Page 94 of 444
PDF/HTML Page 121 of 471
single page version
rāg-dveṣhanun nimitta pāmīne te karmarūp thaī jāy chhe. tethī spaṣhṭa chhe ke gnānāvaraṇīy
ādi karma pudgal rūp chhe, achetan chhe, pudgal ja eno kartā chhe-ātmā nahi, hā,
rāg-dveṣh-moh ātmānā vikār chhe. e ātmā-janit chhe athavā pudgal-janit chhe
enun br̥uhad dravyasaṅgrahamān ghaṇun sārun samādhān karyun chhe, te ā rīte chhe ke -jem
santānane na to ekalī mātāthī ja utpanna karī shakīe ane na ekalā pitāthī
utpanna karī shakīe, parantu bannenā sanyogathī santānanī utpatti chhe, tevī ja rīte
rāg-dveṣh-moh na to ekalo ātmā upajāve chhe ane na ekalun pudgal paṇ
upajāve chhe. jīv ane pudgal bannenā sanyogathī rāg-dveṣh-moh bhāvakarmanī utpatti
chhe. jo ekalā pudgalathī rāg-dveṣh utpanna thāy to kalam, kāgaḷ, īṇṭ, paththar
ādimān paṇ rāg-dveṣh-moh hot, jo ekalā ātmāthī utpanna thāy to siddha
ātmāmān paṇ rāg-dveṣh hot. visheṣh lakhavāthī shun ? rāg-dveṣh-moh pudgal ane
ātmā bannenā sanyogathī chhe, jīv-pudgal paraspar ekabījāne māṭe nimitta-
naimittik chhe, parantu ā granth nishchayanayano chhe tethī ahīn rāg-dveṣh-mohane pudgal-
janit batāvyā chhe. e ātmānun nijasvarūp nathī. evī ja rīte shubhāshubh kriyā
paudgalik karmonā udayathī jīvamān thāy chhe, tethī kriyā paṇ pudgal-janit chhe.
sārānsh e ke shubhāshubh karma athavā shubhāshubh kriyāne ātmānān mānavān ane te
banneno kartā jīvane ṭharāvavo e agnān chhe. ātmā to potānā chidbhāv karma ane
chaitanya kriyāno kartā chhe ane pudgal karmono kartā pudgal ja chhe. mithyātvanā
udayathī jīv shātā-ashātā ādi karma ane dayā, dān, pūjā athavā viṣhay-kaṣhāyādi
shubhāshubh kriyāmān ahambuddhi kare chhe ke mārān karma chhe, mārī kriyā chhe, ā mithyābhāv
chhe, bandhanun kāraṇ chhe, bandh-paramparāne vadhāre chhe ane shubhāshubh kriyāmān ahambuddhi na
karavī arthāt potānī na mānavī ane temān tanmay na thavun-e samyaksvabhāv chhe-
nirjarānun kāraṇ chhe.
Page 95 of 444
PDF/HTML Page 122 of 471
single page version
अब बरनौं अधिकार यह, पाप पुन्न समतूल।। १।।
ग्लपितनिर्भरमोहरजा
Page 96 of 444
PDF/HTML Page 123 of 471
single page version
ekasarakhā bhāsavā lāge chhe, jenī pūrṇa kaḷānā prakāshamān lok-alok badhun jhaḷakavā
lāge chhe, te kevaḷagnānarūp chandramānun avalokan karīne pt.. banārasīdāsajī mastak
namāvīne vandan kare chhe. 2.
kahevāyo ane madya-mānsano tyāgī thayo, paṇ je gharamān rahyo te chaṇḍāḷ kahevāyo
ane madya-mānsano bhakṣhak thayo. tevī ja rīte ek vedanīy karmanā pāp ane puṇya
bhinna bhinna nām vāḷā be putra chhe, te bannemān sansāranun bhaṭakavun chhe ane banne
bandh-paramparāne vadhāre chhe tethī gnānīo koīnī paṇ abhilāṣhā karatā nathī.
