Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Sutra: 9-18 (Chapter 9).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 31 of 36

 

Page 546 of 655
PDF/HTML Page 601 of 710
single page version

a. 9 sūtra 8 ] [ pa47

ra. dasamā sūtramān kahyun chhe ke, das-agīār ane bāramā guṇasthāne bāvīs pariṣhahomānthī āṭh to hotā ja nathī eṭale tene jītavāpaṇun nathī, ane bākīnā chaud pariṣhah hoy chhe tene te jītī le chhe eṭale ke kṣhudhā, tr̥uṣhā vagere pariṣhahothī te guṇasthānavartī jīvo haṇātā nathī paṇ tenā upar jay meḷave chhe arthāt te guṇasthānoe kṣhudhā, tr̥uṣhā vagere utpanna thavānā nimittakāraṇarūp karmano uday hovā chhatān te nirmohī jīvo temān joḍātā nathī, tethī temane kṣhudhā, tr̥uṣhā vagere sambandhī vikalpa paṇ ūṭhato nathī; e rīte te pariṣhaho upar te jīvo sampūrṇa vijay prāpta kare chhe. āthī te guṇasthāne vartatā jīvone roṭalā vagereno āhār, pāṇī vagere levānun hotun ja nathī evo niyam chhe.

3. pariṣhah sambandhe e khās dhyānamān rākhavun joīe ke, saṅkalesh rahit bhāvothī pariṣhahone jītī levāthī ja samvar thāy chhe. jo das-agīār tathā bāramā guṇasthāne khāvāpīvā vagereno vikalpa āve to samvar kem thāy? ane pariṣhahajay thayo kem kahevāy? chaude pariṣhaho upar jay meḷavavāthī samvar thāy chhe em dasamā sūtramān kahyun chhe. sātamā guṇasthāne ja jīvane khāvāpīvāno vikalpa ūṭhato nathī kem ke tyān nirvikalpa dashā chhe; tyān abuddhipūrvak vikalpo hoy chhe paṇ khāvāpīvānā vikalpo tyān hotā nathī, tem ja te vikalpo sāthe nimitta-naimittik sambandh rākhanārī āhār-pānanī kriyā paṇ hotī nathī. to pachhī dasamā guṇasthāne to kaṣhāy taddan sūkṣhma thaī gayo chhe ane agīāramā tathā bāramā guṇasthāne to kaṣhāyano abhāv thavāthī nirvikalpadashā jāmī jāy chhe; tyān khāvāpīvāno vikalpa hoy ja kyāthī? khāvāpīvāno vikalpa ane tenī sāthe nimittapaṇe sambandh rākhanār khāvāpīvānī kriyā to buddhipūrvak vikalpadashāmān ja hoy chhe; tethī te vikalpa ane kriyā to chhaṭhṭhā guṇasthān sudhī ja hoī shake, paṇ tenāthī upar te hotā nathī. āthī das-agīār tathā bāramā guṇasthāne to te prakārano vikalpa tathā bāhyakriyā ashakya chhe.

4. das-agīār ane bāramā guṇasthāne agnān pariṣhahano jay hoy chhe em dasamā sūtramān kahyun chhe tenun tātparya have vichārīe.

agnān pariṣhahano jay em sūchave chhe ke tyān hajī kevaḷagnān utpanna thayun nathī, paṇ apūrṇagnān chhe ane tenā nimittarūp gnānāvaraṇīyano uday chhe. upar kahelā guṇasthānoe gnānāvaraṇīyano uday hovā chhatān jīvane te sambandhī leshamātra ākuḷatā nathī. dasamā guṇasthāne sūkṣhma kaṣhāy chhe paṇ tyān ‘mārun gnān ochhun chhe’ evo vikalpa ūṭhato nathī, ane agīār tathā bāramā guṇasthāne to akaṣhāyabhāv varte chhe tethī


Page 547 of 655
PDF/HTML Page 602 of 710
single page version

pa48 ] [ mokṣhashāstra tyān paṇ gnānanī apūrṇatāno vikalpa hoī shake nahi. ā rīte temane agnān (gnānanī apūrṇatā) hovā chhatān teno pariṣhahajay varte chhe. e ja pramāṇe te guṇasthānoe ashan-pānanā pariṣhahajay sambandhī siddhānt paṇ samajavo.

pa. ā adhyāyanā 16 mā sūtramān vedanīyanā udayathī 11 pariṣhah kahyā chhe. tenān nām-1. kṣhudhā, ra. tr̥uṣhā, 3. shīt, 4. uṣhṇa, pa. danshamashak, 6. charyā, 7. shayyā, 8. vadh, 9. rog, 10. tr̥uṇasparsha ane 11. maḷ.

das-agīyār ane bāramā guṇasthāne jīvane potānā svabhāvathī ja ā agīār pariṣhahono jay varte chhe.

6. karmano uday be prakāre hoy chheḥ pradeshauday ane vipākauday, jyāre jīv vikār kare tyāre te udayane vipākauday kahevāy chhe ane jīv vikār na kare to tene pradeshauday kahevāy chhe. ā adhyāyamān samvar-nirjarānun varṇan chhe. jīv jo vikār kare to tene pariṣhah jay thāy nahi ane samvar-nirjarā thāy nahi. pariṣhahajayathī samvaranirjarā thāy chhe. das-agīār ane bāramā guṇasthānoe ashan-pānano pariṣhahajay kahyo chhe, tethī tyān te sambandhī vikalpa ke bāhya kriyā hotā nathī.

7. pariṣhahajayanun ā svarūp teramā guṇasthāne birājatān tīrthaṅkar bhagavān ane sāmānya kevaḷīone paṇ lāgu paḍe chhe. tethī temane paṇ kṣhudhā, tr̥uṣhā vagerenā bhāv utpanna thāy ja nahi ane ashan-pānanī bāhyakriyā paṇ hoy nahi. jo te hoy to pariṣhahajay kahevāy nahi; pariṣhahajay to samvar-nirjarānun kāraṇ chhe. jo kṣhudhā tr̥uṣhā vagerenā vikalpa hovā chhatān kṣhudhāpariṣhahajay tr̥uṣhāpariṣhahajay vagere mānavāmān āve to pariṣhahajay samvar-nirjarānun kāraṇ ṭharashe nahi.

8. shrī niyamasāranī chhaṭhṭhī gāthāmān bhagavān shrī kundakundāchārye kahyun chhe ke-1. kṣhudhā, ra. tr̥uṣhā, 3. bhay, 4. roṣh, pa. rāg, 6. moh, 7. chintā, 8. jarā, 9. rog, 10. maraṇ, 11. sved, 1r. khed, 13. mad, 14. rati, 1p. vismay, 16. nidrā, 17. janma ane 18. udveg-e aḍhār mahādoṣh āpta arhant vītarāg bhagavānane hotā nathī.

9. bhagavāne upadeshelā mārgathī nahi ḍagatān te mārgamān lagātār pravartan karavāthī karmanā dvār bandh thāy chhe ane tethī samvar thāy chhe, tathā puruṣhārthanā kāraṇe nirjarā thavāthī mokṣha prāpta thāy chhe; māṭe pariṣhah sahavā yogya chhe.

