૧પ૬ સમયસાર નાટક
જ્ઞાની જીવ વિષયોમાં નિરંકુશ રહેતા નથી. (ચોપાઈ)
ग्यानकला जिनके घट जागी।
ते जगमांहि सहजवैरागी।
ग्यानीमगन विषैसुख मांही।
यह विपरीति संभवै नांही।। ४१।।
અર્થઃ– જેમના ચિત્તમાં સમ્યગ્જ્ઞાનનાં કિરણો પ્રકાશિત થયાં છે તેઓ
સંસારમાં સ્વભાવથી જ વીતરાગી રહે છે, જ્ઞાની થઈને વિષયસુખમાં આસક્ત હોય
એ ઊલટી રીતે અસંભવ છે. ૪૧.
જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એક સાથે જ હોય છે. (દોહરા)
ग्यान सकति वैराग्य बल, सिव साधैं समकाल।
ज्यौं लोचन न्यारे रहैं, निरखैं दोउ नाल।। ४२।।
શબ્દાર્થઃ– નિરખૈં=દેખે. નાલ=એક સાથે.
અર્થઃ– જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એક સાથે ઊપજવાથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ મોક્ષમાર્ગને
સાધે છે, જેમ કે આંખ જુદી જુદી રહે છે પણ જોવાનું કામ એક સાથે કરે છે.
ભાવાર્થઃ– જેવી રીતે આંખ જુદી જુદી હોવા છતાં પણ જોવાની ક્રિયા એક
સાથે કરે છે, તેવી જ રીતે જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એક જ સાથે કર્મની નિર્જરા કરે છે.
જ્ઞાન વિનાનો વૈરાગ્ય અને વૈરાગ્ય વિનાનું જ્ઞાન મોક્ષમાર્ગ સાધવામાં અસમર્થ છે.
૪૨.
અજ્ઞાની જીવોની ક્રિયા બંધનું કારણ અને જ્ઞાની જીવોની ક્રિયા નિર્જરાનું કારણ છે.
(ચોપાઈ)
मूढ़ करमकौ करता होवै।
फल अभिलाष धरै फल जोवै।।
_________________________________________________________________
कर्तारं स्वफलेन यत्किल बलात्कर्मैव नो योजयेत्
कुर्वाणः फललिप्सुरेव हि फलंप्राप्नोति यत्कर्मणः।
ज्ञानं संस्तदपास्तरागरचनो नो बध्यते कर्मणा
कुर्वाणोऽपि हि कर्म तत्फलपरित्यागैकशीलो मुनिः।। २०।।