Page 97 of 444
PDF/HTML Page 124 of 471
single page version
ja chhe, puṇya sonānī beḍī jevun chhe ane pāp loḍhānī beḍī jevun chhe, paṇ banne
bandhan chhe. 3.
(kāraṇ,ras, svabhāv, phaḷ) apriy ane ekanān priy lāge chhe. 4. vaḷī-
Page 98 of 444
PDF/HTML Page 125 of 471
single page version
ane puṇyano uday shātā chhe, jeno svād madhur chhe, ā rīte bannenā svādamān antar
chhe, pāpano svabhāv tīvrakaṣhāy ane puṇyano svabhāv mandakaṣhāy chhe, ā rīte
bannenā svabhāvamān bhed chhe. pāpathī kugati ane puṇyathī sugati thāy chhe, ā rīte
bannenā phaḷabhed pratyakṣha dekhāy chhe. pa.
samān chhe, saṅkalesh ane vishuddhabhāv banne vibhāv chhe tethī bannenā bhāv paṇ
samān chhe, kugati ane sugati banne sansāramay chhe, tethī bannenun phaḷ paṇ samān
chhe, bannenān kāraṇ, ras, svabhāv ane phaḷamān tane agnānathī bhed dekhāy chhe parantu
gnānadraṣhṭithī bannemān kāī antar nathī -banne ātmasvarūpane bhūlāvanār
Page 99 of 444
PDF/HTML Page 126 of 471
single page version
tyāg kahyo chhe. 6.
(vrat)=hinsādi pāñch pāpono tyāg. asañjam=chha kāyanā jīvonī hinsā ane
īndriyo tathā mananī svatantratā. bhau (bhav)=sansār. suddha upayog=vītarāg
pariṇati.
karavāmān āve to banney karmarūpī rog chhe. bhagavān vītarāgadeve bannene bandhanī
paramparā kahī chhe. ātmasvabhāvanī prāptimān banne tyājya chhe. ek shuddhopayog ja
sansār-samudrathī tāranār, rāg-dveṣhano nāsh karanār ane paramapad āpanār chhe. 7.
तेन सर्वमपि तत्प्रतिषिद्धं ज्ञानमेव विहितं
Page 100 of 444
PDF/HTML Page 127 of 471
single page version
muni to nirāvalambī nathī hotā arthāt dān, samiti, sanyam, ādi shubhakriyā kare
ja chhe. tyān shrīguru uttar āpe chhe ke karmanī nirjarā anubhavanā abhyāsathī chhe tethī
teo potānā ja gnānamān svātmānubhav kare chhe, rāg-dveṣh-moh rahit nirvikalpa
ātmadhyān ja mokṣharūp chhe, enā vinā bījun badhun bhaṭakavun pudgal janit chhe.
येनांशेन तु रागस्तेनांशेनास्य
Page 101 of 444
PDF/HTML Page 128 of 471
single page version
vithā(vyathā)=duḥkh.
samay sudhī teno svād le chhe arthāt jyānsudhī ātmānubhav rahe chhe tyānsudhī
abandhadashā rahe chhe, parantu jyāre svarūpamānthī chhūṭīne kriyāmān lāge chhe tyāre bandhano
vistār vadhe chhe. 9.
ए परमातम भाउ, सिव कारन येई
Page 102 of 444
PDF/HTML Page 129 of 471
single page version
मोक्षहेतुतिरोधानाद्वन्धत्वात्स्वयमेव च।
मोक्षहेतुतिरोधायि
Page 103 of 444
PDF/HTML Page 130 of 471
single page version
kriyānā pariṇām rahe chhe tyānsudhī gnān-darshan upayog ane man-vachan-kāyanā
yog chañchaḷ rahe chhe tathā jyānsudhī e sthir na thāy tyānsudhī shuddha anubhav thato
nathī. tethī banney kriyāo mokṣhamārgamān bādhak chhe, banney bandh utpanna karanār chhe,
bannemānthī koī sārī nathī, banne mokṣhamārgamān bādhak chhe -evo vichār karīne men
kriyāno niṣhedh karyo chhe. 12.