10 pariṣhahanun svarūp ane te sambandhī thatī bhūl

pariṣhahajayanun svarūp upar kahevāī gayun chhe ke kṣhudhādi lāgatān te sambandhī vikalpa paṇ na


Page 548 of 655
PDF/HTML Page 603 of 710
single page version

a. 9 sūtra 9 ] [ pa49 uṭhavo tenun nām pariṣhahajay chhe. kṣhudhādi lāgatān tenā nāshano upāy na karavo tene keṭalāk jīvo pariṣhahasahanatā māne chhe, paṇ te mithyā chhe. kṣhudhādi dūr karavāno upāy na karyo parantu antaraṅgamān to kṣhudhādi aniṣhṭa sāmagrī maḷatān duḥkhī thayo tathā rati ādinun kāraṇ (-iṣhṭa sāmagrī) maḷatān sukhī thayo evā duḥkh-sukharūp pariṇām chhe te ja ārtta-raudradhyān chhe; e bhāvothī samvar kevī rīte thāy? ane tene pariṣhahajay kem kahevāy? jo duḥkhanā kāraṇo maḷatān duḥkhī na thāy tathā sukhanā kāraṇo maḷatān sukhī na thāy, paṇ gneyarūpathī teno jāṇanār ja rahe to ja te pariṣhahajay chhe. ।। 8।।

pariṣhahanā bāvīs prakār

क्षुत्पिपासाशीतोष्णदंशमशकनाग्न्यारतिस्त्रीचर्यानिषद्याशय्याक्रोशवध– याचनाऽलाभरोगतृणस्पर्शमलसत्कारपुरस्कारप्रज्ञाऽज्ञानाऽदर्शनानि।। ९।।

arthaḥ– [क्षुत् पिपासा शीत उष्ण दंशमशक] kṣhudhā, tr̥uṣhā, shīt, uṣhṇa,

danshamashak, [नाग्न्य अरति स्त्री चर्या निषद्या शय्या] nāgnya, arati, strī, charyā, niṣhadyā, shayyā, [आक्रोश वध याचना अलाभ रोग तृणस्पर्श] ākrosh, vadh, yāchanā alābh, rog, tr̥uṇasparsha, [मल सत्कारपुरस्कार प्रज्ञा अज्ञान अदर्शनानि] mal, satkārapuraskār, pragnā, agnān ane adarshan-e bāvīsh prakāranā pariṣhah chhe.

ṭīkā
1. āṭhamā sūtramān āpelā ‘परिसोढव्याः’ shabdanun avataraṇ ā sūtramān

samajavun; tethī darek bolanī sāthe ‘परिसोढव्याः’ shabda lāgu pāḍīne artha karavo eṭale ke ā sūtramān kahelā bāvīsh pariṣhaho sahan karavā yogya chhe. jyān samyagdarshan-gnānapūrvak chāritradashā hoy tyān pariṣhahanun sahan hoy chhe. mukhyapaṇe munidashāmān pariṣhahajay hoy chhe. agnānīne pariṣhahajay hoy ja nahi, kem ke pariṣhahajay te to samyagdarshanapūrvakano vītarāgabhāv chhe.

ra. agnānīo em māne chhe ke pariṣhah sahan karavā te duḥkh chhe paṇ tem nathī; ‘pariṣhah sahan karavā’ teno artha duḥkh bhogavavun em thato nathī. kem ke je bhāvathī jīvane duḥkh thāy te to ārttadhyān chhe ane te pāp chhe, tenāthī ashubhabandhan chhe ane ahīn to samvaranā kāraṇonun varṇan chāle chhe. lokonī draṣhṭie bāhya sanyog game tevā pratikūḷ hoy ke anukūḷ hoy topaṇ dveṣh ke rāg thavā na devo eṭale ke vītarāgabhāv pragaṭ karavo tenun ja nām pariṣhahajay chhe-arthāt tene ja pariṣhahajay sahan karyā kahevāy


Page 549 of 655
PDF/HTML Page 604 of 710
single page version

papa0 ] [ mokṣhashāstra chhe. jo ṭhīk-aṭhīkano vikalpa ūṭhe to pariṣhah sahan karyā kahevāy nahi, paṇ rāg - dveṣh karyo kahevāy; rāgadveṣhathī kadī samvar thāy ja nahi paṇ bandh ja thāy. māṭe jeṭale anshe vītarāgatā chhe teṭale anshe pariṣhahajay chhe em samajavun ane ā pariṣhahajay sukhashānti rūp chhe. loko pariṣhahajayane duḥkh kahe chhe te mithyā chhe. vaḷī pārshvanāth bhagavāne ane mahāvīr bhagavāne pariṣhahanā ghaṇā duḥkh bhogavyān-em agnānīo māne chhe; parantu bhagavān to potānā shuddhopayog vaḍe ātmānubhavamān sthir hatā ane potānā ātmānubhavanā shāntarasamān jhūlatā hatā-līn hatā, tenun ja nām pariṣhahajay chhe. jo te prasaṅge bhagavānane duḥkh thayun hot to te dveṣh chhe ane dveṣhathī bandh thāt, paṇ samvar-nirjarā thāt nahi. loko jene pratikūḷ gaṇe chhe evā sanyogomān paṇ bhagavān potānā svarūpamānthī chyut thayā na hatā tethī temane duḥkh na hatun paṇ sukh hatun ane tenāthī temane samvar-nirjarā thayā hatā. e dhyān rākhavun ke kharekhar koī paṇ sanyogo anukūḷ ke pratikūḷarūp nathī, paṇ jīv pote je prakāranā bhāv kare chhe tevo temān ārop karavāmān āve chhe ane tethī loko tene anukūḷ sanyog ke pratikūḷasanyog kahe chhe.

3. bāvīs pariṣhahajayanun svarūp

(1) kṣhudhā– kṣhudhāpariṣhah sahan karavā yogya chhe; sādhunun bhojan to gr̥uhastho upar ja nirbhar chhe, bhojan māṭe koī vastu temanī pāse hotī nathī, teo koī pātramān bhojan karatā nathī paṇ potānā hāthamān ja bhojan kare chhe; temane sharīr upar vastrādik paṇ hotān nathī, ek sharīr mātra upakaraṇ chhe. vaḷī anashan, avamaudarya, vr̥uttiparisaṅkhyān vagere tap karatān be divas, chār divas, āṭh divas, pakṣha, mās vagere vyatīt thaī jāy chhe; ane shuddha nirdoṣh āhār antarāy rahit, yogya kāḷamān, yogya kṣhetramān na maḷe to teo bhikṣhā grahaṇ karatā nathī ane chittamān kāī paṇ viṣhād ke khed karatā nathī paṇ dhairya dhāraṇ kare chhe. ā rīte kṣhudhārūpī agni prajvalit thavā chhatān paṇ dhairyarūpī jaḷathī tene shānt karī de chhe ane rāg-dveṣh karatā nathī evā munione kṣhudhāpariṣhahanun sahan karavun hoy chhe.

asātāvedanīyakarmanī udīraṇā hoy tyāre ja kṣhudhā upaje chhe ane te vedanīyakarmanī udīraṇā chhaṭhṭhā guṇasthān sudhī ja hoy chhe, tenā uparanā guṇasthānoe hotī nathī. chhaṭhṭhā guṇasthānamān vartatā munine kṣhudhā upajavā chhatān teo ākuḷatā karatā nathī ane āhār letā nathī paṇ dhairyarūpī jaḷathī te kṣhudhāne shānt kare chhe tyāre temaṇe pariṣhahajay karyo kahevāy chhe. chhaṭhṭhā guṇasthāne vartatā munine paṇ eṭalo puruṣhārtha hoy chhe ke jo


Page 550 of 655
PDF/HTML Page 605 of 710
single page version

a. 9 sūtra 9 ] [ papa1 yogya vakhate nirdoṣh bhojanano yog na bane to āhārano vikalpa toḍīne nirvikalpa dashāmān līn thāy chhe, tyāre temane pariṣhahajay kahevāy chhe. (ra) tr̥uṣhāḥ– pipāsā (tr̥uṣhā) ne dhairyarūpī jaḷathī shānt karavī te tr̥uṣhāpariṣhahajay chhe. (3) shītaḥ– shīt (ṭhaṇḍī) ne shāntabhāve arthāt vītarāgabhāve sahan karavī te shīt

