Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Parishist-2; Parishist-3; Parishist-4; End; Indices; Index-of Main Subjects Related to Moksh Sastra's Original Sutras:.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 35 of 36

 

Page 626 of 655
PDF/HTML Page 681 of 710
single page version

gujarātī ṭīkā parishiṣhṭa-1] [ 627

mokṣhamārganun be prakāre kathan
निश्चयव्यवहाराभ्यां मोक्षमार्गो द्विधा स्थितः।
तक्राद्यः साध्यरुपः स्याद् द्वितीयस्तस्य साधनम्।। २।।

arthaḥ– nishchayamokṣhamārga ane vyavahāramokṣhamārga em be prakāre mokṣhamārganun kathan chhe; temān pahelo sādhyarūp chhe ane bījo tenā sādhānarūp chhe.

prashnaḥ– vyavahāramokṣhamārga sādhan chhe teno artha shun? uttaraḥ– pratham rāgasahit darshan-gnān-chāritranun svarūp jāṇavun ane te ja vakhate ‘rāg te dharma nathī ke dharmanun sādhan nathī’ em mānavun. em mānyā pachhī jīv jyāre rāgane toḍīne nirvikalpa thāy tyāre tene nishchayamokṣhamārga thāy chhe ane te ja vakhate rāgasahit darshan-gnān-chāritrano vyay thayo tene vyavahār mokṣhamārga kahevāy chhe; e rīte ‘vyay’ te sādhan chhe.

2. ā sambandhamān shrī paramātmaprakāshamān nīche pramāṇe jaṇāvyun chhe- prashnaḥ– nishchayamokṣhamārga to nirvikalpa chhe ane te vakhate savikalpa mokṣhamārga nathī, to te (savikalpa mokṣhamārga) shī rīte sādhak thāy chhe?

uttaraḥ– bhūtanaigamanathī paramparāe sādhak thāy chhe eṭale ke pūrve te hato paṇ vartamānamān nathī chhatān bhūtanaigamanaye te vartamānamān chhe evo saṅkalpa karīne tene sādhak kahyo chhe (pā. 142 sanskr̥it ṭīkā). ā sambandhamān adhyāy 6 sūtra 18 nī ṭīkā pārā pa mān chhello prashna ane teno uttar chhe te vāñchavo.

3. shuddhanishchayanaye shuddhātmānubhūtirūp vītarāg (–nishchay) samyaktavanun kāraṇ nitya ānandasvabhāv evo nij shuddhātmā ja chhe.

(paramātmaprakāsh pā. 14p)
4. mokṣhamārga be nathī.

mokṣhamārga to kāī be nathī paṇ mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakārathī chhe. jyān sāchā mokṣhamārgane mokṣhamārga nirūpaṇ karyo chhe te nishchay (kharo) mokṣhamārga chheḥ tathā je mokṣhamārga to nathī parantu mokṣhamārgamān nimitta chhe athavā sāthe hoy chhe tene upachārathī mokṣhamārga kahevāmān āve chhe, paṇ te kharo mokṣhamārga nathī.

nishchayamokṣhamārganun svarūp
श्रद्धानाधिगमोपेक्षाः शुद्धस्य स्वात्मनो हि याः।
सम्यक्त्वज्ञानवृत्तात्मा मोक्षमार्गः स निश्चयः।। ३।।

Page 627 of 655
PDF/HTML Page 682 of 710
single page version

628 ] [ mokṣhashāstra

arthaḥ– nij shuddhātmānī abhedarūpathī shraddhā karavī, abhedarūpathī ja gnān karavun tathā abhedarūpathī ja temān līn thavun-e prakāre je samyagdarshan-gnān-chāritrasvarūp ātmā te nishchayamokṣhamārga chhe.

vyavahāramokṣhamārganun svarūp
श्रद्धानाधिगमोपेक्षा याः पुनः स्युः परात्माना।
सम्यकत्वज्ञानवृत्तात्मा
स मार्गो व्यवहारतः।। ४।।

arthaḥ– ātmāmān je samyagdarshan-samyaggnān tathā samyakchāritra bhedanī mukhyatāthī pragaṭ thaī rahyān chhe te samyagdarshan-samyaggnān-samyakchāritrarūp ratnatrayane vyavahāramārga samajavo joīe.

vyavahārī muninun svarūp
श्रद्धानः परद्रव्यं बुध्यमानस्तदेव
हि।
तदेवोपेक्षमाणश्च व्यवहारी स्मृतो मुनिः।। ५।।

arthaḥ– je paradravyanī (-sāte tattvonī, bhedarūpe) shraddhā kare chhe, tevī ja rīte bhedarūp jāṇe chhe ane tevī ja rīte bhedarūpe upekṣhā kare chhe te munine vyavahārī kahevāy chhe.

nishchayī muninun svarūp
स्वद्रव्यं श्रद्धानस्तु बुध्यमानस्तदेव हि।
तदेवोपेक्षमाणश्च निश्चयान्मुनिसत्तमः।। ६।।

arthaḥ– je svadravyane ja shraddhāmay tathā gnānamay banāvī le chhe ane jene ātmānī pravr̥utti upekṣhārūp ja thaī jāy chhe evā shreṣhṭha muni nishchayaratnatrayayukta chhe.

nishchayīnun abhedasamarthan
आत्मा ज्ञातृतया ज्ञानं सम्यक्वं चरितं हि सः।
स्वस्थो
दर्शनचारिक्रमोहाभ्यामनुपप्लुतः।। ७।।

arthaḥ– je jāṇe chhe te ātmā chhe, gnān jāṇe chhe tethī gnān ja ātmā chhe; evī ja rīte ja samyakshraddhā kare chhe te ātmā chhe. shraddhā karanār samyagdarshan chhe tethī te ja ātmā chhe. je upekṣhit thāy chhe te ātmā chhe. upekṣhā guṇ upekṣhit thāy chhe tethī te ja ātmā chhe athavā ātmā ja te chhe. ā abhedaratnatrayasvarūp chhe. āvī


Page 628 of 655
PDF/HTML Page 683 of 710
single page version

gujarātī ṭīkā parishiṣhṭa-1 ] [ 629 abhedarūp svasthadashā temane ja thaī shake chhe ke jeo darshanamoh ane chāritramohanā udayādhīn rahetā nathī.

