Page 526 of 655
PDF/HTML Page 581 of 710
single page version
a. 9 bhūmikā ] [ pa27
“kāraṇ ke samyagdraṣhṭi, ṭaṅkotkīrṇa ek gnāyakabhāvamayapaṇāne līdhe samasta ātmashaktionī vr̥uddhi karato hovāthī, upabr̥unhak arthāt ātmashaktino vadhāranār chhe, tethī tene jīvanī shaktinī durbaḷatāthī (arthāt mandatāthī) thato bandh nathī parantu nirjarā ja chhe.”
(4) vaḷī gāthā ra36 nī ṭīkā tathā bhāvārtha mān kahyun chhe keḥ- ṭīkāḥ- kāraṇ ke samyagdraṣhṭi, ṭaṅkotkīrṇa ek gnāyakabhāvamayapaṇāne līdhe gnānanī samasta shaktine pragaṭ karavā-vikasāvavā phelāvavā vaḍe prabhāv utpanna karato hovāthī, prabhāvanā karanār chhe, tethī tene gnānanī prabhāvanānā aprakarṣhathī (arthāt gnānanī prabhāvanā nahi vadhavāthī) thato bandh nathī parantu nirjarā ja chhe.
bhāvārthaḥ– prabhāv eṭale pragaṭ karavun, udyot karavo vagere; māṭe je potānā gnānane nirantar abhyāsathī pragaṭ kare chhe-vadhāre chhe, tene prabhāvanā aṅg hoy chhe. tene aprabhāvanākr̥ut karmabandh nathī, karma ras daīne kharī jāy chhe tethī nirjarā ja chhe.
(pa) ā pramāṇe anekānt draṣhṭimān spaṣhṭapaṇe sarvāṅg vyākhyā kahevāmān āve chhe. jyān vyavahāranaye vyākhyā karavāmān āve tyān ‘jūnā vikāranun nathā jūnān karmanun kharī javun’ evo nirjarāno artha kahevāmān āve chhe. paṇ temāny ‘shuddhinī vr̥uddhi te nirjarā’ evo artha garbhitapaṇe kahyo chhe em samajavun.
(6) aṣhṭapāhuḍamān bhāvaprābhr̥utanī 144 mī gāthānā bhāvārthamān samvar, nirjarā tathā mokṣhanī vyākhyā nīche pramāṇe karī chhe-
‘pāñchamun samvaratattva chhe. rāg-dveṣh-moharūp jīvanā vibhāvanun na hovun ane darshanagnānarūp chetanābhāvanun sthir thavun te samvar chheḥ te jīvano potāno bhāv chhe ane tenāthī pudgalakarma janit bhramaṇ maṭe chhe. e rīte e tattvonī bhāvanāmān ātmatattvanī bhāvanā pradhān chhe; tenāthī karmanī nirjarā thaīne mokṣha thāy chhe. ātmānā bhāv anukrame shuddha thavā te nirjarātattva chhe ane sarva karmano abhāv thavo te mokṣhatattva chhe.’
(7) e rīte samvaratattvamān ātmānī shuddha paryāyanun pragaṭavun hoy chhe ane nirjarātattvamān ātmānī shuddha paryāyanī vr̥uddhi thāy chhe. ā shuddha paryāyane ek shabdathī ‘shuddhopayog’ kahevāy chhe, be shabdothī kahevun hoy to ‘samvar, nirjarā’ kahevāy chhe ane traṇ shabdothī kahevun hoy to ‘samyagdarshan -gnān-chāritra’ kahevāy chhe. samvaranirjarāmān anshe shuddha paryāy hoy chhe em samajavun.
Page 527 of 655
PDF/HTML Page 582 of 710
single page version
pa28 ] [ mokṣhashāstra je anshe shuddha chhe te samvar-nirjarā chhe em samajavun. vikalpa rāg ke shubhabhāv te samvar-nirjarā nathī. parantu teno nirodh thavo ane junī ashuddhinun kharī javun te samvar-nirjarā chhe.
(8) mokṣhanā bījarūp samvar-nirjarābhāv anādithī agnānī jīve kadī pragaṭ karyā nathī ane tenun yathārtha svarūp paṇ samajyo nathī, samvar-nirjarā pote dharma chhe; tenun svarūp samajyā vagar dharma kem thāy? māṭe mumukṣhu jīvoe tenun svarūp samajavānī khās jarūr chhe; āchārya dev ā adhyāyamān temanun varṇan ṭūṅkamān kare chhe. temān pratham samvaranun svarūp varṇave chhe.
ātmāmān je kāraṇothī karmono āsrav thāy chhe te kāraṇone dūr karavāthī karmonun āvavun aṭakī jāy chhe tene samvar kahe chhe.
1. samvaranā be bhed chhe-bhāvasamvar ane dravyasamvar. te bannenī vyākhyā bhūmikānā trījā pārānā (7) mā peṭābhedamān āpī chhe.
ra. samvar te dharma chhe; samvaranī sharūāt jīv jyāre samyagdarshan pragaṭ kare tyāre thāy chhe; samyagdarshan vagar kadī paṇ sācho samvar hoto nathī. samyagdarshan pragaṭ karavā māṭe jīv, ajīv, āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha e sātatattvonun svarūp yathārthapaṇe viparīt abhinivesharahit jāṇavun joīe.
3. samyagdarshan pragaṭ thayā pachhī jīvane anshe vītarāgabhāv ane anshe sarāgabhāv hoy chhe; tyān vītarāgabhāv vaḍe samvar thāy chhe ane sarāgabhāv vaḍe bandh thāy chhe em samajavun.
4. ahinsā vagere shubhāsravane ghaṇā jīvo samvar māne chhe, paṇ te bhūl chhe. shubhāsravathī to puṇyabandh thāy chhe. je bhāv vaḍe bandh thāy te ja bhāv vaḍe samvar thāy nahi.
pa. ātmāne jeṭale anshe samyagdarshan chhe teṭale anshe samvar chhe ane bandh nathī, paṇ jeṭale anshe rāg chhe teṭale anshe bandh chhe; jeṭale anshe samyaggnān chhe teṭale anshe
Page 528 of 655
PDF/HTML Page 583 of 710
single page version
a. 9 sūtra 1] [pa29 samvar chhe ane bandh nathī, paṇ jeṭale anshe rāg chhe teṭale anshe bandh chhe; tathā jeṭale anshe samyakchāritra chhe teṭale anshe samvar chhe ane bandh nathī, paṇ jeṭale anshe rāg chhe teṭale anshe bandh chhe- (juo, puruṣhārthasiddhi-upāy, gāthā 212 thī ra14)
6. prashnaḥ– samyagdarshan te samvar chhe ane bandhanun kāraṇ nathī to pachhī a. 6. sū. ra1 mān samyakatvane paṇ devāyukarmanā āsravanun kāraṇ kem kahyun? temaj a. 6. sū. ra4 mān darshanavishuddhathī tīrthaṅkaranāmakarmano āsrav thāy chhe em kem khyun?
uttaraḥ– tīrthaṅkaranāmakarmano bandh chothā guṇasthānathī āṭhamā guṇasthānanā chhaṭhṭhā bhāg sudhī thāy chhe; ane traṇe prakāranā samyakatvanī bhūmikāmān te bandh thāy chhe. kharekhar (bhūtārthanayathī) samyagdarshan pote kadī paṇ bandhanun kāraṇ nathī, paṇ te bhūmikāmān rahelā rāgathī ja bandh thāy chhe. tīrthaṅkaranāmakarmanā bandhanun kāraṇ paṇ samyagdarshan pote nathī, parantu samyagdarshananī bhūmikāmān rahelo rāg te bandhanun kāraṇ chhe. jyān samyagdarshanane āsrav ke bandhanun kāraṇ kahyun hoy tyān mātra upachārathī vyavahārathī kathan chhe em samajavun; tene abhūtārthanayanun kathan paṇ kahevāy chhe. samyaggnān vaḍe nay vibhāganā svarūpane yathārtha jāṇanārā ja ā kathananā āshayane aviruddhapaṇe samaje chhe.
prashnamān je sūtrano ādhār āpavāmān āvyo chhe te sūtronī ṭīkāmān paṇ khulāso karyo chhe ke samyagdarshan pote bandhanun kāraṇ nathī.
