Page 352 of 380
PDF/HTML Page 381 of 409
single page version
इह हि सांसारिकविकारनिकायाभावान्निर्वाणं भवतीत्युक्त म् ।
निरुपरागरत्नत्रयात्मकपरमात्मनः सततान्तर्मुखाकारपरमाध्यात्मस्वरूपनिरतस्य तस्य वाऽशुभपरिणतेरभावान्न चाशुभकर्म अशुभकर्माभावान्न दुःखम्, शुभपरिणतेरभावान्न शुभकर्म शुभकर्माभावान्न खलु संसारसुखम्, पीडायोग्ययातनाशरीराभावान्न पीडा, असाता-
jyAn dukh nahi, sukh jyAn nahIn, pIDA nahIn, bAdhA nahIn,
jyAn maraN nahi, jyAn janma chhe nahi, tyAn ja mukti jANavI. 179.
anvayArtha — [न अपि दुःखं] jyAn dukh nathI, [न अपि सौख्यं] sukh nathI, [न अपि पीडा] pIDA nathI, [न एव बाधा विद्यते] bAdhA nathI, [न अपि मरणं] maraN nathI, [न अपि जननं] janma nathI, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyAn ja nirvAN chhe (arthAt dukhAdirahit paramatattvamAn ja nirvAN chhe).
TIkA — ahIn, (paramatattvane) kharekhar sAnsArik vikArasamUhanA abhAvane lIdhe
2satat antarmukhAkAr param-adhyAtmasvarUpamAn lIn evA te 3niruparAg- ratnatrayAtmak paramAtmAne ashubh pariNatinA abhAvane lIdhe ashubh karma nathI ane ashubh karmanA abhAvane lIdhe dukh nathI; shubh pariNatinA abhAvane lIdhe shubh karma nathI ane shubh karmanA abhAvane lIdhe kharekhar sansArasukh nathI; pIDAyogya
352 ]
1nirvAN chhe em kahyun chhe.
1. nirvAN = mokSha; mukti. [paramatattva vikArarahit hovAthI dravya-apekShAe sadA mukta ja chhe. mATe mumukShue em samajavun ke vikArarahit paramatattvanA sampUrNa AshrayathI ja (arthAt tenA ja shraddhAn- gnAn-AcharaNathI) te paramatattva potAnA svAbhAvik muktaparyAye pariName chhe.]
2. satat antarmukhAkAr = nirantar antarmukh jeno AkAr arthAt rUp chhe evA
3. niruparAg = nirvikAr; nirmaL.
Page 353 of 380
PDF/HTML Page 382 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
वेदनीयकर्माभावान्नैव विद्यते बाधा, पंचविधनोकर्माभावान्न मरणम्, पंचविधनोकर्म- हेतुभूतकर्मपुद्गलस्वीकाराभावान्न जननम् । एवंलक्षणलक्षिताक्षुण्णविक्षेपविनिर्मुक्त परमतत्त्वस्य सदा निर्वाणं भवतीति ।
जननमरणपीडा नास्ति यस्येह नित्यम् ।
स्मरसुखविमुखस्सन् मुक्ति सौख्याय नित्यम् ।।२9८।।
nathI; pAnch prakAranAn nokarmanA abhAvane lIdhe maraN nathI; pAnch prakAranAn nokarmanA hetubhUt karmapudgalanA svIkAranA abhAvane lIdhe janma nathI. — AvAn lakShaNothI lakShit, akhanD, vikSheparahit paramatattvane sadA nirvAN chhe.
[have A 179 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] A lokamAn jene sadA bhavabhavanAn sukhadukh nathI, bAdhA nathI, janma, maraN ane pIDA nathI, tene ( – te paramAtmAne) hun, muktisukhanI prApti arthe, kAmadevanA sukhathI vimukh vartato thako nitya namun chhun, stavun chhun, samyak prakAre bhAvun chhun. 298.
[shlokArtha — ] AtmAnI ArAdhanA rahit jIvane sAparAdh ( – aparAdhI) gaNavAmAn Avyo chhe. (tethI) hun Anandamandir AtmAne (AnandanA ghararUp nijAtmAne) nitya namun chhun. 299.
*yAtanAsharIranA abhAvane lIdhe pIDA nathI; ashAtAvedanIy karmanA abhAvane lIdhe bAdhA
*yAtanA = vedanA; pIDA. (sharIr vedanAnI mUrti chhe.)
