Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Sutra: 5-26 (Chapter 8); Upsanhar (Chapter 8); Nineth Chapter Pg 521 to 604.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 29 of 36

 

Page 506 of 655
PDF/HTML Page 561 of 710
single page version

pa06 ] [ mokṣhashāstra

antarāy–jīvane dān, lābh, bhog, upabhog ane vīryanā vidhnamān je karmano
uday nimitta thāy tene antarāyakarma kahe chhe.

2. prakr̥itibandhanā āṭh bhedomānthī gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ, mohanīy ane antarāy e chār ghātikarma kahevāy chhe, kem ke teo jīvanā anujīvī guṇonā paryāyanā ghātamān nimitta chhe; ane bākīnā vedanīy, āyu, nām ane gotra e chārane aghātikarma kahevāy chhe, kem ke teo jīvanā anujīvī guṇonā paryāyanā ghātamān nimitta nathī paṇ pratijīvī guṇonī paryāyanā ghātamān nimitta chhe.

vastumān bhāvasvarūp guṇ anujīvī guṇ ane abhāvasvarūp guṇ pratijīvī guṇ kahevāy chhe.

3. jem ek ja vakhate khādhelā āhār udarāgninā sanyoge ras, lohī vagere judā judā prakāre thaī jāy chhe, tem ek ja vakhate grahaṇ thayelān karmo jīvanā pariṇāmo anusār gnānāvaraṇ ityādi anek bhedarūp thaī jāy chhe. ahīn udāharaṇathī eṭalo pher chhe ke āhār to ras, lohī vagere rūpe kramekrame thāy chhe parantu karmo to gnānāvaraṇādirūpe ek sāthe thaī jāy chhe. ।। 4।।

prakr̥itibandhanā uttar bhed
पंचनवद्वयष्टार्विशतिचतुर्द्विचत्वारिंशद्द्विपंचभेदा यथाक्रमम्।। ५।।
arthaḥ– [यथाक्रमम्] upar kahelān gnānāvaraṇādi āṭh karmonā anukrame [पंच

नव द्वि अष्टाविंशति] pāñch, nav, be, aṭhṭhāvīs, [चतुः द्विचत्वारिंशत् द्वि पंचभेदा] chār, bentālīs, be ane pāñch bhedo chhe.

nondh– te bhedonān nām have pachhīnā sūtromān anukrame jaṇāve chhe. ।। pa।।
gnānāvaraṇakarmanā pāñch bhed
मतिश्रुतावधिमनःपर्ययकेवलानाम्।। ६।।
arthaḥ– [मति श्रुत अवधि] matignānāvaraṇ, shrutagnānāvaraṇ,

avadhignānāvaraṇ, [मनःपर्यय केवलानाम्] manaḥparyayagnānāvaraṇ ane kevaḷagnānāvaraṇ-e pāñch bhedo gnānāvaraṇakarmanā chhe.

prashnaḥ– abhavya jīvane manaḥparyayagnān tathā kevaḷagnānanī prāpti karavānun sāmarthya nathī, jo te sāmarthya hoy to abhavyapaṇun kahī shakāy nahi; māṭe te be gnānanā sāmarthya vagar tene e be gnānanā āvaraṇ kahevān te shun nirarthak nathī?


Page 507 of 655
PDF/HTML Page 562 of 710
single page version

a. 8 sūtra 7-8 ] [ pa07

uttaraḥ– dravyārthikanaye abhavyajīvane paṇ te banne gnānanī shakti vidyamān chhe māṭe te apekṣhāe tene paṇ manaḥparyay ane kevaḷagnān banne chhe; ane paryāyārthikanaye abhavyane te be gnān nathī kemake tene koī kāḷe paṇ tenī vyakti nahi thāy; shaktimātra chhe paṇ pragaṭarūpe samyagdarshan-gnān-chāritra abhavyane thatān nathī. māṭe shaktimānthī vyakti nahi thavānā nimitta tarīke āvaraṇ hovun ja joīe; tethī abhavya jīvane paṇ te be āvaraṇo chhe. ।। 6।।

darshanāvaraṇakarmanā nav bhed
चक्षुरचक्षुरवधिकेवलानां निद्रानिद्रानिद्राप्रचलाप्रचलाप्रचला–
स्त्यानगृद्धयश्च।। ७।।
arthaḥ– [चक्षुः अचक्षुः अवधि केवलानां] chakṣhudarshanāvaraṇ, achakṣhudarshanāvaraṇ,

avadhidarshanāvaraṇ, kevaḷadarshanāvaraṇ, [निद्रा निद्रानिद्रा] nidrā, nidrānidrā, [प्रचला प्रचलाप्रचला] prachalā, prachalāprachalā, [स्त्यानगृद्धयः च] ane styānagr̥uddhi-e nav bhed darshanāvaraṇakarmanā chhe.

ṭīkā

1. chhadmastha jīvone darshan ane gnān kramathī hoy chhe arthāt pahelān darshan ane pachhī gnān hoy chhe; parantu kevaḷī bhagavānane darshan ane gnān banne ek sāthe hoy chhe kem ke darshan ane gnān bannenā bādhak karmono kṣhay ek sāthe thāy chhe.

2. manaḥparyayadarshan hotun nathī, kemake manaḥparyayagnān matignānapūrvak ja thāy chhe; tethī manaḥparyayadarshanāvaraṇakarma nathī.

3. ā sūtramān āvel shabdonā artha shrī jainasiddhānt praveshikāmānthī joī levā. ।। 7।।

vedanīyakarmanā be bhed
सदसद्वेधे।। ८।।
arthaḥ– [सत् असत्वेधे] sātāvedanīyaḥ ane asātāvedanīy-e be bhed

vedanīyakarmanā chhe.

ṭīkā
sātāvedanīy ane asātāvedanīy; te be ja vedanīy karmanī prakr̥itio chhe.

Page 508 of 655
PDF/HTML Page 563 of 710
single page version

pa08 ] [ mokṣhashāstra

sātā te nām sukhanun chhe. te sukhanun je vedan arthāt bhogavaṭo karāve te sātāvedanīy karma chhe. asātā nām duḥkhanun chhe; tenun je vedan arthāt bhogavaṭo karāve te asātāvedanīy karma chhe.

shaṅkā– jo sukh ane duḥkh karmothī thāy chhe to karmonun vinaṣhṭa thaī javā pachhī jīv sukh ane duḥkhathī rahit thaī javo joīe? kemake tene sukh ane duḥkhanā kāraṇabhūt karmono abhāv thaī gayo chhe. jo em kahevāmān āve ke karmo naṣhṭa thaī jatān jīv sukh ane duḥkh rahit ja thaī jāy chhe, to em kahī shakātun nathī. kāraṇ ke jīv dravyane, niḥsvabhāv thaī javāthī, abhāvano prasaṅg prāpta thāy chhe; athavā jo duḥkhane ja karmajanit mānavāmān āve to sātāvedanīy karmano abhāv prāpta thashe, kemake pachhī tenun koī phaḷ rahetun nathī?

samādhānaḥ– duḥkh nāmanī je koī paṇ vastu chhe te asātāvedanīy karmanā udayathī thāy chhe, kāraṇ ke te jīvanun svarūp nathī. jo jīvanun svarūp mānavāmān āve to kṣhīṇakarmā arthāt karma rahit jīvone paṇ duḥkh hovun joīe, kem ke gnān ane darshananī samān, karmano vināsh thavā chhatān, duḥkhano vināsh nahi thāy. paṇ sukh karmathī utpanna nathī thatun, kemake te jīvano svabhāv chhe, ane tethī te karmanun phaḷ nathī. sukhane jīvano svabhāv mānatān sātāvedanīy karmano abhāv paṇ thato nathī, kemake duḥkh-upashamananā kāraṇabhūt *sudravyonā sampādanamān sātāvedanīy karmano vyāpār thāy chhe. _________________________________________________________________

