Natak Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Punya Pap Ekatva Dvar; Gatha: 1-16 (Punya Pap Ekatva Dvar),3 (Asrav Adhikar),6 (Asrav Adhikar),7 (Asrav Adhikar); Chotha adhikaarno saar; Asrav Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 24

 

Page 94 of 444
PDF/HTML Page 121 of 471
single page version

background image
94 samayasār nāṭak
kārmāṇavargaṇāo bharelī chhe, ā kārmāṇavargaṇāomān evī shakti chhe ke ātmānā
rāg-dveṣhanun nimitta pāmīne te karmarūp thaī jāy chhe. tethī spaṣhṭa chhe ke gnānāvaraṇīy
ādi karma pudgal rūp chhe, achetan chhe, pudgal ja eno kartā chhe-ātmā nahi, hā,
rāg-dveṣh-moh ātmānā vikār chhe. e ātmā-janit chhe athavā pudgal-janit chhe
enun br̥uhad dravyasaṅgrahamān ghaṇun sārun samādhān karyun chhe, te ā rīte chhe ke -jem
santānane na to ekalī mātāthī ja utpanna karī shakīe ane na ekalā pitāthī
utpanna karī shakīe, parantu bannenā sanyogathī santānanī utpatti chhe, tevī ja rīte
rāg-dveṣh-moh na to ekalo ātmā upajāve chhe ane na ekalun pudgal paṇ
upajāve chhe. jīv ane pudgal bannenā sanyogathī rāg-dveṣh-moh bhāvakarmanī utpatti
chhe. jo ekalā pudgalathī rāg-dveṣh utpanna thāy to kalam, kāgaḷ, īṇṭ, paththar
ādimān paṇ rāg-dveṣh-moh hot, jo ekalā ātmāthī utpanna thāy to siddha
ātmāmān paṇ rāg-dveṣh hot. visheṣh lakhavāthī shun ? rāg-dveṣh-moh pudgal ane
ātmā bannenā sanyogathī chhe, jīv-pudgal paraspar ekabījāne māṭe nimitta-
naimittik chhe, parantu ā granth nishchayanayano chhe tethī ahīn rāg-dveṣh-mohane pudgal-
janit batāvyā chhe. e ātmānun nijasvarūp nathī. evī ja rīte shubhāshubh kriyā
paudgalik karmonā udayathī jīvamān thāy chhe, tethī kriyā paṇ pudgal-janit chhe.
sārānsh e ke shubhāshubh karma athavā shubhāshubh kriyāne ātmānān mānavān ane te
banneno kartā jīvane ṭharāvavo e agnān chhe. ātmā to potānā chidbhāv karma ane
chaitanya kriyāno kartā chhe ane pudgal karmono kartā pudgal ja chhe. mithyātvanā
udayathī jīv shātā-ashātā ādi karma ane dayā, dān, pūjā athavā viṣhay-kaṣhāyādi
shubhāshubh kriyāmān ahambuddhi kare chhe ke mārān karma chhe, mārī kriyā chhe, ā mithyābhāv
chhe, bandhanun kāraṇ chhe, bandh-paramparāne vadhāre chhe ane shubhāshubh kriyāmān ahambuddhi na
karavī arthāt potānī na mānavī ane temān tanmay na thavun-e samyaksvabhāv chhe-
nirjarānun kāraṇ chhe.

Page 95 of 444
PDF/HTML Page 122 of 471
single page version

background image

puṇya–pāp ekatva dvār
(4)
pratignā (doharā)
करता किरिया करमकौ, प्रगट बखान्यौ मूल।
अब बरनौं अधिकार यह, पाप पुन्न समतूल।। १।।
shabdārthaḥ– pragaṭ=spaṣhṭa. bakhānyau=varṇan karyun. baranaun=kahun chhun.
samatūl=samānatā.
arthaḥ– kartā, kriyā ane karmanun spaṣhṭapaṇe rahasya varṇavyun. have pāp-puṇyanī
samānatāno adhikār kahun chhun. 1.
maṅgaḷācharaṇ (kavitā mātrik)
जाके उदै होत घट–अंतर,
बिनसै मोह–महातम–रोक।
सुभ अरु असुभ करमकी दुविधा,
मिटै सहज दीसै इक थोक।।
जाकी कला होत संपूरन,
प्रतिभासै सब लोक अलोक।
सो प्रबोध–ससि निरखि बनारसि,
सीस नवाइ देत पग धोक।। २।।
shabdārthaḥ– moh-mahātam=moharūpī ghor andhakār. duvidhā=bhed. īk thok=ek
ja. prabodh-sasi=kevaḷagnānarūp chandramān. pag dhok=charaṇ vandan
arthaḥ– jeno uday thatān hr̥udayamānthī moharūpī mahā andhakār naṣhṭa thaī jāy
_________________________________________________________________
तदथ कर्म शुभाशुभभेदतो द्वितयतां गतमैक्यमुपानयन्।
ग्लपितनिर्भरमोहरजा
अयं स्वयमुदेत्यवबोधसुधाप्लवः।। १।।