Page 354 of 380
PDF/HTML Page 383 of 409
single page version
परमनिर्वाणयोग्यपरमतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अखंडैकप्रदेशज्ञानस्वरूपत्वात् स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधानपंचेन्द्रियव्यापाराः देव- मानवतिर्यगचेतनोपसर्गाश्च न भवन्ति, क्षायिकज्ञानयथाख्यातचारित्रमयत्वान्न दर्शनचारित्र- भेदविभिन्नमोहनीयद्वितयमपि, बाह्यप्रपंचविमुखत्वान्न विस्मयः, नित्योन्मीलितशुद्ध- ज्ञानस्वरूपत्वान्न निद्रा, असातावेदनीयकर्मनिर्मूलनान्न क्षुधा तृषा च । तत्र परमब्रह्मणि नित्यं ब्रह्म भवतीति ।
anvayArtha — [न अपि इन्द्रियाः उपसर्गाः] jyAn indriyo nathI, upasargo nathI, [न अपि मोहः विस्मयः] moh nathI, vismay nathI, [न निद्रा च] nidrA nathI, [न च तृष्णा] tRuShA nathI, [न एव क्षुधा] kShudhA nathI, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyAn ja nirvAN chhe (arthAt indriyAdirahit paramatattvamAn ja nirvAN chhe).
TIkA — A, param nirvANane yogya paramatattvanA svarUpanun kathan chhe.
(paramatattva) *akhanD-ekapradeshI-gnAnasvarUp hovAne lIdhe (tene) sparshan, rasan, ghrAN, chakShu ne shrotra nAmanI pAnch indriyonA vyApAro nathI tathA dev, mAnav, tiryanch ne achetanakRut upasargo nathI; kShAyikagnAnamay ane yathAkhyAtachAritramay hovAne lIdhe (tene) darshanamohanIy ane chAritramohanIy evA bhedavALun be prakAranun mohanIy nathI; bAhya prapanchathI vimukh hovAne lIdhe (tene) vismay nathI; nitya-prakaTit shuddhagnAnasvarUp hovAne lIdhe (tene) nidrA nathI; ashAtAvedanIy karmane nirmUL karyun hovAne lIdhe (tene) kShudhA ane tRuShA nathI. te param brahmamAn ( – paramAtmatattvamAn) sadA brahma ( – nirvAN) chhe.
35
*khanDarahit abhinnapradeshI gnAn paramatattvanun svarUp chhe tethI paramatattvane indriyo ane upasargo nathI.
Page 355 of 380
PDF/HTML Page 384 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा चोक्त ममृताशीतौ —
परिभवति न मृत्युर्नागतिर्नो गतिर्वा ।
गुणगुरुगुरुपादाम्भोजसेवाप्रसादात् ।।’’
तथा हि —
ऽक्षानामुच्चैर्विविधविषमं वर्तनं नैव किंचित् ।
तस्मिन्नित्यं निजसुखमयं भाति निर्वाणमेकम् ।।३००।।
evI rIte (shrI yogIndradevakRut) amRutAshItimAn (58 mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jyAn (je tattvamAn) jvar, janma ane jarAnI vedanA nathI, mRutyu nathI, gati ke Agati nathI, te tattvane ati nirmaL chittavALA puruSho, sharIramAn rahyA chhatAn paN, guNamAn moTA evA gurunAn charaNakamaLanI sevAnA prasAdathI anubhave chhe.’’
vaLI (A 180 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] anupam guNothI alankRut ane nirvikalpa evA je brahmamAn (AtmatattvamAn) indriyonun ati vividh ane viSham vartan jarA paN nathI ja, tathA sansAranA mULabhUt anya (moh-vismayAdi) *sansArIguNasamUho nathI ja, te brahmamAn sadA nijasukhamay ek nirvAN prakAshamAn chhe. 300.
*moh, vismay vagere doSho sansArIonA guNo chhe — ke je sansAranA kAraNabhUt chhe.
Page 356 of 380
PDF/HTML Page 385 of 409
single page version
मेतत् ।
सदा निरंजनत्वान्न द्रव्यकर्माष्टकं, त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपत्वान्न नोकर्मपंचकं च, अमनस्कत्वान्न चिंता, औदयिकादिविभावभावानामभावादार्तरौद्रध्याने न स्तः, धर्म- शुक्लध्यानयोग्यचरमशरीराभावात्तद्द्वितयमपि न भवति । तत्रैव च महानंद इति ।
anvayArtha — [न अपि कर्म नोकर्म] jyAn karma ne nokarma nathI, [न अपि चिन्ता] chintA nathI, [न एव आर्तरौद्रे] Arta ne raudra dhyAn nathI, [न अपि धर्मशुक्लध्याने] dharma ne shukla dhyAn nathI, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyAn ja nirvAN chhe (arthAt karmAdirahit paramatattvamAn ja nirvAN chhe).
TIkA — A, sarva karmothI vimukta ( – rahit) tem ja shubh, ashubh ne shuddha dhyAn tathA dhyeyanA vikalpothI vimukta paramatattvanA svarUpanun kathan chhe.
