Natak Samaysar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 84,85,86,87,88,89,90,91,92,93,94,95,96,97,98,99,100,101,102,103,104,105,106,107,108,109,110,111,112,113,114,115 (Chaud Gunsthan Adhikar),1,2,3,3 (Granth Samapti ane antim prashasti),4,5,6,7,8,9,10,11,12,13 ; Terma adhikaarno saar; Granth Samaapti ane antim prashasti.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 24

 

Page 394 of 444
PDF/HTML Page 421 of 471
single page version

background image
394 samayasAr nATak
shabdArtha– samatA= sAmAyik karavI. vandan= chovIs tIrthankaro athavA guru
Adine vandan karavA. paDikaunA (pratikramaN) = lAgelA doShonun prAyashchit karavuen
sajjhAv = svAdhyAy. kAusagga (kAyotsarga) = khaDgAsan thaIne dhyAn karavun.
ShaDAvasik = chha Avashyak.
artha– sAmAyik, vandan, stavan, pratikramaN, svAdhyAy ane kAyotsarga A
sAdhunA chha Avashyak karma chhe. 83.
sthavirakalpI ane jinavikalpI sAdhuonun svarUp (savaiyA ekatrIsA)
थविरकलपि जिनकलपी दुविधि मुनि,
दोऊ वनवासी दोऊ नगन रहतु है।
दोऊ अठाईस मूलगुनके धरैया दोऊ,
सरव त्यागी ह्वै विरागता गहतुहैं।।
थविरकलपि ते जिनकै शिष्य साखा होइ,
बैठिकै सभामैं धर्मदेसना कहतु हैं।
एकाकी सहज जिनकलपि तपस्वी घोर,
उदैकीमरोरसौं परीसह सहतु हैं।। ८४।।
artha– sthavirakalpI ane jinakalpI evA be prakAranA jain sAdhu hoy chhe.
banne vanavAsI chhe, banne nagna rahe chhe, banne aThThAvIs mULaguNanA dhArak hoy chhe,
banne sarvaparigrahanA tyAgI-vairAgI hoy chhe. parantu sthavirakalpI sAdhu
shiShyasamudAyanI sAthe rahe chhe tathA sabhAmAn besIne dharmopadesh Ape chhe ane sAmbhaLe
chhe, paN jinakalpI sAdhu shiShya chhoDIne nirbhay ekalA vichare chhe ane mahAtapashcharaN
kare chhe tathA karmanA udayathI AvelA bAvIs pariShaho sahe chhe. 84.
vedanIy karmajanit agiyAr pariShah (savaiyA ekatrIsA)
ग्रीषममैं धुपथित सीतमैं अकंपचित,
भूखै धरैं धीर प्यासै नीर न चहतु हैं।
डंस मसकादिसौं न डरैं भूमि सैन करैं,
बध बंध विथामैं अडौल ह्वै रहतु हैं।।

Page 395 of 444
PDF/HTML Page 422 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 39p
चर्या दुख भरै तिन फाससौं न थरहरै,
मल दुरगंधकी गिलानि न गहतु हैं।
रोगनिकौ न करैं इलाज ऐसे मुनिराज,
वेदनीके उदै ये परीसह सहतु हैं।। ८५।।
artha– garamInA divasomAn taDakAmAn UbhA rahe chhe e uShNapariShahajay chhe,
shiyALAmAn ThanDIthI DaratA nathI e shItapariShahajay chhe, bhUkh lAge tyAre dhIraj rAkhe
chhe, e bhUkhapariShahajay chhe, taras lAge tyAre pANInI IchchhA karatA nathI e
tRuShApariShahajay chhe, DAns machchharano bhay rAkhatA nathI e danshamashakapariShahajay chhe,
bhUmi upar sUve chhe e shayyApariShahajay chhe, mAravA, bAndhavAnA kaShTamAn achaL rahe chhe
e vadhapariShahajay chhe, chAlavAnun kaShTa sahan kare chhe e charyApariShahajay chhe, tRuN,
kAnTo vagere lAge to gabharAtA nathI e tRuNasparshapariShahajay chhe, maL ane durgandhamay
padArtho pratye glAni karatA nathI e maLapariShahajay chhe, rogajanit kaShTa sahan kare chhe
paN tenA nivAraNano upAy karatA nathI, e rogapariShahajay chhe. A rIte
vedanIyakarmanA udayajanit agiyAr pariShah munirAj sahan kare chhe. 8p.
chAritramohajanit sAt pariShah (kunDaliyA)
ऐतेसंकट मुनि सहै, चारितमोह उदोत।
लज्जा संकुच दुख धरै, नगन दिगंबरहोत।।
नगन दिगम्बर होत,श्रोत रति स्वाद न सेवै।
तिय सनमुख द्रग रोकि, मान अपमान न बेवै।।
थिर ह्वै निरभै रहै, सहै कुवचन जग
जेते।
भिच्छुकपद संग्रहै, लहै मुनिसंकट ऐते।। ८६।।
shabdArtha– sankaT = dukh. udot = udayathI. shrot =kAn. dag = netra. bevai
(vedai) = bhogave. kuvachan = gAL. bhichchhuk = yAchanA.
artha– chAritramohanA udayathI munirAj nimna-likhit sAt pariShah sahan