*dhan, strī, putra vagere bāhya padārthonā sanyog-viyogamān pūrvakarmano uday (nimitta) kāraṇ chhe. tenā ādhāroḥ-

samayasār-gāthā 84 nī ṭīkā. pravachanasār-gāthā 14 nī ṭīkā. pañchāstikāy-gāthā ra7 nī ṭīkā. paramātmaprakāshak-a. ra. gāthā pa7, 60. niyamasār-gāthā 1pa7 nī ṭīkā. pañchādhyāy a. 1. gāthā 181. pañchādhyāyī-a. ra. gāthā pa0, 440 441. rayaṇasār-gāthā ra9. svāmī kārtikeyānuprekṣhā-gāthā 10, 19, pa6, pa7, 319, 320, 427. padmanandī pañchavinshati-pr̥uṣhṭha 101, 103, 104, 106, 109, 110, 119, 128, 131, 138, 140, 1pap. mokṣhamārgaprakāshak-pr̥uṣhṭha 8, 4p, 61, 62, 64, 68, 70, 71, 72, 73. vagere ane sthaḷe. gommaṭasār-karmakāṇḍ-pr̥uṣhṭha 903, shlokavārtik-a. 8-sūtra 11 nī ṭīkā; a. 9. sūtra-16 rājavārtik-a. 8-sūtra 11 nī ṭīkā; a. 9 sūtra 16.

shrīmad rāyachandra (gujarātī bījī āvr̥utti) pr̥uṣhṭha 23p, 443. tathā mokṣhamāḷā-pāṭh 3. sattāsvarūp -pr̥uṣhṭha 26. aṇagār dharmāmr̥ut-pr̥uṣhṭha 60, 76.


Page 509 of 655
PDF/HTML Page 564 of 710
single page version

a. 8 sūtra 9 ] [ pa09

āvī vyavasthā mānatān sātāvedanīy prakr̥itine pudgalavipākīpaṇun prāpta thashe! evī āshaṅkā na karavī; kemake duḥkhanā upashamathī utpanna thayel, duḥkhanā avinābhāvī, upachārathī ja sukh sañgnāne prāpta ane jīvathī apr̥uthagbhūt evā svāsthyanā kaṇano hetu hovāthī sūtramān sātāvedanīy karmane jīv-vipākītva ane sukh-hetutvano upadesh devāmān āvyo chhe. jo em kahevāmān āve ke upayurkat vyavasthānusār to sātāvedanīy karmane jīv-vipākīpaṇun ane pudgal-vipākīpaṇun prāpta thāy chhe; (to) te paṇ koī doṣh nathī, kem ke jīvanun astitva anyathā banī shakatun nathī, tethī te prakāranā upadeshanā astitvanī siddhi thaī jāy chhe. sukh ane duḥkhanā kāraṇabhūt dravyonun sampādan karavāvāḷun bījun koī karma nathī, kem ke evun koī karma maḷatun nathī. (dhavalā ṭīkā pustak 6 pr̥uṣhṭha 3p-36) ।। 8।।

mohanīyakarmanāaṭhṭhāvīsabhed
दर्शनचारित्रमोहनीयाकषायकषायवेदनीयाख्यास्त्रिद्विनवषोडशभेदाः
सम्यक्त्वमिथ्यात्वतदुभयान्यि कषायकषायौ हास्यरत्यरतिशोकभय–
जुगुप्सास्त्रीपुंनपुंसकवेदा अनंतानुबंध्यप्रत्याख्यानप्रत्याख्यान–
संज्वलनविकल्पाश्चेकशः क्रोधमानमायालोभाः।। ९।।
arthaḥ– [दर्शन चारित्रमोहनीय अकषाय कषाय कषावेदनीय आख्याः]

darshanamohanīy, chāritramohanīy, akaṣhāyavedanīy ane kaṣhāyavedanīy e chār bhedarūp mohanīyakarma chhe, ane tenā paṇ anukrame [त्रि द्वि नव षोडशभेदः] traṇ, be, nav ane soḷ bhed chhe. te ā pramāṇe [सम्यक्त्व मिथ्यात्व तदुभयानि] samyaktvamohanīy, mithyātvamohanīy ane samyagmithyātvamohanīy ā traṇ bhed darshanamohanīyanā chhe; [अकषायकषायौ] akaṣhāy vedanīy ane kaṣhāyavedanīy-ā be bhed chāritra mohanīyanā chhe; [हास्य रति अरति शोक भय जुगुप्सा स्त्री पुं नपुंसकवेदाः] hāsya, rati arati, shok, bhay, jugupsā, strīved, puruṣhaved ane napunsakaved-ā nav bhed akaṣhāyavedanīyanā chhe; ane [अनंतानुबंधी अप्रत्याख्यान प्रत्याख्यान संज्वलन विकल्पाः च] anantānubandhī, apratyākhyān, pratyākhyān tathā sañjvalananā bhedathī tathā [एकशः क्रोध मान माया लोभाः] e darekanā krodh, mān, māyā tathā lobh e chār prakār-e soḷ bhed kaṣhāy vedanīyanā chhe. ā rīte kul aṭhṭhāvīs bhed mohanīyakarmanā chhe.

nondhaḥ– akaṣhāyavedanīy ane kaṣhāyavedanīy e beno samāvesh chāritramohamān thaī jāy chhe tethī temane gaṇatarīmān judā levāmān āvyā nathī.


Page 510 of 655
PDF/HTML Page 565 of 710
single page version

pa10 ] [ mokṣhashāstra

ṭīkā

1. mohanīyakarmanā mukhya be bhed chhe- darshanamohanīy ane chāritramohanīy, jīvano mithyātvabhāv e ja sansāranun mūḷ chhe temān nimitta mithyātvamohanīyakarma chhe; te darshanamohanīyano ek bhed chhe. darshanamohanīyanā traṇ bhed chhe- mithyātvaprakr̥iti, samyaktvaprakr̥iti ane samyak mithyātvaprakr̥iti. ā traṇamānthī bandh ek mithyātvaprakr̥itino ja thāy chhe. jīvano evo koī bhāv nathī ke jenun nimitta pāmīne samyaktvamohanīyaprakr̥iti ke samyak mithyātvamohanīyaprakr̥iti bandhāy; jīvane pratham samyagdarshan pragaṭ thavānā kāḷamān (-upasham kāḷamān) mithyātva prakr̥itinā traṇ ṭukaḍā thaī jāy chhe, temānthī ek mithyātvarūpe rahe chhe. ek samyaktvaprakr̥itirūpe thāy chhe ane ek samyagmithyātvaprakr̥itirūpe thāy chhe. chāritramohanīyanā pachīs bhed chhe tenān nām sūtramān ja jaṇāvyān chhe. e rīte badhān maḷīne 28 bhed mohanīyakarmanā chhe.

2. ā sūtramān āvel shabdonā artha jainasiddhāntapraveshikāmānthī joī levā. 3. ahīn hāsyādik navane akaṣhāyavedanīy kahel chhe; tene nokaṣhāyavedanīy paṇ kahevāy chhe.