(paramatattva) sadA niranjan hovAne lIdhe (tene) ATh dravyakarma nathI; traNe kALe nirupAdhisvarUpavALun hovAne lIdhe (tene) pAnch nokarma nathI; man rahit hovAne lIdhe chintA nathI; audayikAdi vibhAvabhAvono abhAv hovAne lIdhe Arta ne raudra dhyAn nathI; dharmadhyAn ne shukladhyAnane yogya charam sharIrano abhAv hovAne lIdhe te be dhyAn nathI. tyAn ja mahA Anand chhe.
[have A 181 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
35
Page 357 of 380
PDF/HTML Page 386 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कर्माशेषं न च न च पुनर्ध्यानकं तच्चतुष्कम् ।
काचिन्मुक्ति र्भवति वचसां मानसानां च दूरम् ।।३०१।।
भगवतः सिद्धस्य स्वभावगुणस्वरूपाख्यानमेतत् ।
निरवशेषेणान्तर्मुखाकारस्वात्माश्रयनिश्चयपरमशुक्लध्यानबलेन ज्ञानावरणाद्यष्टविध- कर्मविलये जाते ततो भगवतः सिद्धपरमेष्ठिनः केवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलवीर्य-
[shlokArtha — ] je nirvANamAn sthit chhe, jeNe pAparUpI andhakAranA samUhano nAsh karyo chhe ane je vishuddha chhe, temAn ( – te paramabrahmamAn) asheSh (samasta) karma nathI tem ja pelAn chAr dhyAno nathI. te siddharUp bhagavAn gnAnapunj paramabrahmamAn koI evI mukti chhe ke je vachan ne manathI dUr chhe. 301.
anvayArtha — [केवलज्ञानं] (siddhabhagavAnane) kevaLagnAn, [केवलद्रष्टिः] kevaLadarshan, [केवलसौख्यं च] kevaLasukh, [केवलं वीर्यम्] kevaLavIrya, [अमूर्तत्वम्] amUrtatva, [अस्तित्वं] astitva ane [सप्रदेशत्वम्] sapradeshatva [विद्यते] hoy chhe.
TIkA — A, bhagavAn siddhanA svabhAvaguNonA svarUpanun kathan chhe.
niravasheShapaNe antarmukhAkAr ( – sarvathA antarmukh jenun svarUp chhe evA), svAtmAshrit nishchay-paramashukladhyAnanA baLathI gnAnAvaraNAdi ATh prakAranAn karmono vilay thatAn, te kAraNe
Page 358 of 380
PDF/HTML Page 387 of 409
single page version
केवलसौख्यामूर्तत्वास्तित्वसप्रदेशत्वादिस्वभावगुणा भवंति इति ।
तस्मिन्सिद्धे भवति नितरां केवलज्ञानमेतत् ।
सिद्धिसिद्धयोरेकत्वप्रतिपादनपरायणमेतत् । bhagavAn siddhaparameShThIne kevaLagnAn, kevaLadarshan, kevaLavIrya, kevaLasukh, amUrtatva, astitva, sapradeshatva vagere svabhAvaguNo hoy chhe.
[have A 182 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] bandhanA chhedane lIdhe, bhagavAn tem ja nityashuddha evA te prasiddha siddhamAn ( – siddhaparameShThImAn) sadA atyantapaNe A kevaLagnAn hoy chhe, samagra jeno viShay chhe evun sAkShAt darshan hoy chhe, *Atyantik saukhya hoy chhe tathA shuddhashuddha evo vIryAdik anya guNarUpI maNiono samUh hoy chhe. 302.
anvayArtha — [निर्वाणम् एव सिद्धाः] nirvAN te ja siddho chhe ane [सिद्धाः निर्वाणम्] siddho te nirvAN chhe [इति समुद्दिष्टाः] em (shAstramAn) kahyun chhe. [कर्मविमुक्त : आत्मा] karmathI vimukta AtmA [लोकाग्रपर्यन्तम्] lokAgra paryant [गच्छति] jAy chhe.
TIkA — A, siddhi ane siddhanA ekatvanA pratipAdan viShe chhe.
35
*Atyantik = sarvashreShTha; anant.
