātva chhe. jem ke jīvane sarvathā kṣhaṇik athavā sarvathā nitya mānavo te ekānt mithyātva chhe.

(ra) sanshay mithyātva– ātmā potānā kāryano kartā thato hashe ke par vastunā kāryano kartā thato hashe? e vagere prakāre sanshay rahevo te sanshay mithyātva chhe.

(3) viparīt mithyātva–sagranthane nirgranth mānavā, mithyādraṣhṭi sādhune sāchā guru mānavā, kevaḷīnā svarūpane viparītapaṇe mānavun ityādi prakāre ūndhī ruchi te viparīt mithyātva chhe.

(4) agnān mithyātva–jyān hit-ahitano kāī paṇ vivek na hoy, ke kāī paṇ parīkṣhā karyā vagar dharmanī shraddhā karavī te agnān mithyātva chhe. jem ke pashuvadhamān dharma mānavo te agnān mithyātva chhe.

(pa) vinay mithyātva– samasta devane tathā samasta dharmamatone sarakhā mānavā te vinay mithyātva chhe.

8. gr̥uhītamithyātvanā pāñch bhedono visheṣh khulāso

(1) ekānt mithyātva– vastune sarvathā astirūp, sarvathā nāstirūp, sarvathā ekarūp, sarvathā anekarūp, sarvathā nitya, sarvathā anitya, guṇ-paryāyothī sarvathā abhinna, guṇ-paryāyothī sarvathā bhinna ityādi svarūpe mānavī te ekānt mithyātva chhe; vaḷī, kāḷ ja badhun kare chhe, kāḷ ja badhāno nāsh kare chhe, kāḷ ja phaḷ, phūl vagerene upajāve chhe, kāḷ ja sanyog-viyog karāve chhe, kāḷ ja dharma pamāḍe chhe- ityādi mānyatā juṭhṭhī chhe, te ekānt mithyātva chhe. darek vastu pote potānā kāraṇe potānī paryāy dhāraṇ kare chhe, te ja te vastuno svakāḷ chhe ane te vakhate vartatī kāḷadravyanī paryāy (samay) te nimitta chhe; ām samajavun te yathārtha samajaṇ chhe ane te vaḍe ekānt mithyātvano nāsh thāy chhe.

koī kahe chhe ke ātmā to agnānī chhe, ātmā anāth chhe; ātmānān sukh-

Page 498 of 655
PDF/HTML Page 553 of 710
single page version

498 ] [ mokṣhashāstra duḥkh, jīvan-maraṇ, lābh-alābh, gnānīpaṇun, pāpīpaṇun, dharmīpaṇun, svargagaman, narakagaman ityādi badhun ishvar kare chhe; sansāranā kartā īshvar chhe, hartā paṇ īshvar chhe, īshvarathī ja sansāranī utpatti ane pralay chhe, -ityādi prakāre īshvarakartr̥utvanī kalpanā kare chhe te mithyā chhe. īshvarapaṇun to ātmānī sampūrṇa shuddha (siddha) avasthā chhe. ātmā nijasvabhāve gnānī chhe paṇ potānā svarūpanī anādithī khoṭī mānyatānā kāraṇe paryāyamān agnānīpaṇun; duḥkh, jīvan, maraṇ, lābh, alābh, pāpīpaṇun vagere pote prāpta kare chhe, ane jyāre pote potānā svarūpanī khoṭī mānyatā ṭāḷe tyāre pote ja gnānī, dharmī thāy chhe; īshvar (siddha) to tenā gnātā-draṣhṭā chhe.