Page 396 of 444
PDF/HTML Page 423 of 471
single page version

background image
396 samayasAr nATak
kare chhe arthAt jIte chhe. (1) nagna digambar rahevAthI lajjA ane sankochajanit dukh
sahan kare chhe, e nagnapariShahajay chhe, (2) karNa Adi indriyonA viShayono anurAg
na karavo te aratipariShahajay chhe. (3) strIonA hAvabhAvamAn mohit na thavun, te
strIpariShahajay chhe. (4) mAn- apamAnanI paravA karatA nathI e
satkArapuraskArapariShahajayachhe. (pa) bhayanun nimitta maLavA chhatAn paN Asan dhyAnathI
dUr thatA nathI te niShadyApariShahajay chhe. (6) mUrkhAonA kaTu vachan sahan karavA te
AkroshapariShahajay chhe. (7) prAN jAy topaN AhArAdine mATe dInatArUp pravRutti
na karavI, e yAchanApariShahajay chhe. A sAt pariShah chAritramohanA udayathI thAy
chhe. 86.
gnAnAvaraNIyajanit be pariShah (doharA)
अलप ग्यान लघुता लखै, मति उतकरष विलोइ।
ज्ञानावरन उदोत मुनि,
सहै परीसह दोइ।। ८७।।
artha– gnAnAvaraNIyajanit be pariShah chhe. alpagnAn hovAthI loko nAnA
gaNe chhe, enAthI je dukh thAy chhe tene sAdhu sahan kare chhe, e agnAnapariShahajay
chhe. gnAnanI vishALatA hovA chhatAn paN garva karatA nathI, e pragnApariShahajay chhe.
AvA A be pariShah gnAnAvaraNIy karmanA udayathI jain sAdhu sahan kare chhe. 87.
darshanamohanIyajanit ek ane antarAyajanit ek pariShah (doharA)
सहै अदरसन दुरदसा, दरसन मोह उदोत।
रोकै उमग अलाभकी,
अंतरायके होत।। ८८।।
artha– darshanamohanIyanA udayathI samyagdarshanamAn kadAch doSh utpanna thAy to
teo sAvadhAn rahe chhe-chalAyamAn thatA nathI, e darshanapariShahajay chhe. antarAy
karmanA udayathI vAnchhit padArthanI prApti na thAy, to jainamuni khedakhinna thatA nathI,
e alAbhapariShahajay chhe.88.
bAvIs pariShahonun varNan (savaiyA ekatrIsA)
एकादस वेदनीकी, चारितमोहकी सात,
ग्यानावरनीकी दोइ, एक अंतरायकी।

Page 397 of 444
PDF/HTML Page 424 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 397
दर्सनमोहकी एक, द्वाविंसति बाधा सबै,
केई मनसाकी, केई वाकी, केई कायकी।।
काहूकौ अलप काहूकौ बहुत उनीस तांई,
एक ही समैमैं उदै आवै असहायकी।
चर्या थित सज्जामांहि एक सीत उस्न मांहि,
एक दोइहोहिं तीन नांहि समुदायकी।। ८९।।
shabdArtha– manasAkI= mananI. vAkI (vAkayakI) = vachananI. kAy = sharIr.
sajjA = shayyA. samudAy = ekasAthe.
artha– vedanIyanA agiyAr, chAritramohanIyanA sAt, gnAnAvaraNanA be,
antarAyano ek ane darshanamohanIyano ek-evI rIte badhA maLIne bAvIs
pariShaho chhe. temanAmAnthI koI manajanit, koI vachanajanit, ane koI kAyajanit
chhe. A bAvIs pariShahomAnthI ek samaye ek sAdhune vadhAremAn vadhAre ogaNIs
sudhI pariShaho udayamAn Ave chhe, kAraN ke charyA, Asan ane shayyA A traNamAnthI
koI ek ane shIt uShNamAnthI koI ek, A rIte pAnchamAn beno uday hoy chhe,
bAkInA traNano uday hoto nathI. 89.
sthavirakalpI ane jinakalpI sAdhunI sarakhAmaNI (doharA)
नाना विधिसंकट–दसा, सहि साधै सिवपंथ।
थविरकल्पि जिनकल्पि धर, दोऊ सम निगरंथ।। ९०।।
जो मुनि संगतिमैं रहै, थविरकल्पि सो जान।
एकाकी जाकी दसा,
सो जिनकल्पि बखान।। ९१।।
artha– sthavirakalpI ane jinakalpI banne prakAranA sAdhu ek sarakhA nirgranth
hoy chhe ane anek prakAranA pariShaho jItIne mokShamArga sAdhe chhe. je sAdhu sanghamAn
rahe chhe te sthavirakalpI chhe ane je ekalavihArI chhe te jinakalpI chhe. 90-91.

