૨૭૦ સમયસાર નાટક
કર્મ કરવું અને ફળ ભોગવવું એ જીવનું નિજસ્વરૂપ નથી. (દોહરા)
करम करै फल भोगवै, जीव अग्यानीकोइ।
यह कथनी विवहारकी, वस्तु स्वरूप न होइ।। ५२।।
શબ્દાર્થઃ– કથની = ચર્ચા. વસ્તુ = પદાર્થ.
અર્થઃ– અજ્ઞાની જીવ કર્મ કરે છે અને તેનું ફળ ભોગવે છે, આ કથન
વ્યવહારનયનું છે, પદાર્થનું નિજસ્વરૂપ નથી. પ૨.
જ્ઞાન અને જ્ઞેયની ભિન્નતા (કવિત્ત)
ज्ञेयाकार ग्यानकी परिणति,
पै वह ग्यान ज्ञेय नहि होइ।
ज्ञेय रूप षट दरब भिन्न पद,
ग्यानरूप आतम पद सोइ।।
जानै भेदभाउ सु विचच्छन,
गुन लच्छन सम्यक्द्रिग जोइ।
मूरख कहै ग्यानमय आकृति,
प्रगट कलंकलखै नहि कोइ।। ५३।।
શબ્દાર્થઃ– જ્ઞાન = જાણવું. જ્ઞેય = જાણવા યોગ્ય પદાર્થ.
અર્થઃ– જ્ઞાનની પરિણતિ જ્ઞેયના આકારે થયા કરે છે, પણ જ્ઞાન જ્ઞેયરૂપ થઈ
જતું નથી, છયે દ્રવ્ય જ્ઞેય છે અને તે આત્માના નિજસ્વભાવ-જ્ઞાનથી ભિન્ન છે, જે
જ્ઞેય-જ્ઞાયકનો ભેદભાવ ગુણ-લક્ષણથી જાણે છે તે ભેદવિજ્ઞાની સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
_________________________________________________________________
यत्तु वस्तु कुरुतेऽन्यवस्तुनः किञ्चनापि परिणामिनः स्वयम्।
व्यावहारिकद्रशैव तन्मतं नान्यदस्ति किमपीहनिश्चयात्।। २१।।
शुद्धद्रव्यनिरूपणार्पितमतेस्तत्त्वं समुत्पश्यतो
नैकद्रव्यगतं चकास्ति किमपि द्रव्यान्तरं जातुचित्।
ज्ञानं ज्ञेयमवैति यत्तु तदयं शुद्धस्वभावोदयः
किं द्रव्यान्तरचुम्बनाकुलधियस्तत्वाच्च्यवन्ते जनाः।। २२।।