(ra) viparīt mithyātva –1 strīnā rāgī, roṭalā khānār, pāṇī pīnār, māndā thanār, mandavāḍ thatān davā lenār ityādi doṣh sahit jīvane paramātmā ke kevaḷagnānī mānavā, ra-sati strīne pāñch bharathāravāḷī mānavī, 3-gr̥uhasthadashāmān kevaḷagnānanī utpatti mānavī, 4-kevaḷagnānī bhagavān chhadmastha jīvanī vaiyāvachcha kare em mānavun, pa-chhaṭhṭhā guṇasthān pachhī paṇ vandhavandakabhāv hoy ane kevaḷī bhagavānane chhadmasthaguru pratye, chaturvidhasaṅgh arthāt tīrtha pratye ke bījā kevaḷī pratye vandhavandakabhāv hoy em mānavun, 6- vastrone parigrah tarīke na gaṇavā arthāt vastra sahit hovā chhatān aparigrahapaṇun mānavun, 7- vastra vaḍe ātmānun sādhan vadhāre thaī shake evī badhī mānyatāo te viparīt mithyātva chhe.

8-samyagdarshan prāpta thayā pahelān ane pachhī chhaṭhṭhā guṇasthān sudhī je shubhabhāvo thāy chhe te shubhabhāvamān jude jude vakhate judī judī vyaktione judā judā padārtho nimitta hoy chhe, kem ke shubhabhāv te vikār chhe ane vikārane parāvalamban hoy chhe. keṭalāk jīvone shubharāg vakhate vītarāgadevanī tadākār pratimānā darshan- pūjanādi nimittarūpe hoy chhe. vītarāgī pratimānā darshan-pūjan te paṇ rāg chhe, parantu koī paṇ jīvane shubharāg vakhate vītarāgī pratimānā darshan-pūjanādinun nimitta na ja hoy em mānavun te shubhabhāvanā svarūpanī viparīt mānyatā hovāthī viparīt mithyātva chhe.

9-vītarāgī pratimānā darshan-pūjanādinā shubharāgane dharmānurāg kahevāmān āve chhe; dharma to nirāvalambī chhe, dev-guru-shāstranā avalambanathī chhūṭīne svabhāvano āshray kare tyāre dharma pragaṭe chhe. jo te shubharāgane dharma māne to te shubhabhāvanā svarūpanī viparīt mānyatā hovāthī viparīt mithyātva chhe.

chhaṭhṭhā adhyāyanā teramā sūtranī ṭīkāmān avarṇavādanun svarūp varṇavyun chhe teno samāvesh viparīt mithyātvamān thāy chhe. (juo, a. 6 sū. 13 nī ṭīkā)


Page 499 of 655
PDF/HTML Page 554 of 710
single page version

a. 8 sūtra 1 ] [ 499

(3) sanshay mithyātvaḥ samyagdarshan-gnān-chāritrane mokṣhamārga kahyo chhe, te ja sācho mokṣhamārga hashe ke anya samasta matomān judā judā mārga prarupyā chhe te mārga sācho hashe? temanā vachanamān paraspar viruddhatā chhe ane koī pratyakṣha jāṇavāvāḷā sarvagna nathī, shāstro paraspar ek bījāne maḷatān nathī tethī koī nishchayanirṇay thaī shakato nathī, -ityādi prakārano abhiprāy te sanshay mithyātva chhe.

(4) vinay mithyātvaḥ– 1-samyagdarshan-gnān-chāritra-tap-sanyam-dhyānādi vagar mātra guru pūjanādik vinayathī ja mukti thashe em mānavun te, ra-sarva dev, sarva shāstra, samasta mat tathā samasta veṣhadhārako samān mānīne te badhāyano vinay karavo te ane 3-vinay mātrathī ja potānun kalyāṇ thaī jashe em mānavun te vinay mithyātva chhe. 4-sansāramān jeṭalā devo pūjāy chhe ane jeṭalā shāstro ke darshano prachalit chhe te badhāy sukhadāyī chhe, temanāmān bhed nathī, te badhāyathī mukti (arthāt ātmakalyāṇanī prāpti) thaī shake chhe evī mānyatā te vinay mithyātva chhe ane te mānyatāvāḷā jīvo vainayik mithyādraṣhṭi chhe.

guṇagrahaṇanī apekṣhāthī anek dharmamān pravr̥utti karavī arthāt sat-asatno vivek karyā vagar sāchā tathā khoṭā badhā dharmone samānapaṇe jāṇīne tenun sevan karavun temān agnānanī mukhyatā nathī. paṇ vinayanā atirekanī mukhyatā chhe tethī tene vinay mithyātva kahevāmān āve chhe.