pariṣhahajay chhe.
(4) uṣhṇaḥ– garamīne shāntabhāve sahan karavī arthāt gnānamān gneyarūp karavī te
uṣhṇapariṣhahajay chhe.
(pa) danshamashakaḥ– ḍāns, machchhar, kīḍī, vīñchhī vagere karaḍe tyāre shāntabhāv rākhavo te
danshamashakapariṣhahajay chhe.
(6) nāgnyaḥ– nagna rahevā chhatān potāmān koī prakārano vikār na thavā devo te
nāgnyapariṣhahajay chhe. pratikūḷ prasaṅg āvatān vastrādi paherī levān te
nāgnyapariṣhah nathī paṇ e to mārgathī ja chyutapaṇun chhe, ane pariṣhah
to mārgathī chyut na thavun te chhe.
(7) aratiḥ– aratinun kāraṇ upasthit thavā chhatān paṇ sanyamamān arati na karavī
te aratipariṣhahajay chhe.
(8) strīḥ– strīonā hāvabhāv pradarshan vagere cheṣhṭāne shāntabhāve sahan karavī
arthāt te dekhīne mohit na thavun te strī pariṣhahajay chhe.
(9) charyāḥ– gaman karatān khedakhinna na thavun te charyāpariṣhahajay chhe.
(10) niṣhadyāḥ– dhyānane māṭe niyamit kāḷ sudhī āsanathī chyut na thavun te
niṣhadyāpariṣhahajay chhe.
(11) shayyāḥ– viṣham, kaṭhor, kāṅkarīvāḷā sthānomān ek paḍakhe nidrā levī ane
anek upasarga āvavā chhatān paṇ sharīrane chalāyamān na karavun te
shayyāpariṣhahajay chhe.
(1r) ākroshaḥ– duṣhṭa jīvo dvārā kahevāyelā kaṭhor shabdone shānt bhāve sahī levā te
ākrosh pariṣhahajay chhe.
(13) vadhaḥ– talavār vagerethī sharīr par prahār karavāvāḷā pratye paṇ krodh na karavo
te vadh pariṣhahajay chhe.
(14) yāchanāḥ– potānā prāṇono viyog thavāno sambhav hoy topaṇ āhārādinī
yāchanā na karavī te yāchanā pariṣhahajay chhe.

Page 551 of 655
PDF/HTML Page 606 of 710
single page version

papa2 ] [ mokṣhashāstra

nondhaḥ– yāchanā karavī tenun nām yāchanā pariṣhahajay nathī paṇ yāchanā na karavī tenun nām yāchanāpariṣhahajay chhe. jem arati karavānun nām aratipariṣhah nathī, paṇ arati na karavī te aratipariṣhahajay chhe, tem yāchanāmān paṇ samajavun. jo yāchanā karavī te pariṣhahajay hoy to, raṅk vagere ghaṇī yāchanā kare chhe tethī temane ghaṇo dharma thāy māṭe tem nathī. koī kahe chhe ke ‘yāchanā karī temān mān ghaṭāḍavāthī pariṣhahajay kahīe chhīe.’ te paṇ yathārtha nathī, kem ke koī prakāranā tīvra kaṣhāyī kāryane arthe koī prakārano kaṣhāy chhoḍe topaṇ te pāpī ja chhe; jem koī lobh arthe potānā apamānane na gaṇe to tene lobhanī ati tīvratā ja chhe, tethī e apamān karāvavāthī paṇ mahāpāp thāy chhe; tathā potāne kāī paṇ ichchhā nathī ane koī svayam apamān kare to te sahan karanārane mahā dharma thāy chhe. bhojananā lobhathī yāchanā karīne apamān karāvavun te to pāp ja chhe, dharma nathī. vaḷī vastrādi māṭe yāchanā karavī te pāp chhe, dharma nathī, (munine to vastra hotān ja nathī) kem ke vastrādi kāni dharmanun aṅg nathī, te to sharīrasukhanun kāraṇ chhe, tethī tenī yāchanā karavī te yāchanāpariṣhahajay nathī paṇ yāchanādoṣh chhe. māṭe yāchanāno niṣhedh chhe em jāṇavun.

yāchanā to dharmarūp uchcha padane nīchun kare chhe ane yāchanā karavāthī dharmanī hīnatā thāy chhe.

(1p) alābhaḥ– āhārādi prāpta na thavā chhatān santoṣh dhāraṇ karavo te
alābh pariṣhahajay chhe.
(16) rogaḥ– sharīramān anek rog thavā chhatān shāntabhāvathī te sahan karī
levā te rogapariṣhahajay chhe.
(17) tr̥uṇasparshaḥ– chālatī vakhate pagamān tr̥uṇ, kāṇṭo, kāṅkarī vagere lāgatān ke
sparsha thatān ākuḷatā na karavī te tr̥uṇasparshapariṣhahajay chhe.
(18) malaḥ– malin sharīr dekhīne glāni na karavī te malapariṣhahajay chhe.
(19) satkārapuraskāraḥ– potāmān guṇonī adhikatā hovā chhatān paṇ jo
koī satkārapuraskār na kare to chittamān kaluṣhatā na karavī te
satkārapuraskār pariṣhahajay chhe.) prashansā te satkār chhe ane koī
sārā kāryamān mukhī banāvavā te puraskār chhe.)
(ra0) pragnāḥ– gnānanī adhikatā hovā chhatān paṇ mān na karavun te pragnā
pariṣhahajay chhe.

Page 552 of 655
PDF/HTML Page 607 of 710
single page version

a. 9 sūtra 9 ] [ papa3

(ra1) agnānaḥ– gnānādikanī hīnatā hoy tyāre loko dvārā karavāmān āvato
tiraskār shāntabhāvathī sahan karī levo ane pote paṇ potānā
gnānanī hīnatāno khed na karavo te agnānapariṣhahajay chhe.
(rar) adarshanaḥ– ghaṇā vakhat sudhī kaṭhor tapashcharyā karavā chhatān paṇ mane
avadhignān tathā chāraṇar̥uddhi vagerenī prāpti na thaī māṭe tapashcharyā
vagere dhāraṇ karavān vyartha chhe-evo ashraddhāno bhāv na thavā devo te
adarshan pariṣhahajay chhe.
ā bāvīs pariṣhahone ākuḷatārahit jītī levāthī samvar nirjarā thāy chhe.
4. ā sūtrano siddhānt

paradravya arthāt jaḍ karmano uday ke sharīrādi nokarmano sanyog-viyog jīvane kāni vikriyā (vikār) karī shakatā nathī, e siddhānt ā sūtramān pratipādan karyo chhe. te kaī rīte pratipādan thāy chhe te kahevāmān āve chhe-

(1) kṣhudhā ane tr̥uṣhā e nokarmarūp sharīranī avasthā chhe; te avasthā game tevī thāy topaṇ jīvane kāī karī shake nahi. jīv jo sharīranī te avasthāne gney tarīke jāṇe-temān rāgādi na kare to tene shuddhatā pragaṭe chhe ane jo te vakhate rāg- dveṣh kare to ashuddhatā pragaṭe chhe. jo jīv shuddha avasthā pragaṭ kare to pariṣhahajay kahevāy tathā samvar nirjarā thāy ane jo te ashuddha avasthā pragaṭ kare to bandh thāy. shuddha avasthā samyagdraṣhṭi jīvo ja pragaṭ karī shake, mithyādraṣhṭine shuddha avasthā hoy nahi, tethī tene pariṣhahajay paṇ hoy nahi.

(ra) samyagdraṣhṭione nīchalī avasthāmān chāritra mishrabhāve hoy chhe arthāt anshe shuddhatā ane anshe ashuddhatā hoy chhe. jeṭale anshe shuddhatā thāy chhe teṭale anshe samvar-nirjarā chhe ane te kharun chāritra chhe. ane jeṭale anshe ashuddhatā chhe teṭale anshe bandh chhe. asātāvedanīyano uday jīvane kāni vikriyā utpanna karato nathī. karmano uday ke nokarmano pratikūḷ sanyog jīvane vikriyā karāvatā nathī.

(juo, samayasār gāthā 37r thī 38r pā. 43p thī 444)

(3) shīt ane uṣhṇa e banne sharīr sāthe sambandh rākhanār bāhya jaḍ dravyonī avasthā chhe ane danshamashak te sharīranī sāthe sambandh rākhanār jīv-pudgalanā piṇḍarūp tiryañchādi jīvonā nimitte thatī sharīranī avasthā chhe; te sanyog ke sharīranī avasthā jīvane doṣhanun kāraṇ nathī paṇ sharīr pratye potāno mamatva bhāv te ja doṣhanun kāraṇ


Page 553 of 655
PDF/HTML Page 608 of 710
single page version

papa4 ] [ mokṣhashāstra

chhe. sharīr vagere to paradravyo chhe ane teo jīvane vikriyā upajāvī shakatān nathī eṭale ke te paradravyo jīvane lābh ke nukashān [-guṇ ke doṣh] upajāvī shakatān nathī. jo te paradravyo jīvane kāī karatān hoy to jīv kadī mukta thaī shake ja nahi.