ānun tātparya e chhe ke, mokṣhanun kāraṇ ratnatray batāvyun chhe; te ratnatrayane mokṣhanun kāraṇ mānīne tenā svarūpane jāṇavānī ichchhā jyānsudhī rahe chhe tyānsudhī sādhu te ratnatrayane viṣhayarūp (dhyeyarūp) mānīne tenun chintavan kare chhe; te ratnatrayanā svarūpano vichār kare chhe. jyānsudhī evī dashā rahe chhe tyānsudhī potānā vichāradvārā ratnatray bhedarūp ja jāṇavāmān āve chhe, tethī sādhunā te prayatnane bhedarūp ratnatray kahevāmān āve chhe; te vyavahāranī dashā chhe. evī dashāmān abhedaratnatray kadī thaī shakatān nathī, parantu jyānsudhī evī dashā paṇ na hoy athavā e prakāre mumukṣhu samajī na le tyān sudhī tane nishchayadashā kem prāpta thaī shake? vyavahār karatān karatān nishchayadashā pragaṭe ja nahīn.

e khyālamān rākhavun ke vyavahāradashā vakhate rāg chhe tethī mumukṣhune te ṭāḷavāyogya chhe, te lābhadāyak nathī. svāshrit ekatārūp nishchayadashā ja lābhadāyak chhe-evun jo pahelethī ja lakṣha hoy to ja tene vyavahāradashā hoy chhe. jo pahelethī ja evī mānyatā na hoy ane te rāgadashāne ja dharma agar dharmanun kāraṇ māne to tene kadī dharma thāy nahi ane tene te vyavahāradashā paṇ kahevāy nahīn; kharekhar te vyavahārābhās chhe-em samajavun. māṭe rāgarūp vyavahāradashā ṭāḷīne nishchayadashā pragaṭ karavānun lakṣha pahelethī ja hovun joīe.

evī dashā thaī jatān jyāre sādhu svalakṣha taraph vaḷe chhe, tyāre svayamev samyagdarshanamay-samyaggnānamay tathā samyakchāritramay thaī jāy chhe. tethī te potāthī abhedarūp-ratnatrayanī dashā chhe ane te yathārtha vītarāgadashā hovāthī nishchayaratnatrayarūp kahevāmān āve chhe.

ā abhed ane bhedanun tātparya samajī jatān e vāt mānavī paḍashe ke vyavahāraratnatray te yathārtha ratnatray nathī. tethī tene hey kahevāmān āve chhe. jo sādhu temān ja lāgyā rahe to teno te vyavahāramārga mithyāmārga chhe, nirupayogī chhe. em kahevun joīe ke te sādhue tene heyarūp na jāṇatān yathārtharūp jāṇī rākhyo chhe. je jene yathārtharūp jāṇe ane māne te tene kadī chhoḍe nahi; tethī te sādhuno vyavahāramārga mithyāmārga chhe athavā te agnānarūp sansāranun kāraṇ chhe.

vaḷī tevī ja rīte je vyavahārane hey samajīne ashubhabhāvamān rahe chhe ane nishchayanun avalamban karatā nathī te ubhayabhraṣhṭa (shuddha ane shubh bannethī bhraṣhṭa) chhe. nishchayanayanun


Page 629 of 655
PDF/HTML Page 684 of 710
single page version

630] [ mokṣhashāstra avalamban pragaṭayun nathī ane vyavahārane to hey mānīne ashubhamān rahyā kare chhe teo nishchayane lakṣhe shubhamān paṇ jatā nathī to pachhī teo nishchay sudhī pahoñchī shake nahīn-e nirvivād chhe.

ā shlokamān abhed ratnatrayanun svarūp kr̥udant shabdo dvārā kartr̥ubhāv-sādhan shabdonun abhedapaṇun batāvīne siddha karyun. have āgaḷanā shlokomān kriyāpadodvārā kartākarmabhāv vageremān vibhaktinun rūp dekhāḍīne abhed siddha kare chhe.

nishchayaratnatrayanun kartā sāthe abhedapaṇun
पश्यति स्वस्वरूपं यो जानाति च चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव स
स्मृतः।। ८।।

arthaḥ– je nijasvarūpane dekhe chhe, nijasvarūpane jāṇe chhe ane nijasvarūp anusār pravr̥utti kare chhe te ātmā ja chhe, tethī darshan-gnān-chāritra e traṇerūp ātmā ja chhe.

karmarūp sāthe abhedapaṇun
पश्यति स्वस्वरुपं यं जनाति च चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। ९।।

arthaḥ– je potānā svarūpane dekhavāmān āve chhe, potānā svarūpane jāṇavāmān āve chhe ane potānā svarūpane dhāraṇ karavāmān āve chhe te darshan-gnān-chāritrarūp ratnatray chhe, parantu tanmay ātmā ja chhe tethī ātmā ja abhedarūpathī ratnatrayarūp chhe.

karaṇarūpanī sāthe abhedapaṇun
द्रश्यते येन रुपेण ज्ञायते चर्यतेपि च।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १०।।

arthaḥ– je nijasvarūp dvārā dekhavāmān āve chhe. nijasvarūp dvārā jāṇavāmān āve chhe ane nijasvarūp dvārā sthiratā thāy chhe te darshan-gnān-chāritrarūp ratnatray chhe. te koī judī chīj nathī, paṇ tanmay ātmā ja abhedarūpathī ratnatrayarūp chhe.

sampradānarūpanī sāthe ebhadapaṇun
यस्मै पश्यति जानाति स्वरूपाय चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। ११।।

arthaḥ– je svarūpanī prāptine māṭe dekhe chhe. je svarūpanī prāptine māṭe jāṇe chhe


Page 630 of 655
PDF/HTML Page 685 of 710
single page version

gujarātī ṭīkā parishiṣhṭa-1 ] [ 631 tathā je svarūpanī prāptine māṭe pravr̥utti kare chhe te darshan-gnān-chāritra nāmavāḷān ratnatray chhe; te koī judī chīj nathī parantu te-may ātmā ja chhe arthāt ātmā te ratnatrayathī judo nathī paṇ tanmay ja chhe.