7. samyagdraṣhṭi jīvo be prakāranā chhe-sarāgī ane vītarāgī. temānthī sarāgasamyagdraṣhṭi jīvo rāg sahit hovāthī rāganā kāraṇe temane karmaprakr̥itiono āsrav thāy chhe; te jīvone sarāgasamyaktva chhe em paṇ kahevāy chhe; parantu tyān em samajavun ke je rāg chhe te samyaktvano doṣh nathī paṇ chāritrano doṣh chhe. je samyagdraṣhṭi jīvone nirdoṣh chāritra chhe temane vītarāgasamyaktva kahevāy chhe. kharekhar e be jīvonā samyagdarshanamān bhed nathī paṇ chāritranā bhedanī apekṣhāe e be bhed chhe. je samyagdraṣhṭi jīv chāritranā doṣhasahit chhe temane sarāgasamyaktva chhe em kahevāy chhe ane je jīvane nirdoṣh chāritra chhe temane vītarāgasamyaktva chhe em kahevāy chhe; e rīte chāritranī sadoṣhatā ke nirdoṣhatānī apekṣhāe te bhed chhe. samyagdarshan pote samvar chhe ane te to shuddhabhāv ja chhe tethī te āsrav ke bandhanun kāraṇ nathī. (juo, pā.) ।। 1।।
Page 529 of 655
PDF/HTML Page 584 of 710
single page version
pa30 ] [ mokṣhashāstra
स गुप्तिसमितिधर्मानुप्रेक्षापरीषहजयचारित्रैः।। २।।
bār anuprekṣhā, [परीषहजय चारित्रैः] bāvīs pariṣhahajay ane pāñch chāritra e chha kāraṇothī [सः] te samvar thāy chhe.
1. je jīvane samyagdarshan hoy tene ja samvaranā ā chha kāraṇo hoy chhe; mithyādraṣhṭine ā chha kāraṇomānthī ek paṇ sāchun hotun nathī. samyagdraṣhṭi gr̥uhasthane temaj sādhune ā chha e kāraṇo yathāsambhav hoy chhe (juo, puruṣhārthasiddhi-upāy, gāthā 203, ṭīkā) samvaranā ā chha kāraṇonun yathārtha svarūp samajyā vagar samvaranun svarūp samajavāmān paṇ jīvanī bhūl thayā vagar rahe nahi. māṭe ā chha kāraṇonun yathārthasvarūp samajavun joīe.
(1) man-vachan-kāyānī cheṣhṭā maṭe, pāpachintavan na kare, maun dhāre tathā gamanādi na kare tene keṭalāk jīvo gupti māne chhe; paṇ te gupti nathī; kem ke jīvane manamān bhakti vagere prashastarāgādinā ghaṇā prakāranā vikalpo thāy chhe ane vachan- kāyānī cheṣhṭā rokavāno bhāv te to shubhapravr̥utti chhe; pravr̥uttimān guptipaṇun bane nahi. vītarāgabhāv thatān jyān man-vachan-kāyānī cheṣhṭā thāy nahi tyān sāchī gupti chhe. kharī rīte guptino ek ja prakār chhe ane te vītarāgabhāvarūp chhe. guptinā traṇ prakār nimittanī apekṣhāe kahyā chhe. man-vachan-kāyā e to paradravya chhe, tenī koī kriyā bandhanun ke abandhapaṇānun kāraṇ nathī. vītarāgabhāv thatān jeṭale anshe man- vachan-kāyā taraph jīv joḍāto nathī teṭale anshe nishchayagupti chhe, ane te ja samvaranun kāraṇ chhe.
(ra) nayonā rāgane chhoḍī, je jīvo potānā svarūpamān gupta thāy chhe te jīvone gupti hoy chhe. temanun chitta vikalpajāḷathī rahit shānt thāy chhe ane teo sākṣhāt amr̥utaras pīe chhe. ā svarūpaguptinī shuddhakriyā chhe. jeṭalā anshe vītarāgadashā thaīne svarūpamān pravr̥utti thāy chhe teṭalā anshe gupti chhe; te dashāmān kṣhobh maṭe chhe ane atīndriy sukh anubhavāy chhe (juo, shrī samayasār kalash 69, pā. 17p).
(3) samyagdarshan ane samyaggnān pūrvak laukik vāñchhārahit thaīne yogono yathārtha nigrah karavo te gupti chhe. yogonā nimittathī āvanārā karmonun āvavun
Page 530 of 655
PDF/HTML Page 585 of 710
single page version
a. 9 sūtra 2] [ pa31 bandh paḍī javun te samvar chhe (juo, tattvārthasār a. 6, gāthā pa, pā. 340).
(4) ā adhyāyanā chothā sūtramān guptinun lakṣhaṇ kahyun chhe. temān jaṇāvyun chhe ke ‘samyak yoganigrah’ te gupti chhe. āmān samyak shabda ghaṇo upayogī chhe; te em sūchave chhe ke samyagdarshan vagar yogono yathārtha nigrah hoto nathī eṭale ke samyagdarshanapūrvak ja yogono nigrah hoī shake chhe.
(pa) prashnaḥ– yog chaudamān guṇasthāne aṭake chhe; teramā guṇasthān sudhī to te hoy chhe; to pachhī nīchalī bhūmikāvāḷāne ‘yogano nigrah’ (gupti) kyāthī thāy?
uttaraḥ– man-vachan-kāyā taraph ātmāno upayog jeṭalo na joḍāy teṭalo yogano nigrah thayo kahevāy chhe. ahīn yog shabdano artha ‘pradeshonun kampan’ em samajavāno nathī. pradeshonā kampanano nigrah thāy tene gupti kahevāmān āvatī nathī paṇ tene to akampapaṇun ke ayogapaṇun kahevāmān āve chhe, te chaudamā guṇasthāne pragaṭe chhe. ane gupti to keṭalek anshe chothe guṇasthāne paṇ hoy chhe.
(6) kharekhar ātmānun svarūp (nijarūp) ja param gupti chhe, tethī ātmā jeṭale anshe potānā shuddhasvarūpamān sthir rahe teṭale anshe gupti chhe. (juo shrī samayasār kaḷash 1pa8, pā. ra91) .
3. ātmāno vītarāgabhāv ekarūp chhe ane nimitta apekṣhāe gupti, samiti, dharma, anuprekṣhā, pariṣhahajay ane chāritra evā judā judā bhedo pāḍīne samajāvavāmān āve chhe; te bhedo dvārā paṇ abhedatā batāvī chhe. svarūpanī abhedatā te samvar-nirjarānun kāraṇ chhe.