Page 96 of 444
PDF/HTML Page 123 of 471
single page version

background image
96 samayasār nāṭak
chhe ane shubhakarma sārun chhe athavā ashubhakarma kharāb chhe, e bhed maṭīne banne
ekasarakhā bhāsavā lāge chhe, jenī pūrṇa kaḷānā prakāshamān lok-alok badhun jhaḷakavā
lāge chhe, te kevaḷagnānarūp chandramānun avalokan karīne pt.. banārasīdāsajī mastak
namāvīne vandan kare chhe. 2.
puṇya–pāpanī samānatā (savaiyā ekatrīsā)
जैसैं काहू चंडाली जुगल पुत्र जनें तिनि,
एक दीयौबांभनकै एक घर राख्यौ है।
बांभन कहायौ तिनि मद्य मांस त्याग कीनौ,
चंडाल कहायौ तिनि मद्य मांस चाख्यौ है।।
तैसैं एक वेदनी करमके जुगल पुत्र,
एक पाप एक पुन्न नाम भिन्न भाख्यौ है।
दुहूं मांहि दौरधूप दोऊ कर्मबंधरूप,
यातैं ग्यानवंतनहि कोउ अभिलाख्यौ है।। ३।।
shabdārthaḥ– jugal=be. bāmbhan=brāhmaṇ. bhinna=judā. bhākhyau=kahyā.
dauradhūp=bhaṭakavun. abhilākhyau=īchchhayun.
arthaḥ– jevī rīte koī chaṇḍāḷaṇīne be putra thayā, temānthī teṇe ek putra
brāhmaṇane āpyo ane ek potānā gharamān rākhyo. je brāhmaṇane āpyo te brāhmaṇ
kahevāyo ane madya-mānsano tyāgī thayo, paṇ je gharamān rahyo te chaṇḍāḷ kahevāyo
ane madya-mānsano bhakṣhak thayo. tevī ja rīte ek vedanīy karmanā pāp ane puṇya
bhinna bhinna nām vāḷā be putra chhe, te bannemān sansāranun bhaṭakavun chhe ane banne
bandh-paramparāne vadhāre chhe tethī gnānīo koīnī paṇ abhilāṣhā karatā nathī.
_________________________________________________________________
एको दूरात्त्यजति मदिरां ब्राह्मणत्वाभिमाना–
दन्यः शूद्रः स्वयमहमिति स्नाति नित्यं तयैव।
द्वावप्येतौ युगपदुदरान्निर्गतौ शूद्रिकायाः
शुद्रौ साक्षादपिच चरतो जातिभेदभ्रमेण।। २।।

Page 97 of 444
PDF/HTML Page 124 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 97
bhāvārthaḥ– jevī rīte pāpakarma bandhan chhe tathā sansāramān bhaṭakāvanār chhe tevī
ja rīte puṇya paṇ bandhan chhe ane teno vipāk sansār ja chhe tethī banne ek jevā
ja chhe, puṇya sonānī beḍī jevun chhe ane pāp loḍhānī beḍī jevun chhe, paṇ banne
bandhan chhe. 3.
pāp–puṇyanī samānatāmān shiṣhyanī shaṅkā (chopāī)
कोऊसिष्य कहै गुरु पांहीं।
पाप पुन्नदोऊ सम नाहीं।।
कारन रस सुभाव फल न्यारे।
एक अनिष्ट लगैं इक प्यारे।। ४।।
shabdārthaḥ– guru pānhīn=gurunī pāse. ras=svād, vipāk. aniṣhṭa=apriy.
arthaḥ– shrīgurunī pāse koī shiṣhya kahe chhe ke pāp ane puṇya banne samān
nathī kāraṇ ke temanān kāraṇ, ras, svabhāv tathā phaḷ chārey judān judān chhe. ekanān
(kāraṇ,ras, svabhāv, phaḷ) apriy ane ekanān priy lāge chhe. 4. vaḷī-
(savaiyā ekatrīsā)
संकलेस परिनामनिसौं पाप बंध होइ,
विसुद्धसौं पुन्न बंध हेतु–भेदमानीयै।
पापके उदै असाता ताकौ है कटुक स्वाद,
पुन्न उदै साता मिष्ट रस भेद जानियै।।
पाप संकलेस रूप पुन्न है विसुद्ध रूप,
दुहूंकौ सुभाव भिन्न भेद यौं बखानियै।
पापसौं कुगति होइ पुन्नसैं सुगति होइ,
ऐसौ फलभेद परतच्छि परमानियै।। ५।।
_________________________________________________________________
हेतुस्वभावानुभवाश्रयाणां सदाप्यभेदान्न हि कर्मभेदः।
तद् बन्धमार्गाश्रितमेकमिष्टं स्वयं समस्तं खलु बन्धहेतुः।। ३।।

Page 98 of 444
PDF/HTML Page 125 of 471
single page version

background image
98 samayasār nāṭak
shabdārthaḥ– saṅkalesh=tīvra kaṣhāy. visuddha=mand kaṣhāy. asātā=duḥkh
kaṭuk=kaḍavo. sātā=sukh. paratachchhi (pratyakṣha)=sākṣhāt.
arthaḥ– saṅkalesh bhāvothī pāp ane nirmaḷ bhāvothī puṇyabandh thāy chhe, ā
rīte bannenā bandhamān kāraṇ-bhed chhe. pāpano uday ashātā chhe, jeno svād kaḍavo chhe
ane puṇyano uday shātā chhe, jeno svād madhur chhe, ā rīte bannenā svādamān antar
chhe, pāpano svabhāv tīvrakaṣhāy ane puṇyano svabhāv mandakaṣhāy chhe, ā rīte
bannenā svabhāvamān bhed chhe. pāpathī kugati ane puṇyathī sugati thāy chhe, ā rīte
bannenā phaḷabhed pratyakṣha dekhāy chhe. pa.
shiṣhyanī shaṅkānun samādhān (savaiyā ekatrīsā)
पाप बंध पुन्न बंध दुहूंमै मुकति नांहि,
कटुक मधुर स्वाद पुग्गलकौ पेखिए।
संकलेस विसुद्ध सहज दोऊ कर्मचाल,
कुगति सुगति जगजालमैं विसेखिए।।
कारनादि भेद तोहि सूझत मिथ्यात मांहि,
ऐसौ द्वैत भाव ग्यान द्रष्टिमैं न लेखिए।
दोऊ महा अंधकूप दोऊ कर्मबंधरूप,
दुहुंकौ विनास मोख मारगमैंदेखिए।। ६।।
shabdārthaḥ– mukati (mukti)=mokṣha. madhur=miṣhṭa. tohi=tane. sūjhat=dekhāy chhe.
dvait=bepaṇun. dūhūkau=banneno.
arthaḥ– pāpabandh ane puṇyabandh-banne mokṣhamārgamān bādhak chhe, tethī banney
samān chhe, enā kaḍavā ane mīṭhā svād pudgalanā chhe tethī bannenā ras paṇ
samān chhe, saṅkalesh ane vishuddhabhāv banne vibhāv chhe tethī bannenā bhāv paṇ
samān chhe, kugati ane sugati banne sansāramay chhe, tethī bannenun phaḷ paṇ samān
chhe, bannenān kāraṇ, ras, svabhāv ane phaḷamān tane agnānathī bhed dekhāy chhe parantu
gnānadraṣhṭithī bannemān kāī antar nathī -banne ātmasvarūpane bhūlāvanār