4. anantānubandhīno artha–anant mithyātva, sansār; anubandhī tene anusarīne bandhāy te. mithyātvane anusarīne je kaṣhāy bandhāy chhe tene anantānubandhī kaṣhāy kahevāmān āve chhe. anantānubandhī krodh-mān-māyā-lobhanī vyākhyā nīche mujab chhe.

(1) ātmānā shuddhasvarūpanī aruchi te anantānubandhī krodh chhe.
(ra) ‘hun paranun karī shakun’ evī mānyatā pūrvak je ahaṅkār te anantānubandhī

mān-abhimān chhe.

(3) potānun svādhīnasvarūp na samajāy evī āḍ mārīne vikārīdashā vaḍe

ātmāne ṭhagavo te anantānubandhī māyā chhe.

(4) puṇyādi vikārathī lābh mānīne potānī vikārīdashāne vadhāryā karavī te

anantānubandhī lobh chhe.

anantānubandhī kaṣhāy ātmānā svarūpācharaṇ chāritrane roke chhe. shuddhātmānā anubhavane svarūpācharaṇ chāritra kahevāy chhe. tenī sharūāt chothā guṇasthānathī thāy chhe ane chaudamā guṇasthāne tenī pūrṇatā thaīne siddhadashā pragaṭe chhe. ।। 9।।


Page 511 of 655
PDF/HTML Page 566 of 710
single page version

a. 8 sūtra 10-11 ] [ pa11

āyukarmanā chār bhed
नारकतैर्यग्योनमानुषदैवानि।। १०।।
arthaḥ– [नारकतैर्यग्योन] narakāyu, tiryañchāyu, [मानुष देवानि] manuṣhyāyu

ane devāyu- e chār bhed āyukarmanā chhe. ।। 10।।

nām karmanā bentālīs bhed

4 pa pa 3 2 pa pa 6 6 8 pa गतिजातिशरीरांगोपांगनिर्माणबंधनसंघातसंस्थानसंहननस्पर्शरस– 2 pa 4 गंधवर्णानुपूर्व्यागुरुलधूपघातपरघातातपोधोतोच्छ्वास–

2 विहायोगतयः प्रत्येकशरीरत्रससुभगसुस्वरशुभसूक्ष्म– पर्याप्तिस्थिरादेययशः कीर्तिसेतराणि तीर्थकरत्वं च।। ११।।

arthaḥ– [गति जाति शरीर अंगोपांग निर्माण] gati, jāti, sharīr,

aṅgopāṅg, nirmāṇ, [बंधन संघात संस्थान संहनन] bandhan, saṅghāt, sansthān, sanhanan, [स्पर्श रस गंध वर्ण] sparsha, ras, gandh, varṇa, [आनुपूर्व्य अगुरुलघु उपघात परघात] ānupūrvya, agurulaghu, upaghāt, paraghāt, [आतप उद्योत उच्छ्वास विहायोगतयः] ātap, udyot, uchchhvās ane vihāyogati-e ekavīs, tathā [प्रत्येकशरीर त्रस सुभग सुस्वर शुभ सूक्ष्म पर्याप्ति स्थिर आदेय यशःकीर्ति] pratyek sharīr, tras, subhag, susvar, shubh, sūkṣhma, paryāpti, sthir, ādey ane yashaḥkīrti e das tathā [स इतराणि] temanāthī ulaṭā das arthāt sādhāraṇ sharīr, sthāvar durbhag, dusvar, ashubh, bādar (-sthuḷ), aparyāpta, asthir, anādey ane ayashaḥkīrti-e das, [तीर्थकरत्वं च] ane tīrthaṅkaratva-e rīte kul bentālīs bhed nāmakarmanā chhe.

ṭīkā

sūtranā je shabda upar je āṅkaḍo lakhel chhe te, te shabdanā teṭalā peṭā bhed chhe-em sūchave chhe; udā

0 gati shabda upar chārano āṅkaḍo chhe te em sūchave chhe; ke

gatinā chār peṭā bhed chhe. gati vagerenā peṭā bhed sahit gaṇavāmān āveto nām karmanā kul 93 bhed thāy chhe.

ā sūtramān āvelā shabdonā artha shrī jainasiddhāntapraveshikāmānthī joī levā. ।। 11।।

Page 512 of 655
PDF/HTML Page 567 of 710
single page version

pa12 ] [ mokṣhashāstra

gotrakarmanā be bhed
उच्चैर्नीचैश्च।। १२।।
arthaḥ– [उच्चैः नीचः च] uñchagotra ane nīchagotra e be bhed gotrakarmanā

chhe. ।। 12।।

antarāyakarmanā pāñch bhed
दानलाभभोगोपभोगवीर्याणाम्।। १३।।
arthaḥ– [दान लाभ भोग उपभोग वीर्याणाम्] dānāntarāy, lābhāntarāy,

bhogāntarāy, upabhogāntarāy ane vīryāntarāy-e pāñch bhed antarāy karmanā chhe.

prakr̥itibandhanā peṭā bhedonun varṇan ahīn pūrun thayun. ।। 13।।
have sthitibandhanā bhedonun varṇan kare chhe-
gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ, vedanīy ane antarāyakarmanī
utkr̥uṣhṭasthiti
आदितस्तिसृणामन्तरायस्य च त्रिंशत्सागररोपमकोटीकोटयः
परा स्थितिः।। १४।।
arthaḥ– [आदितः तिसृणाम्] pahelethī traṇ (arthāt) gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ

tathā vedanīy) [अंतरायस्य च] ane antarāy-e chār karmonī [परा स्थिति] utkr̥uṣhṭa sthiti [त्रिंशत् सागरोपमकोटीकोटयः] trīs kroḍākroḍī sāgaropam chhe.

nondhaḥ– (1) ā utkr̥uṣhṭa sthitino bandh mithyādraṣhṭi sañgnī pañchendriy paryāptak jīvane ja thāy chhe. (ra) ek karoḍane ek karoḍathī guṇatān je guṇākār āve te kroḍākroḍī chhe. ।। 14।।

mohanīyakarmanī utkr̥uṣhṭasthiti
सप्ततिर्मोहनीयस्य।। १५।।
arthaḥ– [मोहनीयस्य] mohanīyakarmanī utkr̥uṣhṭasthiti [सप्ततिः] sitter kroḍā

kroḍī sāgaropam chhe.

nondhaḥ– ā sthiti paṇ mithyādraṣhṭi sañgnī pañchendriy paryāptak jīvane ja bandhāy chhe. ।। 1p।।


Page 513 of 655
PDF/HTML Page 568 of 710
single page version

a. 8 sūtra 16-17-18-19-20-21 ] [ pa13

nām ane gotrakarmanī utkr̥uṣhṭasthiti
विंशतिर्नामगोत्रयोः।। १६।।
arthaḥ– [नामगोत्रयोः] nām ane gotrakarmanī utkr̥uṣhṭasthiti [विंशतिः] vīs

kroḍākroḍī sāgaropam chhe. ।। 16।।

āyukarmanī utkr̥uṣhṭasthiti
त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाण्यायुषः।। १७।।
arthaḥ– [आयुषः] āyukarmanī utkr̥uṣhṭasthiti [त्रयस्त्रिंशत् सागरोपमाणि]

tetrīs sāgaropam chhe. ।। 17।।

vedanīyakarmanī jaghanyasthiti
अपरा द्वादशमुहूर्ता वेदनीयस्य।। १८।।
arthaḥ– [वेदनीयस्य अपरा] vedanīyakarmanī jaghanyasthiti [द्वादशमुहूर्ता] bār

muhūrta chhe. ।। 18।।

nām ane gotrakarmanī jaghanyasthiti
नामगोत्रयोरष्टौ।। १९।।
arthaḥ– [नामगोत्रयोः] nām ane gotrakarmanī jaghanyasthiti [अष्ठौ] āṭh

muhūrtanī chhe. ।। 19।।

bākīnān gnānāvaraṇādi pāñch karmonī jaghanyasthiti
शेषाणामंतर्मुहूर्ता।। २०।।
arthaḥ– [शेषाणाम्] bākīnān eṭale ke gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ, mohanīy,

antarāy ane āyu-e pāñch karmonī jaghanyasthiti [अंतर्मुहूर्ता] antarmuhūrta chhe.