Page 104 of 444
PDF/HTML Page 131 of 471
single page version
thāy chhe tyāre te anivārya unnati kare chhe. pt.. banārasīdāsajī kahe chhe ke te gnān
darpaṇanī samān ujjavaḷ svayam kāraṇasvarūp thaīne kāryamān pariṇame chhe arthāt
siddhapad prāpta kare chhe.
kāryarūp pariṇamīne siddhasvarūp thāy chhe. 13.
svabhāv ane judī judī sattā chhe. visheṣh bhed eṭalo chhe ke karmadhārā bandharūp
Page 105 of 444
PDF/HTML Page 132 of 471
single page version
gnānadhārā mokṣhasvarūp chhe, mokṣha āpanār chhe, doṣhone dūr kare chhe ane sansār-
sāgarathī tāravā māṭe naukā samān chhe. 14.
gnānano pakṣha pakaḍīne ātmāne sadā abandh kahe chhe- tathā svachchhandapaṇe varte chhe teo
paṇ sansāranā kīchaḍamān phase chhe. paṇ je syādvād-mandiranā nivāsī chhe teo potānā
pad anusār kriyā kare chhe ane gnān-dhyānanī sevāmān sāvadhān rahe chhe teo ja
sansār sāgarathī tare chhe. 1p.
Page 106 of 444
PDF/HTML Page 133 of 471
single page version
chhe ane mukti māṭe shubh ācharaṇ kare chhe. paṇ sāchun shraddhān thatān agnān naṣhṭa
thavāthī gnānano prakāsh mithyā-andhakārane dūr kare chhe ane kriyāthī virakta thaīne
ātmasvarūpanun grahaṇ karīne, anubhav dhāraṇ karī paramarasamān ānand kare chhe. 16.
Page 107 of 444
PDF/HTML Page 134 of 471
single page version
parameṣhṭhīnī bhakti, vrat, sanyam, shīl, dān, mandakaṣhāy ādi vishuddhabhāv puṇyabandhanā
kāraṇ chhe ane shātā, shubh āyuṣhya, ūñch gotra, devagati ādi shubhanām puṇyakarma
chhe. pramād sahit pravr̥utti, chittanī kaluṣhatā, viṣhayonī lolupatā, bījāone santāp
āpavo, bījāono apavād karavo, āhār, parigrah, bhay, maithun-chāre sañgnā, traṇe
kugnān, ārtaraudradhyān, mithyātva, aprashasta rāg, dveṣh, avrat, asanyam, bahu
ārambh, duḥkh, shok, tāp, ākrandan, yogonī vakratā, ātmaprashansā, mūḍhatā,
anāyatan, tīvrakaṣhāy ādi saṅkalesh bhāv chhe-pāpabandhanān kāraṇ chhe. gnānāvaraṇīy,
ashātā, mohanīy narakāyu, pashugati, ashubh nām, nīch gotra, antarāy ādi
pāpakarma chhe.
ghātak hovāthī pāp ane puṇya banney ek ja chhe. joke bannenān kāraṇ, ras,
svabhāv, phaḷamān antar chhe tathā puṇya priy ane pāp apriy lāge chhe, topaṇ
sonānī beḍī ane loḍhānī beḍīnī jem banney jīvane sansāramān sansaraṇ karāvanār
chhe. ek shubhopayog ane bījo ashubhopayog chhe shuddhopayog koī paṇ nathī tethī
mokṣhamārgamān ekeyanī prashansā nathī, banney hey chhe, banne ātmānā vibhāvabhāv chhe,
svabhāv nathī, banne pudgalajanit chhe, ātmajanit nathī, enāthī mokṣha thaī shakato
nathī, ane kevaḷagnān paṇ pragaṭ thatun nathī.
