Page 12 of 380
PDF/HTML Page 41 of 409
single page version
छुहतण्हभीरुरोसो रागो मोहो चिंता जरा रुजा मिच्चू ।
अष्टादशदोषस्वरूपाख्यानमेतत् ।
असातावेदनीयतीव्रमंदक्लेशकरी क्षुधा । असातावेदनीयतीव्रतीव्रतरमंदमंदतरपीडया
समुपजाता तृषा । इहलोकपरलोकात्राणागुप्तिमरणवेदनाकस्मिकभेदात् सप्तधा भवति
भयम् । क्रोधनस्य पुंसस्तीव्रपरिणामो रोषः । रागः प्रशस्तोऽप्रशस्तश्च; दान-
to tun bhavasamudranI madhyamAn rahelA magaranA mukhamAn chhe. 12.
anvayArtha — [क्षुधा] kShudhA, [तृष्णा] tRuShA, [भयं] bhay, [रोषः] roSh (krodh), [रागः] rAg, [मोहः] moh, [चिन्ता] chintA, [जरा] jarA, [रुजा] rog, [मृत्युः] mRutyu, [स्वेदः] sved (parasevo), [खेदः] khed, [मदः] mad, [रतिः] rati, [विस्मयनिद्रे] vismay, nidrA, [जन्मोद्वेगौ] janma ane udveg ( — A aDhAr doSh chhe).
TIkA — A, aDhAr doShanA svarUpanun kathan chhe.
(1) ashAtAvedanIy sambandhI tIvra athavA mand kleshanI karanArI te kShudhA chhe (arthAt vishiShTa — khAs prakAranA — ashAtAvedanIy karmanA nimitte thatI je vishiShTa sharIr- avasthA tenA upar lakSha jaIne mohanIy karmanA nimitte thatun je khAvAnI ichchhArUp dukh te kShudhA chhe). (2) ashAtAvedanIy sambandhI tIvra, tIvratar ( – vadhAre tIvra), mand athavA mandatar pIDAthI UpajatI te tRuShA chhe (arthAt vishiShTa ashAtAvedanIy karmanA nimitte thatI je vishiShTa sharIr-avasthA tenA upar lakSha jaIne mohanIy karmanA nimitte thatun je pIvAnI ichchhArUp dukh te tRuShA chhe). (3) A lokano bhay, paralokano bhay, arakShAbhay, aguptibhay, maraNabhay, vedanAbhay ane akasmAtabhay em bhay sAt prakAre chhe. (4) krodhI puruShano tIvra pariNAm te roSh chhe. (5) rAg prashasta ane aprashasta
12 ]
Page 13 of 380
PDF/HTML Page 42 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
शीलोपवासगुरुजनवैयावृत्त्यादिसमुद्भवः प्रशस्तरागः, स्त्रीराजचौरभक्त विकथालापाकर्णन- कौतूहलपरिणामो ह्यप्रशस्तरागः । चातुर्वर्ण्यश्रमणसंघवात्सल्यगतो मोहः प्रशस्त इतरो- ऽप्रशस्त एव । चिन्तनं धर्मशुक्लरूपं प्रशस्तमितरदप्रशस्तमेव । तिर्यङ्मानवानां वयःकृत-
देहविकार एव जरा । वातपित्तश्लेष्मणां वैषम्यसंजातकलेवरविपीडैव रुजा । सादिसनिधन-
मूर्तेन्द्रियविजातीयनरनारकादिविभावव्यंजनपर्यायविनाश एव मृत्युरित्युक्त : । अशुभकर्म-
विपाकजनितशरीरायाससमुपजातपूतिगंधसम्बन्धवासनावासितवार्बिन्दुसंदोहः स्वेदः । अनिष्ट-
लाभः खेदः । सहजचतुरकवित्वनिखिलजनताकर्णामृतस्यंदिसहजशरीरकुल-
बलैश्वर्यैरात्माहंकारजननो मदः । मनोज्ञेषु वस्तुषु परमा प्रीतिरेव रतिः । परमसमरसीभाव-
hoy chhe; dAn, shIl, upavAs tathA gurujanonI vaiyAvRuttya vageremAn utpanna thato te prashasta rAg chhe ane strI sambandhI, rAjA sambandhI, chor sambandhI tathA bhojan sambandhI vikathA kahevAnA ne sAmbhaLavAnA kautUhalapariNAm te aprashasta rAg chhe. (6) *chAr prakAranA shramaNasangh pratye vAtsalya sambandhI moh te prashasta chhe ane te sivAyano moh aprashasta ja chhe. (7) dharmarUp tathA shukalarUp chintan ( – chintA, vichAr) prashasta chhe ane te sivAyanun (ArtarUp tathA raudrarUp chintan) aprashasta ja chhe. (8) tiryancho tathA manuShyone vayakRut dehavikAr ( – vayane lIdhe thatI sharIranI jIrNa avasthA) te ja jarA chhe. (9) vAt, pitta ane kaphanI viShamatAthI utpanna thatI kalevar ( – sharIr) sambandhI pIDA te ja rog chhe. (10) sAdi-sanidhan, mUrta indriyovALA, vijAtIy naranArakAdi vibhAvavyanjanaparyAyano je vinAsh tene ja mRutyu kahevAmAn Avyun chhe. (11) ashubh karmanA vipAkathI janit, shArIrik shramathI utpanna thato, je durgandhanA sambandhane lIdhe kharAb vAsavALA jaLabinduono samUh te sved chhe. (12) aniShTanI prApti (arthAt koI vastu aniShTa lAgavI) te khed chhe. (13) sarva janatAnA ( – janasamAjanA) karNamAn amRut reDatA sahaj chatur kavitvane lIdhe, sahaj (sundar) sharIrane lIdhe, sahaj (uttam) kuLane lIdhe, sahaj baLane lIdhe tathA sahaj aishvaryane lIdhe AtmAmAn je ahankAranI utpatti te mad chhe. (14) manogna (manapasand) vastuomAn param prIti te ja rati chhe.
*shramaNanA chAr prakAr A pramANe chhe (1) RISh, (2) muni, (3) yati ane (4) aNagAr.
RIddhivALA shramaN te RISh chhe; avadhignAn, manaparyayagnAn athavA kevaLagnAnavALA shramaN te
muni chhe; upashamak athavA kShapak shreNimAn ArUDh shramaN te yati chhe; ane sAmAnya sAdhu te
aNagAr chhe. A pramANe chAr prakArano shramaNasangh chhe.