apādānasvarūpanī sāthe abhedapaṇun
यस्मात्पश्यति जानाति स्वस्वरुपाच्चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १२।।

arthaḥ– je nijasvarūpathī dekhe chhe, nijasvarūpathī jāṇe chhe tathā nijasvarūpathī varte chhe te darshan-gnān-chāritrasvarūp ratnatray chhe; te bījun koī nathī paṇ tanmay thayelo ātmā ja chhe.

sambandhī svarūp sāthe abhedapaṇun
यस्य पश्यति जानाति स्वस्वरुपस्य चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १३।।

arthaḥ– je nijasvarūpanā sambandhane dekhe chhe, nijasvarūpanā sambandhane jāṇe chhe tathā nijasvarūpanā sambandhanī pravr̥utti kare chhe te darshan-gnān-chāritrarūp ratnatray chhe. te ātmāthī judī bījī koī chīj nathī paṇ ātmā ja tanmay chhe.

ādhārasvarūp sāthe abhedapaṇun
यस्मिन् पश्यति जानाति स्वस्वरुपे चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १४।।

arthaḥ– je nijasvarūpamān dekhe chhe, je nijasvarūpamān jāṇe chhe tathā je nijasvarūpamān sthir thāy chhe te darshan-gnān-chāritrarūp ratnatray chhe. te ātmāthī koī bhinna vastu nathī paṇ ātmā ja tanmay chhe.

kriyāsvarūpanun abhedapaṇun
ये स्वभावाद् द्रशिज्ञप्तिचर्यारुपक्रियात्मकाः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १५।।

arthaḥ– je dekhavārūp, jāṇavārūp tathā chāritrarūp kriyāo chhe te darshan-gnān-


Page 631 of 655
PDF/HTML Page 686 of 710
single page version

632 ] [ mokṣhashāstra chāritrarūp ratnatray chhe; parantu e kriyāo ātmāthī koī judī chīj nathī. tanmay ātmā ja chhe.

guṇasvarūpanun abhedapaṇun
दर्शनज्ञानचारिक्रगुणानां य इहाश्रयः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १६।।

arthaḥ– je darshan, gnān, chāritra guṇono āshray chhe te darshan-gnān-chāritrarūp ratnatray chhe. darshanādi guṇo ātmāthī judī koī chīj nathī parantu ātmā ja tanmay thayo mānavo joīe athavā ātmā tanmay ja chhe.

paryāyonā svarūpanun abhedapaṇun
दर्शनज्ञानचारिक्रपर्यायाणां य आश्रयः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव स स्मृतः।। १७।।

arthaḥ– samyagdarshan-gnān-chāritramay paryāyono je āshray chhe te darshan-gnān- chāritrarūp ratnatray chhe. ratnatray ātmāthī koī judī chīj nathī, ātamā ja tanmay thaīne rahe chhe athavā tanmay ja ātmā chhe. ātmā tenāthī koī judī chīj nathī.

pradeshasvarūpanun abhedapaṇun
दर्शनज्ञानचारिक्रप्रदेशा ये प्ररुपिताः।
दर्शनज्ञानचारिक्रमयस्यात्मन एव ते।। १८।।

arthaḥ– darshan-gnān-chāritranā je pradesho batāvavāmān āvyā chhe te ātmānā pradeshothī kāī bhinna nathī. darshan-gnān-chāritrarūp ātmānā ja te pradesho chhe. athavā darshan-gnān-chāritranā pradesharūp ja ātmā chhe ane te ja ratnatray chhe. jem ātmānā pradesho ane ratnatrayanā pradesho bhinna bhinna nathī tem paraspar darshanādi traṇenā pradesho paṇ bhinna nathī, tethī ātmā ane ratnatray bhinna nathī paṇ ātmā tanmay ja chhe.

agurulaghusvarūpanun abhedapaṇun
दर्शनज्ञानचारिक्रागुरुलघ्वावाह्वया गुणाः।
दर्शनज्ञानचारिक्रत्रयस्यात्मन एव ते।। १९।।

arthaḥ– agurulaghu nāmano guṇ hovāthī vastumān jeṭalā guṇo chhe te e sīmāthī adhik potānī hāni-vr̥uddhi karatā nathī; e ja badhā dravyomān agurulaghuguṇanun prayojan


Page 632 of 655
PDF/HTML Page 687 of 710
single page version

gujarātī ṭīkā parishiṣhṭa-1 ] [ 633 chhe. e guṇanā nimittathī badhā guṇomān je sīmānun ullaṅghan thatun nathī tene paṇ agurulaghu kahevāy chhe; tethī ahīn agurulaghune darshanādikanun visheṣhaṇ kahevun joīe.

arthāt–agurulaghurūp prāpta thavāvāḷā je darshan, gnān, chāritra chhe te ātmāthī judān nathī ane parasparamān paṇ teo kāī judān judān nathī; darshan-gnān- chāritrarūp je ratnatray chhe, tenun te (agurulaghu) svarūp chhe ane te tanmay ja chhe. e rīte agurulaghurūp ratnatrayamay ātmā chhe, paṇ ātmā tenāthī judī chīj nathī. kem ke ātmāno agurulaghusvabhāv chhe ane ātmā ratnatrayasvarūp chhe tethī te sarve ātmāthī abhinna chhe.

utpād–vyay–dhrauvyasvarūpanun abhedapaṇun
दर्शनज्ञानचारिक्रध्रौव्योत्पादव्ययास्तु ये।
दर्शनज्ञानचारिक्रमयस्यात्मन
एव ते।। २०।।

arthaḥ– darshan-gnān-chāritramān je utpād-vyay-dhrauvya chhe te sarve ātmānā ja chhe; kem ke darshan-gnān-chāritrarūp je ratnatray chhe te ātmāthī bhinna nathī. darshan- gnān-chāritramay ja ātmā chhe, athavā to darshan-gnān-chāritra ātmāmay ja chhe, tethī ratnatrayanā je utpād-vyay-dhrauvya chhe te utpād-vyay-dhrauvya ātmānā ja chhe. parasparamān utpād-vyay-dhrauvya paṇ abhinna ja chhe.