Page 398 of 444
PDF/HTML Page 425 of 471
single page version

background image
398 samayasAr nATak
(chopAI)
थविरकलपी धर कछुक सरागी।
जिनकलपी महान वैरागी।।
इति प्रमत्तगुनथानक धरनी।
पूरन भई जथारथ वरनी।। ९२।।
artha– sthavirakalpI sAdhu kinchit sarAgI hoy chhe ane jinakalpI sAdhu
atyant vairAgI hoy chhe. A chhaThThA guNasthAnanun yathArtha svarUp varNavyun. 92.
sAtamA guNasthAnanun varNan (chopAI)
अब वरनौं सप्तम विसरामा।
अपरमत्त गुनथानक नामा।।
जहां प्रमाद क्रिया विधि नासै।
धरम ध्यान थिरता परगासै।। ९३।।
artha– have sthiratAnA sthAn apramattaguNasthAnanun varNan kare chhe, jyAn
dharmadhyAnamAn chanchaLatA lAvanAr pAnch prakAranI pramAd-kriyA nathI ane man
dharmadhyAnamAn sthir thAy chhe. 93.
(doharA)
प्रथम करन चारित्रकौ, जासु अंत पद दोइ।
जहां अहार विहार नहिं अपरमत्त
है सोइ।। ९४।।
artha– je guNasthAnanA ant sudhI chAritramohanA upasham ane kShayanun kAraN
adhapravRuttikaraN chAritra rahe chhe ane AhAr vihAr rahetA nathI te
apramattaguNasthAn chhe.
visheSha– sAtamA guNasthAnanA be bhed chhe- pahelun svasthAn ane bIjun
sAtishay. jyAnsudhI chhaThThAthI sAtamA ane sAtamAthI chhaThThAmAn anekavAr chaDh-utar rahe
chhe, tyAn sudhI sva-sthAn guNasthAn rahe chhe ane sAtishay guNasthAnamAn adhakaraNanA
pariNAm rahe chhe, tyAn AhAr vihAr nathI. 94.

Page 399 of 444
PDF/HTML Page 426 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 399
AThamA guNasthAnanun varNan (chopAI)
अब वरनौं अष्टम गुनथाना।
नाम अपूरवकरन बखाना।।
कछुक मोह उपशम करि राखै।
अथवा किंचित छय करि नाखै।। ९५।।
artha– have apUrvakaraN nAmanA AThamA guNasthAnanun varNan karun chhun, jyAn
mohano kinchit upasham1 athavA kinchit kShay2 thAy chhe. 9p.
जे परिनाम भए नहिं कबही।
तिनकौ उदै देखिये जबही।।
तब अष्टम गुनथानक होई।
चारित करन दूसरौ सोई।। ९६।।
artha– A guNasthAnamAn evA vishuddha pariNAm hoy chhe jevA pUrve kadI thayA
nahotA, tethI A AThamA guNasthAnanun nAm apUrvakaraN chhe. ahIn chAritranA traN
karaNomAnthI apUrvakaraN nAmanun bIjun karaN thAy chhe. 96.
navamA guNasthAnanun varNan (chopAI)
अब अनिवृत्तिकरन सुनु भाई।
जहां भाव थिरता अधिकाई।।
पूरव भाव चलाचल जेते।
सहज अडोल भए सब तेते।। ९७।।
artha– he bhAI, have anivRuttikaraN nAmanA navamA guNasthAnanun svarUp
sAmbhaLo. jyAn pariNAmonI adhik sthiratA chhe, AnA pahelAn AThamA guNasthAnamAn
je pariNAm kinchit chapaL hatA, te ahIn achaL thaI jAy chhe. 97.
_________________________________________________________________
1-2. upasham shreNImAn upasham ane kShapakashreNImAn kShay thAy chhe.

Page 400 of 444
PDF/HTML Page 427 of 471
single page version

background image
400 samayasAr nATak
जहां न भाव उलटि अध आवै।
सो नवमो गुनथान कहावै।।
चारितमोह जहां बहु छीजा।
सो है चरन करन पद तीजा।। ९८।।
shabdArtha– ulaTi = pAchhA pharIne. adh =nIche. chhIjA=nAsh pAmyo.
artha– jyAn chaDelA pariNAm pAchhA paDI jatA nathI, te navamun guNasthAn
kahevAy chhe. A navamA guNasthAnamAn chAritramohanIyano 1ghaNo ansh nAsh pAmI jAy
chhe, e chAritranun trIjun karaN chhe. 98.
dasamA guNasthAnanun varNan (chopAI)
कहौं दसम गुनथान दुसाखा।
जहँ सूछम सिवकी अभिलाखा।।
सूछमलोभ दसा जहँ लहिये।
सूछमसांपराय सो कहिये।। ९९।।
artha– have dasamA guNasthAnanun varNan karun chhun, jemAn AThamA ane navamA
guNasthAn peThe upasham ane kShAyik shreNInA bhed chhe. jyAn mokShanI atyant sUkShma
abhilAShAmAtra chhe, ahIn sUkShma lobhano uday chhe tethI ene sUkShma sAmparAy kahe chhe.
99.
agiyAramA guNasthAnanun varNan (chopAI)
अब उपशांतमोहगुनथाना।
कहौं तासुप्रभुता परवांना।।
जहां मोह उपशमै न भासै।
यथाख्यातचारित परगासै।। १००।।
artha– have agiyAramA guNasthAn upashAntamohanun sAmarthya kahun chhun, ahIn
mohano sarvathA upasham chhe- bilakul uday dekhAto nathI ane jIvane
yathAkhyAtachAritra pragaT thAy chhe. 100.
_________________________________________________________________
1. sUkShmalobh sivAyano.