Page 14 of 380
PDF/HTML Page 43 of 409
single page version
भावनापरित्यक्तानां क्वचिदपूर्वदर्शनाद्विस्मयः । केवलेन शुभकर्मणा, केवलेनाशुभकर्मणा,
मायया, शुभाशुभमिश्रेण देवनारकतिर्यङ्मनुष्यपर्यायेषूत्पत्तिर्जन्म । दर्शनावरणीयकर्मोदयेन
प्रत्यस्तमितज्ञानज्योतिरेव निद्रा । इष्टवियोगेषु विक्लवभाव एवोद्वेगः । एभिर्महा-
दोषैर्व्याप्तास्त्रयो लोकाः । एतैर्विनिर्मुक्तो वीतरागसर्वज्ञ इति ।
(15) param samarasIbhAvanI bhAvanA rahit jIvone (param samatAbhAvanA anubhav rahit jIvone) kyArek pUrve nahi joyelun jovAne lIdhe thato bhAv te vismay chhe. (16) kevaL shubh karmathI devaparyAyamAn je utpatti, kevaL ashubh karmathI nArakaparyAyamAn je utpatti, mAyAthI tiryanchaparyAyamAn je utpatti ane shubhAshubh mishra karmathI manuShyaparyAyamAn je utpatti, te janma chhe. (17) darshanAvaraNIy karmanA udayathI jemAn gnAnajyoti asta thaI jAy chhe te ja nidrA chhe. (18) iShTanA viyogamAn viklavabhAv (gabharAT) te ja udveg chhe. —
A (aDhAr) mahA doShothI traN lok vyApta chhe. vItarAg sarvagna A doShothI vimukta chhe.
[vItarAg sarvagnane dravya-bhAv ghAtikarmono abhAv hovAthI temane bhay, roSh, rAg, moh, shubhAshubh chintA, khed, mad, rati, vismay, nidrA tathA udveg kyAthi hoy?
vaLI temane samudra jeTalA shAtAvedanIyakarmoday madhye bindu jeTalo ashAtA- vedanIyakarmoday varte chhe te, mohanIyakarmanA taddan abhAvamAn, leshamAtra paN kShudhA ke tRuShAnun nimitta kyAthi thAy? na ja thAy; kAraN ke game teTalun ashAtAvedanIyakarma hoy topaN mohanIyakarmanA abhAvamAn dukhanI lAgaNI hoI shake nahi, to pachhI ahIn to jyAn anantaguNA shAtAvedanIyakarma madhye alpamAtra ( – avidyamAn jevun) ashAtAvedanIyakarma varte chhe tyAn kShudhAtRuShAnI lAgaNI kyAthi hoy? kShudhAtRuShAnA sadbhAvamAn anant sukh, anant vIrya vagere kyAthi sambhave? Am vItarAg sarvagnane kShudhA (tathA tRuShA) nahi hovAthI temane kavalAhAr paN hoto nathI. kavalAhAr vinA paN temane (anya manuShyone asambhavit evAn,) sugandhit, surasavALAn, saptadhAturahit paramaudArik sharIrarUp nokarmAhArane yogya, sUkShma pudgalo pratikShaN Ave chhe ane tethI sharIrasthiti rahe chhe.
vaLI pavitratAne ane puNyane evo sambandh hoy chhe arthAt ghAtikarmonA abhAvane ane bAkI rahelAn aghAtikarmone evo sahaj sambandh hoy chhe ke vItarAg sarvagnane te bAkI rahelAn aghAtikarmonA phaLarUp paramaudArik sharIramAn jarA, rog ane parasevo hotAn nathI.
14 ]
Page 15 of 380
PDF/HTML Page 44 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा चोक्त म् —
तथा चोक्तं श्रीविद्यानंदस्वामिभिः —
स च भवति सुशास्त्रात्तस्य चोत्पत्तिराप्तात् ।
न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति ।।’’
vaLI kevaLI bhagavAnane bhavAntaramAn utpattinA nimittabhUt shubhAshubh bhAvo nahi hovAthI temane janma hoto nathI; ane je dehaviyog pachhI bhavAntaraprAptirUp janma thato nathI te dehaviyogane maraN kahevAtun nathI.
A rIte vItarAg sarvagna aDhAr doSh rahit chhe.] e ja rIte (anya shAstramAn gAthA dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] te dharma chhe jyAn dayA chhe, te tap chhe jyAn viShayono nigrah chhe, te dev chhe je aDhAr doSh rahit chhe; A bAbatamAn sanshay nathI.’’
vaLI shrI vidyAnandasvAmIe (shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] iShTa phaLanI siddhino upAy subodh chhe (arthAt muktinI prAptino upAy samyaggnAn chhe), subodh sushAstrathI thAy chhe, sushAstranI utpatti AptathI thAy chhe; mATe temanA prasAdane lIdhe Apta puruSh budhajano vaDe pUjavAyogya chhe (arthAt mukti sarvagnadevanI kRupAnun phaL hovAthI sarvagnadev gnAnIo vaDe pUjanIy chhe), kem ke karelA upakArane sAdhu puruSho (sajjano) bhUlatA nathI.’’
vaLI (chhaThThI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok dvArA sarvagna bhagavAn shrI neminAthanI stuti kare chhe) —
Page 16 of 380
PDF/HTML Page 45 of 409
single page version
स्मरतिरसुरनाथः प्रास्तदुष्टाघयूथः ।
दिशतु शमनिशं नो नेमिरानन्दभूमिः ।।१३।।
तीर्थंकरपरमदेवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
आत्मगुणघातकानि घातिकर्माणि ज्ञानदर्शनावरणान्तरायमोहनीयकर्माणि, तेषां
[shlokArtha — ] je so indrothI pUjya chhe, jemanun sadbodharUpI (samyaggnAnarUpI) rAjya vishAL chhe, kAmavijayI (laukAntik) devonA je nAth chhe, duShTa pAponA samUhano jemaNe nAsh karyo chhe, shrI kRiShNa jemanAn charaNomAn namyA chhe, bhavyakamaLanA je sUrya chhe (arthAt bhavyorUpI kamaLone vikasAvavAmAn je sUrya samAn chhe), te AnandabhUmi neminAth ( – AnandanA sthAnarUp neminAth bhagavAn) amane shAshvat sukh Apo. 13.
anvayArtha — [निःशेषदोषरहितः] (evA) nisheSh doShathI je rahit chhe ane [केवलज्ञानादिपरमविभवयुतः] kevaLagnAnAdi param vaibhavathI je sanyukta chhe, [सः] te [परमात्मा उच्यते] paramAtmA kahevAy chhe; [तद्विपरीतः] tenAthI viparIt [परमात्मा न] te paramAtmA nathI.