ā rīte jo ratnatrayanān jeṭalān visheṣhaṇo chhe te sarve ātmānān ja chhe ane ātmāthī abhinna chhe to ratnatrayane paṇ ātmasvarūp ja mānavun joīe.

ā prakāre abhedarūpathī je nijātmānān darshan-gnān-chāritra chhe te nishchayaratnatray chhe, tenā samudāyane (-ekatāne) nishchay mokṣhamārga kahevāy chhe. ā ja mokṣhamārga chhe.

nishchay vyavahār mānavānun tātparya
स्यात् सम्यकत्वज्ञानचारिक्ररूपः पर्यायार्थादेशतो मुक्तिमार्गः।
एको ज्ञाता सर्वदेवाद्वितीयः स्याद् द्रव्यार्थादेशतो मुक्तिमार्गः।। २१।।

arthaḥ– samyagdarshan, samyaggnān, tathā samyakchāritrarūp judī judī paryāyo dvārā jīvane jāṇavo te paryāyārthikanayanī apekṣhāe mokṣhamārga chhe. ane e sarve paryāyomān gnātā jīv ek ja sadā rahe chhe, paryāy tathā jīvano koī bhed nathī-em ratnatrayathī ātmāne abhinna jāṇavo te dravyārthikanayanī apekṣhāe mokṣhamārga chhe.


Page 633 of 655
PDF/HTML Page 688 of 710
single page version

634 ] [ mokṣhashāstra

arthāt ratnatrayathī jīv abhinna chhe athavā bhinna chhe em jāṇavun te dravyārthik ane paryāyārthikanayanun svarūp chhe; parantu ratnatrayamān bhedapūrvak pravr̥utti hovī te vyavahāramokṣhamārga chhe ane abhedapūrvak pravr̥utti hovī te nishchayamokṣhamārga chhe. tethī uparanā shlokonun tātparya e chhe keḥ-

ātmāne pratham dravyārthik ane paryāyārthikanay dvārā jāṇīne paryāy uparathī lakṣha uṭhāvī potāno trikāḷī sāmānya chaitanyasvabhāv-je dravyārthikanayano viṣhay chhe te taraph vaḷatān shuddhatā ane nishchayaratnatray pragaṭe chhe.

tattvārthasār granthanun prayojan
(vasantatilakā)
तत्त्वार्थसारमिति यः समिधिर्विदित्वा,
निर्वाणमार्गमधितिष्ठति निष्प्रकम्पः।
संसारबन्धमवधूय स धूतमोह–
श्चेतन्यरुपमचलं शिवतत्त्वमेति।। २२।।

arthaḥ– buddhimān ane sansārathī upekṣhit thayel je jīv ā granthane athavā tattvārthanā sārane ā upar kahelā prakāre samajīne nishchalatāpūrvak mokṣhamārgamān pravr̥utta thashe te jīv mohano nāsh karī sansārabandhane dūr karī, nishchaḷ chaitanyasvarūpī mokṣhatattvane (-shīvatattvane) prāpta karī shake chhe.

ā granthanā kartā pudgalo chhe, āchārya nathī
वर्णाः पदानां कर्तारो वाक्यानां तु पदावलिः।
वाक्यानि चास्य शास्क्रस्य
कर्तृणि न पुनर्वयम्।। २३।।

arthaḥ– varṇo (arthāt anādisiddha akṣharono samūh) ā padonā kartā chhe, padāvali vākyonā kartā chhe ane vākyoe ā shāstra karyun chhe. ā shāstra men (- āchārye) banāvyun chhe-em koī e na samajavun.

(juo, tattvārthasār pā. 421 thī 428).

nondhḥ- (1) ek dravya bījā dravyanun kartā thaī shaktun nathī-e siddhānt pratipādan karīne ahīn āchāryabhagavāne spaṣhṭapaṇe jaṇāvyun chhe ke jīv jaḍashāstrane banāvī shake nahīn.

(2) shrī samayasāranī ṭīkā, shrī pravachanasāranī ṭīkā, shrī pañchāstikāyanī ṭīkā



gujarātī ṭīkāḥ parishiṣhṭa-1 ] [ 63p ane shrī puruṣhārthasiddhiupāy shāstranā kartr̥utvasambandhamān paṇ āchāryabhagavān shrī amr̥utachandrasūrie jaṇāvyun chhe ke-ā shāstranā athavā ṭīkānā kartā pudgaladravyo chhe, hun (āchārya) nathī. ā tattva-jignāsuoe khās khyālamān rākhavānī jarūrīyāt hovāthī āchāryabhagavāne tattvārthasār pūrun karatān paṇ te spaṣhṭapaṇe jaṇāvyun chhe. māṭe pratham bhedavignān prāpta karī ek dravya bījā dravyanun kāī paṇ karī shake nahīn em nakkī karavun; e nakkī karatān jīvane potā taraph ja vaḷavānun rahe chhe. have potā taraph vaḷatān potāmān be paḍakhān chhe. temān ek trikāḷī chaitanyasvabhāv-je paramapāriṇāmikabhāv kahevāy chhe-te chhe. ane bījun potānī vartamān paryāy chhe. paryāy upar lakṣha karatān vikalpa (-rāg) ṭaḷatā nathī, māṭe trikāḷī chaitanyasvabhāvabhāv taraph vaḷavā māṭe sarva vītarāgī shāstronī ane shrī guruonī āgnā chhe. māṭe te taraph vaḷī potānī shuddhadashā pragaṭāvavī e ja jīvanun kartavya chhe. māṭe te pramāṇe ja karavā sarva jīvoe puruṣhārtha karavo joīe. te shuddhadashāne ja mokṣha kahe chhe. ‘mokṣha’ no artha nijashuddhatānī pūrṇatā athavā sarva samādhān chhe. ane te ja avināshī ane shāshvat-kharun sukh chhe. jīv darek samaye sāchun kāyamī sukh meḷavavā ichchhe chhe ane potānā gnān anusār upāy paṇ kare chhe, paṇ tene mokṣhanā sāchā upāyanī khabar na hovāthī ūndhā upāy harasamaye karyā kare chhe. te ūndhā upāyathī pāchhā haṭhīne savaḷā upāy taraph lāyak jīvo vaḷe-eṭalo ā shāstrano hetu chhe.

