Natak Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 11-35 (Jiv Dvar); Pratham adhikaarno saar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 24

 

Page 34 of 444
PDF/HTML Page 61 of 471
single page version

background image
34 samayasār nāṭak
māṭe nikṣhep paṇ niṣhprayojan chhe, eṭalun ja nahi ā traṇe anubhavanī dashāmān bādhā
kare chhe parantu temane hāni karanār samajīne pratham avasthāmān chhoḍavāno upadesh nathī,
kemake emanā vinā padārthanun gnān thaī shakatun nathī. ā nay ādi sādhak chhe ane
anubhav sādhya chhe, jem daṇḍ, chakra ādi sādhano vinā ghaḍānī utpatti thatī nathī.
parantu jevī rīte ghaṭ padārtha siddha thayā pachhī daṇḍ, chakra ādi viḍambanārūp ja thāy chhe
tevī ja rīte anubhav prāpta thayā pachhī nay-nikṣhep ādinā vikalpa hānikārak chhe.
10.
shuddhanayanī apekṣhāe jīvanun svarūp (aḍilla)
आदि अंत पूरन–सुभाव–संयुक्तहै।
पर–सरूप–परजोग–कल्पनामुक्त है।।
सदा एकरस प्रगट कही है
जैनमैं।
सुद्धनयातम वस्तु विराजै बेनमैं।। ११।।
shabdārthaḥ– ādi ant=sadaiv. jog=sanyog. kalpanāmukta=kalpanāthī rahit.
arthaḥ– jīv, ādi avasthā nigodathī māṇḍīne ant avasthā siddhaparyāy sudhī
potānā paripūrṇa svabhāvathī sanyukta chhe, paradravyonī kalpanāthī rahit chhe, sadaiv ek
chaitanyarasathī sampanna chhe em shuddhanayanī apekṣhāe jinavāṇīmān kahyun chhe.
hitopadesh kavitta (31 mātrā)
सदगुरु कहै भव्यजीवनिसौं,
तोरहु तुरित मोहकी जेल।
_________________________________________________________________
आत्मस्वभावं परभावभिन्नमापूर्णमाद्यन्तविमुक्तमेकं।
विलीनसङ्कल्पविकल्पजालं प्रकाशयन् शुद्धनयोऽभ्युदेति।। १०।।
न हि विद्धति बद्धस्पृष्टभावादयोऽमी।
स्फुटमुपरि तरन्तोऽऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठां।
अनुभवतु तमेव द्योतमानं समन्तात्
जगदपगतमोहीभूय सम्यक्स्वभावं।। ११।।

Page 35 of 444
PDF/HTML Page 62 of 471
single page version

background image
jīvadvār 3p
समकितरूप गहौ अपनौं गुन,
करहु सुद्ध अनुभवकौ खेल।।
पुदगलपिंड भाव रागादिक,
इनसौं नहीं तुम्हारौ मेल।
ए जड़ प्रगट गुपत तुम चेतन,
जैसैंभिन्न तोय अरु तेल।। १२।।
shabdārthaḥ– torahu=toḍī nākho. gahau=grahaṇ karo. gupat (gupta)=arūpī.
toy=pāṇī.
arthaḥ– bhavya jīvone shrīguru upadesh kare chhe ke shīdhra mohanun bandhan toḍī
nākho, potāno samyakatva guṇ grahaṇ karo ane shuddha anubhavamān masta thaī jāv.
pudgal dravya ane rāgādik bhāvo sāthe tamāre koī sambandh nathī. e spaṣhṭa achetan
chhe ane tame arūpī chaitanya chho tathā pāṇīthī bhinna telanī peṭhe temanāthī judā chho.
12.
samyagdraṣhṭinā vilāsanun varṇan (savaiyā ekatrīsā)
कोऊ बुध्धिवंत नर निरखै सरीर–घर,
भेदग्यानद्रष्टिसौं विचारै वस्तु–वासतौ।
अतीत अनागत वरतमान मोहरस,
भीग्यौ चिदानंद लखै बंधमैं विलासतौ।।
बंधकौ विदारि महा मोहकौ सुभाउ डारि,
आतमाकौ ध्यान करै देखै परगासतौ।
_________________________________________________________________
भूत भान्तमभूतमेव रभसा निर्भिद्य बन्धं सुधी–
र्यद्यन्तः किल कोऽप्यहो कलयति व्याहत्य मोहं हठात्।
आत्मात्मानुभवैकगम्यमहिमा व्यक्तोऽयमास्ते ध्रुवं
नित्यं कर्मकलङ्कपङ्कविकलोदेवः स्वयं शाश्वतः।। १२।।

Page 36 of 444
PDF/HTML Page 63 of 471
single page version

background image
36 samayasār nāṭak
करम–कलंक–पंकरहित प्रगटरूप,
अचल अबाधित विलोकै देव सासतौ।। १३।।
shabdārthaḥ– vidāri=naṣhṭa karīne. paṅk=kīchaḍ. bhedagnān=ātmāne sharīr
ādithī bhinna jāṇavo.
arthaḥ– koī vidvān manuṣhya sharīrarūpī gharane jue ane bhedagnānanī draṣhṭithī
sharīrarūpī gharamān rahenār ātmavastuno vichār kare to pahelān bhūt, vartamān,
bhaviṣhya e traṇe kāḷe mohathī rañjit ane karmabandhamān kriḍā karatā ātmāno nishchay
kare, tyār pachhī mohanā bandhanano nāsh kare ane mohī svabhāv chhoḍīne
ātmadhyānamān anubhavano prakāsh kare; tathā karmakalaṅkanā kādavathī rahit achaḷ,
abādhit, shāshvat potānā ātmadevane pratyakṣha dekhe. 13.
guṇ–guṇī abhed chhe, e vichāravāno upadesh kare chhe. (savaiyā tevīsā)
सुद्धनयातम आतमकी,
अनुभूति विज्ञान–विभूति है सोई।
वस्तु विचारत एक पदारथ,
नामके भेद कहावत दोई।।
यौं सरवंग सदा लखि आपुहि,
आतम–ध्यान करै जब कोई।
मेटि असुद्ध विभावदसा तब,
सुद्ध सरूपकी प्रापति होई।। १४।।
shabdārthaḥ– vibhāv=paravastunā sanyogathī je vikār thāy chhe.
vibhūti=sampatti.
arthaḥ– shuddhanayanā viṣhayabhūt ātmāno anubhav ja gnānasampadā chhe, ātmā
_________________________________________________________________
आत्मानुभूतिरिति शुध्धनयात्मिका या
ज्ञानानुभूतिरियमेव किलेति बुध्ध्वा।
आत्मानमात्मनि निवेश्य सुनिष्प्रकम्प
मेकोऽस्ति नित्यमवबोधधनः समन्तात्।। १३।।