Page 99 of 444
PDF/HTML Page 126 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 99
chhe tethī mahā andhakūp chhe ane banney karmabandharūp chhe tethī mokṣhamārgamān e banneno
tyāg kahyo chhe. 6.
mokṣhamārgamān shuddhopayog ja upādey chhe (savaiyā ekatrīsā)
सील तप संजम विरति दान पूजादिक,
अथवाअसंजम कषाय विषैभोग है।
कोऊ सुभरूप कोऊ अशुभ स्वरूप मूल,
वस्तुके विचारत दुविध कर्मरोगहै।।
ऐसी बंधपद्धति बखानी वीतराग देव,
आतम धरममैंकरम त्याग–जोग है।
भौ–जल–तरैया रागद्वैषकौ हरैया महा,
मोखको करैया एक सुद्ध उपयोग है।। ७।।
shabdārthaḥ– sīl(shīl)=brahmacharya. tap=īchchhāonun rokavun. sañjam
(sanyam)=chha kāyanā jīvonī rakṣhā ane īndriyo tathā manane vash karavān. virati
(vrat)=hinsādi pāñch pāpono tyāg. asañjam=chha kāyanā jīvonī hinsā ane
īndriyo tathā mananī svatantratā. bhau (bhav)=sansār. suddha upayog=vītarāg
pariṇati.
arthaḥ– brahmacharya, tap, sanyam, vrat dān, pūjā ādi athavā asanyam, kaṣhāy,
viṣhay-bhog ādi emān koī shubh ane koī ashubh chhe, ātmasvabhāvano vichār
karavāmān āve to banney karmarūpī rog chhe. bhagavān vītarāgadeve bannene bandhanī
paramparā kahī chhe. ātmasvabhāvanī prāptimān banne tyājya chhe. ek shuddhopayog ja
sansār-samudrathī tāranār, rāg-dveṣhano nāsh karanār ane paramapad āpanār chhe. 7.
_________________________________________________________________
कर्म सर्वमपि सर्वविदो यद् बन्धसाधनमुशन्त्यविशेषात्।
तेन सर्वमपि तत्प्रतिषिद्धं ज्ञानमेव विहितं
शिवहेतुः।। ४।।

Page 100 of 444
PDF/HTML Page 127 of 471
single page version

background image
100 samayasār nāṭak
shiṣhya–gurunā prashnottar (savaiyā ekatrīsā)
सिष्य कहै स्वामी तुम करनी असुभ सुभ,
कीनी है निषेध मेरे संसै मन मांही है।
मोखके सधैया ग्याता देसविरती मुनीस,
तिनकी अवस्था तौ निरावलंब नांही है।।
कहै गुरु करमकौ नास अनुभौ अभ्यास,
ऐसौ अवलंब उनहीकौउन पांही है।
निरुपाधि आतम समाधि सोई सिवरूप,
और दौर धूप पुदगल परछांही है।। ८।।
shabdārthaḥ– sansain(sanshay)=sandeh. desaviratī=shrāvak. munīs=sādhu.
nirāvalamban=nirādhār. samādhi=dhyān.
arthaḥ– shiṣhya kahe chhe ke he svāmī ! āpe shubh-ashubh kriyāno niṣhedh karyo
to mārā manamān sandeh chhe, kemake mokṣhamārgī gnānī aṇuvratī shrāvak athavā mahāvratī
muni to nirāvalambī nathī hotā arthāt dān, samiti, sanyam, ādi shubhakriyā kare
ja chhe. tyān shrīguru uttar āpe chhe ke karmanī nirjarā anubhavanā abhyāsathī chhe tethī
teo potānā ja gnānamān svātmānubhav kare chhe, rāg-dveṣh-moh rahit nirvikalpa
ātmadhyān ja mokṣharūp chhe, enā vinā bījun badhun bhaṭakavun pudgal janit chhe.
bhāvārthaḥ– shubh kriyā samiti-vrat ādi āsrav ja chhe, enāthī sādhu ke
shrāvakane karma-nirjarā thatī nathī, nirjarā to ātmānubhavathī thāy chhe.*8.
_________________________________________________________________
‘येनांशेन सुद्रष्टिस्तेनांशेनास्य बन्धनं नास्ति।
येनांशेन तु रागस्तेनांशेनास्य
बन्धनं भवति।। ityādi (puruṣhārtha siddhi)
निषिद्धे सर्वस्मिन् सुकृतदुरिते कर्मणि किल
प्रवृत्ते नैष्कर्म्ये न खलु मुनयः सन्त्यशरणाः।
तदा ज्ञाने ज्ञानं प्रतिचरितमेषां हि शरणं
स्वयं विन्दन्त्येते परमममृतं तत्र निरताः।। ५।।