Page 359 of 380
PDF/HTML Page 388 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निर्वाणशब्दोऽत्र द्विष्ठो भवति । कथमिति चेत्, निर्वाणमेव सिद्धा इति वचनात् । सिद्धाः सिद्धक्षेत्रे तिष्ठंतीति व्यवहारः, निश्चयतो भगवंतः स्वस्वरूपे तिष्ठंति । ततो हेतोर्निर्वाणमेव सिद्धाः सिद्धा निर्वाणम् इत्यनेन क्रमेण निर्वाणशब्दसिद्धशब्दयो- रेकत्वं सफलं जातम् । अपि च यः कश्चिदासन्नभव्यजीवः परमगुरुप्रसादासादित- परमभावभावनया सकलकर्मकलंकपंकविमुक्त : स परमात्मा भूत्वा लोकाग्रपर्यन्तं गच्छतीति ।
क्वचिदपि न च विद्मो युक्ति तश्चागमाच्च ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।३०३।।
nirvAN shabdanA ahIn be artha chhe. kaI rIte? ‘nirvAN te ja siddho chhe’ evun (shAstranun) vachan hovAthI. siddho siddhakShetre rahe chhe em vyavahAr chhe, nishchayathI to bhagavanto nij svarUpe rahe chhe; te kAraNathI ‘nirvAN te ja siddho chhe ane siddho te nirvAN chhe’ evA A prakAr vaDe nirvANashabdanun ane siddhashabdanun ekatva saphaL thayun.
vaLI, je koI Asannabhavya jIv paramagurunA prasAd vaDe prApta paramabhAvanI bhAvanA vaDe sakaL karmakalankarUpI kAdavathI vimukta thAy chhe, te paramAtmA thaIne lokAgra paryant jAy chhe.
[have A 183 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jinasammat muktimAn ane mukta jIvamAn ame kyAy paN yuktithI ke AgamathI bhed jANatA nathI. vaLI, A lokamAn jo koI bhavya jIv sarva karmane nirmUL kare chhe, to te paramashrIrUpI (muktilakShmIrUpI) kAminIno vallabh thAy chhe. 303.
Page 360 of 380
PDF/HTML Page 389 of 409
single page version
अत्र सिद्धक्षेत्रादुपरि जीवपुद्गलानां गमनं निषिद्धम् ।
जीवानां स्वभावक्रिया सिद्धिगमनं, विभावक्रिया षटकापक्रमयुक्त त्वम्; पुद्गलानां स्वभावक्रिया परमाणुगतिः, विभावक्रिया व्द्यणुकादिस्कन्धगतिः । अतोऽमीषां त्रिलोक- शिखरादुपरि गतिक्रिया नास्ति, परतो गतिहेतोर्धर्मास्तिकायाभावात्; यथा जलाभावे मत्स्यानां गतिक्रिया नास्ति । अत एव यावद्धर्मास्तिकायस्तिष्ठति तत्क्षेत्रपर्यन्तं स्वभावविभाव- गतिक्रियापरिणतानां जीवपुद्गलानां गतिरिति ।
anvayArtha — [यावत् धर्मास्तिकः] jyAn sudhI dharmAstikAy chhe tyAn sudhI [जीवानां पुद्गलानां] jIvonun ane pudgalonun [गमनं] gaman [जानीहि] jAN; [धर्मास्ति- कायाभावे] dharmAstikAyanA abhAve [तस्मात् परतः] tethI AgaL [न गच्छंति] teo jatAn nathI.
TIkA — ahIn, siddhakShetrathI upar jIv-pudgalonA gamanano niShedh karyo chhe.
jIvonI svabhAvakriyA siddhigaman (siddhakShetramAn gaman) chhe ane vibhAvakriyA (anya bhavamAn jatAn) chha dishAomAn gaman chhe; pudgalonI svabhAvakriyA paramANunI gati chhe ane vibhAvakriyA *dvi-aNukAdi skandhonI gati chhe. mATe AmanI (jIv-pudgalonI) gatikriyA trilokanA shikharathI upar nathI, kAraN ke AgaL gatihetu (gatinA nimittabhUt) dharmAstikAyano abhAv chhe; jem jaLanA abhAve mAchhalAnnI gatikriyA hotI nathI tem. AthI ja, jyAn sudhI dharmAstikAy chhe te kShetra sudhI svabhAvagatikriyA ane vibhAvagatikriyArUpe pariNat jIv-pudgalonI gati hoy chhe.
36
*dvi-aNukAdi skandho = be paramANuthI mAnDIne anant paramANunA banelA skandho
Page 361 of 380
PDF/HTML Page 390 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
णियमं णियमस्स फलं णिद्दिट्ठं पवयणस्स भत्तीए ।
पुव्वावरविरोधो जदि अवणीय पूरयंतु समयण्हा ।।१८५।।
शास्त्रादौ गृहीतस्य नियमशब्दस्य तत्फलस्य चोपसंहारोऽयम् ।
नियमस्तावच्छुद्धरत्नत्रयव्याख्यानस्वरूपेण प्रतिपादितः । तत्फलं परमनिर्वाणमिति प्रतिपादितम् । न कवित्वदर्पात् प्रवचनभक्त्या प्रतिपादितमेतत् सर्वमिति यावत् । यद्यपि
[have A 184 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] gatihetunA abhAvane lIdhe, sadA (arthAt kadApi) trilokanA shikharathI Unche jIv ane pudgal bannenun gaman hotun nathI ja. 304.
anvayArtha — [नियमः] niyam ane [नियमस्य फलं] niyamanun phaL [प्रवचनस्य भक्त्या] pravachananI bhaktithI [निर्दिष्टम्] darshAvavAmAn AvyAn. [यदि] jo (temAn kAI) [पूर्वापरविरोधः] pUrvApar (AgaLapAchhaL) virodh hoy to [समयज्ञाः] samayagno (AgamanA gnAtAo) [अपनीय] tene dUr karI [पूरयंतु] pUrti karajo.