Page 37 of 444
PDF/HTML Page 64 of 471
single page version

background image
jīvadvār 37
ane gnānamān nāmabhed chhe, vastubhed nathī, ātmā guṇī chhe, gnān guṇ chhe, tethī
guṇī ane guṇane oḷakhīne jyāre koī ātmadhyān kare chhe tyāre tenī rāgādi
ashuddha avasthā nāsh pāmīne shuddha avasthā prāpta thāy chhe.
bhāvārthaḥ– ātmā guṇī chhe ane gnān teno guṇ chhe, emanāmān vastubhed
nathī. jem agnino guṇ uṣhṇatā chhe, jo koī agni ane uṣhṇatāne bhinna pāḍavā
īchchhe to te bhinna thaī shakatā nathī; tevī ja rīte gnān ane ātmāno sahabhāvī
sambandh chhe paṇ nāmabhed jarūr chhe ke ā guṇī chhe ane ā teno guṇ chhe. 14.
gnānīonun chintan. (savaiyā ekatrīsā)
अपनैंही गुन परजायसौं प्रवाहरूप,
परिनयौ तिहुं काल अपनै अधारसौं।
अन्तर–बाहर–परकासवान एकरस,
खिन्नता न गहै भिन्न रहै भौ–विकारसौं।।
चेतनाके रस सरवंग भरि रह्यौ जीव,
जैसे लौंन–कांकर र्भयो है रस खारसौं।
पूरन–सुरूप अति उज्जल विग्यानघन,
मोकौं होहु प्रगट विसेस निरवारसौं।। १५।।
shabdārthaḥ– khinnatā=nyūnatā. bhau (bhav)=sansār. laun-kāṅkar=mīṭhānī
kaṇī. niravārasaun=kṣhayathī.
arthaḥ– jīv padārtha sadaiv potānā ja ādhāre rahe chhe ane potānā ja dhārā-
pravāh guṇ-paryāyomān pariṇaman kare chhe, bāhya ane abhyantar ekasarakho prakāshit
rahe chhe, kadī ghaṭato nathī, te sansāranā vikārothī bhinna chhe, temān chaitanyaras evo
_________________________________________________________________
अखण्डितमनाकुलं ज्वलदनन्तमन्तर्बहि–
र्महः परममस्तु नः सहजमुद्विलासं सदा।
चिदुच्छलननिर्भरं सकलकालमालम्बते
यदेकरसमुल्लसल्लवणखिल्यलीलायितं।। १४।।

Page 38 of 444
PDF/HTML Page 65 of 471
single page version

background image
38 samayasār nāṭak
ṭhānsoṭhāns bharyo chhe jevī rīte mīṭhānī gāṅgaḍī khārāshathī bharapūr hoy chhe. āvo
paripūrṇa svarūp, atyant nirvikār, vignānaghan ātmā mohanā atyant kṣhayathī mane
pragaṭ thāo. 1p.
sādhya–sādhakanun svarūp athavā dravya ane guṇ–paryāyonī abhed vivakṣhā.
(kavitta)
जंह ध्रुवधर्म कर्मछय लच्छन,
सिद्धि समाधि साधिपद सोई।
सुद्धपयोग जोग महिमंडित
साधक ताहि कहै सब कोई।।
यौं परतच्छ परोच्छ रूपसौं,
साधक साधि अवस्थादोई।
दुहुकौ एक ग्यान संचय करि,
सेवै सिववंछक थिरहोई।। १६।।
shabdārthaḥ– dhruvadharma=avināshī svabhāv. sādhya=je īṣhṭa, abādhit ane
asiddha hoy. suddhapayog=vītarāg pariṇati. sivavañchhak=mokṣhano abhilāṣhī.
thir=sthir.
arthaḥ– sarva karma-samūhathī rahit ane avināshī svabhāv sahit siddhapad
sādhya chhe ane man. vachan, kāyānā yogosahit shuddhopayogarūp avasthā sādhak chhe.
temān ek pratyakṣha ane ek parokṣha chhe; ā banne avasthāo ek jīvanī chhe, em
je grahaṇ kare chhe te ja mokṣhano abhilāṣhī sthir-chitta thāy chhe.
bhāvārthaḥ– siddha avasthā sādhya chhe ane arahant, sādhu, shrāvak, samyakatvī
ādi avasthāo *sādhak chhe; emān pratyakṣha-parokṣhano bhed chhe. ā badhī avasthāo
ek jīvanī chhe em jāṇanār ja samyagdraṣhṭi hoy chhe. 16.
_________________________________________________________________
*pūrva avasthā sādhak ane uttar avasthā sādhya hoy chhe.
एष ज्ञानघनोनित्यमात्मा सिद्धिमभीप्सुभिः।
साध्य–साधकभावेन द्विधैकः समुपास्यताम्।। १५।।