(4) nāgnya eṭale nagnapaṇun, te sharīranī avasthā chhe. sharīr te anant jaḍ paradravyano skandh chhe. ek rajakaṇ bījā rajakaṇane kāī karī shake nahi, tem ja rajakaṇo jīvane kāī karī shake nahi, chhatān jīv vikār kare to te tenī potānī asāvadhānī chhe. te asāvadhānī na thavā devī te pariṣhahajay chhe. chāritramohano uday jīvane vikriyā karāvī shake nahi, kem ke te paṇ paradravya chhe.

(pa) arati eṭale dveṣh; aratinā nimittarūp gaṇātān kāryo upasthit hoy to te jīvane arati upajāvī shakatān nathī, kem ke te to nokarmarūp paradravya chhe. jīv pote vikārī lāgaṇī kare tyāre chāritramohanīyakarmano je uday hoy chhe, te paṇ jaḍadravyono skandh chhe, te jīvane kāī vikriyā karāvato nathī.

(6) ā ja niyam strī, niṣhadyā, ākrosh, yāchanā ane satkār-puraskār e pāñch pariṣhahomān paṇ lāgu paḍe chhe.

(7) pragnāpariṣhah kahyo chhe, tyān em samajavun ke pragnā to gnānanī dashā chhe; te kāī doṣhanun kāraṇ nathī paṇ jīvane gnānano apūrṇa ughāḍ hoy tyāre gnānāvaraṇīyano uday paṇ hoy chhe ane te vakhate jīv jo mohamān joḍāy to jīvamān potānā kāraṇe vikār thāy chhe; māṭe ahīn ‘pragnā’ no artha mātra ‘gnān’ nahi karatān ‘gnānamān thato mad’ em karavo. pragnā shabda to ahīn upachārathī vāparyo chhe paṇ tenā nishchay arthamān te vāparyo nathī em samajavun. bījā pariṣhaho sambandhamān kahelī badhī bābato paṇ ahīn lāgu paḍe chhe.

(8) agnān te gnānanī gerahājarī chhe, te gnānanī gerahājarī kāī bandhanun kāraṇ nathī, paṇ te gerahājarīne nimitta banāvīne jīv moh kare to jīvamān vikār thāy chhe. agnān to gnānāvaraṇīy karmanā udayanī hājarī batāve chhe. paradravya bandhanun kāraṇ nathī paṇ potāno doṣh bandhanun kāraṇ chhe. jīv jeṭalo moh-rāg-dveṣh kare teṭalo bandh thāy chhe. samyagadraṣhṭine mithyātvamoh hoto nathī paṇ chāritranī asthiratāthī rāg-dveṣh hoy chhe. jeṭale anshe te rāg-dveṣhane toḍe teṭalā anshe pariṣhahajay kahevāy chhe.

(9) alābh ane adarshan e be pariṣhahomān paṇ upar pramāṇe samajavun. pher mātra eṭalo chhe ke adarshan te darshanamohanā udayanī hājarī batāve chhe ane alābh


Page 554 of 655
PDF/HTML Page 609 of 710
single page version

a. 9 sūtra 10 ] [ papap te antarāyakarmanā udayanī hājarī batāve chhe. karmano uday, adarshan ke alābh te koī bandhanā kāraṇo nathī, alābh e te paradravyano viyog (abhāv) sūchave chhe, te kāī jīvane vikriyā karī shake nahi, māṭe te bandhanun kāraṇ nathī.

(10) charyā, shayyā, vadh, rog, tr̥uṇasparsha ane mal-e chhae sharīr ane tenī sāthe sambandh rākhanārā paradravyonī avasthā chhe. te mātra vedanīyano uday sūchave chhe, paṇ te koī paṇ jīvane vikriyā utpanna karī shakatān nathī. ।। 9।।

bāvīs pariṣhahonun varṇan karyun temānthī kayā guṇasthāne keṭalā pariṣhaho hoy chhe tenun varṇan have kare chhe.

dasamāthī bāramā guṇasthān sudhīnā pariṣhaho

सूक्ष्मसांपरायछद्मस्थवीतरागयोश्चतृर्दश।। १०।।

arthaḥ– [सूक्ष्मसांपराय] sūkṣhma sāmparāyavāḷā jīvo [च] ane

[छद्मस्थवीतरागयोः चतुर्दश] chhadmastha vītarāgone chaud pariṣhah hoy chhe.

ṭīkā

moh ane yoganā nimitte thatā ātmapariṇāmonī tāratamyatāne guṇasthān kahe chhe; te chaud chhe, sūkṣhmasāmparāy te dasamun guṇasthān chhe ane chhadmastha vītarāgapaṇun agīār tathā bāramā guṇasthāne hoy chhe; ā traṇ guṇasthāne chaud pariṣhah hoy chhe. te ā pramāṇe-1. kṣhudhā; 2. tr̥uṣhā; 3. shīt; 4. uṣhṇa; pa. danshamashak; 6. charyā; 7. shayyā; 8. vadh; 9. alābh; 10. rog; 11. tr̥uṇasparsha; 12. mal; 13. pragnā ane 14. agnān. ā sivāyanā 1. nagnatā; ra. sanyamamān aprīti (-arati); 3. strī- avalokan-sparsha; 4. āsan (niṣhadyā); pa. durvachan (-ākrosh); 6. yāchanā; 7. satkārapuraskār ane 8. adarshan e āṭh mohakarmajanit pariṣhaho tyān hotā nathī.

ra. prashnaḥ– dashamā sūkṣhmasāmparāy guṇasthāne to lobhakaṣhāyano uday chhe to pachhī tyān ā āṭh pariṣhaho kem nathī?

uttaraḥ– sūkṣhmasāmparāy guṇasthāne mohano uday atyant alpa chhe arthāt nāmamātra chhe tethī tyān upar kahelā chaud pariṣhahano sadbhāv ane bākīnā āṭh pariṣhahano abhāv kahyo te yukta chhe; kem ke te guṇasthāne ekalā sañjvalan lobh kaṣhāyano uday chhe ane te paṇ ghaṇo alpa chhe-kahevā mātra chhe; tethī sūkṣhmasāmparāy ane vītarāg chhadmasthanī tulyatā gaṇīne chaud pariṣhah kahyā chhe; te niyam barābar chhe.


Page 555 of 655
PDF/HTML Page 610 of 710
single page version

papa6] [ mokṣhashāstra

3. prashnaḥ– agīāramā ane bāramā guṇasthāne mohakarmanā udayano abhāv chhe tathā dasamā guṇasthāne te ati sūkṣhma chhe tethī te jīvone kṣhudhā, tr̥uṣhādi chaude prakāranī vedanā hotī nathī, to pachhī e guṇasthānomān pariṣhah vidyamān chhe em kem kahyun?

uttaraḥ– tyān vedanā nathī e to kharun chhe, paṇ sāmarthya (shakti) apekṣhāe tyān chaud pariṣhahonun vidyamānapaṇun kahevun te yukta chhe. jem sarvārthasiddhi vimānanā devone sātamī narakamān javānun sāmarthya chhe, paṇ te devone tyān javānun panyojan nathī tem ja tevo rāgabhāv nathī tethī gaman nathī; tem das, agiyār ane bāramā guṇasthānomān chaude pariṣhahanun kathan upachārathī kahyun chhe.

prashnaḥ– ā sūtramān nay vibhāg kaī rīte lāgu paḍe chhe? uttaraḥ– nishchayanaye koī paṇ pariṣhah das, agīyār ke bāramā guṇasthāne nathī, paṇ vyavahāranaye tyān chaud pariṣhah chhe; vyavahāranaye chhe eṭale ke kharekhar tem nathī paṇ nimittādinī apekṣhāe te upachār karyo chhe- em samajavun. e pramāṇe jāṇavāthī ja banne nayonun grahaṇ thāy chhe paṇ banne nayonā gnānane samān satyārtha jāṇī ‘ā pramāṇe paṇ chhe ane ā pramāṇe paṇ chhe’ arthāt tyān pariṣhaho chhe e paṇ kharun ane nathī e paṇ kharun evā bhramarūp pravartavāthī to banne nayonun grahaṇ thatun nathī (juo, mokṣhamārga-prakāshak pā. rapa6). sārānsh e chhe ke, te guṇasthānoe kharekhar koī paṇ pariṣhah hotā nathī, mātra te chaud prakāranā vedanīy karmanā mand uday chhe eṭalun batāvavā māṭe upachārathī tyān pariṣhah kahyā chhe. paṇ jīv tyān te udayathī joḍāī duḥkhī thāy chhe athavā tene vedanā thāy chhe em mānavun te asatya chhe. ।। 10।।

teramā guṇasthānanā pariṣhaho
एकादशजिने।। ११।।
arthaḥ– [जिने] teramā guṇasthāne jinendradevane [एकादश] upar lakhelī chaudamānthī

alābh, pragnā ane agnān e traṇ chhoḍīne bākīnā agīyār pariṣhaho hoy chhe.

