Page -8 of 380
PDF/HTML Page 21 of 409
single page version
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈ ❈
andaramAn tem ja bahAramAn rajathI (potAnun) atyant aspRuShTapaNun vyakta karatA hatA
( – andaramAn teo rAgAdik maLathI aspRuShTa hatA ane bahAramAn dhULathI aspRuShTa
to munijano sAchA mArgane kem jANat?
karun chhun.
sImandhar bhagavAnanAn samavasaraNamAn gayA hatA ane tyAn teoshrI ATh divas rahyA
hatA e viShe aNumAtra shankA nathI. e vAt em ja chhe; kalpanA karasho nahi, nA
kahesho nahi; mAno topaN em ja chhe, na mAno topaN em ja chhe. yathAtathya vAt
chhe, akSharasha satya chhe, pramANasiddha chhe.
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -7 of 380
PDF/HTML Page 22 of 409
single page version
enI kundakund gUnthe mAL re,
jemAn sAr-samay shiratAj re,
gUnthyun pravachanasAr re,
gUnthyo samayano sAr re,
jinajIno OMkAranAd re,
vandun e OMkAranAd re,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
vAjo mane dinarAt re,
Page -6 of 380
PDF/HTML Page 23 of 409
single page version
adhyAtmamAn hammeshAn nishchayanay ja mukhya chhe; tenA ja Ashraye dharma thAy chhe. shAstromAn jyAn vikArI paryAyonun vyavahAranayathI kathan karavAmAn Ave tyAn paN nishchayanayane ja mukhya ane vyavahAranayane gauN karavAno Ashay chhe — em samajavun; kAraN ke puruShArtha vaDe potAmAn shuddhaparyAy pragaT karavA arthAt vikArI paryAy TALavA mATe hammeshAn nishchayanay ja AdaraNIy chhe; te vakhate banne nayonun gnAn hoy chhe paN dharma pragaTAvavA mATe banne nayo kadI AdaraNIy nathI. vyavahAranayanA Ashraye kadI dharma anshe paN thato nathI, parantu tenA Ashraye to rAg - dveShanA vikalpo ja UThe chhe.
chhaye dravyo, temanA guNo ane temanA paryAyonA svarUpanun gnAn karAvavA mATe koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane vyavahAranayanI gauNatA rAkhIne kathan karavAmAn Ave, ane koI vakhate vyavahAranayane mukhya karIne tathA nishchayanayane gauN rAkhIne kathan karavAmAn Ave; pote vichAr kare temAn paN koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane koI vakhate vyavahAranayanI mukhyatA karavAmAn Ave; adhyAtmashAstramAn paN jIvano vikArI paryAy jIv svayam kare chhe tethI thAy chhe ane te jIvano ananya pariNAm chhe — em vyavahAranaye kahevAmAn – samajAvavAmAn Ave; paN te darek vakhate nishchayanay ek ja mukhya ane AdaraNIy chhe em gnAnIonun kathan chhe. shuddhatA pragaT karavA mATe koI vakhate nishchayanay AdaraNIy chhe ane koI vakhate vyavahAranay AdaraNIy chhe — em mAnavun te bhUl chhe. traNe kALe ekalA nishchayanayanA Ashraye ja dharma pragaTe chhe em samajavun.
sAdhak jIvo sharUAtathI ant sudhI nishchayanI ja mukhyatA rAkhIne vyavahArane gauN ja karatA jAy chhe, tethI sAdhakadashAmAn nishchayanI mukhyatAnA jore sAdhakane shuddhatAnI vRuddhi ja thatI jAy chhe ane ashuddhatA TaLatI ja jAy chhe. e rIte nishchayanI mukhyatAnA jore pUrNa kevaLagnAn thatAn tyAn mukhya - gauNapaNun hotun nathI ane nay paN hotA nathI.