Page 101 of 444
PDF/HTML Page 128 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 101
muni shrāvak nī dashāmān bandh ane mokṣha banne chhe. (savaiyā ekatrīsā)
मोख सरूप सदा चिनमूरति,
बंधमई करतूति कही है।
जावतकाल बसै जहाँ चेतन,
तावत सो रसरीति गही है।।
आतमकौ अनुभौ जबलौं,
तबलौं शिवरूप दसा निबही है।
अंध भयौ करनी जब ठानत,
बंध विथा तब फैल रहीहै।। ९।।
shabdārthaḥ– chinamūrati=ātmā. kastūti=shubhāshubh vibhāv pariṇati.
jāvatakāl=jeṭalā samay sudhī. tāvat=tyān sudhī. nibahī=rahe chhe. andh=agnānī.
vithā(vyathā)=duḥkh.
arthaḥ– ātmā sadaiv shuddha arthāt abandh chhe ane kriyāne bandhamay kahevāmān
āvī chhe, tethī jeṭalo samay jīv jemān (svarūp athavā kriyāmān) rahe chhe teṭalā
samay sudhī teno svād le chhe arthāt jyānsudhī ātmānubhav rahe chhe tyānsudhī
abandhadashā rahe chhe, parantu jyāre svarūpamānthī chhūṭīne kriyāmān lāge chhe tyāre bandhano
vistār vadhe chhe. 9.
mokṣhanī prāpti antardraṣhṭithī chhe. (soraṭhā)
अंतर–द्रष्टि–लखाउ, निज सरूपकौ आचरन।
ए परमातम भाउ, सिव कारन येई
सदा।। १०।।
_________________________________________________________________
यदेतज्ज्ञानात्मा ध्रुवमचलमाभाति भवनं
शिवस्यायं हेतुः स्वयमपि यतस्तच्छिव इति।
अर्तोऽन्यद् बन्धस्य स्वयमपि यतो बन्ध इति तत्
ततो ज्ञानात्मत्वं भवनमनुभूतिर्हिविहितं।। ६।।
वृत्तं ज्ञानस्वभावेन ज्ञानस्य भवनं सदा।
एकद्रव्यस्वभावत्वान्मोक्षहेतुस्तदेव तत्।। ७।।

Page 102 of 444
PDF/HTML Page 129 of 471
single page version

background image
102 samayasār nāṭak
shabdārthaḥ– antar-draṣhṭi=antaraṅg gnān. svarūpakau ācharaṇ=svarūpamān sthiratā.
bhāu=svabhāv.
arthaḥ– antaraṅg gnānadraṣhṭi ane ātmasvarūpamān sthiratā e paramātmāno
svabhāv chhe ane e ja mokṣhano upāy chhe.
bhāvārthaḥ– samyakatva sahit gnān ane chāritra parameshvarano svabhāv chhe ane
e ja parameshvar banavāno upāy chhe. 10.
bāhyadraṣhṭithī mokṣha nathī. (soraṭhā)
करम सुभासुभ दोइ,पुदगलपिंड विभाव मल।
इनसौं मुकति न होइ, नहिं केवल पद पाइए।। ११।।
shabdārthaḥ– subhāsubh=bhalā ane būrā. vibhāv=vikār. mal=kalaṅk.
arthaḥ– shubh ane ashubh e banne karmamaḷ chhe, pudgalapiṇḍ chhe, ātmānā
vikār chhe, enāthī mokṣha nathī thato ane kevaḷagnān paṇ prāpta karī shakātun nathī. 11.
ā viṣhayamān shiṣhya–gurunā prashnottar (savaiyā ekatrīsā)
कोऊ शिष्य कहै स्वामी! असुभक्रिया असुद्ध,
सुभक्रिया सुद्ध तुम ऐसी क्यौं न वरनी।
गुरु कहैं जबलौं क्रियाके परिनाम रहैं,
तबलौं चपल उपयोग जोग धरनी।।
थिरता न आवै तोलौं सुद्ध अनुभौ न होइ,
यातैं दोऊ क्रिया मोख–पंथकी कतरनी।
बंधकी करैया दोऊ दुहूमें न भली कोऊ,
बाधकविचारि मैं निसिद्ध कीनी करनी।। १२।।
_________________________________________________________________
वृत्तं कर्मस्वभावेनज्ञानस्य भवनं न हि।
द्रव्यान्तरस्वभावत्वान्मोक्षहेतुर्न कर्म तत्।। ८।।
मोक्षहेतुतिरोधानाद्वन्धत्वात्स्वयमेव च।
मोक्षहेतुतिरोधायि
भावत्वात्तन्निषिध्यते।। ९।।

Page 103 of 444
PDF/HTML Page 130 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 103
shabdārthaḥ– asubhakriyā=pāp. subhakriyā=puṇya. kriyā=shubhāshubh pariṇati.
chapaḷ=chañchaḷ. upayog=gnān-darshan. kataranī=kātar. nisiddha=varjit. karanī=kriyā.
arthaḥ– koī shiṣhya pūchhe chhe ke he svāmī! āpe ashubh kriyāne ashuddha ane
shubh kriyāne shuddha kem na kahī? tyān shrīguru kahe chhe ke jyānsudhī shubh-ashubh
kriyānā pariṇām rahe chhe tyānsudhī gnān-darshan upayog ane man-vachan-kāyanā
yog chañchaḷ rahe chhe tathā jyānsudhī e sthir na thāy tyānsudhī shuddha anubhav thato
nathī. tethī banney kriyāo mokṣhamārgamān bādhak chhe, banney bandh utpanna karanār chhe,
bannemānthī koī sārī nathī, banne mokṣhamārgamān bādhak chhe -evo vichār karīne men
kriyāno niṣhedh karyo chhe. 12.
mātra gnān mokṣhamārga chhe. (savaiyā ekatrīsā)
मुकतिके साधककौं बाधक करम सब,
आतमा अनादिकौ करम मांहि लुक्यौ है।
एते पर कहै जो कि पाप बुरौ पुन्न भलौ,
सोई महा मूढ़ मोखमारगसौं चुक्यौ है।।
सम्यक सुभाउ लिये हियमैं प्रगटयौ ग्यान,
उरध उमंगि चल्यौ काहूपै न रुक्यौ है।
आरसीसौ उज्जल बनारसी कहत आपु,
कारन सरूप ह्वैके कारजकौंढुक्यौ है।। १३।।
shabdārthaḥ– sādhak=siddhi karanār. lukayo=chhupāyo. chukayau (chūkau)=bhūlyo.
ūradh (ūrdhva) upar. umaṅgi=utsāhapūrvak. ārasī=darpaṇ. ḍhukayau=vadhyo.
arthaḥ– mokṣhanā sādhak ātmāne sarva karma bādhak chhe, ātmā anādikāḷathī
karmomān chhūpāyelo chhe, em chhatān paṇ je pāpane kharāb ane puṇyane sārun kahe chhe
_________________________________________________________________
संन्यस्तव्यमिदं समस्तमपि तत्कर्मैव मोक्षार्थिना
संन्यस्ते सति तत्र का किल कथा पुण्यस्य पापस्य वा।
सम्यक्त्वादिनिजस्वभावभवनान्मोक्षस्य हेतुर्भवन्
नैष्कर्म्यप्रतिबद्धमुद्धतरसं ज्ञानं स्वयं धावति।। १०।।