TIkA — A, tIrthankar paramadevanA svarUpanun kathan chhe.
AtmAnA guNono ghAt karanArAn ghAtikarmo — gnAnAvaraNIyakarma, darshanAvaraNIyakarma, antarAyakarma ane mohanIyakarma — chhe; temano niravasheShapaNe pradhvans karyo hovAthI ( – kAI bAkI
16 ]
Page 17 of 380
PDF/HTML Page 46 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निरवशेषेण प्रध्वंसनान्निःशेषदोषरहितः अथवा पूर्वसूत्रोपात्ताष्टादशमहादोषनिर्मूलनान्निः- शेषदोषनिर्मुक्त इत्युक्त : । सकलविमलकेवलबोधकेवलद्रष्टिपरमवीतरागात्मकानन्दाद्यनेक- विभवसमृद्धः । यस्त्वेवंविधः त्रिकालनिरावरणनित्यानन्दैकस्वरूपनिजकारणपरमात्मभावनोत्पन्न- कार्यपरमात्मा स एव भगवान् अर्हन् परमेश्वरः । अस्य भगवतः परमेश्वरस्य विपरीतगुणात्मकाः सर्वे देवाभिमानदग्धा अपि संसारिण इत्यर्थः ।
तथा चोक्तं श्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवैः —
rAkhyA vinA nAsh karyo hovAthI) je ‘nisheShadoSharahit’ chhe athavA pUrva sUtramAn (chhaThThI gAthAmAn) kahelA aDhAr mahAdoShone nirmUL karyA hovAthI je ‘nisheShadoSharahit’ kahevAmAn AvyA chhe ane je ‘sakaLavimaL ( – sarvathA nirmaL) kevaLagnAn-kevaLadarshan, paramavItarAgAtmak Anand ityAdi anek vaibhavathI samRuddha’ chhe, evA je paramAtmA — eTale ke trikALanirAvaraN, 1nityAnand-ekasvarUp nij kAraNaparamAtmAnI bhAvanAthI utpanna kAryaparamAtmA, te ja bhagavAn arhat parameshvar chhe. A bhagavAn parameshvaranA guNothI viparIt guNovALA badhA (devAbhAso), bhale devapaNAnA abhimAnathI dagdha hoy topaN, sansArI chhe. — Am (A gAthAno) artha chhe.
‘‘[gAthArtha — ] tej (bhAmanDaL), darshan (kevaLadarshan), gnAn (kevaLagnAn), RIddhi (samavasaraNAdi vibhUti), saukhya (anant atIndriy sukh), (indrAdik paN dAsapaNe varte evun) aishvarya, ane (traN lokanA adhipationA vallabh hovArUp) tribhuvan- pradhAnavallabhapaNun — Avun jemanun mAhAtmya chhe, te arhant chhe.’’
1. nityAnand-ekasvarUp=nitya Anand ja jenun ek svarUp chhe evA. [kAraNaparamAtmA traNe kALe
AvaraNarahit chhe ane nitya Anand ja tenun ek svarUp chhe. darek AtmA shakti-apekShAe nirAvaraN
ane Anandamay ja chhe tethI darek AtmA kAraNaparamAtmA chhe; je kAraNaparamAtmAne bhAve chhe — teno
ja Ashray kare chhe, te vyakti-apekShAe nirAvaraN ane Anandamay thAy chhe arthAt kAryaparamAtmA
thAy chhe. shaktimAnthI vyakti thAy chhe, mATe shakti kAraN chhe ane vyakti kArya chhe. Am hovAthI
shaktirUp paramAtmAne kAraNaparamAtmA kahevAy chhe ane vyakta paramAtmAne kAryaparamAtmA kahevAy chhe.]
2. juo shrI pravachanasAr, dvitIy AvRutti, pAnun 119.
3
Page 18 of 380
PDF/HTML Page 47 of 409
single page version
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
धामोद्दाममहस्विनां जनमनो मुष्णन्ति रूपेण ये ।
वन्द्यास्तेऽष्टसहस्रलक्षणधरास्तीर्थेश्वराः सूरयः ।।’’
तथा हि —
र्भ्रमरवदवभाति प्रस्फु टं यस्य नित्यम् ।
जलनिधिमपि दोर्भ्यामुत्तराम्यूर्ध्ववीचिम् ।।१४।।
vaLI e ja rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (AtmakhyAtinA 24mA shlokamAn – kaLashamAn) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jeo kAntithI dashe dishAone dhue chhe — nirmaL kare chhe, jeo tej vaDe atyant tejasvI sUryAdikanA tejane DhAnkI de chhe, jeo rUpathI janonAn man harI le chhe, jeo divyadhvani vaDe (bhavyonA) kAnomAn jANe ke sAkShAt amRut varasAvatA hoy evun sukh utpanna kare chhe ane jeo ek hajAr ne ATh lakShaNone dhAraN kare chhe, te tIrthankarasUrio vandya chhe.’’
vaLI (sAtamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok dvArA shrI neminAth tIrthankaranI stuti kare chhe) —
[shlokArtha — ] jem kamaLanI andar bhramar samAI jAy chhe tem jemanA gnAnakamaLamAn A jagat tem ja ajagat ( – lok tem ja alok) sadA spaShTapaNe samAI jAy chhe — jaNAy chhe, te neminAth tIrthankarabhagavAnane hun kharekhar pUjun chhun ke jethI UnchA tarangovALA samudrane paN ( – dustar sansArasamudrane paN) be bhujAothI tarI jAun. 14.
18 ]
Page 19 of 380
PDF/HTML Page 48 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तस्स मुहुग्गदवयणं पुव्वावरदोसविरहियं सुद्धं ।
परमागमस्वरूपाख्यानमेतत् ।
तस्य खलु परमेश्वरस्य वदनवनजविनिर्गतचतुरवचनरचनाप्रपञ्चः पूर्वापरदोषरहितः, तस्य भगवतो रागाभावात् पापसूत्रवद्धिंसादिपापक्रियाभावाच्छुद्धः परमागम इति परिकथितः । तेन परमागमामृतेन भव्यैः श्रवणाञ्जलिपुटपेयेन मुक्ति सुन्दरीमुखदर्पणेन संसरणवारिनिधिमहावर्तनिमग्नसमस्तभव्यजनतादत्तहस्तावलम्बनेन सहजवैराग्यप्रासाद- शिखरशिखामणिना अक्षुण्णमोक्षप्रासादप्रथमसोपानेन स्मरभोगसमुद्भूताप्रशस्तरागाङ्गारैः
anvayArtha — [तस्य मुखोद्गतवचनं] temanA mukhamAnthI nIkaLelI vANI ke je [पूर्वापरदोषविरहितं शुद्धम्] pUrvApar doSh rahit ( – AgaLapAchhaL virodh rahit) ane shuddha chhe, tene [आगमम् इति परिकथितं] Agam kahel chhe; [तेन तु] ane teNe [तत्त्वार्थाः] tattvArtho [कथिताः भवन्ति] kahyA chhe.
