ઉત્થાનિકા ૧પ
અર્થઃ– ચૈતન્યરૂપ છે, અનંત ગુણ, અનંત પર્યાય અને અનંત શક્તિ સહિત છે, અમૂર્તિક છે,
અખંડિત છે. *સર્વવ્યાપી છે, આ જીવદ્રવ્યનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. ૨૦.
પુદ્ગલ દ્રવ્યનું લક્ષણ. (દોહરા)
फरस–वरन–रस–गन्ध मय, नरद–पास–संठान।
अनुरूपी पुदगल दरव, नभ–प्रदेश–परवान।। २१।।
શબ્દાર્થઃ– ફરસ=સ્પર્શ. નરદ-પાસ=ચોપાટના પાસા. સંઠાન=આકાર. પરવાન
(પ્રમાન)=બરાબર.
અર્થઃ– પુદ્ગલ દ્રવ્ય પરમાણુરૂપ, આકાશના પ્રદેશ જેવડું, ચોપાટના પાસાના
*આકારનું, સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણવાળું છે. ૨૧.
ધર્મ દ્રવ્યનું લક્ષણ (દોહરા)
जैसैं सलिल समूहमैं, करै मीन गति–कर्म।
तैसैं पुदगल जीवकौं, चलनसहाई धर्म।। २२।।
શબ્દાર્થઃ– સલિલ=પાણી. મીન=માછલી. ગતિ-કર્મ=ગમનક્રિયા.
અર્થઃ– જેવી રીતે માછલીની ગમનક્રિયામાં પાણી સહાયક થાય છે, તેવી જ
રીતે જીવ-પુદ્ગલની ગતિમાં *સહકારી ધર્મ દ્રવ્ય છે. ૨૨.
અધર્મદ્રવ્યનું લક્ષણ(દોહરા)
ज्यौं पंथी ग्रीषमसमै, बैठै छायामाँहि।
त्यौं अधर्मकी भूमिमैं, जड़ चेतन ठहराँहि।। २३।।
શબ્દાર્થઃ– પંથી=મુસાફર. ગ્રીષમસમૈ=ગ્રીષ્મકાળમાં.
અર્થઃ– જેવી રીતે ગ્રીષ્મઋતુમાં મુસાફર છાયાનું નિમિત પામીને બેસે છે તેવી
જ રીતે અધર્મ દ્રવ્ય જીવ-પુદ્ગલની સ્થિતિમાં નિમિત્તકારણ છે. ૨૩.
_________________________________________________________________
* લોક-અલોક પ્રતિબિમ્બિત થવાથી પૂર્ણજ્ઞાનની અપેક્ષાએ સર્વવ્યાપી છે.
* છ પાસાદાર જેવું ચોરસ હોય છે. *ઉદાસીન નિમિત્તકારણ છે, પ્રેરક નથી.