Page 401 of 444
PDF/HTML Page 428 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 401
vaLI–(doharA)
जाहि फरसकै जीव गिर, परै करै गुन रद्द।
सो एकादसमी
दसा, उपसमकी सरहद्द।। १०१।।
artha– je guNasthAnane prApta thaIne jIv avashya paDe ja chhe ane prApta thayelA
guNano nAsh kare chhe, te upashamachAritranI charamasImA prApta agiyAramun guNasthAn chhe.
101.
bAramA guNasthAnanun varNan (chopAI)
केवलग्यान निकट जहँ आवै।
तहां जीव सबमोह खिपावै।।
प्रगटै यथाख्यात परधाना।
सो द्वादसम खीन गुनठाना।। १०२।।
artha– jyAn jIv mohano sarvathA kShay kare chhe athavA kevaLagnAn bilakul
pAse AvI jAy chhe ane yathAkhyAtachAritra pragaT thAy chhe, te kShINamoh nAmanun
bAramun guNasthAn chhe. 102.
upashamashreNInI apekShAe guNasthAnono kAL (doharA)
षट सातैंआठैं नवैं, दस एकादस थान।
अंतरमुहूरत एक वा, एक समै थिति जान।। १०३।।
artha– upashamashreNInI apekShAe chhaThThA, sAtamA, AThamA, navamA, dasamA ane
agiyAramA guNasthAnano utkRuShTa kAL antarmuhUrta athavA jaghanyakAL ek samay chhe.
103.
kShapakashreNImAn guNasthAnono kAL (doharA)
छपकश्रेनि आठैं नवैं, दस अरवलि बार।
थिति उत्कृष्ट जघन्य भी, अंतरमुहूरत काल।। १०४।।

Page 402 of 444
PDF/HTML Page 429 of 471
single page version

background image
402 samayasAr nATak
artha– kShapakashreNImAn AThamA, navamA, dasamA ane bAramA guNasthAnanI
utkRuShTa sthiti antarmuhUrta tathA jaghanya paN antarmuhUrta chhe. 104.
teramA guNasthAnanun varNan (doharA)
छीनमोह पूरन भयौ, करि चूरन चित–चाल।
अब सजोगगुनथानकी, वरनौं दसा
रसाल।। १०५।।
artha– chittanI vRuttine chUrNa karanAr kShINamoh guNasthAnanun kathan samApta thayun,
have paramAnandamay sayogaguNasthAnanI avasthAnun varNan karun chhun. 10p.
teramA guNasthAnanun svarUp (savaiyA ekatrIsA)
जाकी दुखदाता–घाती चौकरी विनसि गई,
चौकरी अधाती जरी जेवरी समान है।
प्रगट भयौ अनंतदंसन अनंतग्यान,
बीरजअनंत सुख सत्ता समाधान है।।
जामैं आउ नाम गोत वेदनी प्रकृति अस्सी,
इक्यासी चौरासी वा पचासीपरवांन है।
सो है जिन केवली जगतवासी भगवान,
ताकी जो अवस्था सो सजोगीगुनथान है।। १०६।।
shabdArtha– chaukarI = chAr. vinasi gaI = naShTa thaI gaI. anantadansan =
anant darshan. samAdhAn = samyakatva. jagatavAsI = sansArI, sharIr sahit.
artha– je munine dukhadAyak ghAtIyA chatuShka arthAt gnAnAvaraNIy,
darshanAvaraNIy, mohanIy, antarAy naShTa thaI gayA chhe ane aghAtI chatuShka baLI
gayelI sIndarInI jem shaktihIn thayA chhe, jene anantadarshan, anantagnAn, anantavIrya,
anantasukh sattA ane paramAvagADh samyakatva pragaT thayA chhe, jemane Ayu, nAm,
gotra ane vedanIyakarmonI mAtra ensI, ekayAsI, choryAsI athavA panchAsI
prakRitionI sattA rahI chhe, te kevaLagnAnI prabhu sansAramAn sushobhit thAy

Page 403 of 444
PDF/HTML Page 430 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 403
chhe ane tenI ja avasthAne 1sayogakevaLI guNasthAn kahe chhe.
visheSha– teramA guNasthAnamAn je 2panchAsI prakRitionI sattA kahevAmAn AvI
chhe, te to sAmAnya kathan chhe. koI koIne to tIrthankar prakRiti, AhArak sharIr,
AhArak angopAng, AhArak bandhan, AhArak sanghAt sahit panchAsI prakRitionI
sattA rahe chhe, paN koIne tIrthankar prakRuttinI sattA nathI hotI, to chorAsI
prakRitionI sattA rahe chhe ane koIne AhArak chatuShkanI sattA nathI rahetI ane
tIrthankar prakRitinI sattA rahe chhe ane koIne AhArak chatuShkanI sattA nathI rahetI
ane tIrthankar prakRitinI sattA rahe chhe to ekAsI prakRitionI sattA rahe chhe, tathA
koIne tIrthankar prakRiti ane AhArak chatuShka pAnchenI sattA nathI rahetI, mAtra ensI
prakRitionI sattA rahe chhe. 106.
kevaLagnAnInI mudrA ane sthiti (savaiyA ekatrIsA)
जो अडोल परजंक मुद्राधारी सरवथा,
अथवा सु काउसग्ग मुद्रा थिरपालहै।
खेत सपरस कर्म प्रकृतिकै उदै आयै,
बिना डग भरै अंतरीच्छ जाकी चाल है।।
जाकी थिति पूरव करोड़ आठ वर्ष घाटि,
अंतरमुहूरत जघन्य जग–जाल है।
सो है देव अठारह दूषन रहित ताकौं,
बानारसि कहै मेरी वंदना त्रिकाल है।। १०७।।
shabdArtha– aDol = achaL. parajank mudrA = padmAsan. kAusagga
(kAyotsarga) = UbhA Asane. antarIchchha = upar. trikAl = sadaiv.
artha– je kevaLagnAnI bhagavAne padmAsan athavA kAyotsarga mudrA dhAraN
karelI chhe, je kShetra-sparsha nAmakarmanI prakRitinA udayathI pag upADayA vinA Unche
gaman kare chhe, jemanI sansAranI sthiti utkRuShTa ek karoD pUrvamAn
3 ATh varSha
ochhAnI
_________________________________________________________________
1. ahIn man, vachan, kAyAnA sAt yog thAy chhe, tethI A guNasthAnanun nAm sayogakevaLI chhe. 2.
panchAsI prakRitionA nAm pahelA adhikAramAn kahI AvyA chhIe. 3. mokShagAmI jIvonun utkRuShTa
AyuShya chothA kALanI apekShAe ek karoD pUrvanun chhe ane ATh varShanI ummar sudhI kevaLagnAn thatun
nathI.