4. gupti, samiti vagerenā svarūpanun varṇan chothā sūtrathī sharu karīne krame krame kahevāmān āvashe. ।। 2।।
1. dash prakāranā dharmamān tapano samāvesh thaī jāy chhe, topaṇ tene ahīn judun kahevānun kāraṇ e chhe ke, te samvar ane nirjarā bannenun kāraṇ chhe; ane temān samvaranun te pradhān kāraṇ chhe.
Page 531 of 655
PDF/HTML Page 586 of 710
single page version
pa32 ] [ mokṣhashāstra
2. ahīn je tap kahyun chhe te samyaktap chhe, kem ke te tap ja samvar nirjarānun kāraṇ chhe. samyagdraṣhṭi jīvane ja samyaktap hoy chhe. mithyādraṣhṭinā tapane bāḷatap kahevāmān āve chhe ane te āsrav chhe, em a. 6 sū. 1r nī ṭīkāmān kahyun chhe. te sūtramān āpelā ‘ādi’ shabdamān bāḷatapano samāvesh thāy chhe. jeo samyagdarshan ane ātmagnānathī rahit chhe evā jīvo game teṭalun tap kare topaṇ tenā badhā tapane bāḷatap (arthāt agnānatap, mūrkhatāvāḷo tap) kahevāy chhe (juo, samayasār, gāthā 1pa2, pā. 198). samyagdarshan pūrvakanā tapane uttam tap tarīke ā adhyāyanā chhaṭhṭhā sūtramān varṇavyo chhe.
shrī pravachanasār, gāthā 14 mān tapano artha ā pramāṇe āpyo chhe- ‘स्वरूपविश्रांतनिस्तरंगचैतन्यप्रतपनाच्च तपः arthāt svarūpamān vishrānt, taraṅg vinānā chaitanyanun pratapan te tap chhe.
(1) ghaṇā jīvo anashanādine tap māne chhe ane te tapathī nirjarā māne chhe, paṇ bāhya tapathī nirjarā thāy nahi. nirjarānun kāraṇ to shuddhopayog chhe. shuddhopayogamān jīvanī ramaṇatā thatān anashan vagere ‘shubh-ashubh ichchhāno nirodh thāy chhe’ te samvar chhe. jo bāhya duḥkh sahan karavun te nirjarā hoy to tiryañchādik paṇ bhūkh-tarasādik duḥkh sahan kare chhe tethī tene paṇ nirjarā thāy.
(ra) prashnaḥ– tiryañchādik to parādhīnapaṇe bhūkh-tarasādi sahan kare chhe, paṇ je svādhīnapaṇe dharmabuddhithī upavāsādirūp tap kare tene to nirjarā thāy ne?
uttaraḥ– dharmabuddhithī bāhya upavāsādik to kare paṇ tyān upayog ashubh, shubh ke shuddharūp jem pariṇame te anusār ja bandh ke nirjarā thāy chhe. jo ashubh ke shubharūp upayog hoy to bandh thāy chhe ane samyagdarshanapūrvak shuddhopayog hoy to dharma thāy chhe. jo bāhya upavāsathī nirjarā thatī hoy to ghaṇā upavāsādi karatān ghaṇī nirjarā thāy ane thoḍā karatān thoḍī thāy-evo niyam ṭhare, tathā nirjarānun mukhya kāraṇ upavāsādi ja ṭhare. paṇ em to bane nahi; kemake bāhya upavāsādi karavā chhatān jo druṣhṭapariṇām kare to tene nirjarā kem thāy? āthī em siddha thāy chhe ke ashubh, shubh ke shuddharūpe jevo upayog pariṇame te anusār bandh ke nirjarā thāy chhe; tethī upavāsādi tap nirjarānun mukhya kāraṇ nathī, paṇ ashubh tathā shubh pariṇām e banne bandhanān kāraṇ chhe ane shuddha pariṇām nirjarānun kāraṇ chhe.
Page 532 of 655
PDF/HTML Page 587 of 710
single page version
a. 9 sūtra 4] [ pa33
(3) prashnaḥ– jo em chhe to ā sūtramān ‘tapathī nirjarā paṇ thāy chhe’ em kahyun?
uttaraḥ– bāhya upavāsādi te tap nathī paṇ tapanī vyākhyā em chhe ke ‘इच्छानिरोधस्तपः’ arthāt ichchhāne rokavī te tap chhe. shubh-ashubh ichchhā te tap nathī paṇ shubh-ashubh ichchhā maṭatān upayog shuddha thāy chhe te samyaktap chhe ane te tapathī ja nirjarā thāy chhe.
prashnaḥ– āhārādi levārūp ashubhabhāvanī ichchhā dūr thatān tap thāy paṇ upavāsādi ke prāyashchittādi shubhakārya chhe tenī ichchhā to rahe ja ne?
uttaraḥ– gnānī puruṣhone upavāsādinī ichchhā nathī paṇ ek shuddhopayoganī ja bhāvanā chhe. gnānī puruṣho, upavāsādi karatān shuddhopayog vadhāre chhe; paṇ jyān upavāsādithī sharīranī ke pariṇāmonī shithilatā vaḍe shuddhopayog shithil thato jāṇe tyān āhārādik grahaṇ kare chhe. jo upavāsādithī ja siddhi thatī hoy to shrī ajitanāthādi trevīs tīrthaṅkaro dīkṣhā laīne be upavās ja kem dhāraṇ kare? sādhan vaḍe ek vītarāg shuddhopayogano abhyās karyo.
(pa) prashnaḥ– jo em chhe to anashanādine tapasañgnā kem kahī chhe? uttaraḥ– anashanādine bāhyatap kahyān chhe. bāhya eṭale bahāramān bījāone dekhāy ke ā tapasvī chhe. chhatān tyān paṇ pote jevā antaraṅg pariṇām karashe tevun ja phaḷ pāmashe. sharīranī kriyā jīvane kāī phaḷadātā nathī. samyagdraṣhṭi jīvane vītarāgatā vadhe chhe te kharun tap chhe, anashanādine nimittaapekṣhāe ‘tap’ sañgnā āpavāmān āvī chhe.
samyagdraṣhṭine tap karatān nirjarā thāy chhe ane sāthe puṇyakarmano bandh paṇ thāy chhe; paṇ gnānīone tapanun pradhānaphaḷ nirjarā chhe tethī ā sūtramān sāchā tapathī nirjarā thāy- em kahyun. jeṭalī tapamān (arthāt shuddhopayogamān) nyūnatā hoy chhe teṭalo puṇyakarmano bandh thaī jāy chhe; ā apekṣhāe puṇyano bandh thavo te tapanun gauṇ phaḷ kahevāy chhe. jem khetī karavānun pradhān phaḷ to dhānya utpanna karavun te chhe, paṇ rāḍān vagere utpanna thavun te tenun gauṇ phaḷ chhe; tem ahīn eṭalun samajavun ke samyagdraṣhṭine tapano je vikalpa āve chhe te rāg hovāthī tenā phaḷamān puṇya bandhāī jāy chhe ane jeṭalo rāg tūṭīne vītarāgabhāv- shuddhopayog vadhe chhe te nirjarānun kāraṇ chhe. āhār peṭamān javo ke na javo te bandh ke nirjarānun kāraṇ nathī kem ke te paradravya chhe ane
Page 533 of 655
PDF/HTML Page 588 of 710
single page version
pa34 ] [ mokṣhashāstra paradravyanun pariṇaman ātmāne ādhīn nathī tethī tenā pariṇamanathī ātmāne lābh ke nukashān nathī. jīvane potānā pariṇāmathī ja lābh ke nukashān thāy chhe.