Page -5 of 380
PDF/HTML Page 24 of 409
single page version
asAdhAraN mangal ane bhagavAn granthakartAnI
mokShamArga ane tenA pha lanA svarUp
svabhAvaratnatrayanun svarUp
ratnatrayanA bhedakAraN tathA lakShaN viShe kathan
vyavahAr samyaktvanun svarUp
aDhAr doShanun svarUp
tIrthankar paramadevanun svarUp
paramAgamanun svarUp
chha dravyonnA pRuthak pRuthak nAm
upayoganun lakShaN
gnAnanA bhed
darshanopayoganun svarUp
ashuddha darshananI tathA shuddha ne ashuddha
svabhAvaparyAyo ane vibhAvaparyAyo
chAragatinAun svarUpanirUpaN
kartRutva-bhoktRutvanAn prakAranun kathan
banne nayonun saph lapaNun
e viShe kathan
pudgaladravyanA bhedonun kathan
vibhAvapudgalanun svarUp
Page -4 of 380
PDF/HTML Page 25 of 409
single page version
shuddha jIvane samasta sansAravikAr nahIn
shuddha AtmAne samasta vibhAvono abhAv
shuddha jIvanun svarUp
kAraNaparamAtmAne samasta paudgalik vikAr
sansArI ane rmunt jIvomAn antar na
kAryasamayasAr ane kAraNasamayasAramAn antar
nishchay ane vyavahAranayakI upadeyatAnun
hey-upadey athavA tyAg-grahaNanun svarUp
ahinsAvratanun svarUp
satyavratanun svarUp
achauryavratanun svarUp
brahmacharyavratanun svarUp
prigrah-prityAgavratanun svarUp
irryAsamitinun svarUp
bhAShAsamitinun svarUp
eeShaNAsamitinun svarUp
AdAnanikShepaNasamitinun svarUp
pratiShThApanasamitinun svarUp
vyavahAr manoguptinun svarUp
vachanaguptinun svarUp
kAyaguptinun svarUp
Page -3 of 380
PDF/HTML Page 26 of 409
single page version
samyagdarshanagnAnachAritranun sampUrNa svIkAr karavAthI
mumukShune nishchayapratikra maN thAy chhe,
e viShe kathan
nishchay uttamArthapratikra maNanun svarUp
dhyAn ek upAdey chhe
vyavahAr pratikra maNanun saph paNun kyAre kahevAy
nishchayanayanA pratyAkhyAnanun svarUp
anantachatuShTayAtmak nij AtmAnA
param bhAvanAnI sanmukh evA gnAnIne
bandharahit AtmAne bhAvavA viShe shikhAmaN 98 sakaL vibhAvanA sanyAsanI vidhi
sarvatra AtmA upAdey chhe
sansArAvasthAmAn ane muktimAn jIv
ekatvabhAvanArUpe priNamelA samyaggnAnInun
kathan
Atmagat doShothI mukat thavAnA upAyanun
param tapodhananI bhAvashuddhinun kathan
nishchayapratyAkhyAnanA yogya jIvanun svarUp
nishchayapratyAkhyAn adhikArano upasanhAr
nishchay-AlochanAnun svarUp
Page -2 of 380
PDF/HTML Page 27 of 409
single page version
sukRu ta-dRuShkRu tarUp karmanA sanyAsanI vidhi
nav kaShAyanA vijay vaDe prApta thatA
e viShe kathan
param samAdhi adhikAranun upasanhAr
ratnatrayanun svarUp
vyavahAranayapradhAn siddhabhaktinun svarUp
nijA paramAtmAkI bhaktinun svarUp
nishchay yogabhaktinun svarUp
viprIt abhinivesh rahit AtmabhAv te
bhakti adhikAranun upasanhAr
nirantar svavashane nishchay-Avashyak hovA
avash param jinayogIshvarane param Avashyak-
anyavashanun svarUp
nishchayanayathI svarUpanun kathan
ke valagnAnanun svarUp
Page -1 of 380
PDF/HTML Page 28 of 409
single page version