Page 404 of 444
PDF/HTML Page 431 of 471
single page version

background image
404 samayasAr nATak
ane jaghanya sthiti antarmuhUrtanI chhe, te sarvagnadev aDhAr doSharahit chhe. pt..
banArasIdAsajI kahe chhe ke temane mArA trikAL vandan chhe. 107.
kevaLI bhagavAnane aDhAr doSh hotA nathI (kunDaLiyA)
दूषन अठ्ठारह रहित, सो केवलि संजोग।
जनम मरन जाकै नही, नहिं निद्रा भय रोग।।
नहिं निद्रा भय रोग, सोग विस्मय न मोह मति।
जरा
खेद परस्वेद, नांहि मद बैर विषै रति।।
चिंता नांहि सनेह, नांहि जहँ प्यास न भूखन।।
थिर समाधि सुख सहित,
रहित अठ्ठारह दूषन।। १०८।।
shabdArtha– sog = shok. vismay =Ashcharya. jarA = vRuddhAvasthA. parasved
(prasved) =parasevo. saneh =rAg.
artha– janma, mRutyu, nidrA, bhay, rog, shok, Ashcharya, moh, vRuddhAvasthA, khed,
parasevo, garva, dveSh, rati, chintA, rAg, taras, bhUkh- A aDhAr doSh sayogakevaLI
jinarAjane hotA nathI ane nirvikalpa AnandamAn sadA lIn rahe chhe 108.
kevaLagnAnI prabhunA paramaudArik sharIranA atishay (kunDaLiyA)
वानी जहां निरच्छरी, सप्त धातु मल नांहि।
केस रोम नख नहिं बढैं, परम उदारिक मांहि।।
परम उदारिक मांहि, जांहि इंद्रिय विकार नसि।
यथाख्यातचारित प्रधान, थिर सुकल ध्यान ससि।।
लोकालोक प्रकास–करन केवल
रजधानी।
सो तेरम गुनथान, जहां अतिशयमय वानी।। १०९।।
shabdArtha– nirachchharI = akShar rahit. kes (kesh) = vAL. udArik
(audArik) = sthUL.

Page 405 of 444
PDF/HTML Page 432 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 40p
sasi (shashi)= chandramA.
artha– teramA guNasthAnamAn bhagavAnanI atishayavALI nirakSharI divyadhvani
khare chhe. temanun paramaudArik sharIr sAt dhAtuo ane maL-mUtrarahit hoy chhe. kesh,
rom ane nakh vadhatA nathI, IndriyonA viShayo naShTa thaI jAy chhe, pavitra
yathAkhyAtachAritra pragaT thAy chhe, sthir shukaladhyAnarUp chandramAno uday thAy chhe.
lokAlokanA prakAshak kevaLagnAn upar temanun sAmrAjya rahe chhe. 109.
chaudamA guNasthAnanA varNananI pratignA (doharA)
यह सयोगगुनथानकी, रचना कही अनूप।
अब अयोगकेवल दसा कहूं जथारथ रूप।। ११०।।
artha– A sayogI guNasthAnanun varNan karyun, have ayogakevaLI guNasthAnanun
vAstavik varNan karun chhun. 110.
chaudamA guNasthAnanun svarUp (savaiyA ekatrIsA)
जहां काहू जीवकौं असाता उदै साता नाहिं,
काहूकौं असाता नाहिं, साता उदै पाइयै।
मन वच कायसौं अतीत भयौ जहां जीव,
जाकौ जसगीत जगजीतरूप गाइयै।।
जामैं कर्म प्रकृतिकी सत्ता जोगी जिनकीनी,
अंतकाल द्वै समैमैं सकल खिपाइयै।
जाकी थिति पंच लघु अच्छर प्रमान सोई,
चौदहौं अजोगी गुनठाना ठहराइयै।। १११।।
shabdArtha– atIt = rahit. khipAIyai= kShay kare chhe. laghu=hrasva.
artha– jyAn koI jIvane 1ashAtAno uday rahe chhe shAtAno nathI raheto ane
_________________________________________________________________
1. kevaLagnAnI bhagavAnane ashAtAno uday vAnchIne vismit na thavun joIe. tyAn ashAtA karma udayamAn
shAtArUp pariName chhe.