sthitibandhanā peṭābhedanun varṇan ahīn purun thayun. ।। 20।।
have anubhāgabandhanun varṇan kare chhe (anubhāgabandhane anubhavabandh paṇ kahevāy chhe) -
anubhavabandhanun lakṣhaṇ
विपाकोऽनुभवः।। २१।।
arthaḥ– [विपाकः] vividh prakārano pāk [अनुभवः] te anubhav chhe.

Page 514 of 655
PDF/HTML Page 569 of 710
single page version

pa14 ] [ mokṣhashāstra

ṭīkā

(1) mohakarmano vipāk thatān jīv je prakārano vikār kare te prakāre jīve phaḷ bhogavyun kahevāy chhe; teno artha eṭalo chhe ke jīvane vikār karavāmān mohakarmano vipāk nimitta chhe. karmano vipāk karmamān thāy, jīvamān thāy nahi. jīvane potānā vibhāvabhāvano anubhav thāy te jīvano vipāk-anubhav chhe.

(ra) ā sūtra pudgalakarmanā vipāk-anubhavane sūchavanārun chhe. bandh thatī vakhate jīvano jevo vikārībhāv hoy tene anusarīne pudgalakarma mān anubhāg bandh thāy chhe ane te udayamān āve tyāre karmano vipāk, anubhāg ke anubhav thayo- em kahevāy chhe.।। 21।।

anubhāgabandh karmanā nām anusār thāy chhe
स यथानाम।। २२।।
arthaḥ– [सः] te anubhāgabandh [यथानाम] karmonā nām pramāṇe ja thāy chhe.
ṭīkā

je karmanun je nām chhe te karmamān teno ja anubhāgabandh paḍe chhe. jem ke- gnānāvaraṇakarmamān ‘gnān jyāre rokāy tyāre nimitta thāy’ evo anubhāg hoy chhe; darshanāvaraṇakarmamān ‘darshan jyāre rokāy tyāre nimitta thāy’ evo anubhāg hoy chhe.।। 22।।

phaḷ āpyā pachhī karmonun shun thāy chhe
ततश्च निर्जरा।। २३।।
arthaḥ– [ततः च] tīvra, madhyam ke mandaphaḷ (anubhāg) āpyā pachhī

[निर्जरा] te karmonī nirjarā thaī jāy chhe arthāt udayamān āvyā pachhī karma ātmāthī judān thaī jāy chhe.

ṭīkā

1. āṭhe karmo uday thayā pachhī nirjarī jāy chhe; temān karmanī nirjarānā be bhed chhe-savipāk nirjarā ane avipāk nirjarā.

(1) savipāk nirjarā– ātmā sāthe ek kṣhetre rahelān karma potānī sthiti
pūrī thatān judān thaī gayā te savipāk nirjarā chhe.

Page 515 of 655
PDF/HTML Page 570 of 710
single page version

a. 8 sūtra 24 ] [ pa1p (ra) avipāk nirjarā– udayakāḷ prāpta thayā pahelān je karmo ātmānā

puruṣhārthanā kāraṇe ātmāthī judān thaī gayā te avipāk nirjarā
chhe. tene sakāmanirjarā paṇ kahevāy chhe.

ra. nirjarānā be bhed bījī rīte paṇ paḍe chhe tenun varṇan- (1) akāmanirjarā– temān bāhya nimitta to ichchhā rahit bhūkh-tr̥uṣhā

sahan karavī e chhe ane tyān jo mand kaṣhāyarūp bhāv hoy to
pāpanī nirjarā thāy ane devādi puṇyano bandh thāy- tene
akāmanirjarā kahe chhe.

je akāmanirjarāthī jīvanī gati kanīk ūñchī thāy chhe te pratikūḷ sanyogo vakhate jīv mandakaṣhāy kare chhe tethī thāy chhe, paṇ karmo jīvane ūñchī gatimān laī jatān nathī.

(ra) sakāmanirjarā–tenī vyākhyā upar āvī gaī chhe. 3. ā sūtramān shabda chhe te navamā adhyāyanā trījā sūtra [तपसा निर्जरा च] sāthe sambandh dharāve chhe.

anubhāgabandhanun varṇan ahīn purun thayun. ।। 23।।
have pradeshabandhanun varṇan kare chhe-
pradeshabandhanun svarūp
नामप्रत्ययाः सर्वतो योगविशेषात्सूक्ष्मैकक्षेत्रावगाहस्थिताः
सर्वात्मप्रदेशेष्वनंतानंतप्रदेशाः।। २४।।
arthaḥ– [नाम प्रत्ययाः] gnānāvaraṇādi karmaprakr̥itionun kāraṇ, [सर्वतो] sarva

taraphathī arthāt samasta bhavomān, [योगविशेषात्] yog visheṣhathī, [सूक्ष्म एकक्षेत्रावगाहस्थिताः] sūkṣhma, ekakṣhetrāvagāharūp sthit [सर्वात्मप्रदेशेषु] ane sarva ātmapradeshoe [अनंतानंतप्रदेशाः] je karmapudgalanā anantānant pradesho (paramāṇuo) chhe te pradeshabandh chhe.

nīchenī chha bābato ā sūtramān jaṇāvī chhe- (1) sarva karmanā gnānāvaraṇādi mūḷaprakr̥itirūp, uttaraprakr̥itirūp ane uttarottaraprakr̥itirūp thavānun kāraṇ kārmaṇavargaṇā chhe.


Page 516 of 655
PDF/HTML Page 571 of 710
single page version

pa16 ] [ mokṣhashāstra

(2) trikāḷavartī samasta bhavomān (-janmomān) man-vachan-kāyānā yoganā nimitte te karmo āve chhe.

(3) te karmo sūkṣhma chhe- indriyagochar nathī. (4) ātmānā sarva pradeshonī sāthe dūdh-pāṇīnī jem ek kṣhetramān te karmo vyāpta chhe.

(pa) ātmānā sarva pradeshoe anantānant pudgalo sthit thāy chhe. (6) ek ātmānā asaṅkhyapradesh chhe, te darek pradeshe sansārī jīvane anantānant pudgalaskandho vidyamān chhe.

pradeshabandhanun varṇan ahīn purun thayun.।। 24।।

ā rīte chāre prakāranā bandhanun varṇan karyun. have karmaprakr̥itiomānthī puṇyaprakr̥iti keṭalī chhe tathā pāpaprakr̥iti keṭalī chhe te jaṇāvīne ā adhyāy pūro kare chhe.

puṇya prakr̥itio
सद्वेधशुभायुर्नामगोत्राणि पुण्यम्।। २५।।
arthaḥ– [सत् वेध शुभायुः नाम गोत्राणि] sātāvedanīy, shubh āyu, shubh

nām ane shubh gotra [पुण्यम्] e puṇyaprakr̥itio chhe.