TIkA — A, shAstranA AdimAn levAmAn AvelA niyamashabdano ane tenA phaLano upasanhAr chhe.
pratham to, niyam shuddharatnatrayanA vyAkhyAnasvarUpe pratipAdit karavAmAn Avyo; tenun phaL param nirvAN tarIke pratipAdit karavAmAn Avyun. A badhun kavipaNAnA abhimAnathI nahi paN pravachananI bhaktithI pratipAdit karavAmAn Avyun chhe. jo (temAn kAI) pUrvApar doSh hoy
Page 362 of 380
PDF/HTML Page 391 of 409
single page version
पूर्वापरदोषो विद्यते चेत्तद्दोषात्मकं लुप्त्वा परमकवीश्वरास्समयविदश्चोत्तमं पदं कुर्वन्त्विति ।
हृदयसरसिजाते निर्वृतेः कारणत्वात् ।
स खलु निखिलभव्यश्रेणिनिर्वाणमार्गः ।।३०५।।
इह हि भव्यस्य शिक्षणमुक्त म् । to samayagna param-kavIshvaro doShAtmak padano lop karIne uttam pad karajo.
[have A 185 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] muktinun kAraN hovAthI niyamasAr tem ja tenun phaL uttam puruShonAn hRudayakamaLamAn jayavant chhe. pravachananI bhaktithI sUtrakAre je karel chhe (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadeve je A niyamasAr rachel chhe), te kharekhar samasta bhavyasamUhane nirvANano mArga chhe. 305.
anvayArtha — [पुनः] parantu [ईर्षाभावेन] IrShAbhAvathI [केचित्] koI loko [सुन्दरं मार्गम्] sundar mArgane [निन्दन्ति] ninde chhe [तेषां वचनं] temanAn vachan [श्रुत्वा] sAmbhaLIne [जिनमार्गे] jinamArga pratye [अभक्तिं ] abhakti [मा कुरुध्वम्] na karajo.
TIkA — ahIn bhavyane shikhAmaN dIdhI chhe.
362 ]
Page 363 of 380
PDF/HTML Page 392 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
केचन मंदबुद्धयः त्रिकालनिरावरणनित्यानंदैकलक्षणनिर्विकल्पकनिजकारणपरमात्म- तत्त्वसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपशुद्धरत्नत्रयप्रतिपक्षमिथ्यात्वकर्मोदयसामर्थ्येन मिथ्या- दर्शनज्ञानचारित्रपरायणाः ईर्ष्याभावेन समत्सरपरिणामेन सुन्दरं मार्गं सर्वज्ञवीतरागस्य मार्गं पापक्रियानिवृत्तिलक्षणं भेदोपचाररत्नत्रयात्मकमभेदोपचाररत्नत्रयात्मकं केचिन्निन्दन्ति, तेषां स्वरूपविकलानां कुहेतु
रत्नत्रयमार्गे हे भव्य मा कुरुष्व, पुनर्भक्ति : कर्तव्येति ।
विश्वाशातिकरालकालदहने शुष्यन्मनीयावने“ ।
koI mandabuddhio trikAL-nirAvaraN, nitya Anand jenun ek lakShaN chhe evA nirvikalpa nij kAraNaparamAtmatattvanAn samyakshraddhAn-gnAn-anuShThAnarUp shuddharatnatrayathI pratipakSha mithyAtvakarmodayanA sAmarthya vaDe mithyAdarshan-gnAn-chAritraparAyaN vartatA thakA IrShAbhAvathI arthAt matsarayukta pariNAmathI sundar mArgane — pApakriyAthI nivRutti jenun lakShaN chhe evA bhedopachAr-ratnatrayAtmak ane abhedopachAr-ratnatrayAtmak sarvagnavItarAganA mArgane — ninde chhe, te svarUpavikaL (svarUpaprApti rahit) jIvonAn kuhetukudraShTAntayukta kutarkavachano sAmbhaLIne jineshvarapraNIt shuddharatnatrayamArga pratye, he bhavya! abhakti na karaje, parantu bhakti kartavya chhe.