Page 635 of 655
PDF/HTML Page 690 of 710
single page version

parishiṣhṭa–2
darek dravya ane tenā darek paryāyanī
svatantratāno ḍhaṇḍhero

1. darek dravya trikāḷī paryāyono piṇḍ chhe ane tethī te traṇekāḷanā vartamān paryāyone lāyak chhe; ane paryāy ek ek samayano chhe; tethī darek dravya darek samaye te te samayanā paryāyane lāyak chhe; ane te te samayano paryāy te te samaye thavā lāyak hovāthī thāy chhe; koī dravyano paryāy āgho-pāchho thato ja nathī.

2. māṭīdravya (-māṭīnā paramāṇuo) potānā traṇe kāḷanā paryāyone lāyak chhe, chhatān traṇe kāḷe ek ghaḍo thavānī ja temān lāyakāt chhe em mānavāmān āve to, māṭī dravya ek paryāy pūratun ja thaī jāy ane tenā dravyapaṇāno nāsh thāy.

3. māṭīdravya traṇe kāḷe ghaḍo thavāne lāyak chhe em kahevāmān āve chhe te, paradravyothī māṭīne judī pāḍīne em batāvavā māṭe chhe ke māṭī sivāy bījā dravyo māṭīno ghaḍo thavāne koī kāḷe lāyak nathī. parantu je vakhate māṭīdravyano tathā tenā paryāyanī lāyakātano nirṇay karavāno hoy tyāre, ‘māṭīdravya traṇe kāḷe ghaḍo thavāne lāyak chhe’ em mānavun te mithyā chhe; kem ke tem mānatān; māṭīdravyanā bījā je paryāyo thāy chhe te paryāyo thavāne māṭīdravya lāyak nathī, topaṇ thāy chhe-em thayun ke je sarvathā khoṭun chhe.

4. uparanān kāraṇone līdhe, ‘māṭī dravya traṇekāḷ ghaḍo thavāne lāyak chhe ane kumbhār na āve tyān sudhī ghaḍo thato nathī’ em mānavun te mithyā chhe; paṇ māṭī dravyano paryāy je samaye ghaḍāpaṇe thavāne lāyak chhe te ek samayanī ja lāyakāt hovāthī te ja samaye ghaḍā-rūp paryāy thāy, āgho-pāchho thāy nahi; ane te vakhate kumbhār vagare nimitto svayam yogya sthaḷe hoy ja.

pa. darek dravya pote ja potānā paryāyano svāmī hovāthī teno paryāy te te samayanī lāyakāt pramāṇe svayam thayā ja kare chhe; e rīte darek dravyano potāno paryāy darek samaye te te dravyane ja ādhīn chhe, bījā koī dravyane ādhīn te paryāy nathī.


Page 636 of 655
PDF/HTML Page 691 of 710
single page version

gujarātī ṭīkāḥ parishiṣhṭa-2 ] [ 637

6. jīvadravya trikāḷ paryāyano piṇḍ chhe. tethī te trikāḷ vartamān paryāyone lāyak chhe. ane pragaṭ paryāy ek samayano hovāthī te te paryāyane lāyak chhe.

7. jo em na mānavāmān āve to, ek paryāy pūratun ja dravya thaī jāy. darek dravya potānā paryāyano svāmī hovāthī teno vartamān vartato ek ek samayano paryāy chhe te, te dravyane hāth chhe-ādhīn chhe.

8. jīvane ‘parādhīn’ kahevāmān āve chhe teno artha ‘par dravyo tene ādhīn kare chhe athavā to paradravyo tene potānun ramakaḍun banāve chhe’ em nathī, paṇ te te samayano paryāy jīv pote par dravyanā paryāyane ādhīn thaī kare chhe. paradravyo ke teno koī paryāy jīvane kadī paṇ āshray āpī shake, tene ramāḍī shake, herān karī shake ke sukhī-duḥkhī karī shake-e mānyatā jūṭhṭhī chhe.

9. darek dravya sat chhe, māṭe te dravye, guṇe ne paryāye paṇ sat chhe ane tethī te hammeshā svatantra chhe. jīv parādhīn thāy chhe te paṇ svatantrapaṇe parādhīn thāy chhe. koī paradravya ke teno paryāy tene parādhīn ke paratantra banāvatān nathī.

10. e rīte shrī vītarāgadevoe sampūrṇa svatantratāno ḍhaṇḍhero pīṭayo chhe.


Page 637 of 655
PDF/HTML Page 692 of 710
single page version

parishiṣhṭa–3

sādhak jīvanī draṣhṭinun saḷaṅg dhoraṇ

adhyātmashāstromān ‘abhed te nishchayanay’ em kahyun nathī. jo abhed te nishchayanay evo artha karīe to koī vakhate nishchayanay mukhya thāy, ane koī vakhate vyavahāranay mukhya thāy, kem ke āgamashāstromān koī vakhate vyavahāranayane mukhya ane nishchayanayane gauṇ karīne kathan karavāmān āve chhe. adhyātmashāstromān hammeshā ‘mukhya te nishchayanay’ chhe, ane tenā ja āshraye dharma thāy-em samajāvavāmān āve chhe; ane temān nishchayanay sadā mukhya ja rahe chhe. jyān vikārī paryāyonun vyavahāranayathī kathan karavāmān āve tyān paṇ nishchayanayane ja mukhya ane vyavahāranayane gauṇ karavāno āshay chhe-em samajavun. kāraṇ ke puruṣhārtha vaḍe potāmān shuddhaparyāy pragaṭ karavā arthāt vikārī paryāy ṭāḷavā māṭe hammeshā nishchayanay ja ādaraṇīy chhe; te vakhate banne nayonun gnān hoy chhe paṇ dharma pragaṭāvavā māṭe banne nayo kadī ādaraṇīy nathī. vyavahāranayanā āshraye kadī dharma anshe paṇ thato nathī, parantu tenā āshraye to rāg-dveṣhanā vikalpo ja ūṭhe chhe.