ke valagnAnanA abhAve sarvagnapaNun hotun nathI
vyavahAranayanI pragaTatAthI kathan
‘‘jIv gnAnasvarUp chhe’’ em vitarkapUrvak
guN-guNImAn bhedano abhAv hovA viShe
sarvagna vItarAgane vAnchhAnun abhAv hoy chhe,
ke valagnAnIne bandhanA abhAvanA svarUp
ke valI bhaTTArakanA manarahitapaNA viShe
shuddha jIvane svabhAvagatinI prApti thavAnA
Page 0 of 380
PDF/HTML Page 29 of 409
single page version
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीसमयसारनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृण्वन्तु
Page 1 of 380
PDF/HTML Page 30 of 409
single page version
जितभवमभिवन्दे भासुरं श्रीजिनं वा ।।१।।
[pratham, granthanA AdimAn shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit prAkRitagAthAbaddha A ‘niyamasAr’ nAmanA shAstranI ‘tAtparyavRutti’ nAmanI sanskRit TIkA rachanAr muni shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shloko dvArA mangaLAcharaN vagere kare chhe]
[shlokArtha — ] he paramAtmA! tun hotAn hun mArA jevA (sansArIo jevA) mohamugdha
1
Page 2 of 380
PDF/HTML Page 31 of 409
single page version
तर्काब्जार्कं भट्टपूर्वाकलंकम् ।
तद्विद्याढयं वीरनन्दिं व्रतीन्द्रम् ।।३।।
ane kAmavash buddhane tathA brahmA-viShNu-maheshane kem pUjun? (na ja pUjun.) jeNe bhavone jItyA chhe tene hun vandun chhun — tene prakAshamAn evA shrI jin kaho, 1sugat kaho, 2giridhar kaho,
[shlokArtha — ] 5vAchanyamIndronun ( – jinadevonun) mukhakamaL jenun vAhan chhe ane be nayonA Ashraye sarvasva kahevAnI jenI paddhati chhe te vANIne ( – jinabhagavantonI syAdvAdamudrit vANIne) hun vandun chhun. 2.
[shlokArtha — ] uttam siddhAntarUpI shrInA pati siddhasen munIndrane, 6tarkakamaLanA sUrya bhaTTa akalank munIndrane, 7shabdasindhunA chandra pUjyapAd munIndrane ane taddavidyAthI (siddhAntAdi traNenA gnAnathI) samRuddha vIranandi munIndrane hun vandun chhun. 3.
2 ]
3vAgIshvar kaho ke 4shiv kaho. 1.
1.buddhane sugat kahevAmAn Ave chhe. sugat eTale (1) shobhanIkatAne prApta, athavA (2) sampUrNatAne prApta.
shrI jinabhagavAn (1) moharAgadveShanA abhAvane lIdhe shobhanIkatAne prApta chhe, ane (2) kevaLagnAnAdikane
pAmyA hovAne lIdhe sampUrNatAne prApta chhe; tethI temane ahIn sugat kahyA chhe.
2.kRiShNane giridhar (arthAt parvatane dharI rAkhanAr) kahevAmAn AvyA chhe. shrI jinabhagavAn anantavIryavAn hovAthI temane ahIn giridhar kahyA chhe.
3.brahmAne athavA bRuhaspatine vAgIshvar (arthAt vANInA adhipati) kahevAmAn Ave chhe. shrI jinabhagavAn divya vANInA prakAshak hovAthI temane ahIn vAgIshvar kahyA chhe.
4.maheshane (shankarane) shiv kahevAmAn Ave chhe. shrI jinabhagavAn kalyANasvarUp hovAthI temane ahIn shiv
kahevAmAn AvyA chhe.
5.vAchanyamIndro=muniomAn pradhAn arthAt jinadevo; maun sevanArAomAn shreShTha arthAt jinadevo; vAk- sanyamIomAn indra samAn arthAt jinadevo. [vAchanyamI=muni; maun sevanAr; vANInA sanyamI.]