Page 39 of 444
PDF/HTML Page 66 of 471
single page version

background image
jīvadvār 39
dravya ane guṇ–paryāyonī bhed–vivakṣhā.(kavitta)
दरसन–ग्यान–चरन त्रिगुनातम,
समलरूप कह्यिे विवहार।
निहचै–द्रष्टि एकरस चेतन,
भेदरहित अविचल अविकार।
सम्यकदसा प्रमान उभै नय,
निर्मल समल एक हीबार।
यौं समकाल जीवकी परिनति,
कहैंजिनेंद गहै गनधार।। १७।।
shabdārthaḥ– samal=ahīn samal shabdathī asatyārtha, abhūtārthanun prayojan chhe.
nirmal=ā shabdathī ahīn satyārtha, bhūtārthanun prayojan chhe. ubhai nay=banne nay
(nishchayanay ane vyavahāranay). ganadhār=gaṇadhar (samavasaraṇanā pradhān āchārya).
arthaḥ– vyavahāranayathī ātmā darshan, gnān, chāritra-e traṇ guṇarūp chhe; ā
vyavahāranay nishchayanayanī apekṣhāe abhūtārtha chhe, nishchayanayathī ātmā ek
chaitanyarasasampanna, abhed, nitya ane nirvikār chhe. ā banne nishchay ane
vyavahāranay samyagdraṣhṭine ek ja kāḷamān pramāṇ chhe; evī ek ja samayamān jīvanī
nirmaḷ ane samaḷ pariṇati jinarāje kahī chhe ane gaṇadhar svāmīe dhāraṇ karī
chhe. 17.
vyavahāranayathī jīvanun svarūp (doharā)
एकरूप आतम दरव, ग्यान चरन द्रग तीन।
भेदभाव परिनामसौं, विवहारै सु मलीन।। १८।।
_________________________________________________________________
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रित्वादेकत्वतः स्वयम्।
मेचकोऽमेचकश्चापि सममात्मा प्रमाणतः।। १६।।
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः।
एकोऽपि त्रिस्वभावत्वाद्व्यवहारेण मेचकः।। १७।।

Page 40 of 444
PDF/HTML Page 67 of 471
single page version

background image
40 samayasār nāṭak
arthaḥ– ātmadravya ekarūp chhe, tene darshan, gnān, chāritra-traṇ bhedarūp kahevun te
vyavahār *nay chhe-asatyārtha chhe. 18.
nishchayanayathī jīvanun svarūp (doharā)
जदपि समल विवहारसौं, पर्ययं–सकति अनेक।
तदपि नियत–नय देखिये, सुद्ध
निरंजन एक।। १९।।
shabdārthaḥ– niyat=nishchay. nirañjan=karmamaḷ rahit.
arthaḥ– joke vyavahāranayanī apekṣhāe ātmā anek guṇ ane paryāyavāḷo
chhe to paṇ
nishchayanayathī jovāmān āve to ek, shuddha, nirañjan ja chhe. 19.
shuddha nishchayanayathī jīvanun svarūp(doharā)
एक देखिये जानिये, रमि रह्यिे इक ठौर।
समल विमल न विचारिये, यहै सिद्धि नहि और।। २०।।
shabdārthaḥ– rami rahiye=vishrām levo. īk ṭhaur=ek sthān.
arthaḥ– ātmāne ekarūp shraddhavo athavā ekarūp ja jāṇavo joīe tathā
ekamān ja vishrām levo joīe, nirmaḷ-samaḷano vikalpa na karavo joīe. emān
ja sarvasiddhi chhe, bījo upāy nathī.
bhāvārthaḥ– ātmāne nirmaḷ-samaḷanā vikalpa rahit ekarūp shraddhavo te
samyagdarshan chhe, ekarūp jāṇavo te samyakgnān chhe ane ekarūpamān ja sthir thavun te
samyakchāritra chhe, e ja mokṣhano upāy chhe. 20.
_________________________________________________________________
*doharā - je te bhed vikalpa hain, te te sab vivahār;
nirābādh nirakalpa so, nishchay nay niradhār.
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः।
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः।। १८।।
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः।
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा।। १९।।

Page 41 of 444
PDF/HTML Page 68 of 471
single page version

background image
jīvadvār 41
shuddha anubhavanī prashansā (savaiyā ekatrīsā)
जाकै पद सोहत सुलच्छन अनंत ग्यान
विमल विकासवंत ज्योति लहलही है।
यद्यपि त्रिविधरूप विवहारमैं तथापि
एकता न तजै यौ नियत अंग कही है।।
सो है जीव कैसीहुं जुगतिकै सदीव ताके,
ध्यान करिबेकौं मेरी मनसा उनही है।
जाते अविचल रिद्धि होत और भांति सिद्धि,
नाहीं नाहीं नाहीं यामैं धोखो नाहीं सही है।। २१।।
shabdārthaḥ– jugati=yukti, manasā=abhilāṣhā. unahī hai=taiyār thaī chhe.
avichal riddhi=mokṣha. dhokho=sandeh.
arthaḥ– ātmā anant gnānarūp lakṣhaṇathī lakṣhit chhe, tenā gnānanī nirmaḷ
prakāshavāḷī jyoti jagī rahī chhe, joke te vyavahāranayathī traṇarūpe* chhe topaṇ
nishchayanayathī ek ja rūp chhe, tenun koī paṇ yuktithī sadā dhyān karavāne mārun chitta
utsāhī banyun chhe, enāthī ja mokṣha prāpta thāy chhe ane koī bījo upāy kārya siddha
thavāno nathī! nathī!! nathī
*!!! emān koi shaṅkā nathī, bilakul satya chhe. 21.
gnātānī avasthā (savaiyā ekatrīsā)
कै अपनौं पद आप संभारत,
कै गुरुके मुखकी सुनि बानी।
_________________________________________________________________
*darshan, gnān, chāritra, *ahīn vāramvār ‘nathī’ em kahīne kathananun samarthan karyun chhe.
कथमपि समुपात्तत्रित्वमप्येकतायाः अपतितमिदमात्मज्योतिरुद्गच्छदच्छम्।
सततमनुभवामोऽनन्तचैतन्यचिह्नं न खलु न खलु यस्मादन्यथा साध्यसिद्धिः।। २०।।

