૧૦૨ સમયસાર નાટક
શબ્દાર્થઃ– અંતર-દ્રષ્ટિ=અંતરંગ જ્ઞાન. સ્વરૂપકૌ આચરણ=સ્વરૂપમાં સ્થિરતા.
ભાઉ=સ્વભાવ.
અર્થઃ– અંતરંગ જ્ઞાનદ્રષ્ટિ અને આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિરતા એ પરમાત્માનો
સ્વભાવ છે અને એ જ મોક્ષનો ઉપાય છે.
ભાવાર્થઃ– સમ્યકત્વ સહિત જ્ઞાન અને ચારિત્ર પરમેશ્વરનો સ્વભાવ છે અને
એ જ પરમેશ્વર બનવાનો ઉપાય છે. ૧૦.
બાહ્યદ્રષ્ટિથી મોક્ષ નથી. (સોરઠા)
करम सुभासुभ दोइ,पुदगलपिंड विभाव मल।
इनसौं मुकति न होइ, नहिं केवल पद पाइए।। ११।।
શબ્દાર્થઃ– સુભાસુભ=ભલા અને બૂરા. વિભાવ=વિકાર. મલ=કલંક.
અર્થઃ– શુભ અને અશુભ એ બન્ને કર્મમળ છે, પુદ્ગલપિંડ છે, આત્માના
વિકાર છે, એનાથી મોક્ષ નથી થતો અને કેવળજ્ઞાન પણ પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી. ૧૧.
આ વિષયમાં શિષ્ય–ગુરુના પ્રશ્નોત્તર (સવૈયા એકત્રીસા)
कोऊ शिष्य कहै स्वामी! असुभक्रिया असुद्ध,
सुभक्रिया सुद्ध तुम ऐसी क्यौं न वरनी।
गुरु कहैं जबलौं क्रियाके परिनाम रहैं,
तबलौं चपल उपयोग जोग धरनी।।
थिरता न आवै तोलौं सुद्ध अनुभौ न होइ,
यातैं दोऊ क्रिया मोख–पंथकी कतरनी।
बंधकी करैया दोऊ दुहूमें न भली कोऊ,
बाधकविचारि मैं निसिद्ध कीनी करनी।। १२।।
_________________________________________________________________
वृत्तं कर्मस्वभावेनज्ञानस्य भवनं न हि।
द्रव्यान्तरस्वभावत्वान्मोक्षहेतुर्न कर्म तत्।। ८।।
मोक्षहेतुतिरोधानाद्वन्धत्वात्स्वयमेव च।
मोक्षहेतुतिरोधायि भावत्वात्तन्निषिध्यते।। ९।।