6.tarkakamaLanA sUrya=tarkarUpI kamaLane praphullit karavAmAn sUrya samAn
7.shabdasindhunA chandra=shabdarUpI samudrane uchhALavAmAn chandra samAn
Page 3 of 380
PDF/HTML Page 32 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
किंच —
अपि च —
अलमलमतिविस्तरेण । स्वस्ति साक्षादस्मै विवरणाय ।
[shlokArtha — ] bhavyonA mokShane mATe tem ja nij AtmAnI shuddhine arthe niyamasAranI ‘tAtparyavRutti’ nAmanI TIkA hun kahIsh. 4.
vaLI —
[shlokArtha — ] guNanA dharanAr gaNadharothI rachAyelA ane shrutadharonI paramparAthI sArI rIte vyakta karAyelA A paramAgamanA arthasamUhanun kathan karavAne ame mandabuddhi te koN? 5.
tathApi —
[shlokArtha — ] hamaNAn amArun man paramAgamanA sAranI puShTa ruchithI pharI pharIne atyant prerit thAy chhe. [e ruchithI prerit thavAne lIdhe ‘tAtparyavRutti’ nAmanI A TIkA rachAy chhe.] 6.
[shlokArtha — ] sUtrakAre pUrve pAnch astikAy, chha dravya, sAt tattva ane nav padArtha tem ja pratyAkhyAnAdi satkriyA kahel chhe (arthAt bhagavAn kundakundAchAryadeve A shAstramAn pratham pAnch astikAy vagere ane pachhI pratyAkhyAnAdi satkriyA kahel chhe). 7.
ati vistArathI bas thAo, bas thAo. sAkShAt A vivaraN jayavant varto.
Page 4 of 380
PDF/HTML Page 33 of 409
single page version
अथ सूत्रावतार : —
अथात्र जिनं नत्वेत्यनेन शास्त्रस्यादावसाधारणं मङ्गलमभिहितम् ।
नत्वेत्यादि — अनेकजन्माटवीप्रापणहेतून् समस्तमोहरागद्वेषादीन् जयतीति जिनः । वीरो विक्रान्तः; वीरयते शूरयते विक्रामति कर्मारातीन् विजयत इति वीरः — श्रीवर्धमान-सन्मतिनाथ-महतिमहावीराभिधानैः सनाथः परमेश्वरो महादेवाधिदेवः
have (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit) gAthAsUtranun avataraN karavAmAn Ave chhe
anvayArtha — [अनन्तवरज्ञानदर्शनस्वभावं] anant ane utkRuShTa gnAnadarshan jemano svabhAv chhe evA ( – kevaLagnAnI ane kevaLadarshanI) [जिनं वीरं] jin vIrane [नत्वा] namIne [केवलिश्रुतकेवलिभणितम्] kevaLI ane shrutakevaLIoe kahelun [नियमसारं] niyamasAr [वक्ष्यामि] hun kahIsh.
TIkA — ahIn ‘जिनं नत्वा’e gAthAthI shAstranA AdimAn asAdhAraN mangaL kahyun chhe.
‘नत्वा’ ityAdi padonun tAtparya kahevAmAn Ave chhe
anek janmarUp aTavIne prApta karAvavAnA hetubhUt samasta moharAgadveShAdikane je jIte chhe te ‘jin’ chhe. ‘vIr’ eTale vikrAnt ( – parAkramI); vIratA phorave, shaurya phorave, vikram (parAkram) phorave, karmashatruo par vijay meLave, te ‘vIr’ chhe. evA vIrane — ke je shrI vardhamAn, shrI sanmatinAth, shrI ativIr ane shrI mahAvIr e nAmothI yukta chhe, je parameshvar chhe, mahAdevAdhidev chhe, chhellA tIrthanAth chhe, je traN bhuvananA sacharAchar dravya-guN-paryAyone
4 ]
Page 5 of 380
PDF/HTML Page 34 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