6. a. 8. sū. 23 mān paṇ nirjarā sambandhī varṇan hovāthī te sūtranī ṭīkā ahīn paṇ vāñchavī. tapanā bār bhed kahyā chhe te sambandhī visheṣh khulāso ā adhyāyanā sūtra. 19-20 mān karavāmān āvyo chhe māṭe tyānthī joī levo.।। 3।।
1. ā sūtramān samyak shabda ghaṇo upayogī chhe; te em sūchave chhe ke samyagdarshanapūrvak ja gupti hoy chhe; agnānīne gupti hotī nathī. tathā jene gupti hoy te jīvane viṣhayasukhanī abhilāṣhā hotī nathī em paṇ ‘samyak’ shabda batāve chhe. jo jīvane saṅkaleshatā (ākuḷatā) thāy to tene gupti hotī nathī. bījā sūtranī ṭīkāmān guptinun svarūp jaṇāvyun chhe te ahīn paṇ lāgu paḍe chhe.
(1) jīvanā upayoganun man sāthe joḍāṇ te manoyog chhe. vachan sāthe joḍāṇ te vachanayog chhe ane kāy sāthe joḍāṇ te kāyayog chhe, tathā teno abhāv te anukrame managupti, vachanagupti ane kāyagupti chhe. ā rīte nimittanā abhāvanī apekṣhāe guptinā traṇ bhed chhe.
paryāy shuddhopayoganī hīnādhikatā hovā chhatān temān shuddhatā to ek ja prakāranī chhe; nimitta apekṣhāe tenā anek prakār kahevāmān āve chhe.
jīv jyāre vītarāgabhāv vaḍe potānī svarūpaguptimān rahe tyāre man, vachan ne kāyā taraphanun lakṣha chhūṭī jāy chhe; tethī tenī nāsti apekṣhāe traṇ bhed paḍe chhe; e badhā bhed nimittanā chhe em jāṇavun.
(ra) sarva moh-rāg-dveṣhane dur karīne khaṇḍarahit advait param chaitanyamān sārī rīte sthit thavun te nishchayamanogupti chhe; sampūrṇa asatya bhāṣhāne evī rīte tyāgavī ke (athavā evī rīte maunavrat rākhavun ke) mūrtik dravyamān, amūrtik dravyamān ke bannemān
Page 534 of 655
PDF/HTML Page 589 of 710
single page version
a. 9 sūtra pa] [ pa3p vachananī pravr̥utti aṭake ane jīv param chaitanyamān sthir thāy, te nishchayavachanagupti chhe. sanyamadhārī muni jyāre potānā ātmasvarūp chaitanyamay sharīrathī jaḍ sharīranun bhedagnān kare chhe (arthāt shuddhātmānā anubhavamān līn thāy chhe) tyāre antaraṅgamān potānā ātmānī utkr̥uṣhṭa mūrtinun nishchalapaṇun thavun te kāyagupti chhe.
(juo, shrī niyamasār gāthā 69-70 tathā tenī ṭīkā pānun 84-8p)
(3) anādi agnānī jīvoe kadī samyaggupti dhāraṇ karī nathī. anekavār dravyaliṅgī muni thaine jīve shubhopayogarūp gupti- samiti vagere niratichār pāḷī, paṇ te samyak na hatī. samyagdarshan prāpti karyā vagar koi jīvane samyaggupti thai shake nahi ane tenun bhavabhramaṇ ṭaḷe nahi. māṭe pratham samyagdarshan pragaṭ karīne krame krame āgaḷ vadhīne samyaggupti pragaṭ karavī joie.
(juo, pañchāstikāy, gāthā 172, ṭīkā; mokṣhamārga-prakāshak pā. 247).
(4) chhaṭhṭhā guṇasthānavartī sādhune shubhabhāvarūp gupti paṇ hoy chhe, paṇ te ātmānun svarūp nathī; te shubh vikalpa chhe tethī te gnānīne heyabuddhie hoy chhe, kem ke tenāthī bandh thāy chhe. tene vyavahāragupti kahevāy chhe. te ṭāḷīne sādhu nirvikalpadashāmān sthir thāy chhe; te sthiratāne nishchayagupti kahevāy chhe, te nishchayagupti samvaranun kāraṇ chhe. (juo, shrī pravachanasār a.3 gāthā 2) ।। 4।।
bījā sūtramān samvaranā chha kāraṇo batāvyā chhe; temānthī guptinun varṇan pūrun thayun. have samitinun varṇan kare chhe.
ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गाः समितयः ।। ५।।
samyak eṣhaṇā, samyak ādānanikṣhep ane samyak utsarga-e pāñch [समितयः] samiti chhe. (chothā sūtrano ‘samyak’ shabda ā sūtramān paṇ lāgu paḍe chhe.)
(1) parajīvonī rakṣhārthe yatnāchār pravr̥uttine ghaṇā jīvo samiti māne chhe, paṇ te yathārtha nathī. kem ke hinsānā pariṇāmothī to pāp thāy chhe, ane jo rakṣhānā pariṇāmothī samvar thāy chhe em mānavāmān āve to puṇyabandhanun kāraṇ koṇ ṭharashe?
Page 535 of 655
PDF/HTML Page 590 of 710
single page version
pa36 ] [ mokṣhashāstra vaḷī eṣhaṇāsamitimān paṇ te artha ghaṭato nathī, kem ke tyān doṣh ṭaḷe chhe, paṇ kāī par jīvanī rakṣhānun prayojan nathī.
(ra) prashnaḥ– to pachhī samitinun kharun svarūp shun? uttaraḥ– munine kiñchit rāg thatān gamanādi kriyā thāy chhe; tyān te kriyāmān ati āsaktinā abhāvathī temane pramādarūp pravr̥utti thatī nathī, tathā bījā jīvone duḥkhī karīne potānun gamanādi prayojan sādhatā nathī tethī temanāthī svayam dayā paḷāy chhe; e pramāṇe sāchī samiti chhe. (juo, mokṣhamārga-prakāshak pā. 232).
potānā ātmasvarūpamān ‘sam’ arthāt samyak prakāre ‘itā’ arthāt gaman tathā pariṇaman te samiti chhe. athavā ब. potānā ātmānā paramatattvamān līn svābhāvik paramagnānādi paramadharmonī ekatā te samiti chhe. ā samiti samvar- nirjarārūp chhe (juo, shrī niyamasār gāthā 61).
(3) samyagdraṣhṭi jīvo jāṇe chhe ke ātmā par jīvone haṇī shake nahi, paradravyonun kāī karī shake nahi, bhāṣhā bolī shake nahi, sharīranun halan-chalanādi karī shake nahi; sharīr chālavā lāyak hoy tyāre svayam chāle, paramāṇuo bhāṣhārūpe pariṇamavānā hoy tyāre svayam pariṇame; par jīv tenā āyuṣhyanī yogyatā pramāṇe jīve ke mare; paṇ te kāryo vakhate potānī yogyatānusār jīvane rāg hoy chhe eṭalo nimitta-naimittikasambandh chhe; tethī nimitta apekṣhāe samitinā pāñch prakār paḍe chhe. upādānamān to bhed paḍatā nathī.
(4) gupti nivr̥uttisvarūp chhe ane samiti pravr̥uttisvarūp chhe. samyagdraṣhṭine samitimān jeṭale anshe vītarāgabhāv chhe teṭale anshe samvar chhe ane jeṭale anshe rāg chhe teṭale anshe bandh chhe.