[have A 186mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] dehasamUharUpI vRukShapanktithI je bhayankar chhe, jemAn dukhaparamparArUpI jangalI pashuo (vase) chhe, ati karAL kALarUpI agni jyAn sarvanun bhakShaN kare chhe, jemAn buddhirUpI jaL (?) sukAy chhe ane je darshanamohayukta jIvone anek kunayarUpI
*ahIn k kashuddhi hoy em lAge chhe.
Page 364 of 380
PDF/HTML Page 393 of 409
single page version
तथा हि —
स्तं शंखध्वनिकंपिताखिलभुवं श्रीनेमितीर्थेश्वरम् ।
जाने तत्स्तवनैककारणमहं भक्ति र्जिनेऽत्युत्सुका ।।३०७।।
mArgone lIdhe atyant +durgam chhe, te sansAr-aTavIrUpI vikaT sthaLamAn jain darshan ek ja sharaN chhe. 306.
vaLI —
[shlokArtha — ] je prabhunun gnAnasharIr sadA lokAlokanun niketan chhe (arthAt je neminAthaprabhunA gnAnamAn lokAlok sadA samAy chhe — jaNAy chhe), te shrI neminAth tIrtheshvarane — ke jemaNe shankhanA dhvanithI AkhI pRithvIne dhrujAvI hatI temane — stavavAne traNe lokamAn koN manuShyo ke devo samartha chhe? (topaN) temane stavavAnun ekamAtra kAraN jin pratye ati utsuk bhakti chhe em hun jANun chhun. 307.
anvayArtha — [पूर्वापरदोषनिर्मुक्त म्] pUrvApar doSh rahit [जिनोपदेशं] jinopadeshane [ज्ञात्वा] jANIne [मया] men [निजभावनानिमित्तं] nijabhAvanAnimitte [नियमसारनामश्रुतम्] niyamasAr nAmanun shAstra [कृतम्] karyun chhe.
36
+durgam = mushkelIthI oLangI shakAy evun; dustar. (sansAr-aTavIne viShe anek kunayarUpI
mArgomAnthI satya mArga shodhI kADhavo mithyAdraShTione atyant kaThin chhe ane tethI sansAr-aTavI
atyant dustar chhe.)
Page 365 of 380
PDF/HTML Page 394 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
शास्त्रनामधेयकथनद्वारेण शास्त्रोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
अत्राचार्याः प्रारब्धस्यान्तगमनत्वात् नितरां कृतार्थतां परिप्राप्य निजभावनानिमित्त- मशुभवंचनार्थं नियमसाराभिधानं श्रुतं परमाध्यात्मशास्त्रशतकुशलेन मया कृतम् । किं कृत्वा ? पूर्वं ज्ञात्वा अवंचकपरमगुरुप्रसादेन बुद्ध्वेति । कम् ? जिनोपदेशं वीतरागसर्वज्ञ- मुखारविन्दविनिर्गतपरमोपदेशम् । तं पुनः किंविशिष्टम् ? पूर्वापरदोषनिर्मुक्तं पूर्वापरदोषहेतुभूत- सकलमोहरागद्वेषाभावादाप्तमुखविनिर्गतत्वान्निर्दोषमिति ।
किञ्च अस्य खलु निखिलागमार्थसार्थप्रतिपादनसमर्थस्य नियमशब्दसंसूचित- विशुद्धमोक्षमार्गस्य अंचितपञ्चास्तिकायपरिसनाथस्य संचितपंचाचारप्रपञ्चस्य षड्द्रव्यविचित्रस्य सप्ततत्त्वनवपदार्थगर्भीकृतस्य पंचभावप्रपंचप्रतिपादनपरायणस्य निश्चयप्रतिक्रमणप्रत्याख्यान-
TIkA — A, shAstranA nAmakathan dvArA shAstranA upasanhAr sambandhI kathan chhe.
ahIn AchAryashrI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadev) prArambhelA kAryanA antane pahonchavAthI atyant kRutArthatAne pAmIne kahe chhe ke senkaDo param-adhyAtmashAstromAn kushaL evA men nijabhAvanAnimitte — ashubhavanchanArthe niyamasAr nAmanun shAstra karyun chhe. shun karIne (A shAstra karyun chhe)? pahelAn *avanchak param gurunA prasAdathI jANIne. shun jANIne? jinopadeshane arthAt vItarAg-sarvagnanA mukhAravindathI nIkaLelA param upadeshane. kevo chhe te upadesh? pUrvApar doSh rahit chhe arthAt pUrvApar doShanA hetubhUt sakaL moharAgadveShanA abhAvane lIdhe je Apta chhe temanA mukhathI nIkaLelo hovAthI nirdoSh chhe.