ṭīkā

jo ke mohanīyakarmano uday nahi hovāthī bhagavānane kṣhudhādikanī vedanā hotī nathī, tethī temane pariṣhaho paṇ hotā nathī; topaṇ te pariṣhahonā nimittakāraṇarūp vedanīyakarmano uday vartato hovāthī tyān paṇ upachārathī agīār pariṣhaho kahyā chhe. kharekhar temane ek paṇ pariṣhah nathī.


Page 556 of 655
PDF/HTML Page 611 of 710
single page version

a. 9 sūtra 11 ] [ papa7

2. prashnaḥ– mohakarmanā udayanī sahāyatānā abhāve bhagavānane kṣhudhā vagerenī vedanā nathī, chhatān ahīn te pariṣhah kem kahyā chhe?

uttaraḥ– bhagavānane kṣhudhādi vedanā nathī e to kharun chhe, paṇ mohakarmajanit vedanā na hovā chhatān dravyakarmanun vidyamānapaṇun batāvavā māṭe tyān upachārathī pariṣhah kahevāmān āvyā chhe. jem samasta gnānāvaraṇ naṣhṭa thavāthī yugapat samasta vastuone jāṇavāvāḷā kevaḷagnānanā prabhāvathī temane chintā nirodharūp dhyānano asambhav hovā chhatān, dhyānanun phaḷ je sheṣh karmonī nirjarā tenun vidyamānapaṇun batāvavā māṭe tyān upachārathī dhyān jaṇāvyun chhe, tem tyān ā pariṣhaho paṇ upachārathī jaṇāvyā chhe.

2. prashnaḥ– ā sūtramān nayavibhāg kaī rīte lāgu paḍe chhe? uttaraḥ– teramā guṇasthāne agīyār pariṣhah kahevā te vyavahāranay chhe. vyavahāranayano artha karavānī rīt e chhe ke-‘kharekhar tem nathī paṇ nimittādinī apekṣhāe te upachār karyo chhe.’ nishchay naye kevaḷī bhagavānane teramā guṇasthāne pariṣhah hotā nathī.

prashnaḥ– vyavahāranayanun draṣhṭānt shun chhe ane te ahīn kaī rīte lāgu paḍe chhe? uttaraḥ– ‘ghīno ghaḍo’ e vyavahāranayanun kathan chhe, teno artha evo chhe ke ghaḍo chhe te māṭīmay chhe, ghīmay nathī’ (juo, shrī samayasār, gāthā 67 tathā kaḷash 40. pā. 96-97); tem ‘jinane agīyār pariṣhaho chhe’ e vyavahāranayanun kathan chhe, teno artha evo chhe ke ‘jin anant puruṣhārthamay chhe, pariṣhahanā duḥkhamay nathī;’ nimittarūp paradravyanī hājarīnun gnān karāvavā māṭe ‘pariṣhah chhe’ em kathan karyun chhe parantu vītarāgane duḥkh ke vedanā chhe em te kathanathī samajavun nahi. jo vītarāgane duḥkh ke vedanā chhe evo te kathanano artha mānavāmān āve to, vyavahāranayanā kathanano artha nishchayanayanā kathan mujab ja karyo, ane tevo artha karavo te mahān bhramaṇā chhe- agnān chhe. (juo, shrī samayasār gāthā 324 thī 327 pā. 392 thī 39p)

prashnaḥ– ā shāstramān, ā sūtramān ‘jinane agīār pariṣhah chhe’ evun kathan karyun te vyavahāranayanun kathan nimitta batāvavā māṭe chhe-em kahyun, to ā sambandhī nishchayanayanun kathan kayā shāstramān chhe?

uttaraḥ– shrī niyamasār gāthā 6. pā. 9 mān kahyun chhe ke vītarāg bhagavān teramā guṇasthāne hoy tyāre temane aḍhār mahādoṣho hotā nathī. te doṣho ā pramāṇe chhe- 1. kṣhudhā, 2. tr̥uṣhā, 3. bhay, 4. krodh, pa. rāg, 6. moh, 7. chintā, 8. jarā, 9. rog,


Page 557 of 655
PDF/HTML Page 612 of 710
single page version

papa8] [ mokṣhashāstra 10. mr̥utyu, 11. parasevo, 12. khed, 13. mad, 14. rati, 1p. āshcharya, 16. nidrā, 17. janma, 18. ākuḷatā.

ā kathan nishchayanayanun chhe arthāt te yathārtha svarūp chhe.
4. kevaḷī bhagavānane āhār na hoy te sambandhī keṭalāk khulāsā

(1) ā sūtramān kahelā pariṣhahonī vedanā bhagavānane kharekhar thāy chhe em mānavāmān āve to ghaṇā doṣho āve chhe. jo kṣhudhādik doṣh hoy to ākuḷatā thāy, ane ākuḷatā hoy to pachhī bhagavānane anant sukh kem bane? ahīn jo koī em kahe ke, sharīramān bhūkh lāge chhe, tethī āhār le chhe paṇ ātmā tadrūp thato nathī. to teno khulāso em chhe ke, jo ātmā tadrūp thato nathī to kṣhudhādik maṭavānā upāyarūp āhārādinun grahaṇ karyun em shā māṭe kaho chho? jo kṣhudhāki vaḍe pīḍit thāy to ja āhār grahaṇ kare. vaḷī jo em mānavāmān āve ke-jem karmodayathī vihār thāy chhe tem āhār grahaṇ paṇ thāy chhe, to te paṇ barābar nathī, kem ke vihār to vihāyogati nāmanā nāmakarmanā udayathī thāy chhe, tathā te pīḍānun kāraṇ nathī ane ichchhā vinā paṇ koī jīvane thato jovāmān āve chhe; parantu āhār grahaṇ to prakr̥itinā udayathī nathī paṇ kṣhudhā vaḍe pīḍit thāy tyāre ja jīv te grahaṇ kare chhe. vaḷī ātmā pavanādikane peraravāno bhāv kare tyāre ja āhāranun gaḷī javun thāy chhe, māṭe vihāravat āhār sambhavato nathī. arthāt kevaḷī bhagavānane vihār to sambhave chhe paṇ āhār sambhavato nathī.

(ra) jo em kahevāmān āve ke-kevaḷī bhagavānane sātāvedanīy karmanā udayathī āhāranun grahaṇ thāy chhe to em paṇ banatun nathī, kāraṇ ke jīv kṣhudhādi vaḍe pīḍit hoy ane āhārādik grahaṇathī sukh māne tene āhārādi sātānā udayathī thayā kahī shakāy, sātāvedanīyanā udayathī āhārādinun grahaṇ svayam to thatun nathī, kem ke jo tem hoy to devone to sātāvedanīyano mukhya uday varte chhe chhatān teo nirantar āhār kem karatā nathī? vaḷī mahāmuni upavāsādi kare chhe, temane sātāno uday paṇ hoy chhe chhatān āhāranun grahaṇ nathī ane nirantar bhojan karavāvāḷāne paṇ asātāno uday sambhave chhe. māṭe kevaḷī bhagavānane ichchhā vagar paṇ jem vihāyogatinā udayathī vihār sambhave chhe tem ichchhā vagar kevaḷ sātāvedanīyakarmanā udayathī ja āhāragrahaṇ sambhavatun nathī.