ṭīkā

1. ghātikarmonī 47 prakr̥itio chhe; te badhī pāparūp chhe; aghātikarmonī 101 prakr̥itio chhe; temān puṇya ane pāp banne prakār chhe; temānthī 68 prakr̥itio puṇyarūp chhe, te nīche pramāṇe-

1. sātāvedanīy, ra. tiryañchāyu, 3. manuṣhyāyu, 4. devāyu, pa. uchcha gotra, 6. manuṣhyagati, 7. manuṣhyagatyānupūrvī, 8. devagati, 9. devagatyānupūrvī, 10. pañchendriy jāti, 11-1p. pāñch prakāranā sharīr, 16-20. sharīranān pāñch prakāranā bandhan, 21- 2p. pāñch prakāranā saṅghāt, 26-28. traṇ prakār aṅgopāṅg, 29-48. sparsha, varṇādikanī vīs prakr̥iti, 49. samachaturasrasansthān, pa0. vajrarṣhabhanārāchasanhanan, pa1. aguruladhu, pa2. paraghāt, pa3. uchchhvās, pa4. ātap, pap. udyot, pa6. prashasta vihāyogati, pa7. tras, pa8. bādar, pa9. paryāpti, 60. pratyek sharīr, 61. sthir, 62. shubh, 63. subhag, 64. susvar, 6p. ādey, 66. yashaḥkīrti, 67. nirmāṇ, ane


Page 517 of 655
PDF/HTML Page 572 of 710
single page version

a. 8 sūtra 26 ] [ pa17 68. tīrthaṅkaratva. bhed vivakṣhāe ā 68 puṇyaprakr̥iti chhe ane abhed vivakṣhāthī 4r. puṇyaprakr̥iti chhe, kemake varṇādikanā 16. bhed, sharīramān antargat pa bandhan ane pa saṅghāt em kul ra6 prakr̥itio ghaṭāḍavāthī 4r prakr̥iti rahe chhe.

ra. pūrve 11 mā sūtramān nāmakarmanī 4r prakr̥iti jaṇāvī chhe temān gati, jāti, sharīrādinā peṭābhedo jaṇāvyā nathī; parantu puṇyaprakr̥iti ane pāpaprakr̥iti evā bhed pāḍatān temanā peṭā bhed āvyā vagar rahetā nathī. ।। 2p।।

pāpaprakr̥itio
अतोऽन्यत्पापम्।। २६।।
arthaḥ– [अतः अन्यत्] te puṇyaprakr̥itiothī anya arthāt asātāvedanīy,

ashubhaāyu, ashubh nām ane ashubh gotra [पापम्] e pāpaprakr̥itio chhe.

ṭīkā

1. pāpaprakr̥itio nīche pramāṇe chhe- 1-47 ghātikarmonī sarva prakr̥itio, 48. nīch gotra, 49. asātāvedanīy, pa0. narakagati, pa1. narakagatyānupūrvī, par. tiryañchagati, pa3. tiryañchagatyānupūrvī, pa4-pa7. ekendriyathī chaturindriy e chār jāti, pa9-63 pāñch sansthān, 64-68. pāñch sanhanan, 69-88. varṇādik vīs prakār, 89. upaghāt, 90. aprashasta vihāyogati, 91. sthāvar, 9r. sūkṣhma, 93. aparyāpti, 94. sādhāraṇ, 9p. asthir, 96. ashubh, 97. durbhag, 98. duḥsvar 99. anādey ane 100. ayashaḥkīrti. bhed vivakṣhāe ā 100 pāpaprakr̥itio chhe; ane abhedavivakṣhāe 84 chhe, kem ke varṇādikanā 16 peṭā bhed ghaṭāḍavāthī 84 rahe chhe. āmānthī paṇ samyakmithyātvaprakr̥iti tathā samyaktvamohanīyaprakr̥iti e be prakr̥itiono bandh thato nahi hovāthī te be bād karatān bhedavivakṣhāo 98 ane abhedavivakṣhāo 8r pāp prakr̥itiono bandh thāy chhe; parantu te be prakr̥itionī sattā tathā uday hoy chhe tethī sattā ane uday to bhedavivakṣhāe 100 tathā abhedavivakṣhāe 84 prakr̥itionā thāy chhe.

ra. varṇādik chār athavā to tenā bhed gaṇavāmān āve to vīs prakr̥itio chhe teo puṇyarūp paṇ chhe ane pāparūp paṇ chhe tethī te puṇya ane pāp bannemān gaṇāy chhe.

3. ā sūtramān āvelā shabdonā artha shrī jainasiddhāntapraveshikāmānthī joī levā. ।। 26।।


Page 518 of 655
PDF/HTML Page 573 of 710
single page version

pa18 ] [ mokṣhashāstra

upasanhār

1. ā adhyāyamān bandhatattvanun varṇan chhe; pahelā sūtramān mithyātvādi pāñch vikārī pariṇāmone bandhanā kāraṇ tarīke jaṇāvyān chhe, temān pahelun mithyādarshan jaṇāvyun chhe kem ke te pāñche kāraṇomān sansāranun mūḷ mithyādarshan chhe. te pāñche prakāranā jīvanā vikārī pariṇāmonun nimitta pāmīne ātmānā ekek pradeshe anantānant kārmaṇavargaṇārūp pudgal paramāṇuo ekakṣhetrāvagāharūpe bandhāy chhe, te dravyabandh chhe.

ra. bandhanā chār prakār varṇavyā chhe. karmabandh jīv sāthe keṭalā vakhat sudhī rahīne pachhī teno viyog thāy e paṇ āmān jaṇāvyun chhe. prakr̥itibandhamān mukhya āṭh bhed paḍe chhe, temānthī ek mohanīyaprakr̥iti ja navā karmabandhamān nimitta thāy chhe.

3. vartamānagochar je koī darshano chhe temān koī paṇ sthaḷe āvī spaṣhṭa ane vaignānik paddhatie jīvanā vikārī bhāvonun tathā tenā nimitte thatā pudgalabandhanā prakāronun svarūp jainadarshan sivāyanā bījā koī darshanamān kahevāmān āvyun nathī. ane te prakāranun kathan sarvagna -vītarāgatā vagar āvī shake ja nahi. māṭe jainadarshananun bījā koī paṇ darshananī sāthe samānapaṇun mānavun te vinayamithyātva chhe.

4. mithyātva sambandhamān pahelā sūtramān je vivechan karavāmān āvyun chhe te barābar samajavun.

pa. bandhattva sambandhī khās khyālamān rākhavā yogya siddhānt e chhe ke shubh tem ja ashubh banne bhāvo bandhanun ja kāraṇ chhe tethī temanāmān taphāvat nathī arthāt banne būrān chhe. je ashubhabhāv vaḍe narakādirūp pāpabandh thāy tene to jīv būrān jāṇe chhe, paṇ je shubhabhāvo vaḍe devādirūp puṇyabandh thāy tene te bhalā jāṇe chhe; e rīte duḥkh sāmagrīmān (-pāpabandhanā phaḷamān) dveṣh ane sukhasāmagrīmān (-puṇyabandhanā phaḷamān) rāg thayoḥ māṭe jo puṇya sārun ane pāp kharāb em mānīe to rāg- dveṣh karavā yogya chhe evī shraddhā thaī; ane jem ā paryāy sambandhī rāg-dveṣh karavānī shraddhā thaī tem bhāvī paryāy sambandhī paṇ sukh-duḥkh sāmagrīmān rāg-dveṣh karavā yogya chhe evī shraddhā thaī. ashuddha (shubh-ashubh) bhāvo vaḍe je karmabandh thāy temān amuk bhalo ane amuk būro evā bhed mānavā te ja mithyāshraddhā chhe; evī shraddhāthī bandhatattvanun satya shraddhān thatun nathī. shubh ke ashubh banne bandhabhāv chhe, te bannethī ghātikarmono bandh to nirantar thāy chhe; sarve ghātikarmo pāparūp ja chhe ane te ja ātmaguṇanā ghātamān nimitta chhe. to pachhī shubhabhāvathī je bandh thāy tene sāro kem kahevāy?