Page 42 of 444
PDF/HTML Page 69 of 471
single page version

background image
42 samayasār nāṭak
भेदविग्यान जग्यो जिन्हिकै,
प्रगटी सुविवेक–कला–रसधानी।।
भाव अनंत भए प्रतिबिंबित,
जीवन मोख दसा ठहरानी।
ते नर दर्पन ज्यौं अविकार,
रहैं थिररूप सदा सुखदानी।। २२।।
shabdārthaḥ– rasadhānī=shakti.jīvane mokh dashā=jāṇe ahīn ja mokṣha prāpta karī
chukayā.
arthaḥ– potānī jāte potānun svarūp sambhāḷavāthī* athavā shrīgurunā
mukhāravind dvārā upadesh sāmbhaḷavāthī* jemane bhedagnān jāgrat thayun chhe arthāt svapar
vivekanī gnānashakti pragaṭ thaī chhe, te mahātmāone jīvanamukta avasthā prāpta thaī
jāy chhe. temanā nirmaḷ darpaṇ jevā svachchha ātmāmān anant bhāv jhaḷake chhe parantu
tenāthī kāī vikār thato nathī. teo sadā ānandamān masta rahe chhe. 22.
bhedagnānano mahimā (savaiyā ekatrīsā)
याही वर्तमानसमै भव्यनिकौ मिटौ मौह,
लग्यौ है अनादिकौ पग्यौ है कर्ममलसौं।
उदै करै भेदज्ञान महा रुचिकौ निधान,
उरकौ उजारौ भारौ न्यारौ दुंद–दलसौं।।
_________________________________________________________________
*ā naisargik samyagdarshan chhe. *ā adhigamaj samyagdarshan chhe.
कथमपि हि लभन्ते भेदविज्ञानमूला – मचलितमनुभूतिं ये स्वतो वन्यतो वा।
प्रतिफलननिमग्नाऽनन्तभावस्वभावै – र्मुकुरवदविकारा संततं स्युस्त
एव।। २१।।
त्यजतु जगदिदानीं मोहमाजन्मलीढं
रसयतु रसिकानां रोचनं ज्ञानमुद्यत्।
इह कथमपि नात्माऽनात्मना साकमेकः
किल कलयति काले क्वापि तादात्म्यवृत्तिम्।। २२।।

Page 43 of 444
PDF/HTML Page 70 of 471
single page version

background image
jīvadvār 43
जातैं थिर रहै अनुभौ विलास गहै फिरि,
कबहूं अपनपौ न कहै पुदगलसौं।
यहै करतूति यौं जुदाई करैं जगतसौं,
पावक ज्यौं भिन्न करै कंचन उपलसौं।। २३।।
shabdārthaḥ– nidhān=khajāno. dund (dvandva)=sanshay. upal= patthar. mahāruchi=draḍh
shraddhān. jagat=janma-maraṇarūp sansār.
arthaḥ– ā samaye ja bhavya jīvono anādikāḷathī lāgelo ane karmamaḷathī
maḷelo moh naṣhṭa thaī jāv. e naṣhṭa thaī javāthī hr̥udayamān mahāprakāsh karanār,
sanshay-samūhane maṭāḍanār, draḍh shraddhānanī ruchi-svarūp bhed-vignān pragaṭ thāy chhe.
enāthī svarūpamān vishrām ane anubhavano ānand maḷe chhe tathā sharīrādi pudgal
padārthomān kadī ahambuddhi rahetī nathī. ā kriyā temane sansārathī evī rīte bhinna karī
nākhe chhe jem agni suvarṇane kiṭṭikā (patthar) thī bhinna karī de chhe. 23.
paramārthanī shikṣhā (savaiyā ekatrīsā)
बानारसी कहै भैया भव्य सुनो मेरी सीख,
कैहूं भांति कैसैंहूंके ऐसौ काजु कीजिए।
एकहू मुहूरत मिथ्यातकौ विधुंस होइ,
ग्यानकौं जगाइ अंस हंस खोजि लीजिए।
वाहिकौ विचार वाकौ ध्यान यहै कौतूहल,
यौंही भरि जनम परम रस पीजिए।
_________________________________________________________________
अयि कथमपि मृत्वा तत्त्वकौतूहली स–
न्ननुभव भव मूर्त्तेः पार्श्ववर्ती मुहूर्त्तम्।
पृथगथ विलसंतं स्वं समालोक्य येन
त्यजसि झगिति मूर्त्त्या साकमेकत्वमोहं।। २३।।

Page 44 of 444
PDF/HTML Page 71 of 471
single page version

background image
44 samayasār nāṭak
तजि भव–वासकौ विलास सविकाररूप,
अंतकरि मौहकौ अनंतकाल जीजिए।। २४।।
shabdārthaḥ– kaihun bhānti=koī paṇ upāyathī. kaisain hūṅkai=pote koī prakārano
banīne. hans=ātmā. kautūhal=kriḍā. bhav-vāsakau vilās=janma-maraṇamān bhaṭakavun.
anantakāḷ jījie=amar thaī jāv arthāt siddhapad prāpta karo.
arthaḥ– pt.. banārasīdāsajī kahe chhe- he bhāī bhavya! māro upadesh sāmbhaḷo ke
koī paṇ upāyathī ane koī paṇ prakārano banīne evun kām kar jethī mātra
antarmuhūrtane
*māṭe mithyātvano uday na rahe, gnānano ansh jāgrat thāy,
ātmasvarūpanī oḷakhāṇ thāy. jindagībhar teno ja vichār, tenun ja dhyān, tenī ja
līlāmān paramarasanun pān karo ane rāg-dveṣhamay sansāranun paribhramaṇ chhoḍīne tathā
mohano nāsh karīne siddhapad prāpta karo. 24.
tīrthaṅkar bhagavānanā sharīranī stuti (savaiyā ekatrīsā)
जाके देह–द्युतिसौं दसौं दिसा पवित्र भई,
जाके तेज आगैं सब तेजवंत रुके हैं।
जाकौ रुप निरखि थकित महा रूपवंत,
जाकी वपु–वाससौं सुवास और लुके हैं।।
जाकी दिव्यधुनि सुनि श्रवणकौं सुख होत,
जाके तन लच्छन अनेक आइ ढुके हैं।
_________________________________________________________________
* be ghaḍī arthāt 48 miniṭamān ek samay ochho.
कान्त्यैव स्नपयन्ति ये दशदिशो धाम्ना निरुधन्ति ये
धामोद्दाममहस्विनां जनमनो मुष्णन्ति रुपेण च।
दिव्येन ध्वनिना सुखं श्रवणयोः साक्षात्क्षरन्तोऽमृतम्
वन्द्यास्तेऽष्टसहस्रलक्षणधरास्तीर्थेश्वराः सूरयः।। २४।।