(3) vaḷī koī em kahe ke-siddhāntamān kevaḷīne kṣhudhādik agīyār pariṣhah kahyā

Page 558 of 655
PDF/HTML Page 613 of 710
single page version

a. 9 sūtra 11 ] [ papa9 chhe tethī temane kṣhudhāno sadbhāv sambhave chhe, ane āhār vinā te kṣhudhā upashānt kevī rīte thāy? māṭe temane āhārādik paṇ mānavā joīe. tenun samādhān- karmaprakr̥itiono uday mand-tīvra bhedasahit hoy chhe. te ati mand thatān tenā udayajanit kāryanī vyaktatā bhāsatī nathī; tethī mukhyapaṇe teno abhāv kahevāmān āve chhe, paṇ tāratamyapaṇe teno sadbhāv kahevāmān āve chhe. jem navamā guṇasthānamān vedādikano mand uday chhe; tyān maithunādik kriyā vyakta nathī, tethī tyān bradmacharya ja kahyun chhe chhatān paṇ tāratamyatāthī tyān maithunādikano sadbhāv kahevāy chhe. tem kevaḷībhagavāne asātāno uday ati mand chhe, tenā udayamān evī kṣhudhā nathī ke je sharīrane kṣhīṇ kare; vaḷī mohanā abhāvathī kṣhudhājanit duḥkh paṇ nathī ane tethī āhār levāpaṇun nathī. māṭe kevaḷībhagavānane kṣhudhādikano abhāv chhe paṇ uday apekṣhāe tāratamyatāthī teno sadbhāv kahevāmān āve chhe.

(4) ‘āhārādik vinā kṣhudhānī upashāntatā kevaḷī bhagavānane kevī rīte thāy?’ e shaṅkānun samādhān em chhe ke-kevaḷīne asātāno uday atyant mand chhe; jo āhārādik vaḍe ja upashānt thāy evī kṣhudhā lāge to mand uday kyān rahyo? devo, bhogabhūmiyā vagerene asātāno kichint mand uday thatān paṇ temane ghaṇā kāḷ pachhī kiñchit ja āhār grahaṇ hoy chhe, to pachhī kevaḷīne to asātāno uday ghaṇo ja mand chhe tethī temane āhārano abhāv ja chhe. asātāno tīvra uday hoy ane moh vaḍe temān joḍāṇ hoy to ja āhār hoī shake.

(pa) shaṅkāḥ– devo tathā bhogabhūmiyānun to sharīr ja evun chhe ke tene ghaṇākāḷ pachhī thoḍī bhūkh lāge, paṇ kevaḷī bhagavānanun sharīr to karmabhūminun audārik chhe, tethī temanun sharīr āhār vinā utkr̥uṣhṭapaṇe deshenyūn kroḍapūrva sudhī kevī rīte rahī shake?

samādhānaḥ– devādikanun sharīr paṇ karmanā ja nimittathī chhe. ahīn kevaḷībhagavānane sharīramān pahelā kesh-nakh vadhatā hatā, chhāyā thatī hatī ane nigod jīvo thatā hatā, paṇ kevaḷagnān thatān have kesh-nakh vadhatā nathī, chhāyā thatī nathī ane nigod jīvo thatā nathī. ā rīte ghaṇā prakārathī sharīranī avasthā anyathā thaī, tem āhār vagar paṇ sharīr jevun ne tevun ṭakī rahe-evī avasthā paṇ thaī.

pratyakṣha juo! anya jīvone ghaḍapaṇ vyāpatān sharīr shithil thaī jāy chhe parantu kevaḷībhagavānane to āyunā ant sudhī paṇ sharīr shithil thatun nathī. tethī anya manuṣhyonā sharīrane kevaḷī bhagavānanā sharīrane samānatā sambhavatī nathī.


Page 559 of 655
PDF/HTML Page 614 of 710
single page version

pa60] [ mokṣhashāstra

(6) shaṅkāḥ– dev vagerene to āhār ja evo chhe ke ghaṇā kāḷanī bhūkh maṭī jāy, paṇ kevaḷī bhagavānane āhār vinā sharīr kevī rīte puṣhṭa rahe?

samādhānaḥ– bhagavānane asātāno uday mand hoy chhe tathā samaye samaye param audārik sharīravargaṇāonun grahaṇ thāy chhe. tethī evī nokarmavargaṇāonun grahaṇ thāy chhe ke jethī temane kṣhudhādik vyāpatā ja nathī, sharīr shithil thatun ja nathī.

(7) vaḷī anna vagereno āhār ja sharīranī puṣhṭatānun mukhya kāraṇ nathī. pratyakṣha juo ke, koī thoḍo āhār kare chhe chhatān sharīr ghaṇun puṣhṭa hoy chhe ane koī ghaṇo āhār kare chhe chhatān sharīr kṣhīṇ rahe chhe.

pavanādik sādhavāvāḷā ghaṇā kāḷ sudhī āhār letā nathī chhatān temanun sharīr puṣhṭa rahe chhe ane r̥uddhidhārī munio ghaṇā upavās kare chhatān temanun sharīr puṣhṭa rahe chhe. to pachhī kevaḷī bhagavānane to sarvotkr̥uṣhṭapaṇun chhe eṭale temane annādik vinā paṇ sharīr puṣhṭa banyun rahe temān shun āshcharya chhe?

(8) vaḷī kevaḷībhagavān kevī rīte āhār māṭe jāy tathā kevī rīte yāchanā kare? teo āhār arthe jāy tyāre samavasaraṇ khālī kem rahe? athavā to koī anya temane āhār lāvī āpe em mānīe to temanā mananī vāt koṇ jāṇe? ane pūrve upavāsādikanī pratignā karī hatī teno nirvāh kevī rīte thāy? vaḷī jīv-antarāy sarvatra bhāse tyān kevī rīte āhār kare? māṭe kevaḷīne āhār mānavo te viruddhatā chhe.

(9) vaḷī koī em kahe ke ‘teo āhār grahe chhe, parantu koīne dekhāto nathī evo atishay chhe. ‘to te paṇ mithyā chhe; kem ke āhār grahaṇ no nindya ṭharyun; tene na dekhe evo atishay gaṇīe topaṇ te āhāragrahaṇanun nindyapaṇun rahe. vaḷī bhagavānanā puṇyanā kāraṇe bījānā gnānano kṣhayopasham shī rīte avarāī jāy? māṭe bhagavānane āhār mānavo ane bījā te na dekhe evo atishay mānavo e banne nyāyaviruddha chhe.

pa. karmasiddhānt pramāṇe kevaḷīne annāhār hoy ja nahi.

(1) asātāvedanīyanī udīraṇā hoy tyāre kṣhudhā upaje chhe, te vedanīyanī udīraṇā chhaṭhṭhā guṇasthān paryant ja chhe, tethī upar nathī. tethī vedanīyanī udīraṇā vagar kevaḷīne kṣhudhādi bādhā kyāthī hoy?

(2) jem nidrā, prachalā e be darshanāvaraṇ prakr̥itino uday bāramā guṇasthān paryant chhe parantu udīraṇā vagar nidrā vyāpe nahi. vaḷī jo nidrākarmanā udayathī ja


Page 560 of 655
PDF/HTML Page 615 of 710
single page version

a. 9 sūtra 11 ] [ pa61 uparanā guṇasthānomān nidrā āvī jāy to tyān pramād thāy ane dhyānano abhāv thaī jāy. nidrā, prachalāno uday bāramā guṇasthān sudhī hovā chhatān apramattadashāmān mand uday hovāthī nidrā vyāpatī nathī. vaḷī sañjvalanano mand uday hovāthī apramatta guṇasthānomān pramādano abhāv chhe, kem ke pramād to sañjvalananā tīvra udayamān ja hoy chhe. vedanā tīvra udayathī sansārī jīvane maithun sañgnā thāy chhe ane vedano uday navamā guṇasthān sudhī chhe; parantu shreṇīnā chaḍelā sanyamī munine vedanā mand udayathī methunasañgnāno abhāv chhe; mand udayathī temane methunanī vāñchhā upajatī nathī.

(3) kevaḷī bhagavānane vedanīyano ati mand uday chhe; tenāthī kṣhudhādik upajatā nathī; shaktirahit asātāvedanīy keḷavīne kṣhudhādik upajāvavā samartha nathī. jem svayambhūramaṇasamudranā samasta jaḷamān anantamā bhāge jheranī kaṭakī te pāṇīne viṣharūp karavā samartha nathī, tem anantaguṇ anubhāgavāḷā sātāvedanīyanā uday sahit kevaḷī bhagavānane anantamā bhāge asaṅkhyāt vār jeno khaṇḍ thaī gayo chhe evun asātāvedanīyakarma kṣhudhādik vedanā. upajāvī shaktun nathī.

