Page -6 of 444
PDF/HTML Page 21 of 471
single page version
dAdImAno temanA upar atishay prem hovo svAbhAvik chhe. asAdhAraN premane lIdhe
vaDIlono putra par jeTalo bhay hovo joIe, eTalo banArasIdAsajIne nahoto
tethI-
kAdambarInA TIkAkAr)nun Agaman thayun. yati mahAshay sadAchArI ane vidvAn hatA.
temanI pAse senkaDo shrAvak AvatA jatA hatA. ek divas banArasIdAsajI potAnA
pitAnI sAthe yatijInI pAse gayA. yatijIe temane sArI rIte samajI shake tevA
joIne sneh batAvyo. banArasIdAs pratidin AvavA javA lAgyA. pachhI eTalo
sneh vadhI gayo ke Akho divas yatinI pAse ja pAThashALAmAn rahetA, mAtra rAtre
dher jatA hatA. yatijInI pAse, panchasandhinI rachanA aShThaun, sAmAyik, pratikramaN,
chhandashAstra, shrutabodh, koSh ane anek chhUTak shloko vagere viShayo kanThastha karyA. ATh
mULaguN paN dhAraN karyA. paN hajI shRungAraras chhUTayo nahoto.
divas teo potAnI mitramanDaLI sAthe gomatInA pul upar sandhyA samaye havA khAI
rahyA hatA ane nadInA chanchaL mojAnone chittavRuttinI upamA ApatAn k kvichAr
karI rahyA hatA, pAse ek pothI paDI hatI. kavivar potAnI meLe ja gaNagaNavA
lAgyA, “loko pAsethI sAmbhaLyun chhe ke je koI ekavAr paN jUThun bole chhe, te narak-
nigodanA anek dukhomAn paDe chhe, paN mArI koN jANe kevI dashA thashe, jeNe jUThano
ek samUh banAvyo chhe? men A pustakamAn strIonA kapolakalpit nakh-shikhanI
rachanA karI chhe. hAy! men e sArun nathI karyun. hun to pApano bhAgIdAr thaI ja gayo
ane have bIjA mANaso paN e vAnchIne pApanA bhAgIdAr thashe tathA lAmbA samay
sudhI pApanI paramparA vadhashe.” bas, A uchcha vichArathI temanun hRuday DagamagavA
mAnDayun. teo bIjun kaI vichArI shakayA nahi ane na to koInI rajA lIdhI,
chUpachAp te pustak gomatInA athAh ane vegIlA pravAhavALA jaLamAn phenkI dIdhun. te
divasathI banArasIdAsajIe ek navIn avasthA dhAraN karI-
Page -5 of 444
PDF/HTML Page 22 of 471
single page version
jaise bAlakakI dashA,
tAten turat banArasI, gahI dharmakI bAni.
jinamandiramAn aShTadravya laIne jatA jovA lAgyA. banArasIne jinadarshan vinA
bhojanatyAganI pratignA hatI. teo chaud niyam, vrat, sAmAyik pratikramaNAdi anek
AchAr-vichAramAn tanmay dekhAvA lAgyA.
kAvyashakti joIne Anandit thayA hatA, parantu temanI kavitAmAn AdhyAtmik-vidyAno
abhAv joIne koI koI vAr dukhI paN thatA hatA. ek divas avasar pAmIne
temaNe kavivarane pt..rAjamallajIkRut samayasAr-TIkA ApIne kahyun ke Ap ekavAr
vAncho ane satyanI khoj karo. temaNe te granth keTalIye vAr vAnchyo, parantu guru vinA
temane adhyAtmano yathArtha mArga sUjhayo nahi ane teo nishchayanayamAn eTalA
tallIn thaI gayA ke bAhya kriyAothI virakta thavA lAgyA-
bhaI banArasikI
Page -4 of 444
PDF/HTML Page 23 of 471
single page version
nahotI thaI paN temanA mitra chandrabhAN, udayakaraN ane thAnamallajI Adi paN
A ja andhArAmAn paDI gayA hatA ane nishchayanayanun eTalA ekAntarUpe grahaN karI
lIdhun hatun ke-
guNasthAn anusAr gnAn ane kriyAonun vidhAn sArI rIte samajatAn ja temanI
Ankho khulI gaI-
suni suni rUpachandake bain, banArasI bhayo
aShTak gIt, vachanikA Adi kavitAonI rachanA karI. A badhI kavitAo
jinAgamane anukUL ja thaI chhe-
pai kavIsurI sab bhaI,
sAhityamAn A granth advitIy ane anupam chhe. emAn ghaNI saraLatAthI adhyAtma
jevA kaThin viShayanun varNan karyun chhe. samvat 1696mAn emano ekano ek priy putra
paN A asAr sansAramAnthI vidAy thaI gayo. A putrashokano temanA hRuday upar
ghaNo UnDo AghAt thayo. temane A sansAr bhayAnak dekhAvA lAgyo. kAraN ke-
Page -3 of 444
PDF/HTML Page 24 of 471
single page version
teo vichAr
nAmathI prasiddha chhe. tene kavivare pote potAnI kalamathI lakhyun chhe. lekhake granthamAn
potAnA guN ane doSh bannenun niShpakShapaNe varNan karyun chhe. kavivaranA jIvananI
anek janashrutio prachalit chhe, temAnthI keTalIk ahIn ankit karavAmAn AvI chhe.