Page 104 of 444
PDF/HTML Page 131 of 471
single page version

background image
104 samayasār nāṭak
te ja mahāmūrkha mokṣhamārgathī vimukh chhe. jyāre jīvane samyagdarshan sahit gnān pragaṭ
thāy chhe tyāre te anivārya unnati kare chhe. pt.. banārasīdāsajī kahe chhe ke te gnān
darpaṇanī samān ujjavaḷ svayam kāraṇasvarūp thaīne kāryamān pariṇame chhe arthāt
siddhapad prāpta kare chhe.
bhāvārthaḥ– vishuddhatāpūrvak vadhelun gnān koīnā rokavāthī rokātun nathī, vadhatun ja
jāy chhe, tethī pūrva avasthāmān je gnān utpanna thayun hatun te kāraṇarūp hatun, te ja
kāryarūp pariṇamīne siddhasvarūp thāy chhe. 13.
gnān ane shubhāshubh karmonun varṇan. (savaiyā ekatrīsā)
जौलौं अष्ट कर्मकौ विनास नांही सरवथा,
तौलौं अंतरातमामैंधारा दोइ बरनी।
एक ग्यानधारा एक सुभासुभ कर्मधारा,
दुहूंकी प्रकृति न्यारी न्यारी न्यारी धरनी।।
इतनौ विसेस जु करमधारा बंधरूप,
पराधीन सकति विविध बंध करनी।
ग्यानधारा मोखरूप मोखकी करनहार,
दोखकी हरनहार भौ–समुद्र–तरनी।। १४।।
shabdārthaḥ– saravathā (sarvathā)=pūropūro. baranī=varte chhe. gharanī=sattā.
parādhīn=parane āshrit. vividh=jātajātanān. bhau(bhav)=sansār. taranī=naukā.
arthaḥ– jyānsudhī āṭhe karma sampūrṇapaṇe naṣhṭa nathī thatān tyānsudhī samyagdraṣhṭimān
gnānadhārā ane shubhāshubh karmadhārā banne varte chhe. banne dhārāono judo judo
svabhāv ane judī judī sattā chhe. visheṣh bhed eṭalo chhe ke karmadhārā bandharūp
_________________________________________________________________
यावत्पाकमुपैति कर्मविरतिर्ज्ञानस्य सम्यङ् न सा
कर्मज्ञानसमुच्चयोऽपि विहितस्तावन्न काच्न्क्षितिः।
किंत्वत्रापि समुल्लसत्यवशतो यत्कर्म बन्धाय तन्
मोक्षाय स्थितमेकमेव परमं ज्ञानं विमुक्तं स्वतः।। ११।।

Page 105 of 444
PDF/HTML Page 132 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 10p
chhe, ātmashaktine parādhīn kare chhe tathā anek prakāre bandhane vadhāre chhe; ane
gnānadhārā mokṣhasvarūp chhe, mokṣha āpanār chhe, doṣhone dūr kare chhe ane sansār-
sāgarathī tāravā māṭe naukā samān chhe. 14.
yathāyogya karma ane gnānathī mokṣha chhe. (savaiyā ekatrīsā)
समुझैं न ग्यान कहैं करम कियेसौं मोख,
ऐसे जीव विकल मिथ्यातकी गहलमैं।
ग्यान पच्छ गहैं कहैं आतमा अबंध सदा,
बरतैं सुछंद तेऊ बूड़े हैचहलमैं।।
जथा जोग करम करैं पै ममता न धरैं,
रहैं सावधान ग्यान ध्यानकीटहलमैं।
तेई भव सागरके ऊपर ह्वै तरैं जीव,
जिन्हिकौ निवास स्यादवादके महलमैं।। १५।।
shabdārthaḥ– vikal=bechen. gahal=pāgalapaṇun. suchhand=svachchhand. chahal=kīchaḍ.
sāvadhān=sachet. ṭahal=sevā. mahal=mandir.
arthaḥ– je gnānamān samajatā nathīane karmathī ja mokṣha māne chhe evā
kriyāvādī jīv mithyātvanā jhapāṭāthī bechen rahe chhe; ane sāṅkhyavādī je phakta
gnānano pakṣha pakaḍīne ātmāne sadā abandh kahe chhe- tathā svachchhandapaṇe varte chhe teo
paṇ sansāranā kīchaḍamān phase chhe. paṇ je syādvād-mandiranā nivāsī chhe teo potānā
pad anusār kriyā kare chhe ane gnān-dhyānanī sevāmān sāvadhān rahe chhe teo ja
sansār sāgarathī tare chhe. 1p.
_________________________________________________________________
मग्नाः कर्मनयावलम्बनपरा ज्ञानं न जानन्ति ये
मग्ना ज्ञाननयैषिणोऽपि सततं स्वच्छन्दमन्दोद्यमाः।
विश्वस्योपरि ते तरन्ति सततं ज्ञानं भवन्तः स्वयं
ये कुर्वन्ति न कर्म जातु न वशं यान्ति प्रमादस्य च।। १२।।