Page 45 of 444
PDF/HTML Page 72 of 471
single page version

background image
jīvadvār 4p
तेई जिनराज जाके कहे विवहार गुन,
निहचै निरखि सुद्ध चेतनसौं चुके हैं।। २५।।
shabdārthaḥ– vapu-vāsasaun=sharīranī gandhathī. luke=chhupāī gayā. ḍhuke=pravesh karyo.
chuke=judā.
arthaḥ– jemanā sharīranī ābhā (tej) thī dashe dishāo pavitra thāy chhe,
jenā tej āgaḷ badhā tejavāḷāo1 lajjit thāy chhe, jemanun rūp joīne
mahārūpavān2 hār māne chhe. jemanā sharīranī sugandh pāse badhī sugandh3 chhupāī jāy
chhe, jemanī divyavāṇī sāmbhaḷavāthī kānone sukh thāy chhe, jemanā sharīramān anek
shubh lakṣhaṇo
4 āvī vasyān chhe; evā tīrthaṅkar bhagavān chhe. temanā ā guṇo
vyavahāranayathī kahyā chhe, nishchayanayathī juo to shuddha ātmānā guṇothī ā dehāshrit
guṇo bhinna chhe. 2p.
जामैं वालपनौ तरुनापौ वुद्धपनौ नाहिं,
आयु–परजंत महारूप महाबलहै।
बिना ही जतन जाके तनमैं अनेक गुन,
अतिसै–विराजमान काया निर्मलहै।।
जैसैं बिनु पवन समुद्र अविचलरूप,
तैसैं जाकौं मन अरु आसन अचलहै।
ऐसौ जिनराज जयवंत होउ जगतमैं,
जाकी सुभगति महा सुकृतकौ फल है।। २६।।
shabdārthaḥ– tarunāpau=yuvānī. kāyā=sharīr. avichaḷ=sthir.
subhagati=shubhabhakti.
_________________________________________________________________
1. sūrya, chandramā vagere. 2. īndra, kāmadev vagere 3. mandār, supārijāt vagere phūlonī. 4 kamaḷ, chakra,
dhvajā, kalpavr̥ukṣha, sinhāsan, samudra ādi 1008 lakṣhaṇ.
नित्यमविकारसुस्थितसर्वांगमपूर्वसहजलावण्यं।
अक्षोभमिव समुद्रं जिनेन्द्ररूपं परं
जयति।। २६।।

Page 46 of 444
PDF/HTML Page 73 of 471
single page version

background image
46 samayasār nāṭak
arthaḥ– jemane bāḷ, taruṇ ane vr̥uddhapaṇun* nathī, jemane jīvanabhar atyant
sundar rūp ane atul baḷ rahe chhe, jemanā sharīramān svataḥ svabhāvathī ja anek
guṇo ane atishayo
* birāje chhe tathā sharīr atyant ujjavaḷ chhe, jemanun man
ane āsan pavananī laherothī rahit samudra samān sthir chhe, te tīrthaṅkar bhagavān
sansāramān jayavant ho, jemanī shubhabhakti ghaṇā moṭā puṇyanā udaye prāpta thāy chhe.
26.
jinarājanun yathārtha svarūp (doharā)
जिनपद नांहि शरीरकौ, जिनपद चेतनमाँहि।
जिनवर्नन कछु और है, यह जिनवर्नन नांहि।। २७।।
shabdārthaḥ– aur=bījun. jin=jite te jin arthāt jemaṇe kām-krodhādi
shatruone jītyā chhe.
arthaḥ– ā(upar kahelun) jin-varṇan nathī, jin-varṇan enāthī bhinna chhe;
kāraṇ ke jinapad sharīramān nathī, chetanār chetanamān chhe. 27.
pudgal ane chaitanyanā bhinna svabhāv upar draṣhṭānt (savaiyā ekatrīsā)
ऊंचे ऊंचे गढ़के कंगूरे यौं विराजत हैं,
मानौं नभलोक गीलिवेकौं दांत दीयौ है।
सोहै चहूँओर उपवनकी सघनताई,
घेरा करि मानौ भूमिलोक घेरि लीयौ है।।
गहिरी गंभीर खाई ताकी उपमा बनाई,
नीचौ करि आनन पताल जल पीयौ है।
_________________________________________________________________
* 1. bāḷakanī peṭhe agnānapaṇun, yuvānanī peṭhe madāndhapaṇun ane vr̥uddhanī peṭhe dehanun jīrṇapaṇun hotun nathī.
* chotrīs atishay.
parasevo, nāk, kān, ādi maḷarahit chhe.
प्राकारकवलितांबरमुपवनराजीनिगीर्णभूमितलं।
पिबतीव हि नगरमिदं परिखावलयेन पातालं।। २५।।