paN teo kavivarane sAthe rAkhatA hatA. A kathA samvat 1698 pachhInI chhe jyAre
kavivaranun charitra nirmaL thaI rahyun hatun ane jyAre teo aShTAng samyakatvane
pUrNapaNe dhAraN karI rahyA hatA. kahevAy chhe ke te vakhate kavivare ek durdhar pratignA
dhAraN karI hatI. hun jinendradev sivAy koInI paN AgaL mastak namAvIsh nahi.
jyAre A vAt phelAtAn phelAtAn bAdashAhanA kAne pahonchI tyAre teo Ashcharya pAmyA
paN krodhAyamAn na thayA. teo banArasIdAsajInA svabhAvathI ane dharmashraddhAthI sArI
rIte parichit hatA, parantu te shraddhAnI sImA ahIn sudhI pahonchI gaI chhe e teo
jANatA nahotA, tethI ja vismit thayA. A pratignAnI parIkShA karavA mATe bAdashAhane
ek majAk sUjhI. pote ekaevI jagyAe beThA jenun dvAr bahu nAnun hatun ane jemAn
mAthun nIchun karyA vinA koI pravesh karI shake tem nahotun. pachhI kavivarane ek nokar
dvArA bolAvavAmAn AvyA. kavivar bAraNA pAse AvIne aTakI gayA ane
bAdashAhanI chAlAkI samajI gayA ane jhaT daIne besI
Page -2 of 444
PDF/HTML Page 25 of 471
single page version
mastak namAvavun na paDayun. bAdashAh temanI A buddhimattAthI khUb prasanna thayA ane
bolyA kavirAj, shun Ichchho chho? A vakhate je mAgo te maLashe. kavivare traN vAr
vachanabaddha karIne kahyun, jahAmpanAh! e Ichchhun chhun Aj pachhI pharI koI vAr darabAramAn
mane bolAvavAmAn na Ave. bAdashAh vachanabaddha hovAthI bahu dukhI thayA ane udAs
thaIne bolyA, kavivar Ape sArun na karyun. ATalun kahIne te antapuramAn chAlyA gayA
ane keTalAy divaso sudhI darabAramAn na AvyA. kavivar potAnA AtmadhyAnamAn
lavalIn rahevA lAgyA.
samAgam pachhI teo potAnI banAvelI rAmAyaNanI ek prat bheT ApIne vidAy
thaI gayA ane pArshvanAth svAmInI stuti be-traN kavitAo sahit je
banArasIdAsajIe bheT ApI hatI te sAthe letA gayA. tyAr pachhI be-traN varShe
jyAre banne shreShTha kaviono pharIthI meLAp thayo, tyAre tulasIdAsajIe rAmAyaNanA
saundarya viShe prashna karyo, jenA uttaramAn kavivare ek kavitA te ja samaye banAvIne
sambhaLAvI-
maramI hoy maram so jAnai,
Page -1 of 444
PDF/HTML Page 26 of 471
single page version
mUrchhit mandodarI durAshA, sajag
nirakhi
242)
sambhaLAvun? te divase ApanI pArshvanAth-stuti vAnchIne men paN ek pArshvanAth stotra
banAvyun hatun,
pachhI ghaNA divaso sudhI banne sajjanono meLAp vakhatovakhat thato rahyo.