TIkA — A, paramAgamanA svarUpanun kathan chhe.
te (pUrvokta) parameshvaranA mukhakamaLamAnthI nIkaLel chatur vachanarachanAno vistAr — ke je ‘pUrvApar doSh rahit’ chhe ane te bhagavAnane rAgano abhAv hovAthI pApasUtranI mAphak hinsAdi pApakriyAshUnya hovAthI ‘shuddha’ chhe te — paramAgam kahevAmAn Avel chhe. te paramAgame — ke je (paramAgam) bhavyoe karNarUpI anjalithI (khobAthI) pIvAyogya amRut chhe, je muktisundarInA mukhanun darpaN chhe (arthAt je paramAgam muktinun svarUp darshAve chhe), je sansArasamudranA mahA vamaLamAn nimagna samasta bhavya janone hastAvalamban (hAthano Teko) Ape chhe, je sahaj vairAgyarUpI mahelanA shikharano *shikhAmaNi chhe, je kadI nahi joyelA
*shikhAmaNi = Toch uparanun ratna; chUDAmaNi; kalagInun ratna. (paramAgam sahaj vairAgyarUpI mahelanA
shikhAmaNi samAn chhe, kAraN ke paramAgamanun tAtparya sahaj vairAgyanI utkRuShTatA chhe.)
Page 20 of 380
PDF/HTML Page 49 of 409
single page version
पच्यमानसमस्तदीनजनतामहत्क्लेशनिर्नाशनसमर्थसजलजलदेन कथिताः खलु सप्त तत्त्वानि नव पदार्थाश्चेति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
निखिलभविनामेतत्कर्णामृतं जिनसद्वचः ।
प्रतिदिनमहं वन्दे वन्द्यं सदा जिनयोगिभिः ।।१५।।
( – ajANyA, ananubhUt, jenA upar pote pUrve kadI gayelo nathI evA) mokSha-mahelanun pratham pagathiyun chhe ane je kAmabhogathI utpanna thatA aprashasta rAgarUp angArAo vaDe shekAtA samasta dIn janonA mahAkleshano nAsh karavAmAn samartha sajaL megh ( – pANIbharelun vAdaLun) chhe, teNe — kharekhar sAt tattvo tathA nav padArtho kahyAn chhe.
evI ja rIte (AchAryadev) shrI samantabhadrasvAmIe (ratnakaranDashrAvakAchAramAn 42mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] je nyUnatA vinA, adhikatA vinA, viparItatA vinA yathAtath vastusvarUpane nisandehapaNe jANe chhe tene 1AgamIo gnAn (samyaggnAn) kahe chhe.’’
[have AThamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok dvArA jinavANIne — jinAgamane vandan kare chhe]
[shlokArtha — ] je (jinavachan) 2lalitamAn lalit chhe, je shuddha chhe, je nirvANanA kAraNanun kAraN chhe, je sarva jIvonA karNone amRut chhe, je bhavabhavarUpI araNyanA ugra dAvAnaLane shamAvavAmAn jaL chhe ane je jain yogIo vaDe sadA vandya chhe, te A jinabhagavAnanAn sadvachanane (samyak jinAgamane) hun pratidin vandun chhun. 15.
2. lalitamAn lalit = atyant prasannatA upajAve evAn; atishay manohar.
20 ]
Page 21 of 380
PDF/HTML Page 50 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र षण्णां द्रव्याणां पृथक्पृथक् नामधेयमुक्त म् ।
स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रमनोवाक्कायायुरुच्छ्वासनिःश्वासाभिधानैर्दशभिः प्राणैः जीवति जीविष्यति जीवितपूर्वो वा जीवः । संग्रहनयोऽयमुक्त : । निश्चयेन भावप्राण- धारणाज्जीवः । व्यवहारेण द्रव्यप्राणधारणाज्जीवः । शुद्धसद्भूतव्यवहारेण केवलज्ञानादि- शुद्धगुणानामाधारभूतत्वात्कार्यशुद्धजीवः । अशुद्धसद्भूतव्यवहारेण मतिज्ञानादिविभावगुणा- नामाधारभूतत्वादशुद्धजीवः । शुद्धनिश्चयेन सहजज्ञानादिपरमस्वभावगुणानामाधारभूतत्वात्-
anvayArtha — [जीवाः] jIvo, [पुद्गलकायाः] pudgalakAyo, [धर्माधर्मौ] dharma, adharma, [कालः] kAL, [च] ane [आकाशम्] AkAsh — [तत्त्वार्थाः इति भणिताः] e tattvArtho kahyA chhe, ke jeo [नानागुणपर्यायैः संयुक्ताः] vividh guNaparyAyothI sanyukta chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn), chha dravyonAn pRuthak pRuthak nAm kahevAmAn AvyAn chhe.
sparshan, rasan, ghrAN, chakShu, shrotra, man, vachan, kAy, Ayu ane shvAsochchhvAs nAmanA dash prANothI (sansAradashAmAn) je jIve chhe, jIvashe ane pUrve jIvato hato te ‘jIv’ chhe. — A sangrahanay kahyo. nishchayathI bhAvaprAN dhAraN karavAne lIdhe ‘jIv’ chhe. vyavahArathI dravyaprAN dhAraN karavAne lIdhe ‘jIv’ chhe. shuddha-sadbhUt-vyavahArathI kevaLagnAnAdi shuddhaguNono AdhAr hovAne lIdhe ‘*kAryashuddha jIv’ chhe. ashuddha-sadbhUt-vyavahArathI matignAnAdi vibhAvaguNono AdhAr hovAne lIdhe ‘ashuddha jIv’ chhe. shuddhanishchayathI sahajagnAnAdi paramasvabhAvaguNono AdhAr hovAne lIdhe ‘*kAraNashuddha jIv’ chhe. A
* darek jIv shakti-apekShAe shuddha chhe arthAt sahajagnAnAdik sahit chhe tethI darek jIv ‘kAraNashuddha jIv’ chhe; je kAraNashuddha jIvane bhAve chhe — teno ja Ashray kare chhe, te vyakti-apekShAe
Page 22 of 380
PDF/HTML Page 51 of 409
single page version
कारणशुद्धजीवः । अयं चेतनः । अस्य चेतनगुणाः । अयममूर्तः । अस्यामूर्तगुणाः । अयं
शुद्धः । अस्य शुद्धगुणाः । अयमशुद्धः । अस्याशुद्धगुणाः । पर्यायश्च । तथा गलनपूरण-
स्वभावसनाथः पुद्गलः । श्वेतादिवर्णाधारो मूर्तः । अस्य हि मूर्तगुणाः । अयमचेतनः ।
अस्याचेतनगुणाः । स्वभावविभावगतिक्रियापरिणतानां जीवपुद्गलानां स्वभावविभावगतिहेतुः
धर्मः । स्वभावविभावस्थितिक्रियापरिणतानां तेषां स्थितिहेतुरधर्मः । पंचानामवकाशदान-
(jIv) chetan chhe; AnA ( –
jIvanA) chetan guNo chhe. A amUrta chhe; AnA amUrta guNo chhe. A shuddha chhe; AnA shuddha guNo chhe. A ashuddha chhe; AnA ashuddha guNo chhe. paryAy paN e pramANe chhe.