chha e dravyo, tenā guṇo ane tenā paryāyonā svarūpanun gnān karāvavā māṭe koī vakhate nishchayanayanī mukhyatā ane vyavahāranayanī gauṇatā rākhīne kathan karavāmān āve, ane koī vakhate vyavahāranayane mukhya karīne tathā nishchayanayane gauṇ rākhīne kathan karavāmān āve; pote vichār kare temān paṇ koī vakhate nishchayanayanī mukhyatā ane koī vakhate vyavahāranayanī mukhyatā karavāmān āve. adhyātmashāstramān paṇ jīvano vikārīparyāy jīv svayam kare chhe tethī thāy chhe ane te jīvanān ananya pariṇām chhe-em vyavahāranaye kahevāmān-samajāvavāmān āve, paṇ te darek vakhate nishchayanay ek ja mukhya ane ādaraṇīy chhe em gnānīonun kathan chhe. koī vakhate nishchayanay ādaraṇīy chhe ane koī vakhate vyavahāranay ādaraṇīy chhe-em mānavun te bhūl chhe. traṇe kāḷe ekalā nishchayanayanā āshraye ja dharma pragaṭe chhe em samajavun.

prashnaḥ– shun sādhak jīvane nay hotā ja nathī? uttaraḥ– sādhakadashāmān ja nay hoy chhe. kem ke kevaḷīne to pramāṇ hovāthī temane nay hotā nathī, agnānīo vyavahāranayanā āshraye dharma thāy em māne chhe tethī


Page 638 of 655
PDF/HTML Page 693 of 710
single page version

parishiṣhṭa-3 ] [ 639 temano vyavahāranay to nishchayanay ja thaī gayo, eṭale agnānīne sāchā nay hotā nathī. e rīte sādhak jīvone ja temanā shrutagnānamān nay paḍe chhe. nirvikalpadashā sivāyanā kāḷamān jyāre temane shrutagnānanā bhedarūp upayog nayapaṇe hoy chhe tyāre, ane sansāranā kāmamān hoy ke svādhyāy, vrat, niyamādi kāryomān hoy tyāre, je vikalpo ūṭhe chhe te badhā vyavahāranayanā viṣhay chhe; parantu te vakhate paṇ temanā gnānamān nishchayanay ek ja ādaraṇīy hovāthī (-ane vyavahāranay te vakhate hovā chhatān paṇ te ādaraṇīy nahi hovāthī-) temanī shuddhatā vadhe chhe. e rīte savikalpa dashāmān nishchayanay ādaraṇīy chhe ane vyavahāranay upayogarūp hovā chhatān gnānamān te ja vakhate heyapaṇe chhe; e rīte nishchayanay ane vyavahāranay-e banne sādhak jīvone ekī vakhate hoy chhe.

māṭe sādhak jīvone nay hotā ja nathī e mānyā sāchī nathī, paṇ sādhak jīvone ja nishchay ane vyavahār-banne nayo ekī sāthe hoy chhe. nishchayanayanā āshray vinā sācho vyavahāranay hoy ja nahi. jene abhiprāyamān vyavahāranayano āshray hoy tene to nishchayanay rahyo ja nahi; kem ke tene to, je vyavahāranay chhe te ja nishchayanay thaī gayo.

chāre anuyogomān koī vakhate vyavahāranayane mukhya karīne kathan karavāmān āve chhe ane koī vakhate nishchayanayane mukhya karīne kathan karavāmān āve chhe, paṇ te darek anuyogamān kathanano sār ek ja chhe ane te e chhe ke-nishchayanay ane vyavahāranay banne jāṇavā yogya chhe, paṇ shuddhatā māṭe āshray karavā yogya nishchayanay ek ja chhe ane vyavahāranay kadī paṇ āshray karavā yogya nathī-te hammeshā hey ja chhe em samajavun.

vyavahāranayanā gnānanun phaḷ teno āshray chhoḍīne nishchayanayano āshray karavo te chhe. jo vyavahāranayane upādey mānavāmān āve to te vyavahāranayanā sāchā gnānanun phaḷ nathī paṇ vyavahāranayanā agnānanun eṭale ke mithyāgnānanun phaḷ chhe.

nishchayanayano āshray karavo teno artha e chhe ke, nishchayanayanā viṣhayabhūt ātmānā trikāḷī chaitanyasvarūpano āshray karavo; ane vyavahāranayano āshray chhoḍavo-tene hey samajavo-teno artha e chhe ke, vyavahāranayanā viṣhayarūp vikalpa, paradravyo ke svadravyanī adhūrī avasthā taraphano āshray chhoḍavo.

adhyātmanun rahasya

adhyātmamān mukhya te nishchay ane gauṇ te vyavahār-e dhoraṇ hovāthī temān sadāy mukhyatā nishchayanī ja chhe, ne vyavahār sadāy gauṇapaṇe ja chhe. adhyātmanun arthāt sādhak jīvanun ā dhoraṇ chhe. sādhak jīvanī draṣhṭinun saḷaṅg dhoraṇ e ja rīte chhe.


Page 639 of 655
PDF/HTML Page 694 of 710
single page version

640 ] [ mokṣhashāstra

sādhak jīvo sharūātathī antasudhī nishchayanī ja mukhyatā rākhīne vyavahārane gauṇ ja karatā jāy chhe; tethī sādhakadashāmān nishchayanī mukhyatānā jore sādhakane shuddhatānī vr̥uddhi ja thatī jāy chhe ane ashuddhatā ṭaḷatī ja jāy chhe e rīte nishchayanī mukhyatānā jore pūrṇa kevaḷagnān thatān tyān mukhya-gauṇapaṇun hotun nathī ane nay paṇ hotā nathī.

vastusvabhāv ane temān kaī taraph ḍhaḷavun!