Page 106 of 444
PDF/HTML Page 133 of 471
single page version

background image
106 samayasār nāṭak
mūḍh kriyā tathā vichakṣhaṇ kriyānun varṇan. (savaiyā ekatrīsā)
जैसैं मतवारौ कोऊ कहै और करै और,
तैसैं मूढ़ प्रानी विपरीतता धरतु है।
असुभ करम बंध कारन बखानै मानै,
मुकतिके हेतु सुभ–रीति आचरतु है।।
अंतर सुद्रष्टि भई मूढ़ता बिसर गई,
ग्यानकौ उदोत भ्रम–तिमिर हरतु है।
करनीसौं भिन्न रहै आतम–सुरूप गहै,
अनुभौ अरंभि रस कौतुक करतु है।। १६।।
shabdārthaḥ– matavārau=nashāmān unmatta. mūḍhaprānī=agnānī jīv. bakhānai=kahe.
mānai=shraddhā kare. bisar gaī=dūr thai gaī. udot=prakāsh.
arthaḥ– jem koī pāgal manuṣhya kahe chhe kāīk ane kare chhe kāīk, tevī ja
rīte mithyādraṣhṭi jīvamān viparītabhāv rahe chhe, te ashubh karmane bandhanun kāraṇ samaje
chhe ane mukti māṭe shubh ācharaṇ kare chhe. paṇ sāchun shraddhān thatān agnān naṣhṭa
thavāthī gnānano prakāsh mithyā-andhakārane dūr kare chhe ane kriyāthī virakta thaīne
ātmasvarūpanun grahaṇ karīne, anubhav dhāraṇ karī paramarasamān ānand kare chhe. 16.
_________________________________________________________________
भेदोन्मादं भ्रमरसभरान्नाटयत्पीतमोहं
मूलोन्मूलं सकलमपि तत्कर्मकृत्वा बलेन।
हेलोन्मीलत्परमकलया सार्धमारब्धकेलि
ज्ञानज्योतिः कवलिततमः प्रोज्जजृम्भे भरेण।। १३।।
e pramāṇe puṇya–pāpādhikār pūrṇa.

Page 107 of 444
PDF/HTML Page 134 of 471
single page version

background image
puṇya-pāp ekatva dvār 107
chothā adhikārano sār
jeno bandh vishuddha bhāvothī thāy chhe te puṇya ane jeno bandh saṅkalesh bhāvothī
thāy chhe te pāp chhe. prashasta rāg, anukampā, kaluṣhatārahit bhāv, arahant ādi pañch
parameṣhṭhīnī bhakti, vrat, sanyam, shīl, dān, mandakaṣhāy ādi vishuddhabhāv puṇyabandhanā
kāraṇ chhe ane shātā, shubh āyuṣhya, ūñch gotra, devagati ādi shubhanām puṇyakarma
chhe. pramād sahit pravr̥utti, chittanī kaluṣhatā, viṣhayonī lolupatā, bījāone santāp
āpavo, bījāono apavād karavo, āhār, parigrah, bhay, maithun-chāre sañgnā, traṇe
kugnān, ārtaraudradhyān, mithyātva, aprashasta rāg, dveṣh, avrat, asanyam, bahu
ārambh, duḥkh, shok, tāp, ākrandan, yogonī vakratā, ātmaprashansā, mūḍhatā,
anāyatan, tīvrakaṣhāy ādi saṅkalesh bhāv chhe-pāpabandhanān kāraṇ chhe. gnānāvaraṇīy,
ashātā, mohanīy narakāyu, pashugati, ashubh nām, nīch gotra, antarāy ādi
pāpakarma chhe.
ashubh pariṇati ane shubh pariṇati banne ātmānā vibhāv chhe, banney
āsrav-bandharūp chhe, samvar-nirjarānān kāraṇ nathī, tethī banney muktinā mārgamān
ghātak hovāthī pāp ane puṇya banney ek ja chhe. joke bannenān kāraṇ, ras,
svabhāv, phaḷamān antar chhe tathā puṇya priy ane pāp apriy lāge chhe, topaṇ
sonānī beḍī ane loḍhānī beḍīnī jem banney jīvane sansāramān sansaraṇ karāvanār
chhe. ek shubhopayog ane bījo ashubhopayog chhe shuddhopayog koī paṇ nathī tethī
mokṣhamārgamān ekeyanī prashansā nathī, banney hey chhe, banne ātmānā vibhāvabhāv chhe,
svabhāv nathī, banne pudgalajanit chhe, ātmajanit nathī, enāthī mokṣha thaī shakato
nathī, ane kevaḷagnān paṇ pragaṭ thatun nathī.
ātmāmān svabhāv, vibhāv be prakāranī pariṇati thāy chhe, svabhāv pariṇati
to vītarāgabhāv chhe ane vibhāv pariṇati rāg-dveṣharūp chhe. ā rāg ane dveṣhamānthī
dveṣh to sarvathā pāparūp chhe parantu rāg prashasta ane aprashastanā bhedathī be prakārano
chhe, temān prashasta rāg puṇya chhe ane aprashasta rāg pāp chhe. samyagdarshan utpanna
thavā pahelān svabhāvabhāvano uday ja thato nathī māṭe mithyātvanī dashāmān jīvanī
shubh athavā ashubharūp vibhāv pariṇati ja rahe chhe, samyagdarshananī utpatti thayā
pachhī karmano sarvathā abhāv thatān sudhī svabhāv ane vibhāv banne pariṇati rahe
chhe, tyān svabhāv pariṇati samvar-nirjarā ane