vaLI, je galan-pUraNasvabhAv sahit chhe (arthAt chhUTA paDavAnA ane bhegA thavAnA svabhAvavALun chhe) te pudgal chhe. A (pudgal) shvetAdi varNonA AdhArabhUt mUrta chhe; AnA mUrta guNo chhe. A achetan chhe; AnA achetan guNo chhe.
1svabhAvagatikriyArUpe ane vibhAvagatikriyArUpe pariNat jIv-pudgalone svabhAvagatinun ane vibhAvagatinun nimitta te dharma chhe.
2svabhAvasthitikriyArUpe ane vibhAvasthitikriyArUpe pariNat jIv-pudgalone sthitinun ( – svabhAvasthitinun ane vibhAvasthitinun) nimitta te adharma chhe.
kAraNashuddha jIv kahevAy chhe ane vyakta shuddhatAvALA jIvane kAryashuddha jIv kahevAy chhe. [kAraNashuddha
eTale kAraN-apekShAe shuddha arthAt shakti-apekShAe shuddha. kAryashuddha eTale kArya-apekShAe shuddha
arthAt vyakti-apekShAe shuddha.]
22 ]
1. chaudamA guNasthAnanA ante jIv UrdhvagamanasvabhAvathI lokAnte jAy te jIvanI svabhAvagatikriyA chhe
ane sansArAvasthAmAn karmanA nimitte gaman kare te jIvanI vibhAvagatikriyA chhe. ek chhUTo paramANu
gati kare te pudgalanI svabhAvagatikriyA chhe ane pudgalaskandh gaman kare te pudgalanI (skandhamAnnA
darek paramANunI) vibhAvagatikriyA chhe. A svAbhAvik tem ja vaibhAvik gatikriyAmAn dharmadravya
nimittamAtra chhe.
2. siddhadashAmAn jIv sthir rahe te jIvanI svAbhAvik sthitikriyA chhe ane sansAradashAmAn sthir rahe
te jIvanI vaibhAvik sthitikriyA chhe. ekalo paramANu sthir rahe te pudgalanI svAbhAvik
sthitikriyA chhe ane skandh sthir rahe te pudgalanI ( – skandhamAnnA darek paramANunI) vaibhAvik
sthitikriyA chhe. A jIv-pudgalanI svAbhAvik tem ja vaibhAvik sthitikriyAmAn adharmadravya
nimittamAtra chhe.
Page 23 of 380
PDF/HTML Page 52 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
लक्षणमाकाशम् । पंचानां वर्तनाहेतुः कालः । चतुर्णाममूर्तानां शुद्धगुणाः, पर्यायाश्चैतेषां तथाविधाश्च ।
द्युतिपटलजटालं तद्धि षड्द्रव्यजातम् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१६।।
जीवो उवओगमओ उवओगो णाणदंसणो होइ । णाणुवओगो दुविहो सहावणाणं विहावणाणं ति ।।१०।।
(bAkInAn) pAnch dravyone avakAshadAn ( – avakAsh devo te) jenun lakShaN chhe te AkAsh chhe.
(bAkInAn) pAnch dravyone vartanAnun nimitta te kAL chhe. (jIv sivAyanAn) chAr amUrta dravyonA shuddha guNo chhe; temanA paryAyo paN tevA (shuddha ja) chhe.
[have navamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok dvArA chha dravyanI shraddhAnun phaL varNave chhe]
[shlokArtha — ] e rIte te ShaTdravyasamUharUpI ratnane — ke je (ratna) tejanA ambArane lIdhe kiraNovALun chhe ane je jinapatinA mArgarUpI samudranA madhyamAn rahelun chhe tene — je tIkShNa buddhivALo puruSh hRudayamAn bhUShaNArthe (shobhA mATe) dhAraN kare chhe, te puruSh paramashrIrUpI kAminIno vallabh thAy chhe (arthAt je puruSh antarangamAn chha dravyanI yathArtha shraddhA kare chhe, te muktilakShmIne vare chhe). 16.
anvayArtha — [जीवः] jIv [उपयोगमयः] upayogamay chhe. [उपयोगः] upayog
Page 24 of 380
PDF/HTML Page 53 of 409
single page version
अत्रोपयोगलक्षणमुक्त म् ।
आत्मनश्चैतन्यानुवर्ती परिणामः स उपयोगः । अयं धर्मः । जीवो धर्मी । अनयोः
सम्बन्धः प्रदीपप्रकाशवत् । ज्ञानदर्शनविकल्पेनासौ द्विविधः । अत्र ज्ञानोपयोगोऽपि
स्वभावविभावभेदाद् द्विविधो भवति । इह हि स्वभावज्ञानम् अमूर्तम् अव्याबाधम्
अतीन्द्रियम् अविनश्वरम् । तच्च कार्यकारणरूपेण द्विविधं भवति । कार्यं तावत्
सकलविमलकेवलज्ञानम् । तस्य कारणं परमपारिणामिकभावस्थितत्रिकालनिरुपाधिरूपं
सहजज्ञानं स्यात् । केवलं विभावरूपाणि ज्ञानानि त्रीणि कुमतिकुश्रुतविभङ्गभाञ्जि भवन्ति ।
एतेषाम् उपयोगभेदानां ज्ञानानां भेदो वक्ष्यमाणसूत्रयोर्द्वयोर्बोद्धव्य इति ।
[ज्ञानदर्शनं भवति] gnAn ane darshan chhe. [ज्ञानोपयोगः द्विविधः] gnAnopayog be prakArano
chhe [स्वभावज्ञानं] svabhAvagnAn ane [विभावज्ञानम् इति] vibhAvagnAn.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) upayoganun lakShaN kahyun chhe.