shakatA nahotA. ane potAnA ant samayano nishchay karIne dhyAnAvasthit thaI gayA
hatA. lokone khAtarI thaI gaI hatI ke e have kalAk be kalAkathI vadhAre jIvatA
nahi rahe. parantu jyAre kalAk be kalAkamAn kavivaranI dhyAnAvasthA pUrI na thaI tyAre
loko jAtajAtanA vichAr karavA lAgyA. mUrkha mANaso kahevA lAgyA ke emanA prAN
mAyA ane kuTumbIomAn aTakI rahyA chhe, jyAn sudhI kuTumbIjano emanI sAme nahi
Ave ane paisAnI poTalI emanI samakSha nahi mUkavAmAn Ave tyAnsudhI prAN jashe
nahi. A prastAvamAn badhAe anumatI ApI, koIe paN virodh na karyo. parantu
lokonA A mUrkhAI bharelA vichAro kavivar sahan na karI shakayA. temaNe A
lokamUDhatA TALavA IchchhA karI. tethI ek pATI ane kalam lAvavA mATe najIkanA
lokone IshAro karyo. mahAmahenate loko temano A
Page 0 of 444
PDF/HTML Page 27 of 471
single page version
vAnchIne loko potAnI bhUl samajI gayA ane kavivarane koI param vidvAn ane
dharmAtmA samajIne temanI sevAmAn lAgI gayA.
Page 1 of 444
PDF/HTML Page 28 of 471
single page version
vandaun paramAnandamay, samayasAr avikAr...1.
AtmarasI banArasI, bandaun pad aravinda...2.
Page 2 of 444
PDF/HTML Page 29 of 471
single page version
karavAthI bhavya jIvonAn netromAnthI AnandanA Ansu vahe chhe ane anek bhavyarUpI
sarovar prasanna thaI jAy chhe, jemaNe kAmadevane yuddhamAn harAvI dIdho chhe, je utkRuShTa
jainadharmanA hitakArI chhe, jemanun smaraN karavAthI bhaktajanonA badhA bhayo dUr bhAge
chhe, jemanun sharIr pANIthI bharelA vAdaLA jevun nIl (ranganun) chhe, jemano mugaT
jinarAjane (panDit) banArasIdAsajI namaskAr kare chhe. 1.
Page 3 of 444
PDF/HTML Page 30 of 471
single page version
thanAr nathI, nirvikAr siddhapadamAn ramaN kare chhe, sansArI jIvo rUp kamaLone praphullit
karavA mATe sUrya samAn chhe, mithyAmatarUp vAdaLAnne uDADI mUkavA mATe prachanD vAyurUp
chhe, jemanun sharIr pANIthI bharelA vAdaLA samAn nIlavarNanun chhe, je jIvone samatA
denAr chhe, ashubh karmonI dhUL dhovA mATe vAdaL
rakShaN karyun hatu, te ja hetuthI A bhagavAnanI pratimA upar sAt pheNonun chihna prachalit chhe ane
tethI ja kavie mugaTanI upamA ApI chhe.
Page 4 of 444
PDF/HTML Page 31 of 471
single page version
jemaNe mRutyune jItyun chhe, je narakagatithI bachAvanAr chhe, je mahAn ane gambhIr
sansAr-sAgarathI tAranAr chhe, atyant baLavAn kAmadevanA vanane bALavA mATe
no jay ho! jay ho!! 2.
prasiddha chhe ke je loDhAne sonun banAvI de chhe, jemanI janmabhUminA nAmanA prabhAvathI
ame amArun AtmasvarUp joyun chhe-jANe ke sUryanI jyoti ja pragaT thaI chhe, te
anubhav-rasano svAd ApanAr pArshvanAth jinarAj potAnI priy draShTithI amane
shAnti Apo. 3.
pramAN chhe.
Page 5 of 444
PDF/HTML Page 32 of 471
single page version
vinAsh karanAr. naram = komaL arthAt kaShAyarahit. bhuv (bhU) =pRithvI.
Page 6 of 444
PDF/HTML Page 33 of 471
single page version
mRutyuthI DaratA nathI, Indriy-viShayothI virakta thaIne chAritranun pAlan kare chhe,
jemanAthI dharmanI shobhA chhe, je mithyAtvano nAsh karanAr chhe, je karmo sAthe atyant
shAntithI
mokShamArgamAn moj kare chhe, je sansAramAn arahantadevanA laghuputra chhe arthAt thoDA ja
samayamAn arahantapad prApta karanAr chhe, jemane mithyAdarshanano nAsh karanAr nirmaL
samyagdarshan pragaT thayun chhe; te samyagdraShTi jIvonI Anandamay avasthAno nishchay karIne
pt.. banArasIdAsajI hAth joDIne namaskAr kare chhe. 6.