(4) adhaḥpravr̥uttakaraṇamān ashubhakarmaprakr̥itionī viṣh, haḷāhaḷarūp je shakti chhe teno abhāv thāy chhe ane nimba (līmbaḍā), kāñjīrūp ras rahī jāy chhe. apūrvakaraṇ guṇasthānamān guṇashreṇīnirjarā, guṇasaṅkramaṇ, sthitikāṇḍotkīrṇa ane anubhāgakāṇḍotkīrṇa e chār āvashyak thāy chhe; tethī kevaḷībhagavānane asātāvedanīyādi aprashasta prakr̥itiono ras asaṅkhyāt vār ghaṭīne anantānantamo bhāg rahī gayo chhe, tethī asātāmān sāmarthya kyān rahyun chhe ke jethī kevaḷī bhagavānane kṣhudhādik upajāvavāmān te nimitta thāy? (arthaprakāshikā pā. 446 āvr̥utti bījī)

6. sūtra 10–11 no siddhānt ane sūtra 8 sātheno sambandh

vedanīyakarmano uday hoy paṇ jo mohanīyakarmano uday na hoy to jīvane vikār thāy nahi (sū. 11); kem ke jīvane anantavīrya pragaṭayun chhe.

vedanīyakarmano uday hoy ane jo mohanīyakarmano mand uday hoy to te paṇ vikāranun nimitta thāy nahi (sū. 10) kem ke jīvane tyān ghaṇo puruṣhārtha pragaṭayo chhe.

dasathī teramā guṇasthān sudhīnā jīvone sampūrṇa pariṣhahajay varte chhe ane tethī temane vikār thato nathī. jo uttam guṇasthānakavāḷā jīvo pariṣhahajay na karī shake to pachhī, ‘samvaranā mārgathī chyūt na thavā māṭe ane nirjarāne arthe pariṣhah sahan karavā


Page 561 of 655
PDF/HTML Page 616 of 710
single page version

pa62] [ mokṣhashāstra yogya chhe’ evo āṭhamā sūtrano upadesh vyartha jāy. dashamā tathā agīāramā sūtramān uttam guṇasthānoe je pariṣhah kahyā chhe te upachārathī chhe, paṇ nishchayathī nathī em samajavun.।। 11।।

chhaṭhṭhāthī navamā guṇasthān sudhīnā pariṣhaho
बादरसाम्पराये सर्वे।। १२।।
arthaḥ– [बादरसाम्पराये] bādarasāmparāy arthāt sthūḷakaṣhāyavāḷā jīvone

[सर्वे] sarve pariṣhaho hoy chhe.

ṭīkā

1. chhaṭhṭhāthī navamā guṇasthānane bādarasāmparāy kahevāy chhe. ā guṇasthānomān pariṣhahanā kāraṇabhūt badhā karmono uday chhe, paṇ jīv jeṭale anshe temān joḍāto nathī teṭale anshe (āṭhamā sūtranī māphak pariṣhahajay kare chhe.)

2. sāmāyik, chhedopasthān ane parihāravishuddhi, e traṇ sanyamomānthī koī ekamān badhā pariṣhahono sambhav chhe. ।। 12।।

ā rīte kayā guṇasthāne keṭalā pariṣhahajay hoy chhe tenun varṇan karyu. have kayā karmanā. udayathī kayā kayā pariṣhaho hoy chhe te jaṇāve chhe.

gnānāvaraṇakarmanā udayathī thatā pariṣhaho
ज्ञानवरणे प्रज्ञाऽज्ञाने।। १३।।
arthaḥ– [ज्ञानावरण] gnānāvaraṇīyanā udayathī [प्रज्ञा अज्ञाने] pragnā ane

agnān e be pariṣhaho hoy chhe.

ṭīkā

pragnā ātmāno guṇ chhe, te pariṣhahanun kāraṇ thāy nahi; paṇ gnānano ughāḍ hoy ane tenā madajanit pariṣhah hoy to te vakhate gnānāvaraṇakarmano uday hoy chhe. gnānī jīv jo mohanīyakarmanā udayamān joḍāy to temane anitya mad āvī jāy chhe. paṇ puruṣhārtha pūrvak gnānī jīv jeṭale anshe temān na joḍāy teṭale anshe temane pariṣhahajay chhe. (juo, sūtra 8.) ।। 13।।

darshanamohanīy tathā antarāyakarmanā udayathī thatā pariṣhaho
दर्शनमोहांतराययोरदर्शनाऽलाभौ।। १४।।

Page 562 of 655
PDF/HTML Page 617 of 710
single page version

a. 9 sūtra 1p-16-17 ] [ pa63

arthaḥ– [दर्शनमोह] darshanamohanīyanā udayathī [अदर्शन] adarshanapariṣhah

ane [अंतराययोः अलाभौ] antarāyakarmanā udayathī alābhapariṣhah hoy chhe.

teramā sūtranī ṭīkā mujab ahīn samajavun।। 14।।
chāritramohanīyakarmanā udayathī thatā pariṣhaho
चारित्रमोहे नाग्न्यारतिस्त्रीनिषद्याक्रोशयाचनासत्कारपुरस्काराः।। १५।।
arthaḥ– [चारित्रमोहे] chāritramohanīyanā udayathī [नाग्न्य अरति स्त्री]

nāgnya, arati, strī, [निषद्या आक्रोश याचना सत्कार–पुरस्कारः] niṣhadyā, ākrosh, yāchanā, ane satkārapuraskār e sāt pariṣhaho hoy chhe.

teramā sūtranī ṭīkā mujab ahīn samajavun।। 1p।।
vedanīyakarmanā udayathī thatā pariṣhaho
वेदनीये शेषाः।। १६।।
arthaḥ– [वेदनीये] vedanīyakarmanā udayathī [शेषाः] bākīnā agīār arthāt

kṣhudhā, tr̥uṣhā, shīt, uṣhṇa, danshamashak, charyā, shayyā, vadh, rog, tr̥uṇasparsha ane maḷ, e pariṣhaho hoy chhe.

teramā sūtranī ṭīkā mujab ahīn samajavun.

ek jīvane ek sāthe thatā pariṣhahonī saṅkhyā एकादयो भाज्या युगपदेकस्मिन्नैकोनविंशतेः।। १७।।

arthaḥ– [एकस्मिन् युगपत्] ek jīvane ek sāthe [एकादयो आ

एकोनविंशतेः] ekathī sharū karīne ogaṇīs pariṣhaho sudhī [भाज्याः] jāṇavā joīe.

1. ek jīvane ek vakhate vadhāremān vadhāre ogaṇīs pariṣhah hoī shake chhe, kemake shīt ane uṣhṇa e bemānthī ek vakhate ek ja hoy chhe ane shayyā, charyā tathā niṣhadyā (-sūvun, chālavun tathā āsanamān rahevun) e traṇamānthī ek kāḷe ek ja hoy chhe; ā rīte e traṇ pariṣhaho bād karavāthī bākīnā ogaṇīs pariṣhaho hoī shake chhe.

2. prashnaḥ– pragnā ane agnān e banne paṇ ekī sāthe hoī shake nahi māṭe ek pariṣhah vadhāre bād karavo joīe.


Page 563 of 655
PDF/HTML Page 618 of 710
single page version

pa64] [ mokṣhashāstra

uttaraḥ– pragnā ane agnān e bannene sāthe rahevāmān kāī bādh nathī. ek ja kāḷamān ek jīvane shrutagnānādinī apekṣhāe pragnā ane avadhignānādinī apekṣhāe agnān e banne sāthe rahī shake chhe.