Page 108 of 444
PDF/HTML Page 135 of 471
single page version

background image
108 samayasār nāṭak
mokṣhanī utpatti kare chhe ane vibhāv pariṇati bandhane ja utpanna kare chhe. eno
khulāso ā rīte chhe ke “jāvat shuddhopayog pāvat nahīn manog, tāvat hī grahaṇ
jog kahī punna karanī” nī rīte samyagdraṣhṭi shrāvak ane muni, pāp pariṇatithī
bachīne shubhopayoganun avalamban le chhe ane shubh pariṇati tene āsrav ja utpanna
kare chhe. tene je guṇashreṇīrūp nirjarā thāy chhe te shuddhopayoganā baḷathī thāy chhe,
shubhopayog to āsrav ja kare chhe. bhāv e chhe ke jeṭalā anshe rāg chhe teṭalā anshe
bandh chhe ane jeṭalā anshe gnān tathā nishchayachāritra chhe teṭalā anshe bandh nathī, tethī
puṇyane paṇ pāp samān hey jāṇīne shuddhopayoganun sharaṇ levun joīe.

Page 109 of 444
PDF/HTML Page 136 of 471
single page version

background image

āsrav adhikār
(pa)
pratignā (doharā)
पाप पुन्नकी एकता, वरनी अगम अनूप।
अब आस्रव अधिकार कछु, कहौं अध्यातम रूप।। १।।
shabdārthaḥ– agam=gahan. anup=upamā rahit.
arthaḥ– pāp-puṇyanī ekatānā gahan ane anupam adhikāranun varṇan karyun,
have āsrav adhikāranun ādhyātmik rīte kāīk varṇan karun chhun. 1.
samyaggnānane namaskār. (savaiyā ekatrīsā)
जेते जगवासी जीव थावर जंगमरूप,
तेते निज बस करि राखे बल तोरिकैं।
महा अभिमानी ऐसौ आस्रव अगाध जोधा,
रोपि रन–थंभ ठाडौ भयौ मूछ मोरिकैं।।
आयौ तिहि थानक अचानक परम धाम,
ग्यान नाम सुभटसवायौ बल फोरिकैं।
आस्रव पछारयौ रन–थंभ तोरि डारयौ ताहि,
निरखि बनारसीनमत कर जोरिकैं।। २।।
shabdārthaḥ– thāvar(sthāvar)=ekendriy. jaṅgam=be īndriy vagere.
abhimānī=ghamaṇḍī. agādh=aparimit. ropi=sthāpīne. ranathambh=yuddhano jhaṇḍo.
thānak=sthān. achānak=akasmāt. subhaṭ=yoddho. phorikain=jāgr̥ut karīne.
nirakhi=joīne.
_________________________________________________________________
* ‘āgamarūp’ evo paṇ pāṭh chhe.
अथ महामदनिर्भरमन्थरं समररङ्गपरागतमास्रवं।
अयमुदारगभीरमहोदयो जयति दुर्जयबोधधनुर्धरः।। १।।

Page 110 of 444
PDF/HTML Page 137 of 471
single page version

background image
110 samayasār nāṭak
arthaḥ– jeṇe sansāranā badhā ja tras-sthāvar jīvone shaktihīn karīne potāne
ādhīn karyā chhe evo mahā abhimānī āsravarūp mahā yoddho mūchh maraḍīne laḍāīno
jhaṇḍo sthāpīne ūbho thayo. eṭalāmān tyān achānak ja gnān nāmano mahāyoddho
savāyun baḷ utpanna karīne āvyo. teṇe āsravane pachhāḍayo ane raṇathambh toḍī
nākhyo. āvā gnānarūpī yoddhāne joīne pt.. banārasīdāsajī hāth joḍīne namaskār
kare chhe. 2.
dravyāsrav, bhāvāsrav ane samyaggnānanun lakṣhaṇ (savaiyā tevīsā)
दर्वित आस्रव सो कहिए जहं,
पुग्गल जीवप्रदेस गरासै।
भावित आस्रव सो कहिए जहं,
राग विरोध विमोह विकासै।।
सम्यक पद्धति सो कहिए जहं,
दर्वित भावित आस्रव नासै।
ग्यान कला प्रगटै तिहि थानक,
अंतर बाहिर और न भासै।। ३।।
shabdārthaḥ– darvit āsrav=pudgal paramāṇuonun āgaman. garāsai=gherī le.
bhāvit āsrav=dravya āsravamān kāraṇabhūt ātmānī vibhāv pariṇati.
paddhati=chāl. gyān kalā=gnānajyoti.
arthaḥ– ātmapradeshomān pudgalanun āgaman te dravyāsrav chhe, jīvanā rāg-dveṣh-
moharūp pariṇām bhāvāsrav chhe, dravyāsrav ane bhāvāsravano abhāv ātmānun samyak
svarūp chhe. jyān gnānakaḷā pragaṭ thāy chhe tyān antaraṅg ane bahiraṅgamān gnān sivāy
bījun kāī dekhātun nathī. 3.
_________________________________________________________________
भावो रागद्वेषमोहैर्विना यो जीवस्य स्याद्ज्ञाननिर्वृत एव।
रुन्धन् सर्वान् द्रव्यकर्मास्रवौघान् एषोडभावः सर्वभावास्रवाणाम्।। २२।।