(pa) agnān mithyātvaḥ– 1-svarga, narak, mukti koṇe dīṭhān? ra-svarganā samāchār kone āvyā? badhān dharmashāstra juṭhṭhān chhe, koī sāchun gnān batāvī shakatā nathī, 3-puṇya-pāp kyān lāge athavā puṇya-pāp kāī chhe ja nahi, 4-paralokane koṇe jāṇyo? shun paralokanā samāchār-patra ke tār koīne āvyā? pa-svarga-narak to ityādi badhun kahevāmātra chhe, svarga-narak to ahīn ja chhe; ahīn sukh bhogave te svarga, duḥkh bhogave te narak; 6-hinsāne pāp kahe chhe tathā dayāne puṇya kahe chhe te kahevāmātra chhe, koī ṭhekāṇun hinsārahit nathī, sarvamān hinsā chhe, kyāy pag mūkavānun ṭhekāṇun nathī, jamīn pavitra chhe te pag mūkavā āpe chhe, 7- ā bhakṣhya ane ā abhakṣhya-evā vichār paṇ nirarthak chhe, ekendriy vr̥ukṣha tathā anna vagere bhakṣhaṇ karavāmān ane mānsabhakṣhaṇ karavāmān taphāvat nathī, te bannemān jīvahinsā samān chhe. 8-jīvane jīvano ja āhār bhagavāne batāvyo chhe athavā jagatanī badhī vastuo khāvā bhogavavā māṭe ja chhe ityādi-ā badhā abhiprāyo agnān mithyātva chhe.

9- upar pramāṇe mithyātva svarūp jāṇīne sarva jīvoe gr̥uhīt tathā agr̥uhīt

Page 500 of 655
PDF/HTML Page 555 of 710
single page version

pa00 ] [ mokṣhashāstra mithyātva chhoḍavun joie. sarva prakāranān bandhanun mūḷakāraṇ mithyātva chhe, ane te ja sauthī pahelān ṭaḷe chhe. mithyātva ṭaḷ‌yā vagar anya bandhanā kāraṇo (avirati ādi) paṇ ṭaḷatān nathī, māṭe sauthī pahelān mithyātva ṭāḷavun joīe.

10. aviratinun svarūp

pāñch indriyo tathā mananān viṣhayo ane pāñch sthāvar tathā ek trasanī hinsā e bār prakāranā tyāgarūp bhāv na thavā te bār prakāranī avirati chhe.

jene mithyātva hoy tene to avirati hoy ja chhe, parantu mithyātva chhūṭī javā chhatān te keṭalok kāḷ rahe chhe. aviratine asanyam paṇ kahevāy chhe. samyagdarshan pragaṭayā pachhī deshachāritranā baḷ vaḍe ekadeshavirati thāy tene aṇuvrat kahevāy chhe. mithyātva chhūṭayā pachhī tarat aviratino pūrṇa abhāv thaī jāy ane sāchān mahāvrat tathā munidashā pragaṭ kare evā jīvo to thoḍā viralā ja hoy chhe.

11. pramādanun svarūp

uttam kṣhamādi dash dharmomān utsāh na rākhavo tene sarvagnadeve pramād kahyo chhe. jene mithyātva ane avirati hoy tene to pramād hoy ja chhe. parantu mithyātva ane avirati ṭaḷ‌yā pachhī pramād tarat ṭaḷī ja jāy evo niyam nathī, tethī sūtramān avirati pachhī pramād kahyo chhe, te aviratithī judo chhe. samyagdarshan pragaṭ thatān ja pramād ṭāḷīne apramattadashā pragaṭ kare evā jīvo viralā ja hoy chhe.