(pa) mithyādraṣhṭi jīv to em māne chhe ke hun par jīvone bachāvī shakun tathā hun paradravyonun karī shakun, tethī tene samiti hotī ja nathī. dravyaliṅgī munine shubhopayogarūp samiti hoy chhe paṇ te samyaksamiti nathī ane samvaranun kāraṇ nathī; vaḷī te to shubhopayogane dharma māne chhe, tethī te mithyātvī chhe (juo, shrī pañchāstikāy, gāthā. 172 ṭīkā).
Page 536 of 655
PDF/HTML Page 591 of 710
single page version
a. 9 sūtra 6 ] [ pa37 gaman vageremān thatī kriyā te iryāpath kriyā chhe ane te pāñch samitirūp chhe em jaṇāvyun chhe ane tene bandhanā kāraṇomān gaṇī chhe. parantu ahīn samitine samvaranā kāraṇamān gaṇī chhe tenun kāraṇ e chhe ke, jem samyagdraṣhṭine pāñch samiti samvaranun kāraṇ thāy chhe tem tene jeṭale anshe rāg chhe teṭale anshe te āsravanun paṇ kāraṇ thāy chhe. ahīn samvar adhikāramān samvaranī mukhyatā hovāthī samitine samvaranā kāraṇarūpe varṇavī chhe ane chhaṭhṭhā adhyāyamān āsravanī mukhyatā hovāthī tyān samitimān je rāg chhe tene āsravanā kāraṇarūp varṇavel chhe.
3. upar pramāṇe samiti te mishrabhāvarūp chhe; evā bhāv samyagdraṣhṭine hoy chhe; temān anshe vītarāgatā chhe ane anshe rāg chhe. je anshe vītarāgatā chhe te ansh vaḍe to samvar ja chhe tathā je anshe sarāgatā chhe te ansh vaḍe bandh thāy chhe. samyagdraṣhṭine āvā mishrarūp bhāvathī to samvar ane bandh e banne kārya bane, paṇ ekalā rāg vaḍe e be kārya bane nahi; tethī ‘ekalā prashasta rāg’ thī puṇyāsrav paṇ mānavo ane samvar-nirjarā paṇ mānavā te bhram chhe. mishrarūp bhāvamān paṇ, ā sarāgatā chhe ane ā vītarāgatā chhe evī yathārtha oḷakhāṇ samyagdraṣhṭine ja hoy chhe; tethī teo bākī rahelā sarāgabhāvane heyarūp shraddhe chhe. mithyādraṣhṭine sarāgabhāv ane vītarāgabhāvanī yathārtha oḷakhāṇ nathī, tethī te sarāgabhāvane samvararūp māne chhe ane prashastarāgarūp kāryone upādeyarūp shraddhe chhe, te bhram chhe-agnān chhe.
sādhu jyāre guptirūp pravartanamān sthir rahī shakatā nathī tyāre iryā, bhāṣhā, eṣhaṇā, ādānanikṣhep ane utsarga e pāñch samitimān teo pravarte chhe; tyāre asanyamanā nimitte bandhātā karma bandhātā nathī teṭalo samvar thāy chhe.
(juo, puruṣhārthasiddhi-upāy gāthā 203. bhāvārtha)
pāñch samitinī vyākhyā nīche mujab chhe-
iryāsamiti– chār hāth āgaḷ bhūmi joīne shuddhamārgamān chālavun te
eṣhaṇāsamiti– divasamān ek ja vār nirdoṣh āhār levo te eṣhaṇāsamiti chhe.
Page 537 of 655
PDF/HTML Page 592 of 710
single page version
pa38 ] [ mokṣhashāstra
ā vyavahār-vyākhyā chhe; te mātra nimittanaimittik sambandh batāve chhe, parantu jīv paradravyano kartā chhe ane paradravyanī avasthā jīvanun karma chhe- em samajavun nahi.।। pa।।
bījā sūtramān samvaranān chha kāraṇo jaṇāvyān chhe. temānthī samiti ane guptinun varṇan pūrun thayun. have dash dharmanun varṇan kare chhe.
uttam ārjav, uttam shauch, uttam satya, [संयम तपः त्याग आकिंचन्य ब्रह्मचर्याणि] uttam sanyam, uttam tap, uttam tyāg, uttam ākiñchanya ane uttam brahmacharya [धर्मः] e dash dharmo chhe.
1. prashnaḥ– ā dash prakārano dharma shā māṭe kahyo? uttaraḥ– pravr̥uttine rokavā māṭe pratham gupti jaṇāvī; te guptimān pravartavā jīv jyāre asamartha hoy tyāre pravr̥uttino upāy karavā māṭe samiti kahī. e samitimān pravartanārā munine pramād dūr karavā māṭe ā dash prakārano dharma jaṇāvyo chhe.
2. uttamaḥ– ā sūtramān jaṇāvelo ‘uttam’ shabda kṣhamā vagere dashe bolone lāgu paḍe chhe; te shabda guṇavāchak chhe. uttam kṣhamādi kahevāthī ahīn rāgarūp kṣhamā na levī paṇ svarūpanā bhānasahit krodhādi kaṣhāy abhāvarūp kṣhamā samajavī. uttamakṣhamādi guṇo pragaṭatān krodhādi kaṣhāyano abhāv thāy chhe; tethī āsravanī nivr̥utti thāy chhe, eṭale ke samvar thāy chhe.
Page 538 of 655
PDF/HTML Page 593 of 710
single page version
a. 9 sūtra 6 ] [ pa39
rāg-dveṣh nahi, puṇya nahi, kaṣhāy nahi, ochhun-adhurun ke vikārīpaṇun nahi; evā pūrṇa vītarāg gnāyakamātra ekarūp svabhāvanī pratīti, lakṣha ane temān ṭakavun te dharma chhe, te vītarāganī āgnā chhe. (ātmasiddhi-pravachano pā. 487)
ghaṇā jīvo em māne chhe ke, bandhādikanā bhayathī athavā to svarga-mokṣhanī ichchhāthī krodhādi na karavā te dharma chhe. parantu temanī e mānyatā khoṭī chhe; kem ke teno krodhādik karavāno abhiprāy to ṭaḷyo nathī. jem koī manuṣhya rājādikanā bhayathī ke mahantapaṇānā lobhathī parastrī sevato nathī, to tethī tene tyāgī kahī shakāy nahi; te ja pramāṇe uparyukta mānyatāvāḷā jīvo paṇ krodhādikanā tyāgī nathī; temane dharma thato nathī.
prashnaḥ– to krodhādikano tyāg kevī rīte thāy? uttaraḥ– padārtho iṣhṭa-aniṣhṭa bhāsatān krodhādi thāy chhe. tattvagnānanā abhyāsathī jyāre koī padārtha iṣhṭa-aniṣhṭa na bhāse tyāre svayam krodhādi upajatā nathī ane tyāre ja sācho dharma thāy chhe.
kṣhamā-nindā, gāḷ, hāsya, anādar, mār, sharīrano ghāt vagere thatān athavā to te prasaṅg najīk āvatān dekhīne bhāvomān malinatā na thavī te kṣhamā chhe.
(ra) mārdav– jāti vagere āṭh prakāranā madanā āveshathī thatā abhimānano abhāv te mārdav chhe, athavā to paradravyanun hun karī shakun evī mānyatārūp ahaṅkārabhāvane jaḍ mūḷāthī ukheḍī nākhavo te mārdav chhe.