AtmAno chaitanya-anuvartI (chaitanyane anusarIne vartanAro) pariNAm te upayog chhe. upayog dharma chhe, jIv dharmI chhe. dIpak ane prakAshanA jevo emano sambandh chhe. gnAn ane darshananA bhedathI A upayog be prakArano chhe (arthAt upayoganA be prakAr chhe gnAnopayog ane darshanopayog). AmAn gnAnopayog paN svabhAv ane vibhAvanA bhedane lIdhe be prakArano chhe (arthAt gnAnopayoganA paN be prakAr chhe svabhAv- gnAnopayog ane vibhAvagnAnopayog). temAn svabhAvagnAn amUrta, avyAbAdh, atIndriy ane avinAshI chhe; te paN kArya ane kAraNarUpe be prakAranun chhe (arthAt svabhAvagnAnanA paN be prakAr chhe kAryasvabhAvagnAn ane kAraNasvabhAvagnAn). kArya to sakaLavimaL (sarvathA nirmaL) kevaLagnAn chhe ane tenun kAraN param pAriNAmikabhAve rahelun trikALanirupAdhirUp sahajagnAn chhe. kevaL vibhAvarUp gnAno traN chhe kumati, kushrut ane vibhang.
A upayoganA bhedarUp gnAnanA bhedo, have kahevAmAn AvatAn be sUtro dvArA (11 ne 12mI gAthA dvArA) jANavA.
24 ]
Page 25 of 380
PDF/HTML Page 54 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
परिहृतपरभावः स्वस्वरूपे स्थितो यः ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१७।।
केवलमिंदियरहियं असहायं तं सहावणाणं ति ।
सण्णाणिदरवियप्पे विहावणाणं हवे दुविहं ।।११।।
[bhAvArtha — chaitanyAnuvidhAyI pariNAm te upayog chhe. upayog be prakArano chhe (1) gnAnopayog ane (2) darshanopayog. gnAnopayoganA paN be prakAr chhe (1) svabhAvagnAnopayog ane (2) vibhAvagnAnopayog. svabhAvagnAnopayog paN be prakArano chhe (1) kAryasvabhAvagnAnopayog (arthAt kevaLagnAnopayog) ane (2) kAraNasvabhAv- gnAnopayog (arthAt *sahajagnAnopayog). vibhAvagnAnopayog paN be prakArano chhe (1) samyak vibhAvagnAnopayog ane (2) mithyA vibhAvagnAnopayog (arthAt kevaL vibhAvagnAnopayog). samyak vibhAvagnAnopayoganA chAr bhedo (sumatignAnopayog, sushrut- gnAnopayog, suavadhignAnopayog ane manaparyayagnAnopayog) havenI be gAthAomAn kaheshe. mithyA vibhAvagnAnopayoganA arthAt kevaL vibhAvagnAnopayoganA traN bhedo chhe (1) kumatignAnopayog, (2) kushrutagnAnopayog ane (3) vibhangagnAnopayog arthAt kuavadhignAnopayog.]
[have dasamI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] jinendrakathit samasta gnAnanA bhedone jANIne je puruSh parabhAvone pariharI nij svarUpamAn sthit rahyo thako shIghra chaitanyachamatkAramAtra tattvamAn pesI jAy chhe — UnDo UtarI jAy chhe, te puruSh paramashrIrUpI kAminIno vallabh thAy chhe (arthAt muktisundarIno pati thAy chhe). 17.
*sahajagnAnopayog param pAriNAmikabhAve sthit chhe tem ja traNe kALe upAdhi rahit chhe; temAnthI
4
Page 26 of 380
PDF/HTML Page 55 of 409
single page version
सण्णाणं चउभेयं मदिसुदओही तहेव मणपज्जं ।
अत्र च ज्ञानभेदमुक्त म् ।
निरुपाधिस्वरूपत्वात् केवलम्, निरावरणस्वरूपत्वात् क्रमकरणव्यवधानापोढम्,
anvayArtha — [केवलम्] je (gnAn) kevaL, [इन्द्रियरहितम्] indriyarahit ane [असहायं] asahAy chhe, [तत्] te [स्वभावज्ञानम् इति] svabhAvagnAn chhe; [संज्ञानेतरविकल्पे] samyaggnAn ane mithyAgnAnarUp bhed pADavAmAn AvatAn, [विभावज्ञानं] vibhAvagnAn [द्विविधं भवेत्] be prakAranun chhe.
[संज्ञानं] samyaggnAn [चतुर्भेदं] chAr bhedavALun chhe [मतिश्रुतावधयः तथा एव मनःपर्ययम्] mati, shrut, avadhi tathA manaparyay; [अज्ञानं च एव] ane agnAn ( – mithyAgnAn) [मत्यादेः भेदतः] mati AdinA bhedathI [त्रिविकल्पम्] traN bhedavALun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAomAn) gnAnanA bhed kahyA chhe.
je upAdhi vinAnA svarUpavALun hovAthI 1kevaL chhe, AvaraN vinAnA svarUpavALun hovAthI kram, indriy ane (desh-kALAdi) 2vyavadhAn rahit chhe, ek ek
(sarvane jANanAro) kevaLagnAnopayog pragaTe chhe. mATe sahajagnAnopayog kAraN chhe ane kevaLagnAnopayog kArya chhe. Am hovAthI sahajagnAnopayogane kAraNasvabhAvagnAnopayog kahevAy chhe ane kevaL- gnAnopayogane kAryasvabhAvagnAnopayog kahevAy chhe.
26 ]
1kevaL = ekalun; nirbheL; shuddha.
2vyavadhAn = AD; paDado; antar; Antarun; vighna.