12. kaṣhāyanun svarūp

kaṣhāyanā 2p prakār chhe. krodh, mān, māyā, lobh; te darekanā anantānubandhī ādi chār prakār- e rīt 16 tathā hāsyādik 9 nokaṣhāy; e badhā kaṣhāy chhe, ane te badhāmān ātmahinsā karavānun sāmarthya chhe. mithyātva, avirati ane pramād e traṇe athavā avirati ane pramād e be athavā to pramād jyān hoy tyān to kaṣhāy avashya hoī ja chhe, paṇ e traṇe ṭaḷī javā chhatān paṇ kaṣhāy hoy shake chhe.

13. yoganun svarūp

yoganun svarūp chhaṭhṭhā adhyāyanā pahelā sūtranī ṭīkāmān āvī gayun chhe. (juo, pā. 393) mithyādraṣhṭithī ṭheṭh teramā guṇasthān sudhī yog rahe chhe. 11, 12, ne 13 mā guṇasthānane mithyātvādi chārano abhāv thavā chhatān yogano sadbhāv rahe chhe.

kevaḷagnānī gamanādi kriyārahit thayā hoy topaṇ temane ghaṇo yog chhe ane

Page 501 of 655
PDF/HTML Page 556 of 710
single page version

a. 8 sūtra 1 ] [ pa01 beindriyādi jīvo gamanādi kriyā kare chhe topaṇ temane alpa yog hoy chhe e uparathī siddha thāy chhe ke yog te bandhanun gauṇakāraṇ chhe, te to prakr̥iti ane pradeshabandhanun kāraṇ chhe. bandhanun mukhya kāraṇ to mithyātva, avirīt, pramād ane kaṣhāy chhe ane te chāramān paṇ sarvotkr̥uṣhṭa kāraṇ to mithyātva ja chhe. mithyātva ṭāḷ‌yā vinā avirati ādi bandhanān kāraṇo ṭaḷe ja nahi-e abādhit siddhānt chhe.

14. kayā guṇasthāne kayā bandh hoy?

mithyādraṣhṭi (guṇasthān-1) ne pāñche bandh hoy chhe, sāsādan samyagdraṣhṭi, samyagmithyādraṣhṭi ane asanyat samyagdraṣhṭi (guṇasthān ra-3-4) ne mithyātva sivāyanā avirati ādi chāre bandh hoy chhe, deshasanyamī (guṇasthān-pa) ne anshe avirati tathā pramādādi traṇe bandh hoy chhe, pramatta sanyamī (guṇasthān-6) ne mithyātva ane avirati sivāyanā pramādādi traṇ bandh hoy chhe, apramatta sanyamīne (guṇasthān 7 thī 10 sudhī) kaṣhāy ane yog e be ja bandh hoy chhe. 11-12 ne 13 mā guṇasthāne ek mātra yogano sadbhāv chhe ane chaudamā guṇasthāne eke prakārano bandh nathī; te abandh chhe ane tyān sampūrṇa samvar chhe.

1p. mahāpāp

prashnaḥ– jīvane sauthī mahān pāp kayun? uttaraḥ– mithyātva ek ja. mithyātva hoy tyān anya sarve pāpono sadbhāv chhe, mithyātva samān anya koī pāp nathī.

16. ā sūtrano siddhānt

ātmasvarūpanī oḷakhāṇ vaḍe mithyātva ṭāḷatān tenī sāthe anantānubandhī kaṣhāyano tem ja ekatālīs prakr̥itionā bandhano abhāv thāy chhe, tathā bākīnā karmonī sthiti antaḥkoḍākoḍī sāgaranī rahī jāy chhe, ane jīv thoḍā ja kāḷamān mokṣhapadane pāme chhe. sansāranun mūḷ mithyātva chhe ane mithyātvano abhāv karyā sivāy anya anek upāy karavā chhatān mokṣha ke mokṣhamārga thato nathī. māṭe sauthī pahelān yathārtha upāyo vaḍe sarva prakārathī udham karī e mithyātvano sarvathā nāsh karavo yogya chhe. ।। 1।।

bandhanun lakṣhaṇ
सकषायत्वाज्जीवः कर्मणो योग्यान्पुद्गलानादते सबंधः।। २।।
arthaḥ– [जीवः सकषायत्वात्] jīv kaṣhāy sahit hovāthī [कर्मणः योग्यान्]

Page 502 of 655
PDF/HTML Page 557 of 710
single page version

pa02 ] [ mokṣhashāstra karmane yogya [पुद्गलान्] pudgal paramāṇuonun [आदत्ते] grahaṇ kare chhe [सबंधः] te bandh chhe.