पश्चिमतीर्थनाथः त्रिभुवनसचराचरद्रव्यगुणपर्यायैकसमयपरिच्छित्तिसमर्थसकलविमलकेवल- ज्ञानदर्शनाभ्यां युक्तो यस्तं प्रणम्य वक्ष्यामि कथयामीत्यर्थः । कं, नियमसारम् । नियमशब्दस्तावत् सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रेषु वर्तते, नियमसार इत्यनेन शुद्धरत्नत्रय- स्वरूपमुक्त म् । किंविशिष्टं, केवलिश्रुतकेवलिभणितं — केवलिनः सकलप्रत्यक्षज्ञानधराः, श्रुतकेवलिनः सकलद्रव्यश्रुतधरास्तैः केवलिभिः श्रुतकेवलिभिश्च भणितं — सकलभव्य- निकुरम्बहितकरं नियमसाराभिधानं परमागमं वक्ष्यामीति विशिष्टेष्टदेवतास्तवनानन्तरं सूत्रकृता पूर्वसूरिणा श्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवगुरुणा प्रतिज्ञातम् । इति सर्वपदानां तात्पर्यमुक्त म् ।
त्रिभुवनजनपूज्यः पूर्णबोधैकराज्यः ।
समवसृतिनिवासः केवलश्रीनिवासः ।।८।।
ek samaye jANavA-dekhavAmAn samartha evA sakaLavimaL ( – sarvathA nirmaL) kevaLagnAnadarshanathI sanyukta chhe tene — praNamIne kahun chhun. shun kahun chhun? ‘niyamasAr’ kahun chhun. ‘niyam’ shabda, pratham to, samyagdarshanagnAnachAritra mATe chhe. ‘niyamasAr’ (‘niyamano sAr’) em kahetAn shuddha ratnatrayanun svarUp kahyun chhe. kevun chhe te? kevaLIo ane shrutakevaLIoe kahelun chhe. ‘kevaLIo’ te sakalapratyakSha gnAnanA dharanArA ane ‘shrutakevaLIo’ te sakaL dravyashrutanA dharanArA; evA kevaLIo ane shrutakevaLIoe kahelun, sakaL bhavyasamUhane hitakar, ‘niyamasAr’ nAmanun paramAgam hun kahun chhun. Am, vishiShTa iShTadevatAnA stavan pachhI, sUtrakAr pUrvAchArya shrI kundakundAchAryadevagurue pratignA karI.
— A pramANe sarva padonun tAtparya kahevAmAn Avyun.
[have pahelI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] shuddhabhAv vaDe ✽mArano (kAmano) jeNe nAsh karyo chhe, traN
✽ mAr = (1) kAmadev; (2) hinsA; (3) maraN.
Page 6 of 380
PDF/HTML Page 35 of 409
single page version
मग्गो मग्गफलं ति य दुविहं जिणसासणे समक्खादं ।
मोक्षमार्गतत्फलस्वरूपनिरूपणोपन्यासोऽयम् ।
‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ इति वचनात् मार्गस्तावच्छुद्धरत्नत्रयं, मार्गफलमपुनर्भवपुरन्ध्रिकास्थूलभालस्थललीलालंकारतिलकता । द्विविधं किलैवं परम- वीतरागसर्वज्ञशासने चतुर्थज्ञानधारिभिः पूर्वसूरिभिः समाख्यातम् । परमनिरपेक्षतया निजपरमात्मतत्त्वसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानशुद्धरत्नत्रयात्मकमार्गो मोक्षोपायः, तस्य शुद्ध- bhuvananA janone je pUjya chhe, pUrNa gnAn jenun ek rAjya chhe, devono samAj jene name chhe, janmavRukShanun bIj jeNe naShTa karyun chhe, samavasaraNamAn jeno nivAs chhe ane kevaLashrI ( – kevaLagnAnadarshanarUpI lakShmI) jenAmAn vase chhe, te vIr jagatamAn jayavant varte chhe. 8.
anvayArtha — [मार्गः मार्गफलम्] mArga ane mArgaphaL [इति च द्विविधं] em be prakAranun [जिनशासने] jinashAsanamAn [समाख्यातम्] kathan karavAmAn Avyun chhe; [मार्गः मोक्षोपायः] mArga mokShopAy chhe ane [तस्य फलं] tenun phaL [निर्वाणं भवति] nirvAN chhe.
TIkA — A, mokShamArga ane tenA phaLanA svarUpanirUpaNanI sUchanA ( – te bannenA svarUpanA nirUpaNanI prastAvanA) chhe.
‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः (samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra mokShamArga chhe)’ evun (shAstranun) vachan hovAthI, mArga to shuddharatnatray chhe ane mArgaphaL muktirUpI strInA vishAL bhAlapradeshe shobhA-alankArarUp tilakapaNun chhe (arthAt mArgaphaL muktirUpI strIne varavun te chhe). A rIte kharekhar (mArga ane mArgaphaL em) be prakAranun, chaturthagnAnadhArI ( – manaparyayagnAnanA dharanArA) pUrvAchAryoe paramavItarAg sarvagnanA shAsanamAn
6 ]
Page 7 of 380
PDF/HTML Page 36 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
रत्नत्रयस्य फलं स्वात्मोपलब्धिरिति ।
क्वचिद् द्रविणरक्षणे मतिमिमां च चक्रे पुनः ।
निजात्मनि रतो भवेद् व्रजति मुक्ति मेतां हि सः ।।9।।
kathan karyun chhe. nij paramAtmatattvanAn samyakshraddhAn-gnAn-anuShThAnarUp ✽shuddharatnatrayAtmak mArga param nirapekSha hovAthI mokShano upAy chhe ane te shuddharatnatrayanun phal svAtmopalabdhi ( – nij shuddha AtmAnI prApti) chhe.
[have bIjI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] manuShya kyArek kAminI pratye ratithI utpanna thatA sukh taraph gati kare chhe ane vaLI kyArek dhanarakShAnI buddhi kare chhe. je panDit kyArek jinavaranA mArgane pAmIne nij AtmAmAn rat thAy chhe, te kharekhar A muktine pAme chhe. 9.
anvayArtha — [सः नियमः] niyam eTale [नियमेन च] niyamathI (nakkI) [यत् कार्यं] je karavAyogya hoy te arthAt [ज्ञानदर्शनचारित्रम्] gnAnadarshanachAritra. [विपरीतपरिहारार्थं] viparItanA parihAr arthe ( – gnAnadarshanachAritrathI viruddha bhAvonA tyAg mATe) [खलु] kharekhar
✽shuddharatnatray arthAt nij paramAtmatattvanI samyak shraddhA, tenun samyak gnAn ane tenun samyak AcharaN
paranI tem ja bhedonI lesh paN apekShA rahit hovAthI te shuddharatnatray mokShano upAy chhe; te
shuddharatnatrayanun phaL shuddha AtmAnI pUrNa prApti arthAt mokSha chhe.
Page 8 of 380
PDF/HTML Page 37 of 409
single page version
अत्र नियमशब्दस्य सारत्वप्रतिपादनद्वारेण स्वभावरत्नत्रयस्वरूपमुक्त म् ।
यः सहजपरमपारिणामिकभावस्थितः स्वभावानन्तचतुष्टयात्मकः शुद्धज्ञानचेतना- परिणामः स नियमः । नियमेन च निश्चयेन यत्कार्यं प्रयोजनस्वरूपं ज्ञानदर्शनचारित्रम् । ज्ञानं तावत् तेषु त्रिषु परद्रव्यनिरवलंबत्वेन निःशेषतोन्तर्मुखयोगशक्ते : सकाशात् निजपरमतत्त्वपरिज्ञानम् उपादेयं भवति । दर्शनमपि भगवत्परमात्मसुखाभिलाषिणो जीवस्य शुद्धान्तस्तत्त्वविलासजन्मभूमिस्थाननिजशुद्धजीवास्तिकायसमुपजनितपरमश्रद्धानमेव भवति । [सारम् इति वचनं] ‘sAr’ evun vachan [भणितम्] kahyun chhe.
TIkA — ahIn A (gAthAmAn), ‘niyam’ shabdane ‘sAr’ shabda kem lagADyo chhe tenA pratipAdan dvArA svabhAvaratnatrayanun svarUp kahyun chhe.