Page 406 of 444
PDF/HTML Page 433 of 471
single page version

background image
406 samayasAr nATak
koI jIvane shAtAno uday rahe chhe ashAtAno nathI raheto. jyAn jIvane man, vachan,
kAyAnA yogonI pravRutti sarvathA shUnya thaI jAy chhe, jemanA jagatajayI hovAnA gIt
gAvAmAn Ave chhe, jemane sayogI jin samAn aghAtiyA karma-prakRitionI sattA rahe
chhe temano antanA be samayamAn sarvathA kShay
1 kare chhe, je guNasthAnano kAL hrasva pAnch
akShar jeTalo chhe, te ayogIjin chaudamun guNasthAn chhe. 111.
e pramANe chaud guNasthAn adhikAranun varNan samApta thayun.
bandhanun mUL Asrav ane mokShanun mUL samvar chhe (doharA)
चौदह गुनथानक दसा, जगवासी जिय मूल।
आस्रव संवर भाव द्वै, बंध मोखके
मूल।। ११२।।
artha– guNasthAnonI A chaud avasthAo sansArI ashuddha jIvonI chhe,
Asrav ane samvarabhAv bandh ane mokShanA mUL chhe arthAt Asrav bandhanun mUL chhe
ane samvar mokShanun mUL chhe.112.
samvarane namaskAr (chopAI)
आस्रव संवर परनति जौलौं।
जगतनिवासी चेतन तौलौं।।
आस्रव संवर विधि विवहारा।
दोऊ भव–पथ सिव–पथ धारा।। ११३।।
आस्रवरूप बंध उतपाता।
संवर ग्यान मोख–पद–दाता।।
जा संवरसौं आस्रव छीजै।
ताकौं नमस्कार अब कीजै।। ११४।।
artha– jyAnsudhI Asrav ane samvaranA pariNAm chhe, tyAn sudhI jIvano
sansAramAn nivAs chhe. te bannemAn Asrav-vidhino vyavahAr sansAr mArganI pariNati
_________________________________________________________________
1. puni chaudahen chauthe sukalabal bahattar terah hatI. (jinendra-panchakalyANak)

Page 407 of 444
PDF/HTML Page 434 of 471
single page version

background image
chaturdash guNasthAnAdhikAr 407
chhe ane samvar-vidhino vyavahAr mokShamArganI pariNati chhe. 113. Asrav bandhano
utpAdak chhe ane samvar gnAnanun rUp chhe, mokSha padane ApanAr chhe. je samvarathI
Asravano abhAv thAy chhe tene namaskAr karun chhun 114.
granthanA antamAn samvarasvarUp gnAnane namaskAr
जगतके प्रानी जीति ह्वै रह्यौ गुमानी ऐसौ,
आस्रव असुर दुखदानी महाभीम है।
ताकौ परताप खंडिवैकौं प्रगट भयौ,
धर्मकौं धरैया कर्म–रोगकौ हकीम है।।
जाकै परभाव आगै भागैं परभाव सब,
नागर नवल सुखसागरकी सीम है।
संवरकौ रूप धरै साधै सिवराह ऐसौ,
ग्यान पातसाह ताकौं मेरी तसलीम है।। ११५।।
shabdArtha– gumAnI = abhimAnI. asur= rAkShas. mahAbhIm = atyant
bhayAnak. paratAp (pratAp) = tej. khanDivaikau = naShTa karavA mATe. hakIm = vaidya.
parabhAv (prabhAv) = parAkram. parabhAv = pudgalajanit vikAr. nAgar = chatur.
naval = navIn. sIm = maryAdA. pAtashAh= bAdashAh. tasalIm = vandan.
artha– AsravarUp rAkShas jagatanA jIvone potAne vash karIne abhimAnI
thaI rahyo chhe, je atyant dukhadAyak ane mahA bhayankar chhe, teno vaibhav naShTa karavAne
je utpanna thayo chhe, je dharmano dhArak chhe, karmarUp rog mATe je vaidasamAn chhe, jenA
prabhAv AgaL paradravyajanit rAg-dveSh Adi vibhAv dUr bhAge chhe, je atyant
pravIN ane anAdikALathI prApta karyun nahotun tethI navIn chhe, je sukhanA samudranI
sImAne prApta thayun chhe, jeNe samvaranun rUp dhAraN karyun chhe, je mokShamArgano sAdhak chhe,
evA gnAnarUp bAdashAhane mArA praNAm chhe. 11p.