(3) ārjav –māyā-kapaṭathī rahitapaṇun, saraḷatā, sīdhāpaṇun te ārjav chhe. (4) shauch– lobhathī utkr̥uṣhṭapaṇe uparām pāmavun-nivr̥utta thavun te shauch- pavitratā chhe.
(pa) satya– sat jīvomān-prashansanīy jīvomān sādhuvachan (saraḷ vachan) bolavāno bhāv te satya chhe.
uttaraḥ– samitirūpe pravartanār munine sādhu ane asādhu puruṣho pratye vachan vyavahār hoy chhe ane te hit, parimit vachan chhe. te munine shiṣhyo tathā temanā bhakto (-shrāvako) mān uttamasatya, gnān, chāritranān lakṣhaṇādik shīkhavā-shīkhavavāmān ghaṇo bhāṣhā vyavahār karavo paḍe chhe tene uttamasatyadharma kahevāy chhe.]
Page 539 of 655
PDF/HTML Page 594 of 710
single page version
pa40 ] [ mokṣhashāstra
(6) sanyam–samitimān pravartanārā munine prāṇīone pīḍā karavāno tyāg chhe te sanyam chhe.
(7) tap– bhāvakarmanā nāsh māṭe potānī shuddhatānun pratapan te tap chhe. (8) tyāg– sanyamī jīvone yogya gnānādik devān te tyāg chhe. (9) ākiñchanya– vidyamān sharīrādimān paṇ sanskāranā tyāg māṭe, ‘ā mārun chhe’ evā anurāganī nivr̥utti te ākiñchanya chhe. ātmasvarūpathī bhinna evā sharīrādikamān ke rāgādikamān mamatvarūp pariṇāmono abhāv te ākiñchanya chhe.
(10) brahmacharya– strī mātrano tyāg karī. potānā ātmasvarūpamān līn rahevun te brahmacharya chhe. pūrve bhogavelī strīonā bhoganun smaraṇ tathā tenī kathā sāmbhaḷavānā tyāgathī tathā strīo pāse besavānun chhoḍavāthī ane svachhand pravartan rokavā māṭe gurukuḷamān rahevāthī brahmacharya paripūrṇa paḷāy chhe.
ā dashe bolamān ‘uttam’ shabda lagāḍatān ‘uttamakṣhamā’ vagere dash dharma thāy chhe. uttamakṣhamā vagere kahetān te shubharāgarūp na samajavā paṇ kaṣhāyarahit shuddhabhāvarūp samajavā.
kṣhamānā nīche mujab pāñch prakār chhe- (1) jem nirbaḷ pote sabaḷano virodh na kare tem, ‘hun kṣhamā karun to mane koī herān na kare’ evā bhāvathī kṣhamā rākhavī te. ā kṣhamāmān ‘hun krodharahit trikāḷ svabhāve shuddha chhun’ evun bhān na āvyun paṇ rāgabhāv āvyo tethī te kharī kṣhamā nathī, te dharma nathī.
(ra) kṣhamā karun to bījā taraphathī mane nukashān na thāy paṇ lābh thāy- evā bhāvathī sheṭh vagereno ṭhapako sahan kare, sāmo krodh na kare, paṇ te kharī kṣhamā nathī; te dharma nathī.
(3) hun kṣhamā karun to karmabandhan aṭake, krodh karavāthī narakādi halakī gatimān javun paḍashe māṭe krodh na karun-evā bhāve kṣhamā kare paṇ te sāchī kṣhamā nathī; te dharma nathī; kem ke temān bhay chhe, nirbhayatā-nisandehatā nathī.
(4) krodhādi na karavā evī vītarāganī āgnā chhe tem shāstramān kahyun chhe, māṭe māre kṣhamā rākhavī joīe, jethī mane pāp nahi thāy ane lābh thashe evā bhāve
Page 540 of 655
PDF/HTML Page 595 of 710
single page version
a. 9 sūtra 6 ] [ pa41 shubhapariṇām rākhe ane tene vītarāganī āgnā māne te paṇ sāchī kṣhamā nathī; kāraṇ ke te parādhīn kṣhamā chhe, te dharma nathī.
(pa) ‘sāchī kṣhamā’ arthāt ‘uttam kṣhamā’ nun svarūp e chhe ke, ātmā avināshī, abandh, nirmaḷ gnāyak ja chhe, mārī vartamān dashāmān bhūlane kāraṇe shubhāshubh bhāv thāy chhe tenun kartāpaṇun chhoḍī shuddhanayadvārā pote jevo chhe tevo potāne jāṇīne, mānīne temān ṭharavun te vītarāganī āgnā chhe ane te dharma chhe. ā pāñchamī kṣhamā te krodhamān nahi namavun, krodhano paṇ gnātā evo sahaj akaṣhāy kṣhamāsvarūp chhe. nijasvabhāvamān, shuddhasvarūpamān rahevun te uttam kṣhamā chhe. ‘kṣhamā e ja mokṣhano bhavya daravājo chhe’ em kahevāy chhe tyān ā ja kṣhamā samajavī. padārtha iṣhṭāniṣhṭa bhāsatān kodhādi thāy chhe jyāre tattvagnānanā abhyāsathī koī iṣhṭa-aniṣhṭa na bhāse tyāre gnātāsvabhāvamān dhairya-sāvadhān rahevāthī svayam krodhādi ūpajatā nathī ane tyāre ja sācho dharma thāy chhe.
nondhaḥ– ahīn jem kṣhamānā pāñch prakār jaṇāvyā tathā temān pāñchamā prakārane uttamakṣhamādharma jaṇāvyo, te ja pramāṇe mārdav, ārjavādi sarva bolomān e pāñch prakār samajavā ane te darekamān pāñchamo prakār dharma chhe em samajavun.
6. kṣhamānā shubh vikalpano hun kartā nathī em samajīne rāg-dveṣhathī chhūṭī svarūpanī sāvadhānī karavī te svanī kṣhamā chhe. ‘kṣhamā karavī, saraḷatā rākhavī’ em nimittanī bhāṣhāmān bolāy tathā lakhāy, paṇ teno artha em samajavo ke-shubh ke shuddhapariṇām karavānā vikalpa karavā te paṇ nitya sahaj svabhāvano kṣhamāguṇ nathī. ‘hun saraḷatā rākhun, kṣhamā karun’ -em bhaṅgarūp vikalpa te rāg chhe, te nitya gnāyakatattvane guṇ karato nathī; kem ke te puṇya pariṇām paṇ bandhabhāv chhe; tenāthī abandh arāgī tattvane guṇ thāy nahi. ।। 6।।
bījā sūtramān kahelā samvaranā chha kāraṇomānthī pahelā traṇ kāraṇonun varṇan pūrun thayun. have chothun kāraṇ bār anuprekṣhā chhe. tenun varṇan kare chhe.
दुर्लभधर्मस्वाख्यातत्त्वानुचिंतनमनुप्रेक्षाः।। ७।।
Page 541 of 655
PDF/HTML Page 596 of 710
single page version
pa42 ] [ mokṣhashāstra ekatva, anyatva, [अशुचि आस्रव संवर निर्जरा] ashuchi, āsrav, samvar, nirjarā, [लोक बोधिदुर्लभ धर्म] lok, bodhidurlabh ane dharma [स्वाख्यातत्त्वानुचितनं अनुप्रेक्षाः] - e bāranā svarūpanun vāramvār chintavan karavun te anuprekṣhā chhe.