je sahaj 1param pAriNAmik bhAve sthit, svabhAv-anantachatuShTayAtmak 2shuddhagnAn- chetanApariNAm te 3niyam ( – kAraNaniyam) chhe. niyam (-kAryaniyam) eTale nishchayathI (nakkI) je karavAyogya — prayojanasvarUp — hoy te arthAt gnAnadarshanachAritra. te traNamAnnA darekanun svarUp kahevAmAn Ave chhe(1) paradravyane avalambyA vinA nisheShapaNe antarmukh yogashaktimAnthI upAdey ( – upayogane sampUrNapaNe antarmukh karIne grahaN karavAyogya) evun je nij paramatattvanun parignAn ( – jANavun) te gnAn chhe. (2) bhagavAn paramAtmAnA sukhanA abhilAShI jIvane shuddha antatattvanA 4vilAsanun janmabhUmisthAn je nij shuddha jIvAstikAy tenAthI Upajatun je param shraddhAn te ja darshan chhe. (3) nishchayagnAnadarshanAtmak kAraN-
8 ]
1. A param pAriNAmik bhAvamAn ‘pAriNAmik’ shabda hovA chhatAn te utpAdavyayarUp pariNAmane
sUchavavA mATe nathI ane paryAyArthik nayano viShay nathI; A param pAriNAmik bhAv to
utpAdavyayanirapekSha ekarUp chhe ane dravyArthik nayano viShay chhe. [visheSh mATe samayasAranI 320mI
gAthAnI shrI jayasenAchAryadevakRut TIkA juo ane bRuhaddravyasangrahanI 13mI gAthAnI
TIkA juo.]
2. A shuddhagnAnachetanApariNAmamAn ‘pariNAm’ shabda hovA chhatAn te utpAdavyayarUp pariNAmane sUchavavA
mATe nathI ane paryAyArthik nayano viShay nathI; A shuddhagnAnachetanApariNAm to utpAdavyayanirapekSha
ekarUp chhe ane dravyArthik nayano viShay chhe.
3. A niyam te kAraNaniyam chhe, kemake te samyaggnAnadarshanachAritrarUp kAryaniyamanun kAraN chhe. [kAraNaniyamanA Ashraye kAryaniyam pragaTe chhe.]
4. vilAs=krIDA; moj; Anand.
Page 9 of 380
PDF/HTML Page 38 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
चारित्रमपि निश्चयज्ञानदर्शनात्मककारणपरमात्मनि अविचलस्थितिरेव । अस्य तु नियम- शब्दस्य निर्वाणकारणस्य विपरीतपरिहारार्थत्वेन सारमिति भणितं भवति ।
paramAtmAmAn avichaL sthiti ( – nishchaLapaNe lIn rahevun) te ja chAritra chhe. A gnAn- darshanachAritrasvarUp niyam nirvANanun 1kAraN chhe. te ‘niyam’ shabdane 2viparItanA parihAr arthe ‘sAr’ shabda joDavAmAn Avyo chhe.
[have trIjI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn shlok kahevAmAn Ave chhe] [shlokArtha — ] e rIte hun viparIt vinAnA ( – vikalparahit) 3anuttam ratnatrayano Ashray karIne muktirUpI strIthI udbhavatA anang ( – asharIrI, atIndriy, Atmik) sukhane prApta karun chhun. 10.
anvayArtha — [नियमः] (ratnatrayarUp) niyam [मोक्षोपायः] mokShano upAy chhe; [तस्य
1. kAraNanA jevun ja kArya thAy chhe; tethI svarUpamAn sthiratA karavAno abhyAs ja kharekhar anant kAL sudhI svarUpamAn sthir rahI javAno upAy chhe.
2. viparIt=viruddha. [vyavahAraratnatrayarUp vikalpone — parAshrit bhAvone — bAtal karIne mAtra nirvikalpa gnAnadarshanachAritrano ja — shuddharatnatrayano ja — svIkAr karavA arthe ‘niyam’ sAthe ‘sAr’ shabda joDyo chhe.]
3. anuttam=jenAthI bIjun kAI uttam nathI evun; sarvottam; sarvashreShTha.