Page 47 of 444
PDF/HTML Page 74 of 471
single page version

background image
jīvadvār 47
ऐसो है नगर यामैं नृपकौ न अंग कोऊ,
यौंही चिदानंदसौं सरीर भिन्न कीयौ है।। २८।।
shabdārthaḥ– gaḍh=killo. nabhalok=svarga. ānan=moḍhun.
arthaḥ– je nagaramān moṭā moṭā ūñchā killā chhe, jenā kāṅgarā evā shobhe chhe
jāṇe ke svargane gaḷī javāne māṭe dānt ja phelāvyā chhe, te nagaranī chāre taraph saghan
bagīchā evā shobhī rahyā chhe jāṇe madhyalokane ja gherī līdho chhe ane te nagaranī
evī moṭī ūṇḍī khāīo chhe ke jāṇe temaṇe nīchun mukh karīne pātāḷ lokanun jaḷ
pī līdhun chhe, parantu te nagarathī rājā bhinna ja chhe tevī ja rīte sharīrathī ātmā
bhinna chhe.
bhāvārthaḥ– ātmāne sharīrathī sarvathā bhinna gaṇavo joīe. sharīranā kathanane
ātmānun kathan na samajavun.
tīrthaṅkaranā nishchay svarūpanī stuti (savaiyā ekatrīsā)
जामैं लोकालोकके सुभाव प्रतिभासे सब,
जगी ग्यान सकति विमल जैसी आरसी।
दर्सन उद्योत लोयौ अंतराय अंत कीयौ,
गयौ महा मोह भयौ परम महारसी।।
संन्यासी सहज जोगी जोगसौं उदासी जामैं,
प्रकृति पचासी लगि रही जरि छारसी।
सोहै घट मंदिरमैं चेतन प्रगटरूप,
ऐसौ जिनराज ताहि बंदत बनारसी।। २९।।
shabdārthaḥ– pratibhāse=pratibimbit thāy chhe. darshan=ahīn kevaḷadarshananun
prayojan chhe. chhārasī=rākh samān.
arthaḥ– jemane evun gnān jāgrat thayun chhe ke jemān darpaṇanī peṭhe lokālokanā
bhāv pratibimbit thāy chhe, jemane kevaḷadarshan pragaṭ thayun chhe, jemane antarāy karma
nāsh pāmyun chhe, jemane mahāmohakarmano nāsh thavāthī param sādhu athavā mahā

Page 48 of 444
PDF/HTML Page 75 of 471
single page version

background image
48 samayasār nāṭak
sannyāsī avasthā prāpta thaī chhe, jemaṇe svābhāvik yogo dhāraṇ karyo chhe topaṇ je
yogothī virakta chhe, jemane mātra pañchāsī
* prakr̥itio baḷī gayelī sīndarīnī rākhanī
peṭhe lāgelī chhe; evā tīrthaṅkaradev deharūp devālayamān spaṣhṭa chaitanyamūrti shobhāyamān
thāy chhe, temane pt.. banārasīdāsajī namaskār kare chhe. 29.
nishchay ane vyavahāranayanī apekṣhāe sharīr ane jinavarano bhed (kavitta)
तन चेतन विवहार एकसे,
निहचै भिन्न भिन्न हैं दोइ।
तनकी थुति विवहार जीवथुति,
नियतद्रष्टि मिथ्या थुति सोइ।।
_________________________________________________________________
* 1- ashātā vedanīy 2-devagati. pāñch sharīr-3-audārik 4-vaikriyak pa-āhārak 6-taijas 7-
kārmāṇ. pāñch bandhan-8-audārik 9vaikriyak 10-āhārak 11-taijas 12-kārmāṇ. pāñch saṅghāt-13
audārik 14-vaikriyak 1p-āhārak 16-taijas 17-kārmāṇ. chha sansthān-18-samachaturasra sansthān
19-nyagrodhaparimaṇḍal 20-svātik 21-bāvan 22-kubjak 23-huṇḍak. traṇ aṅgopāṅg-24 audārik
2p-vaikriyak 26-āhārak. chha sanhanan-27-vajrarṣhabhanārāch 28-vajranārāch 29-nārāch 30-
ardhanārāch 31-kīlak 32-sphāṭik. pāñch varṇa-33-kāḷo 34-līlo 3p-pīḷo 36-saphed 37-
lāl. be gandh-38-sugandh 39-durgandh. pāñch ras. 40-tīkho 41-khāṭo 42-kaḍavo 43-mīṭho 44-
kaṣhāyalo. āṭh sparsha 4p-komaḷ 46-kaṭhor 47-ṭhaṇḍo 48-garam 49-halako pa0-bhāre pa1-snigdha
par -rukṣha pa3-devagati prāyogyānupūrva pa4-agurulaghu pap-upaghāt pa6-paraghāt pa7-uchchhvās pa8-
prashasta vihāyogati pa9-aprashasta vihāyogati 60-aparyāptak 61-pratyek sharīr 62-sthir 63-
asthir 64-shubh 6p-ashubh 66-durbhag 67-susvar 68-dusvar 69-anādey 70-ayashaḥkīrti
71-nirmāṇ 72-nīch gotra 73-shātā vedanīy 74-manuṣhya gati 7p-manuṣhyāyu 76-pañchendriy
jāti 77-manuṣhyagati prāyogyānupūrva 78-tras 79-bādar 80-paryāptak 81-subhag 82-ādey 83-
yashaḥkīrti 84-tīrthaṅkar 8p-uchcha gotra.
एकत्वं व्यवहारतो न तु पुनः कायात्मनोर्निश्चया–
न्नुः स्तोत्रं व्यवहारतोऽस्ति वपुषः स्तुत्या न तत्तत्वतः।
स्तोत्रं निश्चयतश्चितो भवति चित्स्तुत्येव सैवं भवे–
न्नातस्तीर्थंकरस्तवोत्तरबलादेकत्वमात्माङ्गयोः।। २७।।