Page 408 of 444
PDF/HTML Page 435 of 471
single page version

background image
408 samayasAr nATak
teramA adhikArano sAr
jevI rIte saphed vastra upar judA judA rangonun nimitta maLavAthI te anekAkAr
thAy chhe, tevI ja rIte shuddhabuddha AtmA sAthe anAdikALathI moh ane yogano sambandh
hovAthI tenI sansArI dashAmAn, anek avasthAo thAy chhe, temanun ja nAm guNasthAn
chhe. joke te anek chhe paN shiShyone sambodhavA mATe shrIgurue 14 batAvyA chhe. A
guNasthAn jIvanA svabhAv nathI, paN ajIvamAn hotA nathI, jIvamAn ja hoy chhe tethI
jIvanA vibhAv chhe athavA em kahevun joIe ke vyavahAranayathI guNasthAnonI
apekShAe sansArI jIvonA chaud bhed chhe.
pahelA guNasthAnamAn mithyAtva, bIjAmAn anantAnubandhI, trIjAmAn
mishramohanIyano uday mukhyapaNe rahe chhe ane chothA guNasthAnamAn mithyAtva,
anantAnubandhI ane mishramohanIyano, pAnchamAmAn apratyAkhyAnAvaraNIyano, chhaThThAmAn
pratyAkhyAnAvaraNIyano anuday rahe chhe. sAtamA, AThamA ane navamAmAn sanjvalanano
kramapUrvak mand, mandatar ane mandatam uday rahe chhe. dasamAmAn sanjvalan sUkShmalobh
mAtrano uday ane anya sarvamohano kShay chhe. agiyAramAmAn sarvamohano upasham
ane bAramAmAn sarva mohano kShay chhe. ahIn sudhI chhadmastha avasthA chhe, kevaLagnAnano
vikAs nathI. teramAmAn pUrNagnAn chhe parantu yogo dvArA Atmapradesh sakamp hoy chhe,
ane chaudamA guNasthAnamAn kevaLagnAnI prabhunA Atmapradesh paN sthir thaI jAy chhe.
badhA guNasthAnomAn jIv sadeh
1 rahe chhe, siddha bhagavAn guNasthAnonI kalpanAthI
rahit chhe, tethI guNasthAn jIvanun nij-svarUp nathI, par chhe, parajanit chhe, -em
jANIne guNasthAnonA vikalpothI rahit shuddha buddha AtmAno anubhav karavo joIe.
_________________________________________________________________
1. vigrahagatimAn kArmAN ane taijas sharIrano sambandh rahe chhe.

Page 409 of 444
PDF/HTML Page 436 of 471
single page version

background image


granth samApti ane antim prashasti
(chopAI)
भयौ ग्रंथ संपूरन भाखा।
वरनी गुनथानककी साखा।।
वरनन और कहांलौं कहियै।
जथा सकति कहि चुप ह्वै रहियै।। १।।
artha– bhAShAno samayasAr granth samApta thayo ane guNasthAn adhikAranun
varNan karyun. enun visheSh keTalun varNan karIe? shakti anusAr kahIne chup thaI javun
uchit chhe. 1.
(chopAI)
लहिये ओर न ग्रंथ उदधिका।
ज्यौं ज्यौं कहियै त्यौं त्यौं अधिका।।
तातैं नाटक अगम अपारा।
अलप कवीसुरकी मतिधारा।। २।।
artha– grantharUp samudrano pAr pAmI shakAto nathI, jem jem kathan karatA
jaIe tem tem vadhato ja jAy chhe, kAraN ke nATak aparampAr chhe ane kavinI buddhi
tuchchha chhe. 2.
visheSha– ahIn granthane samudranI upamA ApI chhe ane kavinI buddhine nAnI
nadInI upamA chhe.
(doharA)
समयसार नाटक अकथ, कविकी मति लघु होइ।
तातैं कहत बनारसी,
पूरन कथै न कोइ।। ३।।

Page 410 of 444
PDF/HTML Page 437 of 471
single page version

background image
410 samayasAr nATak
artha– samayasAr nATakanun varNan mahAn chhe ane kavinI buddhi thoDI chhe, tethI
panDit banArasIdAsajI kahe chhe ke tene koI pUrepUrun kahI shakatA nathI. 3.
granth–mahimA (savaiyA ekatrIsA)
जैसैं कोऊ एकाकी सुभट पराक्रम करि,
जीतै किहि भांति चक्रि कटकसौं लरनौ।
जैसैं कोऊ परवीन तारू भुजभारू नर,
तरै कैसै स्वयंभूरमन सिंधु तरनौ।।
जैसैं कोऊ उद्दमी उछाह मनमांहि धरै,
करै कैसै कारज विधाताकैसौ करनौ।
तैसैं तुच्छ मति मोरी तामैं कविकला थोरी,
नाटक अपार मैं कहांलौं याहिवरनौ।। ४।।
artha– jo koI ekalo yoddho potAnA bAhubaLathI chakravartInI senA sAthe laDe
to te kevI rIte jItI shake? athavA koI jaLatAriNI vidyAmAn kushaL manuShya
svayambhUramaN samudra taravA Ichchhe, to kevI rIte pAr pAmI shake? athavA koI udyamI
manuShya manamAn utsAhit thaIne vidhAtA
1 jevun kAm karavA Ichchhe, to kevI rIte karI
shake? tevI ja rIte mArI buddhi alpa chhe athavA kAvya-kaushalya ochhun chhe ane nATak
mahAn chhe, enun hun kyAn sudhI varNan karun? 4.
jIv–naTano mahimA (savaiyA ekatrIsA)
जैसे वट वृच्छ एक, तामैं फल हैं अनेक,
फल फल बहु बीज, बीज बीज वट है।
वटमांही फल, फल मांही बीज तामैं वट,
कीजै जो विचार, तौ अनंतता अघट है।।
_________________________________________________________________
1. ahIn draShTAnt mAtra grahaN karyun chhe.