2
Page 10 of 380
PDF/HTML Page 39 of 409
single page version
रत्नत्रयस्य भेदकरणलक्षणकथनमिदम् ।
मोक्षः साक्षादखिलकर्मप्रध्वंसनेनासादितमहानन्दलाभः । पूर्वोक्त निरुपचाररत्नत्रय- परिणतिस्तस्य महानन्दस्योपायः । अपि चैषां ज्ञानदर्शनचारित्राणां त्रयाणां प्रत्येकप्ररूपणा भवति । कथम्, इदं ज्ञानमिदं दर्शनमिदं चारित्रमित्यनेन विकल्पेन । दर्शनज्ञानचारित्राणां लक्षणं वक्ष्यमाणसूत्रेषु ज्ञातव्यं भवति ।
ह्यात्मा ज्ञानं न पुनरपरं द्रष्टिरन्याऽपि नैव ।
बुद्ध्वा जन्तुर्न पुनरुदरं याति मातुः स भव्यः ।।११।।
फलं] tenun phaL [परमनिर्वाणं भवति] param nirvAN chhe. [अपि च] vaLI (bhedakathan dvArA abhed samajAvavA arthe) [एतेषां त्रयाणां] A traNanun [प्रत्येकप्ररूपणा] bhed pADIne judun judun nirUpaN [भवति] hoy chhe.
TIkA — ratnatrayanA bhedo pADavA viShe ane temanAn lakShaN viShe A kathan chhe.
samasta karmanA nAshathI sAkShAt meLavAto mahA Anandano lAbh te mokSha chhe. te mahA Anandano upAy pUrvokta nirupachAr ratnatrayarUp pariNati chhe. vaLI (nirupachAr ratnatrayarUp abhedapariNatimAn antarbhUt rahelAn) A traNanun — gnAn, darshan ane chAritranun — judun judun nirUpaN hoy chhe. kaI rIte? A gnAn chhe, A darshan chhe, A chAritra chhe — em bhed pADIne. (A shAstramAn) je gAthAsUtro AgaL kahevAshe temAn darshan-gnAn-chAritranAn lakShaN jaNAshe.
[have chothI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn shlok kahevAmAn Ave chhe] [shlokArtha — ] munione mokShano upAy shuddharatnatrayAtmak (shuddharatnatray- pariNatie pariNamelo) AtmA chhe. gnAn AnAthI koI bIjun nathI, darshan paN AnAthI bIjun nathI ja ane shIl (chAritra) paN bIjun nathI. — A, mokShane pAmanArAoe (arhantabhagavantoe) kahyun chhe. A jANIne je jIv mAtAnA udaramAn pharIne Avato nathI, te bhavya chhe. 11.
10 ]
Page 11 of 380
PDF/HTML Page 40 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
व्यवहारसम्यक्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
आप्तः शंकारहितः । शंका हि सकलमोहरागद्वेषादयः । आगमः तन्मुखारविन्द- विनिर्गतसमस्तवस्तुविस्तारसमर्थनदक्षः चतुरवचनसंदर्भः । तत्त्वानि च बहिस्तत्त्वान्तस्तत्त्व- परमात्मतत्त्वभेदभिन्नानि अथवा जीवाजीवास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षाणां भेदात्सप्तधा भवन्ति । तेषां सम्यक्श्रद्धानं व्यवहारसम्यक्त्वमिति ।
anvayArtha — [आप्तागमतत्त्वानां] Apta, Agam ane tattvonI [श्रद्धानात्] shraddhAthI [सम्यक्त्वम्] samyaktva [भवति] hoy chhe; [व्यपगताशेषदोषः] jenA asheSh (samasta) doSho dUr thayA chhe evo je [सकलगुणात्मा] sakaLaguNamay puruSh [आप्तः भवेत्] te Apta chhe.
TIkA — A, vyavahArasamyaktvanA svarUpanun kathan chhe.
Apta eTale shankArahit. shankA eTale sakaL moharAgadveShAdik (doSho). Agam eTale AptanA mukhAravindamAnthI nIkaLelI, samasta vastuvistAranun sthApan karavAmAn samartha evI chatur vachanarachanA. tattvo bahitattva ane antatattvarUp paramAtmatattva evA (be) bhedovALAn chhe athavA jIv, ajIv, Asrav, samvar, nirjarA, bandh ane mokSha evA bhedone lIdhe sAt prakAranAn chhe. temanun ( – Aptanun, Agamanun ane tattvanun) samyak shraddhAn te vyavahArasamyaktva chhe.
[have pAnchamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn shlok kahevAmAn Ave chhe] [shlokArtha — ] bhavanA bhayane bhedanArA A bhagavAn pratye shun tane bhakti nathI?