vaLI (A shAstranA tAtparya sambandhI em samajavun ke), je (niyamasArashAstra) kharekhar samasta AgamanA arthasamUhanun pratipAdan karavAmAn samartha chhe, jeNe niyam-shabdathI vishuddha mokShamArga samyak prakAre darshAvyo chhe, je shobhit panchAstikAy sahit chhe (arthAt jemAn pAnch astikAyanun varNan karavAmAn Avyun chhe), jemAn panchAchAr-prapanchano sanchay karavAmAn Avyo chhe (arthAt jemAn gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr ane vIryAchArarUp pAnch prakAranA AchAranun kathan karavAmAn Avyun chhe), je chha dravyothI vichitra chhe (arthAt je chha dravyonA nirUpaNathI vidhavidh prakAranun — sundar chhe), sAt tattvo ane nav padArtho jenI andar samAyelAn chhe, je pAnch bhAvarUp vistAranA pratipAdanamAn parAyaN chhe, je nishchay-pratikramaN, nishchay-pratyAkhyAn, nishchay-prAyashchitta, param-AlochanA, niyam,
*avanchak = chhetare nahi evA; niShkapaTI; saraL; RUju.
Page 366 of 380
PDF/HTML Page 395 of 409
single page version
प्रायश्चित्तपरमालोचनानियमव्युत्सर्गप्रभृतिसकलपरमार्थक्रियाकांडाडंबरसमृद्धस्य उपयोग- त्रयविशालस्य परमेश्वरस्य शास्त्रस्य द्विविधं किल तात्पर्यं, सूत्रतात्पर्यं शास्त्रतात्पर्यं चेति । सूत्रतात्पर्यं पद्योपन्यासेन प्रतिसूत्रमेव प्रतिपादितम्, शास्त्रतात्पर्यं त्विदमुपदर्शनेन । भागवतं
शास्त्रमिदं निर्वाणसुंदरीसमुद्भवपरमवीतरागात्मकनिर्व्याबाधनिरन्तरानङ्गपरमानन्दप्रदं निरति- शयनित्यशुद्धनिरंजननिजकारणपरमात्मभावनाकारणं समस्तनयनिचयांचितं पंचमगति- हेतुभूतं पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहेण निर्मितमिदं ये खलु निश्चयव्यवहारनययोरविरोधेन जानन्ति ते खलु महान्तः समस्ताध्यात्मशास्त्रहृदयवेदिनः परमानंदवीतरागसुखाभिलाषिणः परित्यक्त बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशतिपरिग्रहप्रपंचाः त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपनिरतनिजकारण-
vyutsarga vagere sakaL paramArtha kriyAkAnDanA ADambarathI samRuddha chhe (arthAt jemAn paramArtha kriyAonun puShkaL nirUpaN chhe) ane je traN upayogathI susampanna chhe (arthAt jemAn ashubh, shubh ne shuddha upayoganun puShkaL kathan chhe) — evA A parameshvar shAstranun kharekhar be prakAranun tAtparya chhe sUtratAtparya ane shAstratAtparya. sUtratAtparya to padyakathanathI darek sUtrane viShe ( – padya dvArA darek gAthAnA ante) pratipAdit karavAmAn Avyun chhe. ane shAstratAtparya A nIche pramANe TIkA vaDe pratipAdit karavAmAn Ave chhe A (niyamasArashAstra) 1bhAgavat shAstra chhe. je (shAstra) nirvANasundarIthI utpanna thatA, paramavItarAgAtmak, 2nirAbAdh, nirantar ane 3anang paramAnandanun denArun chhe, je nayonA samUhathI shobhit chhe, je pancham gatinA hetubhUt chhe ane je pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra-parigrahavALAthI (nirgranth munivarathI) rachAyelun chhe — evA A bhAgavat shAstrane jeo nishchayanay ane vyavahAranayanA avirodhathI jANe chhe, te mahApuruSho — samasta adhyAtmashAstronA 5hRudayane jANanArAo ane paramAnandarUp vItarAg sukhanA abhilAShIo — bAhya-abhyantar chovIsh parigrahonA prapanchane parityAgIne,
36
4niratishay, nityashuddha, niranjan nij kAraNaparamAtmAnI bhAvanAnun kAraN chhe, je samasta
1. bhAgavat = bhagavAnanun; daivI; pavitra.
2. nirAbAdh = bAdhA rahit; nirvighna.
3. anang = asharIrI; Atmik; atIndriy.
4. niratishay = jenAthI koI chaDiyAtun nathI evA; anuttam; shreShTha; ajoD.
5. hRuday = hArda; rahasya; marma. (A bhAgavat shAstrane jeo samyak prakAre jANe chhe, teo samasta
adhyAtmashAstronA hArdanA gnAtA chhe.)