ṭīkā

1. ākhā lokamān kārmaṇavargaṇārūp pudgalo bharyān chhe. jyāre jīv kaṣhāy kare tyāre te kaṣhāyanun nimitta pāmīne kārmaṇavargaṇā pote karmarūpe pariṇame chhe ane jīvanī sāthe sambandh pāme chhe, tene bandh kahevāmān āve chhe. ahīn jīv ane pudgalanā ek kṣhetrāvagāharūp sambandhane bandh kahyo chhe. bandh thavāthī jīv ane karma ek vastu thaī jatī nathī, tem ja te be bhegān thaīne koī kārya karatān nathī eṭale jīv ane karma e banne bhegān thaīne ātmāmān vikār karatān nathī, temaj jīv ane karma bhegān thaīne pudgal karmamān vikār karatā nathī. karmono uday jīvamān vikār karato nathī, jīv karmomān vikār karato nathī, paṇ banne svatantrapaṇe potapotānā paryāyanā kartā chhe. jyāre jīv potānī vikārī avasthā kare tyāre junā karmonā vipākane ‘uday’ kahevāmān āve chhe. ane jo jīv vikārī avasthā na kare to tene mohakarmanī nirjarā thaī-em kahevāmān āve chhe. paralakṣha vagar jīvamān vikār thāy nahi, jīv jyāre paralakṣhe potānī avasthāmān vikār bhāv kare tyāre te bhāv anusār navān karmo bandhāy chhe-āṭalo jīv pudgalano nimitta-naimittikasambandh chhe. te ā sūtramān batāve chhe.

2. jīv ane pudgalano je nimitta-naimittikasambandh chhe te trikāḷī dravyamān nathī paṇ mātra ek samayanī avasthā purato chhe. jīvamān kadī be samayano vikār bhego thato nathī tethī teno karma sātheno sambandh paṇ be samayano nathī.

prashnaḥ– jo te sambandh ek ja samay purato chhe to jīv sāthe lāmbī sthitivāḷān karmano sambandh kem batāvyo chhe?

uttaraḥ– tyān paṇ sambandh to vartamān ek samay purato ja chhe; parantu jīv jo vibhāv pratyeno ja puruṣhārtha chālu rākhashe ane jo samyagdarshanādirūp satya puruṣhārtha nahi kare to teno karma sātheno sambandh kyān sudhī raheshe te jaṇāvyun chhe.

3. ā sūtramān सकषायत्वात् shabda chhe te jīv ane karma bannene (arthāt

kaṣhāyarūp bhāv ane kaṣhāyarūp karma e bannene) lāgu paḍī shake chhe; ane e pramāṇe lāgu pāḍatān temānthī nīchenā niyamo nīkaḷe chhe.

(1) anādithī jīv kadī paṇ shuddha thayo nathī paṇ kaṣhāyasahit ja chhe ane tethī jīv ane karmano sambandh anādithī chhe.


Page 503 of 655
PDF/HTML Page 558 of 710
single page version

a. 8 sūtra 2 ] [ pa03

(2) kaṣhāyabhāvavāḷo jīv kaṣhāy-karmanā nimitte navo bandh kare chhe. (3) kaṣhāy-karmane mohakarma kahevāy chhe, āṭh karmomānthī te ek ja karma bandhanun nimitta thāy chhe.

(4) pahelā sūtramān bandhanā je pāñch kāraṇo jaṇāvyān chhe temānthī pahelān chārano samāvesh ahīn kahelā kaṣhāy shabdamān thaī jāy chhe.

(pa) ahīn jīv sāthe karmano bandh thavānun kahyun chhe; te karma pudgalo chhe em batāvavā māṭe sūtramān pudgal shabda kahyo chhe, tethī ‘karma ātmāno adraṣhṭa guṇ chhe’ evī keṭalāk jīvonī je mānyatā chhe te dūr thāy chhe.

