સર્વવિશુદ્ધિ દ્વાર ૨૭૯
दुरमति कुबिजा करम कमावै।
सुमति राधिकाराम रमावै।। ७२।।
(દોહરા)
कुबिजा कारी कूबरी, करै जगतमैं खेद।
अलख अराधै राधिका, जानै निज पर भेद।। ७३।।
અર્થઃ– મૂર્ખના હૃદયમાં કુમતિ ઉત્પન્ન થાય છે અને જ્ઞાનીઓના હૃદયમાં
સુમતિનો પ્રકાશ રહે છે. દુર્બુદ્ધિ કુબ્જા૧ સમાન છે, નવા કર્મોનો બંધ કરે છે અને
સુબુદ્ધિ રાધિકા છે, આત્મરામમાં રમણ કરાવે છે. ૭૨. કુબુદ્ધિ કાળી કૂબડી કુબ્જા
સમાન છે, સંસારમાં સંતાપ ઉપજાવે છે અને સુબુદ્ધિ રાધિકા સમાન છે,
નિજઆત્માની ઉપાસના કરાવે છે તથા સ્વપરનો ભેદ જાણે છે. ૭૩.
દુર્મતિ અને કુબ્જાની સમાનતા (સવૈયા)
कुटिल कुरूप अंग लगी है पराये संग,
अपुनौ प्रवांन करि आपुही बिकाईहै।
गहै गति अंधकीसी सकति कबंधकीसी,
बंधकौ बढ़ाउ करै धंधहीमैं धाई है।
रांडकीसी रीत लियें मांडकीसी मतवारी,
सांड ज्यौं सुछंद डोलै भांडकीसी जाई है।
घरको न जानै भेद करै पराधीन खेद,
यातैं दुरबुद्धि दासी कुबजा कहाई है।। ७४।।
શબ્દાર્થઃ– કુટિલ = કપટી. પરાયે =બીજાના. સંગ = સાથે. કબંધ = એક
રાક્ષસનું નામ. માંડ (મણ્ડ) = શરાબ. સુછંદ = સ્વતંત્ર. જાઈ =પેદા થઈ. યાતૈં =
એથી.
અર્થઃ– કુબુદ્ધિ માયાનો ઉદય રહેતાં થાય છે તેથી તે કુટિલા છે, અને કુબ્જા
_________________________________________________________________
૧. હિન્દુ ધર્મમાં દેવી-ભાગવત આદિ ગ્રંથોનું કથન છે કે કુબ્જા કંસની દાસી હતી. તેનું શરીર કુરૂપ,
કાંતિહીન હતું. રાજા શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર પોતાની સ્ત્રી રાધિકાથી અલગ થઈને તેનામાં ફસાઈ ગયા હતા.
રાધિકાએ ઘણા પ્રયત્નો કરતાં તેઓ સન્માર્ગે આવ્યા. તેનું અહીં દ્રષ્ટાંત માત્ર લીધું છે.