Page 49 of 444
PDF/HTML Page 76 of 471
single page version

background image
jīvadvār 49
जिन सो जीव जीव सो जिनवर,
तन जिन एक न मानैकोइ।
ता कारन तनकी संस्तुतिसौं,
जिनवरकी संस्तुति नहि होइ।। ३०।।
arthaḥ– vyavahāranayamān sharīr ane ātmānī ekatā chhe, parantu nishchayanayamān
banne judā-judā chhe. vyavahāranayamān sharīranī stutine jīvanī stuti gaṇavāmān āve
chhe parantu nishchayanayanī draṣhṭithī te stuti mithyā chhe. nishchayanayamān je jinarāj chhe te
ja jīv chhe ane je jīv chhe te ja jinarāj chhe. ā nay sharīr ane ātmāne ek
nathī mānato e kāraṇe nishchayanayathī sharīranī stuti te jinarājanī stuti thaī
shakatī nathī.
vastusvarūpanī prāptimān gupta lakṣhmīnun draṣhṭānt(savaiyā ekatrīsā)
ज्यौं चिरकाल गड़ी वसुधामहि,
भूरि महानिधि अंतर गूझी।
कोउ उखारि धरै महि ऊपरि,
जे द्रगवंत तिन्हैं सब सूझी।।
त्यौं यह आतमकी अनुभूति;
पडी जड़भाउ अनादि अरुझी।
नै जुगतागम साधि कही गुरु,
लच्छन–वेदि विचच्छन बूझी।। ३१।।
shabdārthaḥ– bhūri=pāṇī. gūjhī=chhupāyelī. mahi=pr̥ithvī. arūjhī=guñchavāyelī.
vichachchhan (vichakṣhaṇ)=chatur. lachchhanavedi=lakṣhaṇonā jāṇanār. būjhī=samajayā.
_________________________________________________________________
इति परिचिततत्त्वैरात्मकायैकतायां
नयविभजनयुक्त्यात्यन्तमुच्छादितायाम्।
अवतरति न बोधो बोधमेवाद्य कस्य
स्वरसरभसकुष्टः प्रस्फुटन्नेक एव।। २८।।

Page 50 of 444
PDF/HTML Page 77 of 471
single page version

background image
pa0 samayasār nāṭak
arthaḥ– jevī rīte ghaṇā samayathī pr̥ithvīnī andar daṭāyel ghaṇā dhanane khodīne
koī bahār mūkī de to draṣhṭivāḷāone te badhun dekhāvā lāge chhe, tevī ja rīte
anādi kāḷathī agnānabhāvamān dabāyel ātmagnānanī sampattine shrīgurue nay,
yukti ane āgamathī siddha karīne samajāvī chhe, tene vidvāno lakṣhaṇ vaḍe oḷakhīne
grahaṇ kare chhe.
visheṣhaḥ– ā chhandamān ‘dragavant’ pad āpyun chhe, te jevī rīte bahār kāḍhelun
dhan paṇ āṅkhovāḷāne ja dekhāy chhe- āndhaḷāone nathī dekhātun tevī ja rīte
shrīguru dvārā batāvavāmān āvelun tattvagnān antardraṣhṭi bhavyone prāpta thāy chhe, dīrdha
sansārī ane abhavyonī buddhimān nathī āvatun. 31.
bhedavignānanī prāptimān dhobīnā vastranu draṣhṭānt (savaiyā ekatrīsā)
जैसैं कोऊ जन गयौ धोबीके सदन तिन,
पर्हियौ परायौ वस्त्र मेरौ मानि रह्यौ है।
धनी देखि कह्यौ भैया यह तौ हमारौ वस्त्र,
चीन्हैं पहिचानत ही त्यागभाव लह्यौहै।।
तैसैंही अनादि पुदगलसौं संजोगी जीव,
संगके ममत्वसौं विभाव तामैं बह्यौ है।
भेदज्ञान भयौ जब आपौ पर जान्यौ तब
न्यारौ परभावसौं स्वभावनिजगह्यौ है।। ३२।।
shabdārthaḥ– sadan=ghar. vibhāv=par vastunā sanyogathī je vikār thāy te.
arthaḥ– jem koī manuṣhya dhobīnā dher jāy ane bījānun kapaḍun paherīne
potānun mānavā lāge, parantu te vastrano mālik joīnekahe ke ā to mārun kapaḍun chhe,
to
_________________________________________________________________
अवतरति न यावद्वत्तिमत्यन्तवेगा
दनवमपरभावत्यागद्रष्टान्त्तद्रष्टिः।
झटिति सकलभावैरन्यदीयैर्विमुक्ता
स्वयमियमनुभूतिस्तावदाविर्बभूव।। २९।।

Page 51 of 444
PDF/HTML Page 78 of 471
single page version

background image
jīvadvār pa1
te manuṣhya potānā vastranun chihna joīne tyāgabuddhi kare chhe; tevī ja rīte ā
karmasanyogī jīv parigrahanā mamatvathī vibhāvamān rahe chhe arthāt sharīr ādine
potānun māne chhe parantu bhedavignān thatān jyāre sva-parano vivek thaī jāy chhe to
rāgādi bhāvothī bhinna potānā nij-svabhāvanun grahaṇ kare chhe. 32.
nijātmānun satya svarūp (aḍilla chhand)
कहै विचच्छन पुरुष सदा मैं एक हौं।
अपने रससौं र्भयौ आपनी टेक हौं।।
मोहकर्म मम नांहि नांहि भ्रमकूप है।
सुद्ध चेतना सिंधु हमारौ रूप है।। ३३।।
shabdārthaḥ– ṭek=ādhār. mam=mārun. sindhu=samudra.
arthaḥ– gnānī puruṣh evo vichār kare chhe ke hun sadaiv ekalo chhun, potānā
gnān-darshan rasathī bharapūr potānā ja ādhāre chhun, bhramajāḷano kūp mohakarma mārun
svarūp nathī! nathī
* ! ! mārun svarūp to shuddha chaitanyasindhu chhe. 33.
tattvagnān thatān jīvanī avasthānun varṇan (savaiyā ekatrīsā)
तत्त्वकी प्रतीतिसौं लख्यौ है निजपरगुन,
द्रग ज्ञानचरन त्रिविधि परिनयौ है।
विसद विवेक आयौ आछौ विसराम पायौ,
आपुहीमैं आपनौ सहारौ सोधि लयौ है।।
कहत बनारसी गहत पुरुषारथकौं,
सहज सुभावसौं विभाव मिटि गयौ है।
_________________________________________________________________
*ahīn be vār ‘nathī’ kahīne viṣhayanun samarthan karyun chhe.
सर्वतः स्वरसनिर्भरभावं चेतये स्वयमहं स्वमिहैकम्।
नास्ति नास्ति मम कश्चन मोहः शुद्धचिद्घनमहोनिधिरस्मि।। ३०।।
इति सति सह सर्वैरन्यभावैर्विवेक स्वयमयमुपयोगो बिभ्रदात्मानमेकम्
प्रकटितपरमार्थैर्दर्शनज्ञानवृत्तैः कृतपरिणतिरात्माराम एव
प्रवृत्तः।। ३१।।