4. ‘सकषायत्वात्’ -ahīn pāñchamī vibhakti lagāḍavāno hetu evo chhe ke

jevo tīvra, madhyam ke mand kaṣhāy jīv kare te mujab ja karmomān sthiti ane anubhāgabandh thāy chhe.

pa. karmanā nimitte jīv sakaṣhāy thāy chhe eṭale ke jīvanī avasthāmān vikārī thavāyogya lāyakāt hoy tene karmanun nimitta hājar hoy chhe ane je jīvane karmano sambandh na hoy te jīvanī potānī lāyakāt paṇ sakaṣhāyarūp thavānī hotī nathī. e dhyān rākhavun ke sāme karma uday hoy māṭe jīvane kaṣhāy karavo ja paḍe em nathī; karma hājar hovā chhatān jīv pote jo svalakṣhamān ṭakīne kaṣhāyarūpe na pariṇame to te karmone bandhanun nimitta kahevātun nathī.

6. jīvane karma sāthe je sambandh chhe te pravāhe anādithī chālyo āve chhe, paṇ te ek ja samay purato chhe. darek samaye potānī yogyatāthī jīv navo navo vikār kare chhe tethī te sambandh chālu rahe chhe. paṇ jaḍ karmo jīvane vikār karāvatān nathī. jīv potānī yogyatāthī vikār kare to thāy ane na kare to na thāy. jem ghaṇān kāḷathī ūnun thayelun pāṇī kṣhaṇamān ṭharī jāy chhe tem anādithī vikār chālyo āvato hovā chhatān, vikāranī yogyatā ek ja samay puratī hovāthī svabhāvanā lakṣhe te ṭaḷī shake chhe. vikār ṭaḷatān karma sātheno sambandh paṇ ṭaḷe chhe.

7. prashnaḥ– ātmā to amūrtik chhe, hāth-pag vagarano chhe ane karmo to mūrtik chhe, to te karmone kaī rīte grahaṇ kare?

uttaraḥ– kharekhar ek dravya bījā dravyane grahaṇ karī shakatun nathī; tethī ahīn je ‘grahaṇ’ karavānun kahyun chhe te upachārathī kahyun chhe em samajavun. jīvane anādithī karmapudgalo sāthe sambandh chhe ane jīvanā vikāranun nimitta pāmīne samaye samaye jūnān karmo sāthe navān karmo skandharūp thāy chhe-eṭalo sambandh batāvavā māṭe ā upachār karyo chhe; kharekhar jīv sāthe karmapudgalo bandhātān nathī paṇ jūnān karmapudgalo sāthe navān karmapudgalono bandh thāy


Page 504 of 655
PDF/HTML Page 559 of 710
single page version

pa04 ] [ mokṣhashāstra chhe; parantu jīvamān vikārī yogyatā chhe ane te vikāranun nimitta pāmīne navān karmapudgalo bandhāy chhe māṭe upachārathī jīvane karmapudgalonun grahaṇ kahyun chhe.

8. jagatamān ghaṇā prakāranān ‘bandh’ hoy chhe jem ke-guṇaguṇī bandh vagere. te badhā prakāranā bandhathī ā bandh judo chhe em batāvavā māṭe ā sūtramān bandh pahelān ‘सः’ shabda vāparyo chhe.

jīv ane pudgalane guṇaguṇīsambandh ke kartākarmasambandh nathī em ‘सः’ shabdathī

batāvyun chhe, tethī ahīn temano ek kṣhetrāvagāharūpasambandh athavā to nimittanaimittikasambandh samajavo. karmano bandh jīvanā tamām pradeshoe thāy chhe ane bandhamān anantānant paramāṇuo hoy chhe. (juo, a. 8. sū ra4.)

9. ahīn bandh shabdano artha vyākaraṇ draṣhṭie nīche jaṇāvel chār prakāre samajavo-

(1) ātmā bandhāyo te bandh, e karmasādhan chhe.
(2) ātmā pote ja bandharūp pariṇame chhe tethī bandhane kartā kahevāy, e

kartr̥usādhan chhe.