vastumān dravya ane paryāy, nityapaṇun ane anityapaṇun, ītyādi je viruddha dharmasvabhāv chhe te kadī ṭaḷato nathī. paṇ je be viruddha dharmo chhe temān ekanā lakṣhe vikalpa tūṭe chhe ane bījānā lakṣhe rāg thāy chhe. arthāt dravyanā lakṣhe vikalpa tūṭe chhe ane paryāyanā lakṣhe rāg thāy chhe, ethī be nayono virodh chhe. have, dravyasvabhāvanī mukhyatā ane avasthānī gauṇatā karīne sādhak jīv jyāre svabhāv taraph ḍhaḷī gayo tyāre vikalpa tūṭīne svabhāvamān abhed thatān gnān pramāṇ thaī gayun. have te gnān jo paryāyane jāṇe topaṇ tyān mukhyatā to sadāy dravyasvabhāvanī ja rahe chhe. e rīte, je dravyasvabhāvanī mukhyatā karīne ḍhaḷatān gnān pramāṇ thayun te ja dravyasvabhāvanī mukhyatā sādhakadashānī pūrṇatā sudhī nirantar rahyā kare chhe. ane jyān dravyasvabhāvanī ja mukhyatā chhe tyān samyagdarshanathī pāchhā paḍavānun kadī hotun ja nathī; tethī sādhak jīvane saḷaṅgapaṇe dravyasvabhāvanī mukhyatānā jore shuddhatā vadhatān vadhatān jyāre kevaḷagnān thāy chhe tyāre vastunā paraspar viruddha banne dharmone (dravya ane paryāyane) ek sāthe jāṇe chhe, paṇ tyān have ekanī mukhyatā ne bījānī gauṇatā karīne ḍhaḷavānun rahyun nathī. tyān sampūrṇa pramāṇ thaī jatān be nayono virodh ṭaḷī gayo (arthāt nayo ja ṭaḷī gayā) topaṇ vastumān je viruddha dharmasvabhāv chhe te to ṭaḷatā nathī.


Page 640 of 655
PDF/HTML Page 695 of 710
single page version

parishiṣhṭa–4
shāstrano ṭūṅk sār

1. ā jagatamān jīv, pudgal, dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh ane kāḷ e chha dravyo anādi anant chhe, tene ṭūṅkāmān ‘vishva’ kahevāy chhe. (adhyāy-pa).

ra. teo sat hovāthī temanā koī kartā nathī, ke temanā koī niyāmak nathī, paṇ vishvanā te darek dravyo pote svatantrapaṇe nitya ṭakīne samaye samaye potānī navī avasthā pragaṭ kare chhe ane jūnī avasthā ṭāḷe chhe (a. pa sū. 30)

3. te chha dravyomānthī jīv sivāyanā pāñch dravyo jaḍ chhe temanāmān gnān, ānand guṇ nahi hovāthī teo sukhī-duḥkhī nathī; jīvomān gnān, ānand guṇ chhe paṇ teo potānī bhūlathī anādithī duḥkhī thaī rahyā chhe; temān je jīvo manavāḷān chhe teo hit-ahitanī parīkṣhā karavānī shakti dharāvatā hovāthī temane duḥkh ṭāḷī avināshī sukh pragaṭ karavāno upadesh gnānīoe āpyo chhe.

4. sharīranī kriyā, par jīvonī dayā, dān, vrat vagere sukhano upāy hovānun agnānī jīvo māne chhe, te upāyo khoṭā chhe em jaṇāvavā ā shāstramān sauthī pahelān ja ‘samyagdarshan sukhanun mūḷ kāraṇ chhe’ em jaṇāvyun chhe. samyagdarshan pragaṭ thayā pachhī te jīvane samyakchāritra pragaṭ thayā vinā rahetun ja nathī.

pa. jīv gnātā-draṣhṭā chhe ane teno vyāpār ke jene upayog kahevāmān āve chhe te tenun lakṣhaṇ chhe; rāg, vikār, puṇya, vikalpa, karuṇā vagere jīvanun lakṣhaṇ nathī-em temān garbhitapaṇe kahyun chhe (a. ra sū. 8).

6. dayā, dān, aṇuvrat, mahāvrat, maitrī ādi chār bhāvanā vagere shubhabhāvo tem ja hinsā, jūṭhun, chorī, abrahmacharya, parīgrah vagere ashubhabhāvo āsravanān kāraṇo chhe-em kahīne puṇya-pāp bannene āsrav tarīke varṇavyā chhe (a. 6 tathā 7).

7. mithyādarshan te sansāranun mūḷ chhe, em a. 8. sū. 1 mān jaṇāvyun chhe. tathā bandhanān bījān kāraṇo ane bandhanā prakāronun svarūp paṇ jaṇāvyun chhe.


Page 641 of 655
PDF/HTML Page 696 of 710
single page version

642 ] [ mokṣhashāstra

8. sansāranun mūḷ kāraṇ mithyādarshan chhe, te samyagdarshan vaḍe ja ṭaḷī shake, te sivāy utkr̥uṣhṭa shubhabhāv vaḍe paṇ te ṭaḷī shake nahi. samvar-nirjarārūp dharmanī sharūāt samyagdarshanathī ja thāy chhe. te samyagdarshan pragaṭ thayā pachhī ansheanshe shuddhi pragaṭatān shrāvakadashā tathā munidashā kevī hoy chhe te paṇ jaṇāvyun chhe. munio bāvīs prakāranā pariṣhaho upar jay meḷave chhe em jaṇāvyun chhe. jo koī paṇ vakhate muni pariṣhahajay na kare to tene bandh thāy chhe, te viṣhayano samāvesh āṭhamā bandh adhikāramān āvī gayo chhe, ane pariṣhahajay ja samvar-nirjarā hovāthī te viṣhay navamā adhyāyamān jaṇāvyo chhe.

9. samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatānī pūrṇatā thatān (arthāt samvar- nirjarānī pūrṇatā thatān) ashuddhatāno sarvathā nāsh thaīne jīv sampūrṇapaṇe jaḍakarma ane sharīrathī bhinna thāy chhe ane avichaḷ sukhadashā prāpta kare chhe, te ja mokṣhatattva chhe, enun varṇan dasamā adhyāyamān karyun chhe.

e pramāṇe ā shāstranā viṣhayono ṭūṅk sār chhe.
īti shrī mokṣhashāstra– gujarātī ṭīkā
samāpta

Page 642 of 655
PDF/HTML Page 697 of 710
single page version

background image
mokṣhashāstranā mūḷ sūtrone lagatā mukhya viṣhayonun
kakkāvār sūchipatrak
shabdaadhyāy sūtra shabdaadhyāy sūtra
(a)adhovyatikram730
akāmanirjarā61rantar18
akṣhipra116aniḥsr̥ut116
agārī7ra0anukta116
agr̥uhit mithyādarshan81anugāmī avadhignān1rar
aghātiyā84ananugāmī avadhignān1rar
aṅgopāṅga811anavasthit avadhignān1rar
achakṣhudarshan87anīk4
achauryāṇuvrat7ra0anarpitpa3r
ajīv14anābhog6pa
agnātabhāv6anākāṅkṣhā6pa
agnān81anumat68
agnān pariṣhahajay9anābhoganikṣhepā dhikaraṇ69
aṇḍajra33antarāy610
aṇuparapanuvīchibhāṣhaṇ7pa
aṇuvrat7raanr̥ut-asatya714
atithisamvibhāg vrat7ra1anagārī7ra0
atichār7ra3anarthadaṇḍavrat7ra1
atibhārāropaṇ7rapanyadraṣhṭiprashansā7ra3
adarshan pariṣhahajay9annapānanirodh7rap
adhigamaj samyagdarshan13anaṅgakrīḍā7ra8
adhikaraṇ kriyā6paanādar733
adhikaraṇ6anādar734
adhruv116anubhāgabandh83

Page 643 of 655
PDF/HTML Page 698 of 710
single page version

[644]

shabdaadhyāy sūtra shabdaadhyāy sūtra
antarāy84artha sakrānti944
anantānubandhī kro. mā. mā. lo.89arthavigrah118
antarmuhūrta8ra0arpitpa3r
anubhavabandha8ra1arhadbhakti6ra4
anuprekṣhā9raalpabahutva18
anityānuprekṣhā97alābh pariṣhahajay9
anyatvānuprekṣhā97alpa bahutva109
anashan919avadhignān19
anuprekṣhā9rapavagrah11p
aniṣhṭasayogaj ārtadhyān930avāy11p
anant viyojak94pavasthit1rar
antar109avigrahagatirara7
apratyākhyān6paavarṇavād613
apratyavekṣhitaniṣhepā dhi-karaṇ69avirati81
apadhyān7ra1avadhignānāvaraṇ86
aparigr̥uhītetvarikāgaman7ra8avadhidarshanāvaraṇ87
apratyavekṣhitāpramārjitotsarga734avipāk nirjarā8ra3
apratyavekṣhitāpramārjitādān734avamaudarya919
apratyākhyānāvaraṇ ko. mā. mā. lo.89avagāhan109
aparyāpta nāmakarma811ashubh yog63
aparyāptak811asharaṇānuprekṣhā97
apāyavichay936ashuchitvānuprekṣhā97
abrahma-kushīl716ashubh811
abhinibodh113astikāy (ṭīkā)pa1
abhīkṣhṇa gnānopayog6ra4asamīkṣhyādhikaraṇ73r
abhiṣhavāhār73pasadvedya8
amanaskara11asthir8
ayashaḥkīrti811ahinsāṇuvrat7ra0
arati89[]
arati pariṣhahajay9ākrandan611

Page 644 of 655
PDF/HTML Page 699 of 710
single page version

[64p]

shabdaadhyāy sūtra shabdaadhyāy sūtra
ākrosh9raindra4
āchāryabhakti6ra4īryāpath āsrav64
āchārya9ra4īryāpathakriyā6pa
āgnā vyāpādikī93pīryāsamiti74
āgnā vichay936īryā9pa
ātmarakṣha4īhā11p
ātap811(u)
ādānanikṣhepaṇ samiti11uchchhavās811
ādey811uchcha gotra81r
ādān nikṣhep9pautsarpiṇī3ra7
ānayat731utpādpa30
ānupūrvya811uttam kṣhamā96
ābhiyogya4uttam mārdav96
ābhyantaropadhi9ra6uttam ārjav96
āmnāy9raputtam shauch96
ārya336uttam satya96
ārambha68uttam sanyam96
ārttadhyān933uttam tap96
ālokitapānabhojan74uttam tyāg96
ālochanā9raruttam akiñchan96
āvashyakāparihāṇi6ra4uttam brahmacharya96
āsādan610utsarga9pa
āsrav14uday-audayikabhāvra1
āsravānuperakṣhā97udyot811
āsrav61upasham-aupashamikabhāvra1
āhārrara7upayogra8
āhārakra36upakaraṇra17
(i–ī)upayogra18
iṣhṭaviyogajaārttadhyān931upapād janmara31
indriyra14upakaraṇ sanyog69

Page 645 of 655
PDF/HTML Page 700 of 710
single page version

[646]

shabdaadhyāy sūtra shabdaadhyāy sūtra
upaghāt610kāḷ18
upabhog paribhog-parimāṇavrat7ra1kārmaṇ sharīrra36
upaghāt811kāyayog61
upasthāpan9rarkāyikī kriyā6pa
upachār vinay9ra3kārit68
upādhyāy9ra4kāy nisarga69
(ū)kāruṇya711
ūrdhvavyatikram830kāṅkṣhā7ra3
r̥ujumati manaḥparyay1ra3kāmatīvrābhinivesh7ra8
r̥ujusūtranay133kāyayog duṣhpraṇidhān733
(e–au)kālātikram736
ekavidh116kāyakalesh919
ekānta mithyātva81kāḷ109
ekātvānuprekṣhā97kilviṣhak4
ekatvavitarka94rkriyāparar
evambhūt nay133kīlak sanhanan811
eṣhaṇāsamiti9pakupya pramāṇātikram7ra9
aupashamik samyaktvarakubjak sansthān811
aupashamik chāritrara3kuḷ9ra4
(ka)kushīl946
karmayograrapkūṭalekh kriyā7ra6
karmabhūmi337kr̥ut68
kalpopapanna417kevaḷagnān19
kalpātīt417kevaḷagnānra4
kalpa4ra3kevaḷadarshanra4
kaṣhāy68kevaḷīno avarṇavād613
kr̥ut68kevaḷagnānāvaraṇ86
kandarpa73rkeval darshanāvaraṇ87
kaṣhāy81krodhapratyākhyān7pa
kaṣhāy kushīl946koḍākoḍī814