Page 27 of 380
PDF/HTML Page 56 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अप्रतिवस्तुव्यापकत्वात् असहायम्, तत्कार्यस्वभावज्ञानं भवति । कारणज्ञानमपि ताद्रशं भवति । कुतः, निजपरमात्मस्थितसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुखसहजपरमचिच्छक्ति - निजकारणसमयसारस्वरूपाणि च युगपत् परिच्छेत्तुं समर्थत्वात् तथाविधमेव । इति शुद्धज्ञानस्वरूपमुक्त म् ।
इदानीं शुद्धाशुद्धज्ञानस्वरूपभेदस्त्वयमुच्यते । अनेकविकल्पसनाथं मतिज्ञानम्
उपलब्धिभावनोपयोगाच्च अवग्रहादिभेदाच्च बहुबहुविधादिभेदाद्वा । लब्धिभावना-
भेदाच्छ्रुतज्ञानं द्विविधम् । देशसर्वपरमभेदादवधिज्ञानं त्रिविधम् । ऋजुविपुलमति-
विकल्पान्मनःपर्ययज्ञानं च द्विविधम् । परमभावस्थितस्य सम्यग्द्रष्टेरेतत्संज्ञानचतुष्कं भवति ।
vastumAn nahi vyApatun hovAthI ( – samasta vastuomAn vyApatun hovAthI) asahAy chhe, te kAryasvabhAvagnAn chhe. kAraNagnAn paN tevun ja chhe. shAthI? nij paramAtmAmAn rahelAn sahajadarshan, sahajachAritra, sahajasukh ane sahajaparamachitshaktirUp nij kAraN- samayasAranAn svarUpone yugapad jANavAne samartha hovAthI tevun ja chhe. Am shuddha gnAnanun svarUp kahyun.
have A (nIche pramANe), shuddhAshuddha gnAnanun svarUp ane bhed kahevAmAn Ave chhe bahuvidh vagere bhedathI matignAn anek bhedavALun chhe. labdhi ane bhAvanAnA bhedathI shrutagnAn be prakAranun chhe. desh, sarva ane paramanA bhedathI (arthAt deshAvadhi, sarvAvadhi ane paramAvadhi evA traN bhedone lIdhe) avadhignAn traN prakAranun chhe. RUjumati ane vipulamatinA bhedane lIdhe manaparyayagnAn be prakAranun chhe. paramabhAvamAn sthit
1upalabdhi, bhAvanA ane upayogathI tathA 2avagrahAdi bhedathI athavA 3bahu,
1. matignAn traN prakAranun chhe upalabdhi, bhAvanA ane upayog. matignAnAvaraNano kShayopasham jemAn
nimitta chhe evI arthagrahaNashakti ( – padArthane jANavAnI shakti) te upalabdhi chhe; jANelA padArtha
pratye pharIpharIne chintan te bhAvanA chhe; ‘A kALun chhe’, ‘A pILun chhe’ ityAdirUpe
arthagrahaNavyApAr ( – padArthane jANavAno vyApAr) te upayog chhe.
2. matignAn chAr bhedavALun chhe avagrah, IhA (-vichAraNA), avAy (-nirNay) ane dhAraNA. [visheSh mATe mokShashAstra (TIkA sahit) juo.]
3. matignAn bAr bhedavALun chhe bahu, ek, bahuvidh, ekavidh, kShipra, akShipra, anisRut, nisRut, anukta, ukta, dhruv ane adhruv. [visheSh mATe mokShashAstra (TIkA sahit) juo.]
Page 28 of 380
PDF/HTML Page 57 of 409
single page version
मतिश्रुतावधिज्ञानानि मिथ्याद्रष्टिं परिप्राप्य कुमतिकुश्रुतविभंगज्ञानानीति नामान्तराणि प्रपेदिरे ।
अत्र सहजज्ञानं शुद्धान्तस्तत्त्वपरमतत्त्वव्यापकत्वात् स्वरूपप्रत्यक्षम् । केवलज्ञानं सकलप्रत्यक्षम् । ‘रूपिष्ववधेः’ इति वचनादवधिज्ञानं विकलप्रत्यक्षम् । तदनन्तभागवस्त्वंश- ग्राहकत्वान्मनःपर्ययज्ञानं च विकलप्रत्यक्षम् । मतिश्रुतज्ञानद्वितयमपि परमार्थतः परोक्षं व्यवहारतः प्रत्यक्षं च भवति ।
किं च उक्ते षु ज्ञानेषु साक्षान्मोक्षमूलमेकं निजपरमतत्त्वनिष्ठसहजज्ञानमेव । अपि च पारिणामिकभावस्वभावेन भव्यस्य परमस्वभावत्वात् सहजज्ञानादपरमुपादेयं न समस्ति ।
अनेन सहजचिद्विलासरूपेण सदा सहजपरमवीतरागशर्मामृतेन अप्रतिहतनिरा-
वरणपरमचिच्छक्ति रूपेण सदान्तर्मुखे स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपसहजपरमचारित्रेण त्रिकालेष्व-
samyagdraShTine 1A chAr samyaggnAno hoy chhe. mithyAdarshan hoy tyAn matignAn, shrutagnAn ane avadhignAn ‘kumatignAn’, ‘kushrutagnAn’ ane ‘vibhangagnAn’ — evAn nAmAntarone (anya nAmone) pAme chhe.
ahIn (upar kahelAn gnAnone viShe) sahajagnAn, shuddha antatattvarUp paramatattvamAn vyApak hovAthI, 2svarUpapratyakSha chhe. kevaLagnAn sakalapratyakSha (sampUrNapratyakSha) chhe. ‘रूपिष्ववधेः (avadhignAnano viShay – sambandh rUpI dravyomAn chhe)’ evun (Agamanun) vachan hovAthI avadhignAn vikalapratyakSha (ekadeshapratyakSha) chhe. tenA anantamA bhAge vastunA anshanun grAhak ( – jANanArun) hovAthI manaparyayagnAn paN vikalapratyakSha chhe. matignAn ne shrutagnAn banne paramArthathI parokSha chhe ane vyavahArathI pratyakSha chhe.
vaLI visheSh e ke — ukta (upar kahelAn) gnAnomAn sAkShAt mokShanun mUL nijaparamatattvamAn sthit evun ek sahajagnAn ja chhe; tem ja sahajagnAn (tenA) pAriNAmik- bhAvarUp svabhAvane lIdhe bhavyano paramasvabhAv hovAthI, sahajagnAn sivAy bIjun kAI upAdey nathI.
A sahajachidvilAsarUpe (1) sadA sahaj param vItarAg sukhAmRut, (2) apratihat nirAvaraN param chitshaktinun rUp, (3) sadA antarmukh evun svasvarUpamAn avichaL sthitirUp
28 ]
1. sumatignAn ne sushrutagnAn sarva samyagdraShTi jIvone hoy chhe. suavadhignAn koI koI samyagdraShTi jIvone hoy chhe. manaparyayagnAn koI koI munivarone — vishiShTasanyamadharone — hoy chhe.
2. svarUpapratyakSha = svarUpe pratyakSha; svarUp-apekShAe pratyakSha; svabhAve pratyakSha.