(3) pahelā bandhanī apekṣhāe ātmā bandh vaḍe navīn bandh kare chhe tethī bandh

karaṇasādhan chhe.

(4) bandhanarūp kriyā te ja bhāv, evī kriyārūp paṇ bandh chhe te bhāv
sādhan chhe.।। 2।।
bandhanā bhed
प्रकृतिस्थित्यनुभवप्रदेशास्तद्विधयः।। ३।।
arthaḥ– [तत्] te bandhanā [प्रकृति स्थिति अनुभव प्रदेशाः] prakr̥itibandh,

sthitibandh, anubhāgabandh ane pradeshabandh [विधयः] e chār bhed chhe.

ṭīkā
1. prakr̥itibandh–karmonā svabhāvane prakr̥itibandh kahe chhe.
sthitibandh– gnānāvaraṇādi karmo potānā svabhāvarūpe jeṭalo kāḷ rahe te
sthitibandh chhe.
anubhāgabandh–gnānāvaraṇādi karmonā rasavisheṣhane anubhāgabandh kahe chhe.
pradeshabandh–gnānāvaraṇādi karmorūpe thanār pudgalaskandhonā paramāṇuonī saṅkhyā
te pradeshabandh chhe. bandhanā uparyukta chār prakāramānthī prakr̥itibandh ane

Page 505 of 655
PDF/HTML Page 560 of 710
single page version

a. 8 sūtra 4 ] [ pa0p

pradeshabandh yoganā nimitte thāy chhe ane sthitibandh tathā
anubhāgabandh kaṣhāyanā nimitte thāy chhe.

2. ahīn je bandhanā prakār varṇavyā chhe te pudgalakarmabandhanā chhe; te darek prakāranā bhed-upabhed have anukrame kahe chhe. ।। 3।।

prakr̥itibandhanā mūḷ bhed
आद्यो ज्ञानदर्शनावरणवेदनीयमोहनीयायुर्नामगोत्रान्तरायाः।। ४।।
arthaḥ– [आधो] pahelo arthātra prakr̥itibandh [ज्ञानदर्शनावरण] gnānāvaraṇ,

darshanāvaraṇ, [वेदनीय मोहनीय] vedanīy, mohanīy, [आयुःनाम गोत्र अन्तरायाः] āyu, nām, gotra ane antarāy- e āṭh prakārano chhe.

ṭīkā
1. gnānāvaraṇ– jyāre ātmā pote potānā gnānabhāvano ghāt kare tyāre
ātmānā gnānaguṇanā ghātamān je karmano uday nimitta thāy tene
gnānāvaraṇ kahe chhe.
darshanāvaraṇ– jyāre ātmā pote potānā darshanabhāvano ghāt kare tyāre
ātmānā darshanaguṇanā ghātamān je karmano uday nimitta thāy tene
darshanāvaraṇ kahe chhe.
vedanīy– jyāre ātmā pote mohabhāv vaḍe paralakṣhe ākuḷatā kare tyāre
sagavaḍatā ke agavaḍatārūp sanyogo prāpta thavāmān je karmano uday
nimitta thāy tene vedanīy kahe chhe.
mohanīy– jīv potānā svarūpane bhūlīne anyane potānā samaje athavā
svarūpācharaṇamān asāvadhānī kare tyāre je karmano uday nimitta
thāy tene mohanīy kahe chhe.
āyu– jyāre jīv potānī yogyatāthī nārakī, tiryañch, manuṣhya ke devanā
sharīramān rokāī rahe tyāre je karmano uday nimitta thāy tene
āyukarma kahe chhe.
nām– jīv je sharīramān hoy te sharīrādinī rachanāmān je karmano uday nimitta
thāy tene nāmakarma kahe chhe.
gotra– jīvane ūñch ke nīch ācharaṇavāḷā kuḷamān pedā thavāmān je karmano uday
nimitta thāy tene gotrakarma kahe chhe.