Page 411 of 444
PDF/HTML Page 438 of 471
single page version

background image
granth samApti ane antim prashasti 411
तैसै एक सत्तामैं, अनंत गुन परजाय,
पर्जैमैं अनंत नृत्य तामैंऽनंत ठटहै।
ठटमैं अनंतकला, कलामैं अनंतरूप,
रूपमैं अनंत सत्ता, ऐसौ जीव नट है।। ५।।
artha– jevI rIte ek vaDanA jhAD par anek phaL hoy chhe, pratyek phaLamAn
ghaNA bIj ane pratyek bIjamAn pAchhun vaDanA jhADanun astitva rahe chhe ane buddhithI
vichAravAmAn Ave to pAchhun te vaDavRukShamAn ghaNA phaL ane pratyek phaLamAn anek bIj
ane pratyek bIjamAn vaDavRukShanI sattA pratIt thAy chhe. A rIte vaDavRukShanA
anantapaNAno chheDo-patto maLato nathI. tevI ja rIte jIvarUpI naTanI ek sattAmAn
anant guN chhe, pratyek guNamAn anant paryAyo chhe, pratyek paryAyamAn anant nRitya chhe,
pratyek nRityamAn anant khel chhe, pratyek khelamAn anant kaLA chhe ane pratyek kaLAnI
anant AkRutio chhe, -A rIte jIv ghaNun ja vilakShaN nATak karanAr chhe. pa.
(doharA)
ब्रह्मग्यान आकासमैं,उड़ै सुमति खग होइ।
यथा सकति उद्दिम करै, पार न पावै कोइ।। ६।।
artha– brahmagnAnarUpI AkAshamAn jo shrutagnAnarUpI pakShI shakti anusAr
UDavAno prayatna kare, to kadI ant pAmI shakato nathI. 6.
(chopAI)
ब्रह्मग्यान–नभ अंत न पावै।
सुमति परोछ कहांलौं धावै।।
जिहि विधि समयसार जिनि कीनौं।
तिनके नाम कहौं अब तीनौं।। ७।।
artha– brahmagnAnarUp AkAsh anant chhe ane shrutagnAn parokSha chhe, kayAn sudhI
doD lagAve? have jemaNe samayasAranI jevI rachanA karI chhe te traNenA nAm kahun chhun.
7.

Page 412 of 444
PDF/HTML Page 439 of 471
single page version

background image
412 samayasAr nATak
traN kavionA nAm (savaiyA ekatrIsA)
कुंदकुंदाचारिज प्रथम गाथाबद्ध कंरि,
समैसार नाटक विचारि नाम दयौहै।
ताहीकी परंपरा अमृतचंद्र भये तिन,
संसकृत कलस सम्हारि सुख लयौ है।।
प्रगटयौ बनारसी गृहस्थ सिरीमाल अब,
किये हैं कवित्त हियै बोधिबीजबयौ है।
सबद अनादि तामैं अरथ अनादि जीव,
नाटक अनादि यौं अनादि ही कौ भयौ है।। ८।।
artha– Ane pahelAn svAmI kundakundAchArye prAkRit gAthA chhandamAn rachyun, ane
samayasAr nAm rAkhyun. temanI ja rachanA par temanI ja AmnAyanA svAmI ane
amRutachandrasUri sanskRitabhAShAnA kaLash rachIne prasanna thayA. pachhI shrImAL jAtimAn
panDit banArasIdAsajI shrAvakadharmanA pratipAlak thayA, temaNe kavittAonI rachanA
karIne hRudayamAn gnAnanun bIj vAvyun Am to shabda anAdi chhe teno padArtha anAdi chhe,
jIv anAdi chhe, nATak anAdi chhe, tethI nATak samayasAr anAdikALathI ja chhe. 8.
sukavinun lakShaN (chopAI)
अब कछु कहौं जथारथ वानी।
सुकवि कुकविकी कथा कहानी।।
प्रथमहिं सुकवि कहावैसोई।
परमारथ रस वरनै जोई।। ९।।
कलपितबात हियै नहिं आनै।
गुरुपरंपरा रीति बखानै।।
सत्यारथ सैलि नहिं छंडै।
मृषावादसौं प्रीति न मंडै।। १०।।

Page 413 of 444
PDF/HTML Page 440 of 471
single page version

background image
granth samApti ane antim prashasti 413
artha– have sukavi ane kukavinI thoDIk vAstavik charchA karun chhun. temAn
sukavinI pratham shreNI chhe. teo pAramArthik rasanun varNan kare chhe, manamAn kapoLakalpanA
karatA nathI ane RuShi-paramparA anusAr kathan kare chhe. satyArtha-mArgane chhoDatA nathI
ane asatya kathanamAn prem joDatA nathI. 9-10.
(doharA)
छंद सबद अच्छर अरथ, कहै सिद्धांत प्रवांन।
जो इहि विधि रचना रचै, सो है सुकवि सुजान।। ११।।
artha– je chhand, shabda, akShar, arthanI rachanA siddhAnt anusAr kare chhe te
gnAnI sukavi chhe. 11.
kukavinun lakShaN (chopAI)
अब सुनु कुकवि कहैं है जेसा।
अपराधी हिय अंध अनेसा।।
मृषाभाव रस वरनै हितसौं।
नईउकति उपजावैं चितसौं।। १२।।
ख्याति लाभ पूजा मन आनै।
परमारथ–पथ भेद नजानै।।
वानी जीव एक करि बूझै।
जाकौ चित जडग्रंथ न सूझै।। १३।।
artha– have kukavi kevA hoy chhe te kahun chhun, te sAmbhaLo. te pApI hRudayano,
andh ane haThAgrahI hoy chhe; tenA manamAn je navI kalpanAo Upaje chhe tenun ane
sAnsArik rasanun varNan khUb premathI kare chhe, te mokShamArgano marma jANato nathI ane
manamAn khyAti, lAbh, pUjA AdinI IchchhA rAkhe chhe. chhe. te vachanane AtmA jANe chhe,
hRudayano mUrkha hoy chhe, tene shAstragnAn nathI.12-13.