6. jīvanā ek samayanā vikārī bhāvamān sāt karmanā bandhamān ane koī vakhate


Page 519 of 655
PDF/HTML Page 574 of 710
single page version

a. 8 upasanhār ] [ pa19 āṭhe prakāranā karmanā bandhamān nimitta thavānī lāyakāt kevī rīte chhe te ahīn batāvavāmān āve chhe-

(1) jīv potānā svarūpanī asāvadhānī rākhe chhe, te moh karmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(ra) svarūpanī asāvadhānī hovāthī jīv te samaye potānun gnān potānā taraph na vāḷatān par taraph vāḷe chhe te bhāv gnānāvaraṇakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(3) te ja samaye, svarūpanī asāvadhānīne līdhe potānun darshan potānā taraph na vāḷatān par taraph vāḷe chhe te bhāv darshanāvaraṇakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(4) te ja samaye, svarūpanī asāvadhānī hovāthī potānun vīrya potānā taraph na vāḷatān par taraph vāḷe chhe te bhāv antarāyakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(pa) par taraphanā lakṣhe parano sanyog thāy chhe tethī te samayano (-svarūpanī asāvadhānī samayano) bhāv sharīr vagere nāmakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(6) jyān sharīr hoy tyān ūñch-nīch āchāravāḷā kuḷamān utpatti hoy, tethī te ja samayano vikārī bhāv gotrakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

(7) jyān sharīr hoy tyān bahāranī sagavaḍ, agavaḍ, sājun, māndu vagere hoy; tethī te samayano bhāv vedanīyakarmanā bandhanun nimitta thāy chhe.

agnānadashāmān ā sāt karmo to samaye samaye bandhāyā ja kare chhe; samyagdarshan thayā pachhī krame krame jem jem chāritranī asāvadhānī dūr thāy tem tem jīvamān avikārīdashā vadhatī jāy ane te avikārī bhāv pudgalakarmanā bandhamān nimitta thāy nahi tethī teṭale anshe bandhan ṭaḷe chhe.

(8) sharīr te sanyogī vastu chhe, tethī jyān te sanyog hoy tyān viyog paṇ thāy ja, eṭale ke sharīranī sthiti amuk kāḷanī hoy. chālu bhavamān je bhavane lāyak bhāv jīvane thāy tevā āyuno bandh navā sharīr māṭe thāy chhe.

7. karmabandhanān je pāñch kāraṇo chhe temān mukhya mithyātva chhe ane te karmabandhano abhāv karavā māṭe sauthī pahelun kāraṇ samyagdarshan ja chhe. samyagdarshan thatān ja mithyādarshanano abhāv thāy chhe ane tyār pachhī ja krame krame avirati vagereno abhāv thāy chhe.

e pramāṇe shrī umāsvāmī virachit mokṣhashāstranā
āṭhamā adhyāyanī gujarātī ṭīkā pūrī thaī.

Page 520 of 655
PDF/HTML Page 575 of 710
single page version

mokṣhashāstra – gujarātī ṭīkā
adhyāy navamo

bhumikā

1. ā adhyāyamān samvar ane nirjarātattvanumvarṇan chhe. ā mokṣhashāstra hovāthī sauthī pahelān mokṣhano upāy batāvyo ke samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te mokṣhamārga chhe. pachhī samyagdarshananun lakṣhaṇ tattvārthashraddhān kahyun ane sāt tattvonā nām darshāvyā; tyārapachhī anukrame te tattvonun varṇan karyun chhe; temānthī jīv, ajīv, āsrav ane bandh e chār tattvonun varṇan atyār sudhīmān karyu chhe. have ā adhyāyamān samvar tathā nirjarā e banne tattvonun varṇan karyun chhe ane tyārapachhī chhellā adhyāyamān mokṣhatattvanun varṇan karīne ā shāstra āchāryandeve purun karyunr chhe.

ra. anādi mithyādraṣhṭi jīvane sāchān samvar ane nirjarātattva kadī pragaṭayān nathī; tethī tene ā sansārarūp vikārībhāvo ūbhā rahyā chhe ane samaye samaye anant duḥkh pāme chhe. tenun mūḷakāraṇ mithyātva ja chhe. dharmanī sharūāt samvarathī thāy chhe ane samyagdarshan te ja pratham samvar chhe; tethī dharmanun muḷ samyagdarshan chhe. samvarano artha jīvanā vikārībhāvone aṭakāvavā te chhe; samyagdarshan pragaṭ karatān mithyātvabhāv aṭake chhe tethī sauthī pahelān mithyātvabhāvano samvar thāy chhe.

3 samvaranun svarūp

(1) ‘samvar’ shabdano artha ‘rokavun’ thāy chhe. chhaṭhṭhā-sātamā adhyāyamān jaṇāvelā āsravane rokavo te samvar chhe. jīv jyāre āsrav bhāvane roke tyāre jīvamān koī bhāvano utpād to thavo ja joīe. je bhāvano utpād thatān āsravabhāv rokāy te samvarabhāv chhe. samvarano artha vichāratān temān nīchenā bhāvo āve chheḥ-

1. āsrav rokātān ātmāmān je paryāyano utpād thāy chhe te shuddhopayog chhe; tethī utpād apekṣhāe samvarano artha shuddhopayog thāy chhe. upayogasvarūp shuddhātmāmān upayoganun rahevun-ṭakavun te samvar chhe. (juo, shrī samayasār gāthā 181)

2. upayogasvarūp shuddhātmāmān jyāre jīvano upayog rahe chhe tyāre navo vikārī


Page 521 of 655
PDF/HTML Page 576 of 710
single page version

pa22 ] [ mokṣhashāstra paryāy (-āsrav) aṭake chhe arthāt puṇya-pāpanā bhāv aṭake chhe. te apekṣhāe samvarano artha ‘jīvanā navā puṇya-pāpanā bhāv rokavā’ evo thāy chhe.

3. upar jaṇāvel bhāv pragaṭatān navān karmo ātmā sāthe. ekakṣhetrāvagāharūpe āvatān aṭake chhe, tethī karma apekṣhāe samvarano artha ‘navān karmano āsrav aṭakavo’ evo thāy chhe.