Page 7 of 444
PDF/HTML Page 34 of 471
single page version
lakShmIthI ayAchI lakShapati arthAt sampanna chhe, je jinarAjanA sevak chhe, sansArathI
udAsIn chhe, je Atmik sukhathI sadA AnandarUp rahe chhe, e guNonA dhArak
samyagdraShTi jIv hoy chhe. 7.
2. jinavaranAn vachano par jemano aTal vishvAs chhe.
3. samasta nayonA gnAtA hovAthI emanA gnAnamAn koI paN samyak vivakShAno virodh bhAsato nathI.
4. ahIn asanyat samyagdraShTine dhyAnamAn rAkhIne kahyun chhe ke jemane “charitamohavash lesh na sanyam, pai
Page 8 of 444
PDF/HTML Page 35 of 471
single page version
sukh mAne chhe. potAnA gnAnAdi guNonI avichaL shraddhA kare chhe, potAnA
samyagdarshanAdi svabhAvane potAnAmAn ja dhAraN kare chhe, je anAdinA maLel jIv
ane ajIvanun pRuththakaraN
sansAr-samudrathI pAr thAy chhe. 8.
Page 9 of 444
PDF/HTML Page 36 of 471
single page version
bhUlIne dharatI par pag Tekavato nathI ane chittamAn upadravano ja vichAr kare chhe,
karmanAn kallolothI sansAramAn DAmADoL thaIne phare chhe arthAt vishrAm pAmato nathI.
tethI tenI dashA vanToLiyAnAn pAndaDA jevI thaI rahI chhe, je hRudayamAn (krodhathI) tapta
rahe chhe, (lobhathI) malin rahe chhe, (mAyAthI) kuTil chhe, (mAnathI) bhAre kuvachan
bole chhe Avo AtmaghAtI ane mahApApI mithyAdraShTi chhe. 9.
Page 10 of 444
PDF/HTML Page 37 of 471
single page version
have mane gnAnanI jyoti pragaT thaI chhe tethI hun nATak samayasAr granth kahun chhun, jenA
prasAdathI mokShamArgathI siddhi thAy chhe ane jaladI sansArano nivAs arthAt janma-
maraN chhUTI jAy chhe. 11.
toDavA mATe jaladIthI UchhaLe, jevI rIte koI bALak pANImAn paDelA chandranA
Page 11 of 444
PDF/HTML Page 38 of 471
single page version
no prArambh karyo chhe, vidvAno mashkarI karashe ane kaheshe ke koI pAgal hashe. 12
AchAryadeve TIkA karIne samayasAr saral karI dIdhun chhe, tethI alpabuddhivALA mane
samajavAmAn AvI gayun. athavA jevI rIte koI deshanA rahevAsI jevI bhAShA bole chhe
tevI tenA bAlako shIkhI le chhe; tevI ja rIte mane guru-paramparAthI jevun arthagnAn
thayun chhe tevun ja kahevA mATe mArI buddhi tatpar thaI chhe. 13.
Page 12 of 444
PDF/HTML Page 39 of 471
single page version
Ape chhe, koI vAr dayALu thaIne chittane dayALu banAve chhe, koI vAr anubhavanI
pipAsArUp thaIne Ankho sthir kare chhe, koI vAr AratIrUp thaIne prabhunI sanmukh
Ave chhe, koI vAr sundar vachanothI stotra bole chhe, jyAre jevI avasthA thAy chhe
tyAre tevI kriyA kare chhe. 14.
Page 13 of 444
PDF/HTML Page 40 of 471
single page version
paN lajjit thAy chhe, jemane A granthanA pakSharUp pAnkho prApta thaI chhe teo gnAnarUpI
AkAshamAn vihAr kare chhe, ane jene A granthanA pakSharUp pAnkho nathI teo jagatanI
janjALamAn phasAy chhe. A granth shuddha suvarNa jevo nirmaL chhe, viShNunA virATarUp jevo
vistRut chhe, A ganrath sAmbhaLavAthI hRudayanAn dvAr khUlI jAy chhe. 1p.
मुकतिपंथकारन कहौं
17.