1. anityādi chintavanathī sharīrādine būrān jāṇī-hitakārī na jāṇī tenāthī udās thavun tenun nām anuprekṣhā chhe em keṭalāk māne chhe, paṇ te yathārtha nathī; e to, jem pahelān koī mitra hot tyāre teno pratye rāg hato ane pāchhaḷathī tenā avaguṇ joī udāsīn thayo tem pahelān sharīrādikathī rāg hato paṇ pāchhaḷathī tenā anityapaṇun vagere avaguṇ dekhīne udāsīn thayo, tenī e udāsīnatā dveṣharūp chhe, te sāchī anuprekṣhā nathī.
prashnaḥ– to sāchī anuprekṣhānun svarūp shun chhe? uttaraḥ– jevo potāno ane sharīrādikano svabhāv chhe tevo oḷakhīne bhram chhoḍavo ane te sharīrādikane bhalān jāṇī rāg na karavo tathā būrān jāṇī dveṣh na karavo; āvī sāchī udāsīnatā arthe anityatva vagerenun yathārtha chintavan karavun te ja sāchī anuprekṣhā chhe. temān jeṭalī vītarāgatā vadhe chhe teṭalo samvar chhe ane je rāg rahe chhe te bandhanun kāraṇ chhe. ā anuprekṣhā samyagdraṣhṭine ja hoy chhe kem ke ahīn samyakanuprekṣhā jaṇāvī chhe. anuprekṣhāno artha (anu+prekṣhā) ātmāne anusarīne tene jovo-em thāy chhe.
2. jem agnithī tapāvavāmān āvatān loḍhāno piṇḍ tanmay (-agnimay) thaī jāy chhe, tem jyāre ātmā kṣhamādikamān tanmay thaī jāy chhe tyāre krodhādik utpanna thatā nathī. te svarūp prāpta karavā māṭe anitya vagere bār bhāvanāonun vāramvār chintavan karavānī jarūrīyāt chhe. te bār bhāvanāo āchāryadeve ā sūtramān jaṇāvī chhe.
(1) anitya anuprekṣhā– samvaranā drashyamān, sanyogī evā sharīrādi samasta padārtho indra-dhanuṣh, vījaḷī athavā parapoṭā samān shīghra nāsh thaī jāy tevā chhe; evo vichār karavo te anitya anuprekṣhā chhe.
Page 542 of 655
PDF/HTML Page 597 of 710
single page version
a. 9 sūtra 7 ] [ pa43 vyatirikta chhe, ātmā gnānasvarūpī sadā shāshvat chhe ane sanyogī bhāvo anitya chhe- em chintavavun te anityabhāvanā chhe.
(2) asharaṇ anuprekṣhā– jem nirjan vanamān bhūkhyā sinhe pakaḍelā haraṇanā bachchāne koī sharaṇ nathī, tem sansāramān jīvane koī sharaṇabhūt nathī. jo jīv pote potānā svabhāvane oḷakhīne shuddhabhāvathī dharmanun sevan kare to te duḥkhathī bachī shake chhe, nahi to te samaye samaye bhāvamaraṇathī duḥkhī chhe-em chintavavun te asharaṇ anuprekṣhā chhe.
ātmāmān ja samyagdarshan, samyaggnān, samyakchāritra ane samyaktap rahe chhe; tethī ātmā ja sharaṇabhūt chhe ane tenāthī par badhun asharaṇ chhe-em chintavavun te asharaṇabhāvanā chhe.
(3) sansār anuperakṣhā–ā chaturgatirūp sansār viṣhe bhramaṇ karatān jīv jeno pitā hato teno ja putra, jeno putra hato teno ja pitā, jeno svāmī hato teno ja dās, jeno dās hato teno ja svāmī thaī jāy chhe athavā to pote potāno ja putra thaī jāy chhe; ityādi prakāre sansāranā svarūpano ane tenā kāraṇarūp vikārībhāvonā svarūpano vichār karavo te sansār anuprekṣhā chhe.
jo ke ātmā karmanā nimitte thatā rāg-dveṣh-agnānarūp bhāvothī sansārarūp dhor vanamān bhaṭakayā kare chhe-topaṇ nishchayanaye ātmā vikārībhāvothī ane karmothī rahit chhe-em chintavavun te sansār bhāvanā chhe.
(4) ekatva anuprekṣhā– jīv pote ekalo ja chhe, pote potāthī ja vikār kare chhe, pote potāthī ja dharma kare chhe, pote potāthī ja sukhī-duḥkhī thāy chhe. jīvamān paradravyono abhāv chhe māṭe karma ke paradravyo jīvane kāī lābh-nukashān kare nahi- evun chintavan karavun te ekatva anuprekṣhā chhe.
hun ek chhun, mamatārahit chhun, shuddha chhun, gnānadarshanalakṣhaṇ chhun, kāī anya paramāṇumātra paṇ mārun nathī, shuddha ekatva ja upādey chhe-em chintavavun te ekatva bhāvanā chhe.
(pa) anyatva anuprekṣhā– ātmā ane sarva padārtho bhinna chhe; teo darek potapotānun kārya kare chhe. jīv parapadārthone kāī karī shakato nathī ane par padārtho jīvane kāī karī shakatā nathī. jīvanā vikārī bhāvo paṇ jīvanā svabhāvathī anya chhe kem ke teo jīvathī chhūṭā paḍī jāy chhe. vikārī bhāv tīvra hoy ke mand hoy topaṇ tenāthī ātmāne lābh thāy nahi. paradravyothī ane vikārathī ātmāne anyatvapaṇun chhe
Page 543 of 655
PDF/HTML Page 598 of 710
single page version
pa44 ] [ mokṣhashāstra evā tattvagnānanī bhāvanāpūrvak verāgyanī vr̥uddhi thavāthī chhevaṭe mokṣha thāy chhe- ā pramāṇe chintavan karavun te anyatva anuprekṣhā chhe.
ātmā gnānadarshanasvarūp chhe ane sharīrādi je bāhya dravya te sarve ātmāthī bhinna chhe. par dravya chhedāy ke bhedāy, koī laī jāy ke naṣhṭa thaī jāy athavā to game tem thāv paṇ paradravyano parigrah māro nathī- em chintavavun te anyatva bhāvanā chhe.
(6) ashuchitva anuprekṣhā– sharīr svabhāvathī ja ashuchimay chhe ane jīv svabhāvathī shuchimay (shuddhasvarūpī) chhe; sharīr lohī, māns vagerethī bharelun chhe, te kadī pavitra thaī shakatun nathī; ityādi prakāre ātmānī shuddhatānun ane sharīranī ashuchinun gnān karīne sharīr uparanun mamatva tathā rāg chhoḍavān ane ātmānun lakṣha vadhāravun. sharīr pratye dveṣh karavo te anuprekṣhā nathī paṇ sharīr pratyenā rāg-dveṣh maṭāḍavā ane ātmānā pavitra svabhāv taraph lakṣha karavun tathā samyagdarshanādikanī bhāvanā vaḍe ātmā atyant pavitra thāy chhe- evun vāramvār chintavan karavun te ashuchitva anuprekṣhā chhe.
ātmā dehathī judo, karmarahit, anant sukhanun pavitra dhām chhe enī nitya bhāvanā karavī ane vikārī bhāvo anitya duḥkharūp ashuchimay chhe em jāṇīne tenāthī pāchhā pharavānī bhāvanā karavī te ashuchi bhāvanā chhe.