dveṣh to sarvathā pāparūp chhe parantu rāg prashasta ane aprashastanā bhedathī be prakārano
chhe, temān prashasta rāg puṇya chhe ane aprashasta rāg pāp chhe. samyagdarshan utpanna
thavā pahelān svabhāvabhāvano uday ja thato nathī māṭe mithyātvanī dashāmān jīvanī
shubh athavā ashubharūp vibhāv pariṇati ja rahe chhe, samyagdarshananī utpatti thayā
pachhī karmano sarvathā abhāv thatān sudhī svabhāv ane vibhāv banne pariṇati rahe
chhe, tyān svabhāv pariṇati samvar-nirjarā ane
Page 108 of 444
PDF/HTML Page 135 of 471
single page version
khulāso ā rīte chhe ke “jāvat shuddhopayog pāvat nahīn manog, tāvat hī grahaṇ
jog kahī punna karanī” nī rīte samyagdraṣhṭi shrāvak ane muni, pāp pariṇatithī
bachīne shubhopayoganun avalamban le chhe ane shubh pariṇati tene āsrav ja utpanna
kare chhe. tene je guṇashreṇīrūp nirjarā thāy chhe te shuddhopayoganā baḷathī thāy chhe,
shubhopayog to āsrav ja kare chhe. bhāv e chhe ke jeṭalā anshe rāg chhe teṭalā anshe
bandh chhe ane jeṭalā anshe gnān tathā nishchayachāritra chhe teṭalā anshe bandh nathī, tethī
puṇyane paṇ pāp samān hey jāṇīne shuddhopayoganun sharaṇ levun joīe.
Page 109 of 444
PDF/HTML Page 136 of 471
single page version
thānak=sthān. achānak=akasmāt. subhaṭ=yoddho. phorikain=jāgr̥ut karīne.
nirakhi=joīne.
Page 110 of 444
PDF/HTML Page 137 of 471
single page version
jhaṇḍo sthāpīne ūbho thayo. eṭalāmān tyān achānak ja gnān nāmano mahāyoddho
savāyun baḷ utpanna karīne āvyo. teṇe āsravane pachhāḍayo ane raṇathambh toḍī
nākhyo. āvā gnānarūpī yoddhāne joīne pt.. banārasīdāsajī hāth joḍīne namaskār
kare chhe. 2.
paddhati=chāl. gyān kalā=gnānajyoti.
svarūp chhe. jyān gnānakaḷā pragaṭ thāy chhe tyān antaraṅg ane bahiraṅgamān gnān sivāy
bījun kāī dekhātun nathī. 3.
Page 111 of 444
PDF/HTML Page 138 of 471
single page version
सो ग्यातार
सन्नस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयम्
Page 112 of 444
PDF/HTML Page 139 of 471
single page version
(bhavajaḷ)=sansār-sāgar. suvichachchhan=paṇḍit.
thavā devāmān sāvadhān rahe chhe; e rīte par pariṇatino nāsh karīne ane
mokṣhamārgamān prayatna karīne je sansār-sāgarane tare chhe te samyaggnānī nirāsravī
kahevāy chhe, temanī vidvāno sadā prashansā kare chhe.
kāḷamān thavāvāḷā vibhāv mārā nathī evun shraddhān hovāthī gnānī jīv sadā nirāsrav
rahe chhe. pa.
Page 113 of 444
PDF/HTML Page 140 of 471
single page version
rahe chhe-bannene chittanī chañchaḷatā, asanyat vachan, sharīrano sneh, bhogano sanyog,
parigrahano sañchay ane mohano vikās ekasarakho hoy chhe, to pachhī samyagdraṣhṭi jīv
kayā kāraṇe āsravarahit chhe? 6.
chhe je duḥkhadāyak chhe; tyān samyagdraṣhṭi jīv ā banne prakāranā karmodayamān harṣha-viṣhād
karatā nathī-samatābhāv rākhe chhe. teo potānā padane yogya kriyā kare chhe, paṇ