Page 111 of 444
PDF/HTML Page 138 of 471
single page version

background image
āsrav adhikār 111
gnātā nirāsravī chhe. (chopāī)
जो दरवास्रव रूप न होई।
जहं भावास्रव भाव न कोई।।
जाकी दसा ग्यानमय लहिए।
सो ग्यातार
निरास्रव कहिए।। ४।।
shabdārthaḥ– dasā=avasthā. gyātār=gnānī. nirāsrav=āsravarahit.
arthaḥ– dravyāsravarūp nathī hotā, ane jyān bhāvāsrav bhāv paṇ nathī ane
jenī avasthā gnānamay chhe te ja gnānī āsravarahit kahevāy chhe. 4.
samyaggnānī nirāsrav rahe chhe (savaiyā ekatrīsā)
जेते मनगोचर प्रगट–बुद्धि–पूरवक,
तिह परिनामनकी मतता हरतु है।
मनसौं अगोचर अबुद्धि–पूरवक भाव,
तिनके विनासिवेकौं उद्दिम धरतुहै।।
याही भांति पर परनतिकौ पतन करै,
मोखकौ जतन करै भौ–जल तरतु है।
ऐसे ग्यानवंत ते निरास्रव कहावैं सदा,
जिन्हिकौ सुजस सुविचच्छन करतु है।। ५।।
shabdārthaḥ– managochar=jyānsudhī man pahoñche tyān sudhī. manasaun agochar=jyān
man
_________________________________________________________________
भावास्रवाभावमयं प्रपन्नो द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एवभिन्नः।
ज्ञानी सदा ज्ञानमयैकभावो निरास्रवो ज्ञायक एक एव।। ३।।
सन्नस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयम्
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्।
उच्छिन्दन् परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भव–
न्नात्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा।। ४।।

Page 112 of 444
PDF/HTML Page 139 of 471
single page version

background image
112 samayasār nāṭak
pahoñchī shakatun nathī te. uddim=udyog. patan=nāsh. jatan=upāy. bhau-jaḷ
(bhavajaḷ)=sansār-sāgar. suvichachchhan=paṇḍit.
arthaḥ– jemane man jāṇī shake evā buddhigamya ashuddha pariṇāmomān ātmabuddhi
karato nathī ane manane agochar arthāt buddhigamya na hoy evā ashuddhabhāv na
thavā devāmān sāvadhān rahe chhe; e rīte par pariṇatino nāsh karīne ane
mokṣhamārgamān prayatna karīne je sansār-sāgarane tare chhe te samyaggnānī nirāsravī
kahevāy chhe, temanī vidvāno sadā prashansā kare chhe.
bhāvārthaḥ– vartamān kāḷanā ashuddha pariṇāmomān ātmabuddhi karatā nathī ane
bhūtakāḷamān thayelā rāgādi pariṇāmone potānā mānatā nathī athavā āgāmī
kāḷamān thavāvāḷā vibhāv mārā nathī evun shraddhān hovāthī gnānī jīv sadā nirāsrav
rahe chhe. pa.
shiṣhyano prashna. (savaiyā tevīsā)
ज्यौं जगमैं विचरै मतिमंद,
सुछंद सदा वरतैबुध तैसो।
चंचल चित्त असंजित वैन,
सरीर–सनेह जथावत जैसो।।
भोग संजोग परिग्रह संग्रह,
मोह विलासकरै जहं ऐसो।
पूछत सिष्य आचारजसौं यह,
सम्यकवंत निरास्रवकैसो।। ६।।
shabdārthaḥ– vicharai=vartan kare. suchhand (svachchhanda)=manamānyun budh=gnānī.
vain=vachan. saneh (sneh)=prem. saṅgrah =ekaṭhun karavun.
_________________________________________________________________
सर्वस्यामेव जीवन्त्यां द्रव्यप्रत्ययसंततौ।
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मति।। ५।।

Page 113 of 444
PDF/HTML Page 140 of 471
single page version

background image
āsrav adhikār 113
arthaḥ– shiṣhya gurune prashna kare chhe ke he svāmī! sansāramān jevī rīte
mithyādraṣhṭi jīv svatantrapaṇe varte chhe tevī ja pravr̥utti samyagdraṣhṭi jīvanī paṇ hameshān
rahe chhe-bannene chittanī chañchaḷatā, asanyat vachan, sharīrano sneh, bhogano sanyog,
parigrahano sañchay ane mohano vikās ekasarakho hoy chhe, to pachhī samyagdraṣhṭi jīv
kayā kāraṇe āsravarahit chhe? 6.
shiṣhyanī shaṅkānun samādhān. (savaiyā ekatrīsā)
पूरव अवस्था जे करम–बंध कीने अब,
तेई उदै आइ नाना भांति रस देत हैं।
केई सुभ साता कोई असुभ असातारूप,
दुहूंसौं न राग न विरोध समचेत हैं।।
जथाजोग क्रिया करैं फलकी न इच्छा धरैं,
जीवन–मुकतिकौ बिरद गहि लेत हैं।
यातें ग्यानवंतकौं न आस्रव कहत कोऊ,
मुद्धतासौं न्यारे भए सुद्धता समेतहैं।। ७।।
shabdārthaḥ– avasthā=paryāy. jathājog=jevun joīe tevun, potānā padane
yogya. samachet=samatābhāv. birad=yash. muddhatā=mithyātva. samet=sahit.
arthaḥ– pūrvakāḷamān agnān avasthāmān je karma bāndhyān hatān te have udayamān
āvīne phaḷ āpe chhe, temān anek to shubh chhe je sukhadāyak chhe ane anek ashubh
chhe je duḥkhadāyak chhe; tyān samyagdraṣhṭi jīv ā banne prakāranā karmodayamān harṣha-viṣhād
karatā nathī-samatābhāv rākhe chhe. teo potānā padane yogya kriyā kare chhe, paṇ
_________________________________________________________________
विजहति न हि सत्तां प्रत्ययाः पूर्वबद्धाः
समयमनुसरन्तो यद्यपि द्रव्यरूपाः।
तदपि सकलरागद्वेषमोहव्युदासा–
दवतरति न जातु ज्ञानिनः कर्मबन्धः।। ६।।