Page 52 of 444
PDF/HTML Page 79 of 471
single page version

background image
pa2 samayasār nāṭak
पन्नाके पकायें जैसैं कंचन विमल होत,
तैसैं सुद्ध चेतन प्रकाशरूप भयो है।। ३४।।
shabdārthaḥ– pratīti=shraddhān. vishad=nirmaḷ. visarām (vishrām)= chen.
sodhi= gotīne. pannāke pakāyen jaisain kañchan vimal hot=ashuddha sonānā nānā
nānā ṭukaḍā karīne kāgaḷ jevā pātaḷā banāve chhe tene pannā kahe chhe te pannāone
mīṭhun, tel, vagerenā rasāyaṇathī agnimān pakave chhe tethī sonun atyant shuddha thaī jāy
chhe. ā rīte shuddha karelun sonun neshanal, pāṭalo vagere karatān ghaṇī ūñchī jātanun hoy
chhe.
arthaḥ– tattvashraddhān thatān sva-par guṇanī oḷakhāṇ thaī jethī potānā nij
guṇ samyagdarshan,gnān chāritramān pariṇaman karyun chhe, nirmaḷ bhed-vignān thavāthī
uttam vishrām maḷ‌yo ane potānā svarūpamān ja potāno sahāyak gotī līdho. pt..
banārasīdāsajī kahe chhe ke ā prayatnathī potānī meḷe ja vibhāv pariṇaman naṣhṭa
thaī gayun ane shuddha ātmā evo prakāshit thayo jem rasāyaṇamān sonānā pattā
pakāvavāthī te ujjavaḷ thaī jāy chhe. 34.
vastusvabhāvanī prāptimān naṭīnun draṣhṭānt(savaiyā ekatrīsā)
जैसैं कोऊ पातुर बनाय वस्त्र आभरन,
आवति अखारे निसि आडौ पट करिकैं।
दुहूँओर दीवटि संवारि पट दूरि कीजै,
सकल सभाके लोग देखैंद्रष्टि धरिकैं।।
तैसैं ग्यान सागर मिथ्याति ग्रंथि भेदि करि,
उमग्यौ प्रगट रह्यौ तिहूँ लोक भरिकैं।
ऐसौ उपदेस सुनि चाहिए जगत जीव,
सुद्धता संभारै जग जालसौं निसरिकैं।। ३५।।
_________________________________________________________________
मज्जन्तु निर्भरममी सममेव लोका
आलोकमुच्छलति शान्तरसे समस्ताः।
आप्लाव्य विभ्रमतिरस्करिणीं भरेण
प्रोन्मग्न एष भगवानवबोधसिन्धुः।। ३२।।

Page 53 of 444
PDF/HTML Page 80 of 471
single page version

background image
jīvadvār pa3
shabdārthaḥ– pātur(pātrā)=naṭī, nāchanārī. akhāre=nāṭayashāḷāmān.
nishi=rātri. paṭ=vastra, paḍado. granthi=gāṇṭh. nisarikain=nīkaḷīne.
arthaḥ– jem naṭī rātre vastrābhūṣhaṇothī sajja thaīne nāṭayashāḷāmān paḍadānī
pāchhaḷ āvīne ūbhī rahe chhe to koīne dekhātī nathī, parantu jyāre banne taraphanā
dīvā ṭhīk karīne paḍado khaseḍī levāmān āve chhe to sabhānā badhā māṇasone
spaṣhṭapaṇe dekhāy chhe, tevī ja rīte gnānano samudra ātmā je mithyātvanā paḍadāmān
ḍhaṅkāī rahyo hato te pragaṭ thayo je traṇalokano gnāyak thashe. shrīguru kahe chhe ke he
jagatanā jīvo! āvo upadesh sāmbhaḷīne tamāre jagatanī jāḷamānthī nīkaḷīne
potānī shuddhatānī sambhāḷ karavī. 3p.
e pramāṇe raṅgabhūmikā pūrṇa thaī. 1.
pratham adhikārano sār
ātmapadārtha shuddha, buddha, nirvikalpa, dehātīt, chichchamatkār, vignānaghan,
ānandakand, paramadev siddhasamān chhe. jevo te anādi chhe tevo anant paṇ chhe arthāt
na te utpanna thayo chhe ane na kadī naṣhṭa paṇ thashe. joke te potānā svarūpathī svachchha
chhe parantu sansārī dashāmān jyārathī te chhe tyārathī arthāt anādikāḷathī sharīrathī
sambaddha chhe ane karmakālimāthī malin chhe. jem sonun khāṇanī andar kādav sahit rahe
chhe paṇ bhaṭhṭhīmān tapāvavāthī shuddha sonun judun thaī jāy chhe ane kālimā judī thaī
jāy chhe tevī ja rīte samyaktap-mukhyapaṇe shukaladhyānanī agni dvārā jīvātmā shuddha
thaī jāy chhe ane karmakālimā judī thaī jāy chhe. jevī rīte jhaverī kādavavāḷā
sonāne oḷakhīne sonānī kimmat de-le chhe tevī ja rīte gnānīo anitya ane
maḷathī bharelā sharīramān pūrṇa gnān ane pūrṇa ānandamay paramātmāno anubhav kare
chhe.
jyāre kapaḍā upar mel jāmī jāy chhe tyāre malin kahevāy chhe, loko teenāthī
glāni kare chhe ane nirupayogī batāve chhe, parantu vivek draṣhṭithī vichāravāmān āve
to kapaḍun potānā svarūpathī svachchha chhe, sābu-pāṇīnun nimitta joīe. bas!
melasahit vastranī jem kardamasahit ātmāne malin kahevo e vyavahāranayano viṣhay
chhe ane melathī judā svachchha vastranī jem ātmāne karmakālimāthī judo ja gaṇavo te
nishchayanayano viṣhay chhe. abhiprāy