(ra) uparanā traṇe artho nay apekṣhāe karavāmān āvyā chhe, te ā pramāṇe 1-pahelo artha ātmāno shuddhaparyāy pragaṭayānun jaṇāve chhe, tethī paryāy apekṣhāe te kathan shuddhanishchayanayanun chhe ra- bījo artha ātmāmān kyo paryāy aṭakayo te jaṇāve chhe; tethī te kathan vyavahāranayanun chhe. ane 3-trījo artha jīvanā te paryāy vakhate par vastunī sthiti kevī hoy tenun gnān karāve chhe, tethī te kathan asadbhūt vyavahāranayanun chhe. tene asadbhūt kahevānun kāraṇ e chhe ke, ātmā jaḍ karmanun kāī karī shakato nathī paṇ ātmānā te prakāranā shuddhabhāvane ane navā karmanā āsravanā rokāī javāne mātra nimitta-naimittikasabandh chhe.

(3) ā traṇe vyākhyāo nay apekṣhāe hovāthī te darek vyākhyāmān bākīnī be vyākhyāo garbhit rīte antarbhūt thāy chhe, kem ke nay-apekṣhānā kathanamān ekanī mukhyatā ane bījānī gauṇatā hoy chhe. je kathan mukhyatāe karyun hoy tene ā shāstranā pāñchamā adhyāyanā 3r mān sutramān arpit’ kahevāmān āvel chhe ane je kathan gauṇ rākhavāmān āvyu hoy tene ‘anarpit’ kahevāmān āvel chhe. arpit ane anarpit e banne kathanone ekatrit karatān je artha thāy te pūrṇa (-pramāṇ) artha chhe, tethī te sarvāṅg vyākhyā chhe. arpit kathanamān anarpitanī jo gauṇatā rākhavāmān āvī hoy to te nay kathan chhe. rsvāṅg vyākhyārūp kathan koī paḍakhun gauṇ nahi rākhatān badhān paḍakhānne ekī sāthe batāve chhe. shāstramān nayadraṣhṭithī vyākhyā karī hoy ke ane kāntadraṣhṭie vyākhyā karī hoy, paṇ tyān anekānt svarūp samajīne anekāntasvarūpe je vyākhyā hoy te pramāṇe samajavun.

(4) samvaranī sarvāṅg vyākhyā shrī samayasārajī gāthā 187 thī 189 sudhīmān nīche āpī chhe-

“ātmāne ātmā vaḍe be puṇya-pāparūp shubhāshubhayogothī rokīne darshanagnānamān sthit thayo thako ane anya vastunī ichchhāthī viramyo thako je ātmā, sarva saṅgathī rahit thayo thako potānā ātmāne ātmā vaḍe dhyāve chhe,-karma ane nokarmane dhyāvato nathī, chetayitā hovāthī ekatvane ja chintave chhe-chete chhe- anubhave chhe, te ātmā,


Page 522 of 655
PDF/HTML Page 577 of 710
single page version

a. 9 bhūmikā ] [ pa23 ātmāne dhyāvato, darshanagnānamay ane ananyamay thayo thako alpakāḷamān ja karmathī rahit ātmāne pāme chhe.”

ā vyākhyāmān sampūrṇa kathan hovāthī ā kathan anekāntadraṣhṭie chhe; māṭe koī shāstramān nayadraṣhṭie vyākhyā karī hoy, ke koī shāstramān anekāntadraṣhṭie sarvāṅg vyākhyā karī hoy to tyān virodh na samajatān bannemān samān prakāre vyākhyā karī chhe-em samajavun.

(pa) shrī samayasār kaḷash 1rap mān samvaranun svarūp nīche pramāṇe kahyun chhe- 1. āsravano tiraskār karavāthī jeṇe sadā vijay meḷavyochhe evā samvarane utpanna karatī jayoti.........

ra. pararūpathī judī potānā samyak svarūpamān nishchalapaṇe prakāshatī, chinmay, ujjvaḷ ane nijarasanā bhāravāḷī jyotinun pragaṭavun,

(ā varṇanamān ātmānī shuddha paryāy ane āsravano nirodh e rīte ātmānā banne paḍakhān āvī jāy chhe.)

(6) shrī puruṣhārthasiddhi-upāy, gāthā ra0p mān bār anuprekṣhānā nām kahyān chhe temān ek samvar anuprekṣhā chhe; tyān paṇḍit ugrasen kr̥ut ṭīkā pā.218 mān ‘samvar’ no artha nīche pramāṇe karyo chhe -

‘jin puṇya pāp nahīn kīnā, ātam anubhav chit dīnā;
tin hi vidhi
āvat roke, samvar lahi sukh avaloke.’

arthaḥ– je jīvoe potānā bhāvane puṇya-pāparūp karyā nathī ane ātmaanubhavamān potānā gnānane joḍayu chhe teoe karmone āvatān rokyān chhe ane samvaranī prāptirūp sukhane teo avaloke chhe.

(ā vyākhyāmān upar kahel traṇe paḍakhān āvī jāy chhe tethī te anekānt apekṣhāe sarvāṅg vyākhyā chhe.)

(7) shrī jayasenāchārye pañchāstikāy gāthā 14r nī ṭīkāmān samvaranī vyākhyā nīche pramāṇe karī chhe -

‘अत्र शुभाशुभसंवर
समर्थः शुद्धोपयोगो भावसंवरः,
भावसंवराधारेण नवतरकर्मनिरोधो द्रव्यसंवर ईति तात्पर्यार्थः।।
arthaḥ– ahīn shubhāshubhabhāvane rokavāne samartha je shuddhopayog te bhāvasamvaraḥ

Page 523 of 655
PDF/HTML Page 578 of 710
single page version

pa24 ] [ mokṣhashāstra chhe; bhāvasamvaranā ādhāre navā karmano nirodh thavo te dravyasamvar chhe. e tātparya artha chhe.’ (pañchāstikāy pā. ra07)

(samvaranī ā vyākhyā anekāntadraṣhṭie chhe, temān pahelān traṇe artho āvī jāy chhe.)

(8) shrī amr̥utachandrāchārye pañchāstikāy, gāthā 144 nī ṭīkāmān samvaranī vyākhyā nīche pramāṇe karī chhe-

शुभाशुभपरिणामनिरोधः संवरः शुद्धोपयोगः eṭale ke shubhāshubh pariṇāmanā

nirodharūp samvar te shuddhopayog chhe. (pā. ra08)

(samvaranī ā vyākhyā anekāntadraṣhṭie chhe, temān pahelā be artho āvī jāy chhe.)
(9) prashnaḥ– ā adhyāyanā pahelā sutramān samvaranī vyākhyā
‘आस्रव निरोधः

संवरः’ eṭalī karī chhe, paṇ sarvāṅg vyākhyā karī nathī, tenun shu kāraṇ chhe?

uttaraḥ– ā shāstramān vastu svarūpanun varṇan nay apekṣhāe ghaṇun ja ṭuṅkāmān āpavāmān āvyun chhe. vaḷī ā shāstranun varṇan mukhyapaṇe paryāyārthikanayathī hovāthī ‘आस्रवनिरोधः संवरः’ ‘evī vyākhyā paryāy apekṣhāe karī chhe ane temān dravyārthikanayanun kathan gauṇ chhe.

(10) pāñchamā adhyāyanā 3r mā sutranī ṭīkāmān jainashāstronā artha karavānī paddhati jaṇāvī chhe. te paddhati pramāṇe ā adhyāyanā pahelā sutrano artha karatān shrī samayasār, shrī pañchāstikāy vagere shāstromān samvarano je artha karyo chhe te ja artha ahīn kahyo chhe em samajavun.