Page 367 of 380
PDF/HTML Page 396 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
परमात्मस्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानाचरणात्मकभेदोपचारकल्पनानिरपेक्षस्वस्थरत्नत्रयपरायणाः सन्तः शब्दब्रह्मफलस्य शाश्वतसुखस्य भोक्तारो भवन्तीति ।
ललितपदनिकायैर्निर्मितं शास्त्रमेतत् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।३०८।।
trikALanirupAdhi svarUpamAn lIn nij kAraNaparamAtmAnA svarUpanAn shraddhAn-gnAn- AcharaNAtmak bhedopachAr-kalpanAthI nirapekSha evA 1svastha ratnatrayamAn parAyaN vartatA thakA, shabdabrahmanA phaLarUp shAshvat sukhanA bhoktA thAy chhe.
[have A niyamasAr-paramAgamanI tAtparyavRutti nAmanI TIkAnI pUrNAhuti karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev chAr shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] sukavijanarUpI kamaLone Anand denArA ( – vikasAvanArA) sUrye lalit padasamUho vaDe rachelA A uttam shAstrane je vishuddha AtmAno AkAnkShI jIv nij manamAn dhAraN kare chhe, te paramashrIrUpI kAminIno vallabh thAy chhe. 308.
[shlokArtha — ] padmaprabh nAmanA uttam samudrathI utpanna thatI je A UrmimALA — kathanI (TIkA), te satpuruShonAn chittamAn sthit raho. 309.
[shlokArtha — ] AmAn jo koI pad lakShaNashAstrathI viruddha hoy to bhadra kavio teno lop karIne uttam pad karajo. 310.
1. svastha = nijAtmasthit. (nijAtmasthit shuddharatnatray bhedopachAr-kalpanAthI nirapekSha chhe.)
Page 368 of 380
PDF/HTML Page 397 of 409
single page version
तारागणैः परिवृतं सकलेन्दुबिंबम् ।
स्थेयात्सतां विपुलचेतसि तावदेव ।।३११।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धोपयोगाधिकारो द्वादशमः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokArtha — ] jyAn sudhI tArAgaNothI vinTaLAyelun pUrNachandrabimb ujjvaL gaganamAn virAje (shobhe), barAbar tyAn sudhI tAtparyavRutti (nAmanI A TIkA) — ke jeNe hey vRuttione nirasta karI chhe (arthAt jeNe chhoDavAyogya samasta vibhAvavRuttione dUr phenkI dIdhI chhe) te — satpuruShonA vishAL hRudayamAn sthit raho. 311.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) shuddhopayog adhikAr nAmano bAramo shrutaskandh samApta thayo.
Am (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit) tAtparyavRutti nAmanI sanskRit TIkAno shrI himmatalAl jeThAlAl shAh kRut gujarAtI anuvAd samApta thayo.
368 ]niyamasAr
Page 369 of 380
PDF/HTML Page 398 of 409
single page version
Page 370 of 380
PDF/HTML Page 399 of 409
single page version
गमणणिमित्तं धम्म-
गामे वा णयरे वा
घणघाईकम्मरहिया
चउगइभवसंभमणं
चउदहभेदा भणिदा
चक्खु अचक्खू ओही
चत्ता ह्यगुत्तिभावं
चलमलिणमगाढत्त-
छायातवमादीया
छुहतण्हभीरुरोसो
जं किंचि मे दुच्चरित्तं
जदि सक्कदि कादुं जे
जस्स रागो दु दोसो दु
जस्स सण्णिहिदो अप्पा
जाइजरमरणरहियं
जाणंतो पस्संतो
जाणदि पस्सदि सव्वं
जा रायादिणियत्ती
जारिसिया सिद्धप्पा
जिणकहियपरमसुत्ते
जीवाण पुग्गलाणं
जीवादिबहित्तच्चं
370 ]
Page 371 of 380
PDF/HTML Page 400 of 409
single page version
णंताणंतभवेण स-
णाणं अप्पपयासं
णाणं जीवसरूवं
णाणं परप्पयासं
णाणं परप्पयासं
णाणं परप्पयासं
णाणाजीवा णाणा-
णाहं कोहो माणो
णाहं णारयभावो
णाहं बालो बुड्ढो
णाहं मग्गणठाणो
णाहं रागो दोसो
णिक्कसायस्स दंतस्स
णिग्गंथो णीरागो
णिद्दंडो णिद्वंद्वो
णियभावणाणिमित्तं
मियभावं णवि मुच्चइ
णियमं णियमस्स फलं
णियमं मोक्खउवायो
णियमेण य जं कज्जं
णिव्वाणमेव सिद्धा
णिस्सेसदोसरहिओ
णोकम्मकम्मरहियं
णो खइयभावठाणा
णो खलु सहावठाणा
णो ठिदिबंधट्ठाणा
तस्स मुहग्गदवयणं