Page 29 of 380
PDF/HTML Page 58 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
व्युच्छिन्नतया सदा सन्निहितपरमचिद्रूपश्रद्धानेन अनेन स्वभावानंतचतुष्टयेन सनाथम् अनाथमुक्ति सुन्दरीनाथम् आत्मानं भावयेत् ।
इत्यनेनोपन्यासेन संसारव्रततिमूललवित्रेण ब्रह्मोपदेशः कृत इति ।
परिहरतु समस्तं घोरसंसारमूलम् ।
तत उपरि समग्रं शाश्वतं शं प्रयाति ।।१८।।
sahaj param chAritra, ane (4) traNe kALe avichchhinna (atUTak) hovAthI sadA nikaT evI param chaitanyarUpanI shraddhA — e svabhAv-anantachatuShTayathI je sanAth (sahit) chhe evA AtmAne — anAth muktisundarInA nAthane — bhAvavo (arthAt sahajagnAnavilAsarUpe svabhAv- anantachatuShTayayukta AtmAne bhAvavo — anubhavavo).
Am sansArarUpI latAnun mUL chhedavAne dAtaraDArUp A 1upanyAsathI brahmopadesh karyo.
[have A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj pAnch shloko kahe chhe] [shlokArtha — ] e rIte kahevAmAn AvelA bhedonA gnAnane pAmIne bhavya jIv ghor sansAranA mULarUp samasta 2sukRut ke duShkRutane, sukh ke dukhane atyant pariharo. tenAthI upar (arthAt tene oLangI jatAn), jIv samagra (paripUrNa) shAshvat sukhane pAme chhe. 18.
[shlokArtha — ] parigrahanun grahaN chhoDIne tem ja sharIr pratye upekShA karIne budh puruShe avyagratAthI (nirAkuLatAthI) bharelun chaitanya mAtra jenun sharIr chhe tene ( – AtmAne) bhAvavo. 19.
1. upanyAs = kathan; sUchan; lakhAN; prArambhik kathan; prastAvanA.
2. sukRut ke duShkRut = shubh ke ashubh.
Page 30 of 380
PDF/HTML Page 59 of 409
single page version
द्वेषाम्भःपरिपूर्णमानसघटप्रध्वंसनात् पावनम् ।
भेदज्ञानमहीजसत्फलमिदं वन्द्यं जगन्मंगलम् ।।२०।।
निर्व्याबाधं स्फु टितसहजावस्थमन्तर्मुखं च ।
स्वस्य ज्योतिःप्रतिहततमोवृत्ति नित्याभिरामम् ।।२१।।
[shlokArtha — ] mohane nirmUL karavAthI, prashasta-aprashasta samasta rAgano vilay karavAthI ane dveSharUpI jaLathI bharelA manarUpI ghaDAno nAsh karavAthI, pavitra, 1anuttam, gnAnarUpI vRukShanun A 3satphaL vandya chhe, jagatane mangaLarUp chhe. 20.
[shlokArtha — ] AnandamAn jeno phelAv chhe, je avyAbAdh (bAdhA rahit) chhe, jenI sahaj avasthA khIlI nIkaLI chhe, je antarmukh chhe, je potAmAn — sahaj vilasatA (khelatA, pariNamatA) chitchamatkAramAtramAn — lIn chhe, jeNe nij jyotithI tamovRuttine ( – andhakAradashAne, agnAnapariNatine) naShTa karI chhe ane je nitya abhirAm (sadA sundar) chhe, evun sahajagnAn sampUrNa mokShamAn jayavant varte chhe. 21.
[shlokArtha — ] sahajagnAnarUpI sAmrAjya jenun sarvasva chhe evo shuddhachaitanyamay mArA AtmAne jANIne, hun A nirvikalpa thAun. 22.
30 ]
2nirupadhi ane nitya-udit (sadA prakAshamAn) evI gnAnajyoti pragaT thAy chhe. bhed-
1. anuttam = jenAthI bIjun kAI uttam nathI evI; sarvashreShTha.
2. nirupadhi = upadhi vinAnI; parigrah rahit; bAhya sAmagrI rahit; upAdhi rahit; chhaLakapaT rahit — saraL.
3. satphaL = sundar phaL; sArun phaL; uttam phaL; sAchun phaL.
Page 31 of 380
PDF/HTML Page 60 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तह दंसणउवओगो ससहावेदरवियप्पदो दुविहो ।
दर्शनोपयोगस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यथा ज्ञानोपयोगो बहुविधविकल्पसनाथः दर्शनोपयोगश्च तथा । स्वभावदर्शनोपयोगो विभावदर्शनोपयोगश्च । स्वभावोऽपि द्विविधः, कारणस्वभावः कार्यस्वभावश्चेति । तत्र कारणद्रष्टिः सदा पावनरूपस्य औदयिकादिचतुर्णां विभावस्वभावपरभावानामगोचरस्य
anvayArtha — [तथा] tevI rIte [दर्शनोपयोगः] darshanopayog [स्वस्वभावेतरविकल्पतः] svabhAv ane vibhAvanA bhedathI [द्विविधः] be prakArano chhe. [केवलम्] je kevaL, [इन्द्रियरहितम्] indriyarahit ane [असहायं] asahAy chhe, [तत्] te [स्वभावः इति भणितः] svabhAv- darshanopayog kahyo chhe.
TIkA — A, darshanopayoganA svarUpanun kathan chhe.
jem gnAnopayog bahuvidh bhedovALo chhe, tem darshanopayog paN tevo chhe. (tyAn pratham, tenA be bhed chhe ) svabhAvadarshanopayog ane vibhAvadarshanopayog. svabhAvadarshanopayog paN be prakArano chhe kAraNasvabhAvadarshanopayog ane kAryasvabhAvadarshanopayog.
tyAn 1kAraNadraShTi to, sadA pAvanarUp ane audayikAdi chAr 2vibhAvasvabhAv
1. draShTi = darshan. [darshan athavA draShTinA be artha chhe (1) sAmAnya pratibhAs, ane (2) shraddhA. jyAn je artha ghaTato hoy tyAn te artha samajavo. banne artho garbhit hoy tyAn banne samajavA.]
2. vibhAv = visheSh bhAv; apekShit bhAv. [audayik, aupashamik, kShAyopashamik ane kShAyik e
chAr bhAvo apekShit bhAvo hovAthI temane vibhAvasvabhAv parabhAvo kahyA chhe. ek
sahajaparamapAriNAmik bhAvane ja sadA-pAvanarUp nij svabhAv kahyo chhe. chAr vibhAvabhAvono Ashray
karavAthI paramapAriNAmikabhAvano Ashray thato nathI. paramapAriNAmikabhAvano Ashray karavAthI ja
samyaktvathI mAnDIne mokShadashA sudhInI dashAo prApta thAy chhe.]