4 lakṣhamān rākhavāyogya keṭalīk bābato

(1) pahelā adhyāyanā chothā sutramān je sāt tattvo kahyān chhe temān samvar ane nirjarā e be tattvo mokṣhamārgarūp chhe. pahelā adhyāyanā pahelā sutramān mokṣhamārganī vyākhyā ‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ e pramāṇe karī chhe; te vyākhyā mokṣhamārga thatān ātmānī shuddha paryāy kevī hoy te jaṇāve chhe, ane ā adhyāyanā pahelā sutramān ‘आस्रवनिरोधः संवरः’ em kahīne mokṣhamārgarūp shuddhaparyāy thatān ashuddhaparyāy tathā navā karmo aṭake chhe te jaṇāvyu chhe.

(2) e rīte e banne sutromān (a. 1 sū. 1 tathā a. 9. su. 1 mān) jaṇāvelī mokṣhamārganī vyākhyā sāthe letān ā shāstramān sarvāṅg kathan āvī jāy chhe. shrī samayasār, shrī pañchāstikāy vagere shāstromān dravyārthikanaye kathan chhe, temān samvaranī je vyākhyā āpī chhe te ja vyākhyā paryāyārthikanaye kathan karanār ā shāstramān judā shabdothī āpī chhe.


Page 524 of 655
PDF/HTML Page 579 of 710
single page version

a. 9 bhūmikā ] [ pa2p

(3) shuddhopayogano artha samayagdarshan-gnān-chāritra thāy chhe. (4) ā shāstramān āchāryadeve nirjarānī vyākhyā āpī nathī, paṇ samvar thatān je ashuddhi ṭaḷī ane shuddhi vadhī te ja nirjarā chhe tethī ‘shuddhopayog’ ke samyagdarshan-gnān-chāritra’ kahetān temān ja nirjarā āvī jāy chhe.

(pa) samvar tathā nirjarā e banne ek ja samaye hoy chhe, kem ke je samaye shuddhaparyāy (-shuddhopayog) pragaṭe te ja samaye navo ashuddhaparyāy (shubhāshubhopayog) aṭake te samvar chhe ane te ja samaye junī ashuddhi ṭaḷe ane shuddhatā vadhe te nirjarā chhe.

(6) ā adhyāyanā pahelā sutramān samvaranī vyākhyā karyā pachhī bījā sutramān tenā chha bhed kahyā chhe. te bhedomān samiti, gharma, anuprekṣhā, pariṣhahajay ane chāritra e pāñch bhedo bhāvavāchak (-astisuchak) chhe, ane chhaṭhṭho bhed gupti chhe te abhāvavāchak (-nāstisūchak) chhe. pahelā sutramān samvaranī vyākhyā nay apekṣhāe nirodhavāchak karī chhe, tethī te vyākhyā ‘samvar thatān kevo bhāv thayo’ te gauṇapaṇe sūchave chhe ane ‘kevo bhāv aṭakyo ‘te mukhyapaṇe sūchave chhe.

(7) ‘आस्रवनिरोधः संवरः’ e sutramān ‘nirodh ‘shabda jo ke abhāvavāchak

chhe topaṇ te shunyavāchak nathī; anya prakāranā svabhāvapaṇānun temān sāmarthya hovāthī jo ke āsravano nirodh thāy chhe topaṇ, ātmā samvr̥ut svabhāvapaṇe thāy chhe, te ek prakārano ātmāno shuddhaparyāy chhe, samvarathī āsravano nirodh thato hovāthī ane bandhanun kāraṇ āsrav hovāthī samvar thatān bandhano paṇ nirodh thāy chhe. (juo, shlokavārtikasanskr̥it ṭīkā, ā sutra nīchenī kārikā ra. pā. 486)

(8) shrī samayasārajīnī 186 mī gāthāmān kahyun chhe ke-‘shuddha ātmāne jāṇato- anubhavato jīv shuddha ātmāne ja pāme chhe ane ashuddha ātmāne jāṇato- anubhavato jīv ashuddha ātmāne ja pāme chhe.’

āmān shuddha ātmāne pāmavo te samvar chhe ane ashuddha ātmāne pāmavo te āsrav-bandh chhe.

(9) samayasār nāṭakanī utthānikāmān ra3 me pāne samvaranī vyākhyā nīche mujab karī chhe -

jo upayog svarūp dhari, varate jog viritta,
roke āvat karamakon, so hai samvar tatta
।। 31।।

arthaḥ– ātmāno je bhāv gnānadarshan upayogane pāmīne yogonī kriyāthī viraktathāy chhe ane navā karmanā āsravane roke chhe te samvaratattva chhe.


Page 525 of 655
PDF/HTML Page 580 of 710
single page version

pa26 ] [ mokṣhashāstra

pa. nirjarānun svarūp

upar kahelā 9 bolomān nirjarā sambandhī keṭalīk hakīkat āvī gaī chhe. samvarapūrvakanī nirjarā te mokṣhamārga chhe; tethī te nirjarānī vyākhyā jāṇavānī jarūr chhe.

(1) shrī pañchāstikāyanī 144 gāthāmān nirjarānī vyākhyā nīche pramāṇe chhe-
संवरजोगेहिं जुदो तवेहिं जो चिट्ठदे बहुविहेहिं।
कम्माणं
णिज्जरणं बहुगाणं कुणदि सो णियदं।।

arthaḥ– shubhāshubhāsravanā nirodharūp samvar ane shuddhopayogarūp yogothī sanyukta evo je bhedavignānī jīv anek prakāranā antaraṅg-bahiraṅg tapo dvārā upāy kare chhe te nishchayathī ghaṇā prakāranā karmonī nirjarā kare chhe.’

ā vyākhyāmān ‘karmonī nirjarā thāy chhe’ em kahyun chhe; te vakhate ātmānī shuddhaparyāy kevī hoy chhe te temān garbhit rākhyun chhe; ā gāthānī ṭīkā karatān shrī amr̥utachandrāchārye kahyun chhe ke-

.... स खलु बहूनां कर्मणां निर्जरणं करोति। तदत्र कर्मविर्यशातनसमर्थो

बहिरंगान्तरंग तपोभिर्ब्रृहितः शुद्धोपयोगो भावनिर्जरा।’

arthaḥ– te (jīv) kharekhar ghaṇā karmonī nirjarā kare chhe tethī e siddhānt thayo ke, anek karmonī shaktione gāḷavāmān samartha bahiraṅg-antaraṅg tapothī vr̥uddhi pāmelo je shuddhopayog te bhāv nirjarā chhe. (juo, pañchāstikāy pā. 209)

(2) shrī samayasār gāthā 206 mān nirjarānun svarūp nīche jaṇāvyun chhe-
‘एदह्मि रदो णिच्चं संतुट्ठो होहि णिच्चमेदह्मि।
एदेण होहि तित्तो होहदि
तुह उत्तमं सोक्खं।। २०६।।

arthaḥ– he bhavya prāṇī! tun āmān (-gnānamān) nitya rat arthāt prītivāḷo thā, āmān nitya santuṣhṭa thā ane ānāthī tr̥upta thā; ām karavāthī tane uttam sukh thashe.’

nirjarā thatān ātmānī shuddhaparyāy kevī hoy chhe te āmān jaṇāvyun chhe. (3) samvaranī sāthe avinābhāvapaṇe nirjarā hoy chhe. nirjarānā āṭh āchār (-aṅg, lakṣhaṇ) chhe, temān upabr̥unhaṇ ane prabhāvanā e be āchār shuddhinī vr̥uddhi batāve chhe, ā sambandhamān shrī samayasār gāthā ra33 nī ṭīkā mān nīche pramāṇe jaṇāvyun chhe-