3. prashnaḥ– audārik sharīranī sthiti kavaḷāhār (annapāṇī) vinā deshonakroḍapurva (karoḍ pūrvamān thoḍun ochhun) kem rahe?

uttaraḥ– āhāranā chha bhed chhe-1. nokarma āhār, 2. karmāhār, 3. kavaḷāhār, 4. lepāhār, pa. ojāhār ane 6. manasāhār. e chha prakār yathāsambhav dehanī sthitinun kāraṇ chhe. jem ke - (1) kevaḷīne nokarma āhār batāvyo chhe. temane lābhāntarāyakarmanā kṣhayathī anant lābh pragaṭ thayo hovāthī temanā sharīr sāthe apūrva asādhāraṇ pudgalono pratisamay sambandh thāy chhe, te nokarma kevaḷīne dehanī sthitinun kāraṇ chhe, bījun nathī; e hetuthī kevaḷīne nokarmano āhār kahyo chhe. (2) nārakīone narakāyunāmakarmano uday chhe te tene dehanī sthitinun kāraṇ chhe tethī tene karmaāhār kahevāy chhe. (3) manuṣhyo ane tiryañchane kavaḷāhār prasiddha chhe. (4) vr̥ukṣha jātine lepāhār chhe. (pa) paṅkhīnā iṇḍāne ojāhār chhe. shukra nāmanī dhātunī upadhātu oj chhe. iṇḍāne paṅkhī seve save tene oj āhār na samajavo. (6) devo manathī tr̥upta thāy chhe, temane manasāhār kahevāy chhe.

ā chha prakāranā āhār dehanī sthitinun kāraṇ chhe tenī gāthā nīche mujab chhe-

णोकमकम्महारोकवलाहारो य लेप्पहारो य।
उज्ज मणो विय कमसो आहारो छव्विहो भणिओ।।
णोकमतित्थयरे कम्मं च णयरे मानसो अमरे।
णरपसु कवलाहारो पंखी उज्जो इगि लेऊ।।

arthaḥ– 1. nokarma āhār, 2. karmāhār, 3. kavaḷāhār, 4. lepāhār, pa. ojāhār ane 6. manoāhār em kramathī chha prakāranā āhār chhe; temān nokarma āhār tīrthaṅkarane, karmāhār nārakīne, manoāhār devane, kavaḷāhār manuṣhyo tathā pashune, ojāhār pakṣhīnā iṇḍāne ane lepāhār vr̥ukṣhane hoy chhe.

āthī siddha thāy chhe ke kevaḷībhagavānane kavaḷāhār hoto nathī. 4. prashnaḥ– muni apekṣhāe chhaṭhṭhā guṇasthānathī sharū karīne teramā guṇasthān sudhīnā pariṣhahonun kathan ā adhyāyanā 13 thī 16 sudhīnā sūtromān karyun chhe te vyavahāranay apekṣhāe chhe ke nishchayanay apekṣhāe?


Page 564 of 655
PDF/HTML Page 619 of 710
single page version

a. 9 sūtra 17-18 ] [ pa6p

uttaraḥ– te kathan vyavahāranay apekṣhāe chhe, kemake te jīvano paravastu sātheno sambandh batāve chhe; te kathan nishchay apekṣhāe nathī.

prashnaḥ– vyavahāranayanī mukhyatā sahit vyākhyān hoy tene ‘em nathī paṇ nimittādinī apekṣhāe ā upachār karyo chhe’ e pramāṇe jāṇavānun mokṣhamārga-prakāshak pā. 2pa6 mān kahyun chhe, to uparyukta sūtra 13 thī 16nā kathanamān te kaī rīte lāgu paḍe chhe?

uttaraḥ– te sūtromān jīvane je pariṣhahonun varṇan karyun chhe te vyavahārathī chhe, teno kharo artha evo chhe ke-jīv jīvamay chhe, pariṣhahamay nathī. jeṭale darajje jīvamān pariṣhahavedan thāy teṭale darajje sūtra 13 thī 16 mān kahel karmano uday nimittarūp kahevāy, paṇ nimitte jīvane kāī karyun nathī.

pa. prashnaḥ– sūtra 13 thī 16 sudhīmān pariṣhaho sambandhamān je karmano uday kahyo chhe tene ane sūtra 17mān pariṣhahonī ekī sāthe je saṅkhyā kahī tene ā adhyāyanā 8mā sūtramān kahelo nirjarāno vyavahār kyāre lāgu paḍe?

uttaraḥ– jīv potānā puruṣhārtha vaḍe jeṭale anshe pariṣhahavedan na kare teṭale anshe teṇe pariṣhahajya karyo ane tethī teṭale anshe sūtra 13 thī 16 mān kahelā karmonī nirjarā karī em āṭhamā sūtra anusār kahī shakāy; tene vyavahārakathan kahevāmān āve chhe kem ke paravastu (-karma) sāthenā sambandhano keṭalo abhāv thayo, te temān batāvavāmān āvyun chhe.

ā rīte pariṣhahajayano viṣhay pūro thayo.।। 17।।

bījā sūtramān kahelā samvaranā chha kāraṇomān pāñch kāraṇonun varṇan ahīn pūrun thayun; have chhellun kāraṇ chāritra chhe tenun varṇan kare chhe.

chāritranā pāñch prakār
सामायिकछेदोपस्थापनापरिहारविशुद्धिसूक्ष्मसांपराय–
यथाख्यातमिति चारित्रम्।। १८।।
arthaḥ– [सामायिक छेदोपस्थापना परिहारविशुद्धि] sāmāyik chhedopasthāpanā,

parihāravishuddha, [सूक्ष्मसांपराय यथाखयातम्] sūkṣhmasāmparāy ane yathākhyāt [इतिचारित्रम्] -e pāñch bhedo chāritranā chhe.


Page 565 of 655
PDF/HTML Page 620 of 710
single page version

pa66] [ mokṣhashāstra

ṭīkā
1. sūtramān kahelā shabdonī vyākhyā
(1) sāmāyik– samasta sāvadyayogano tyāg karīne shuddhātmasvarūpamān abhed
thatān shubhāshubh bhāvono tyāg thavo te sāmāyik chāritra chhe. ā
chāritra chhaṭhṭhāthī navamān guṇasthān sudhī hoy chhe.
(2) chhedopasthāpanā– koī jīv sāmāyik chāritrarūp thayo hoy ane temānthī
khasīne sāvadya vyāpārarūp thaī jāy, pachhī prāyashchittadvārā te sāvadya
vyāpārathī upajelā doṣhone chhedīne ātmāne sanyamamān sthir kare te
chhedopasthāpanā chāritra chhe. vrat, samiti, gupti ādi bhedarūp
chāritra te paṇ chhedopasthāpanā chāritra chhe. ā chāritra chhaṭhṭhāthī
navamā guṇasthān sudhī hoy chhe.
(3) parihāravishuddhi– je jīv janmathī trīs varṣha sudhī sukhī rahīne pachhī
dīkṣhā grahaṇ kare ane shrī tīrthaṅkarabhagavānanā pādamūḷamān āṭh varṣha
sudhī pratyākhyān nāmanā navamā pūrvanun adhyayan kare, tene ā sanyam
hoy chhe. jīvonī utpatti-maraṇanān sthān, kāḷanī maryādā, janma
yoninā bhed dravya-kṣhetranā svabhāv, vidhān tathā vidhi-e badhānān
jāṇanāro hoy ane pramādarahit mahāvīryavān hoy, temane shuddhatānā
baḷathī karmanī prachūr nirjarā thāy chhe. ati kaṭhin ācharaṇ
karavāvāḷā munione ā sanyam hoy chhe. jemane ā sanyam hoy chhe
temanā sharīrathī jīvonī virādhanā thatī nathī. ā chāritra upar
kahyā tevā sāghune chhaṭhṭhā ane sātamā guṇasthāne hoy chhe.
(4) sūkṣhmasāmparāy–jyāre ati sūkṣhma lobh kaṣhāyano uday hoy tyāre je
chāritra hoy chhe te sūkṣhmasāmparāy chhe. ā chāritra dasamā guṇasthāne
hoy chhe.
(pa) yathākhyāt– tamām mohanīy karmanā kṣhay athavā upashamathī ātmānā
shuddhasvarūpamān sthit thavun te yathākhyāt chāritra chhe ā chāritra 11
thī 14 mā guṇasthān sudhī hoy chhe.

2. samvar shuddhabhāvathī thāy paṇ shubhabhāvathī na thāy, māṭe ā pāñche prakāramān jeṭalo shuddhabhāv chhe teṭalun chāritra chhe em samajavun.