(7) āsrav anuprekṣhā– mithyātva ane rāgadveṣharūp bhāvothī samaye samaye navā vikārī bhāvo utpanna thāy chhe. mithyātva te mukhya āsrav chhe kemake te sansāranī jaḍ chhe; māṭe tenun svarūp jāṇīne tene chhoḍavānun chintavan karavun te āsrav anuprekṣhā chhe.
mithyātva, avirati ādi āsravanā bhed kahyān chhe te āsravo nishchayanaye jīvane nathī. dravya ane bhāv banne prakāranā āsravarahit shuddha ātmānun chintavan karavun te āsrav bhāvanā chhe.
(8) samvar anuprekṣhā– mithyātva ane rāgadveṣharūp bhāvo aṭakavā te bhāv samvar chhe; tenāthī navā karmanun āvavun aṭakī jāy te dravyasamvar chhe. pratham to ātmānā shuddhasvarūpanā lakṣhe mithyātva ane tenā sahagāmī anantānubandhī kaṣhāyano samvar thāy chhe. samyagdarshanādi shuddhabhāv te samvar chhe ane tenāthī ātmānun kalyāṇ thāy chhe- evun chintavan karavun te samvar anuprekṣhā chhe.
paramārthanaye shuddhabhāve ātmāmān samvar ja nathī; tethī samvarabhāv rahit shuddha ātmāne nitya chintavavo te samvarabhāvanā chhe.
Page 544 of 655
PDF/HTML Page 599 of 710
single page version
a. 9 sūtra 7 ] [ pa4p
(9) nirjarā anuprekṣhā– agnānīne savipāk nirjarāthī ātmānun kāni paṇ bhalun thatun nathī; paṇ ātmānun svarūp jāṇīne tenā trikāḷī svabhāvanā lakṣhe shuddhatā pragaṭ karavāthī je nirjarā thāy chhe tenāthī ātmānun kalyāṇ thāy chhe-e vagere prakāre nirjarānā svarūpanun chintavan karavun te nirjarā anuprekṣhā chhe.
svakāḷ pakav nirjarā (savipāk nirjarā) chāre gativāḷāne hoy chhe paṇ tapakr̥ut nirjarā (avipāk nirjarā) samyagdarshan pūrvak vratadhārīone ja hoy chhe em chintavavun te nirjarā bhāvanā chhe.
(10) lok anuprekṣhā– anant lokālokonī madhyamān chaud rāju pramāṇ lok chhe. teno ākār tathā tenī sāthe jīvano nimitta-naimittikasambandh vichāravo. ane paramārthadraṣhṭie ātmā pote ja potāno lok chhe māṭe pote potāmān ja jovun te lābhadāyak chhe; ātmānī apekṣhāe par vastu teno alok chhe, māṭe ātmāne tenā taraph lakṣha karavānī jarūr nathī. potānā ātmasvarūp lok (dekhavā jāṇavārūp svabhāvamān) mān sthir thatān par vastuo gnānamān saheje jaṇāy chhe-āvun chintavan karavun te lok anuprekṣhā chhe; tenāthī tattvagnānanī shuddhi thāy chhe.
ātmā potānā ashubhabhāvathī narak tathā tiryañchagati pāme chhe, shubh bhāvathī dev tathā manuṣhyagati pāme chhe. ane shuddha bhāvathī mokṣha pāme chhe. -em chintavavun te lok bhāvanā chhe.
(11) bodhidurlabh anuprekṣhā– ratnatrayarūp bodhi prāpta karavāmān ghaṇā puruṣhārthanī jarūr chhe, māṭe te māṭeno puruṣhārtha vadhāravo ane tenun chintavan karavun te bodhidurlabh anuprekṣhā chhe.
nishchayanaye gnānamān hey upādeyapaṇāno vikalpa nathī māṭe munioe sansārathī virakta thavānun chintavan karavun te bodhidurlabh bhāvanā chhe.
(1r) dharma anuprekṣhāḥ– samyagdharmanā yathārtha tattvonun vāramvār chintavan karavun; dharma te vastuno svabhāv chhe; ātmāno shuddhasvabhāv te potāno dharma chhe tathā ātmānā samyagdarshan-gnān-chāritrarūp dharma athavā dashalakṣhaṇarūp dharma athavā svarūpanī hinsā nahi karavārūp ahinsādharma ātmāne iṣhṭasthāne (sampūrṇa pavitradashāe) pahoñchāḍe chhe; dharma ja param rasāyan chhe. dharma ja chintāmaṇīratna chhe, dharma ja kalpavr̥ukṣha chhe, dharma ja kāmadhenun gāy chhe, dharma ja mitra chhe, dharma ja svāmī chhe, dharma ja bandhu, hitu, rakṣhak ane sāthe rahenāro chhe. dharma ja sharaṇ chhe, dharma ja dhan chhe, dharma ja avināshī chhe,
Page 545 of 655
PDF/HTML Page 600 of 710
single page version
pa46 ] [ mokṣhashāstra dharma ja sahāyak chhe, jineshvarabhagavāne upadeshelo dharma te ja dharma chhe-e prakāre chintavan karavun te dharma anuprekṣhā chhe.
nishchayanaye ātmā shrāvakadharma ke munidharmathī bhinna chhe, māṭe mādhyasthabhāv arthāt rāgadveṣharahit shuddhātmānun chintavan karavun te dharma bhāvanā chhe.
ā bāre bhedo nimitta apekṣhāe chhe. dharma to vītarāgabhāvarūp ek ja chhe; temān bhed paḍatā nathī. jyān rāg hoy tyān bhed paḍe chhe.
4. ā bār bhāvanā ja pratyākhyān, pratikramaṇ, ālochanā ane samādhi chhe, māṭe nirantar anuprekṣhānun chintavan karavun joīe. (bhāvanā ane anuprekṣhā e banne ekārtha vāchak chhe.)
pa. ā anuprekṣhāonun chintavan karavāvāḷā jīvo uttamakṣhamādi dharmo pāḷe chhe ane pariṣhahone jīte chhe tethī tenun kathan bannenī vachche karavāmān āvyun ।। 7।।
bījā sūtramān kahelā samvaranā chha kāraṇomānthī pahelā chār kāraṇonun varṇan purun thayun. have pāñchamun kāraṇ pariṣhahajay chhe tenun varṇan kare chhe.
मार्गाच्यवननिर्जरार्थं परिसोढव्याः परिषहाः।। ८।।
karmonī nirjarāne māṭe [परिसोढव्याः परिषहाः] bāvīs pariṣhaho sahan karavā yogya chhe. (ā samvaranun varṇan chālatun hovāthī. ā sūtramān kahelā ‘मागं’ shabdano artha ‘samvarano mārga’ em samajavo.)
1. ahīnthī sharū karīne sattaramā sūtra sudhī pariṣhahanun varṇan chhe. ā viṣhayamān jīvonī ghaṇī bhūlo thāy chhe, māṭe te bhūlo ṭāḷavā pariṣhahajayanun yathārtha svarūp ahīn jaṇāvyun chhe. ā sūtramān pahelo shabda ‘मार्ग अच्यवन’ vāparyo chhe teno artha mārgathī chyut na thavā māṭe’ evo thāy chhe. je jīv mārgathī (samyagdarshanādithī) chyut thaī jāy tene samvar na thāy paṇ bandh thāy, kem ke teṇe pariṣhahajay na karyo parantu pote vikārathī haṇāī gayo. have pachhīnā sūtra 9-10-11 nī sāthe ā sūtrane meḷavavānī khās jarūr chhe.