Niyamsar-Gujarati (English transliteration). Shlok: 283-297 ; Gatha: 168-178.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 19 of 21

 

Page 332 of 380
PDF/HTML Page 361 of 409
single page version

332
]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
‘‘जं पेच्छदो अमुत्तं मुत्तेसु अदिंदियं च पच्छण्णं ।
सयलं सगं च इदरं तं णाणं हवदि पच्चक्खं ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
सम्यग्वर्ती त्रिभुवनगुरुः शाश्वतानन्तधामा
लोकालोकौ स्वपरमखिलं चेतनाचेतनं च ।
तार्तीयं यन्नयनमपरं केवलज्ञानसंज्ञं
तेनैवायं विदितमहिमा तीर्थनाथो जिनेन्द्रः ।।२८३।।
पुव्वुत्तसयलदव्वं णाणागुणपज्जएण संजुत्तं ।
जो ण य पेच्छइ सम्मं परोक्खदिट्ठी हवे तस्स ।।१६८।।
पूर्वोक्त सकलद्रव्यं नानागुणपर्यायेण संयुक्त म् ।
यो न च पश्यति सम्यक् परोक्षद्रष्टिर्भवेत्तस्य ।।१६८।।
‘‘[gAthArtha — ] dekhanAranun je gnAn amUrtane, mUrta padArthomAn paN atIndriyane, ane
prachchhannane e badhayane — svane tem ja parane — dekhe chhe, te gnAn pratyakSha chhe.’’
vaLI (A 167 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] kevaLagnAn nAmanun je trIjun utkRuShTa netra tenAthI ja jemano prasiddha
mahimA chhe, jeo traN lokanA guru chhe ane shAshvat anant jemanun *dhAm chhe — evA A
tIrthanAth jinendra lokAlokane arthAt sva-par evAn samasta chetan-achetan padArthone samyak
prakAre (barAbar) jANe chhe. 283.
vidhavidh guNo ne paryayo sanyukta dravya samastane
dekhe na je samyak prakAr, parokSha draShTi tehane. 168.
anvayArtha — [नानागुणपर्यायेण संयुक्त म्] vidhavidh guNo ane paryAyothI sanyukta
[पूर्वोक्त सकलद्रव्यं] pUrvokta samasta dravyone [यः] je [सम्यक्] samyak prakAre (barAbar)
[न च पश्यति] dekhato nathI, [तस्य] tene [परोक्षद्रष्टिः भवेत्] parokSha darshan chhe.
*dhAm = (1) bhavyatA; (2) tej; (3) baL.

Page 333 of 380
PDF/HTML Page 362 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 333
अत्र केवलद्रष्टेरभावात् सकलज्ञत्वं न समस्तीत्युक्त म् ।
पूर्वसूत्रोपात्तमूर्तादिद्रव्यं समस्तगुणपर्यायात्मकं, मूर्तस्य मूर्तगुणाः, अचेतनस्या-
चेतनगुणाः, अमूर्तस्यामूर्तगुणाः, चेतनस्य चेतनगुणाः, षड्ढानिवृद्धिरूपाः सूक्ष्माः परमागम-
प्रामाण्यादभ्युपगम्याः अर्थपर्यायाः षण्णां द्रव्याणां साधारणाः, नरनारकादिव्यंजनपर्याया
जीवानां पंचसंसारप्रपंचानां, पुद्गलानां स्थूलस्थूलादिस्कन्धपर्यायाः, चतुर्णां धर्मादीनां
शुद्धपर्यायाश्चेति, एभिः संयुक्तं तद्द्रव्यजालं यः खलु न पश्यति, तस्य संसारिणामिव
परोक्ष
द्रष्टिरिति ।
(वसंततिलका)
यो नैव पश्यति जगत्त्रयमेकदैव
कालत्रयं च तरसा सकलज्ञमानी ।
प्रत्यक्षद्रष्टिरतुला न हि तस्य नित्यं
सर्वज्ञता कथमिहास्य जडात्मनः स्यात् ।।२८४।।
TIkA — ahIn, kevaLadarshananA abhAve (arthAt pratyakSha darshananA abhAvamAn) sarvagnapaNun
hotun nathI em kahyun chhe.
samasta guNo ane paryAyothI sanyukta pUrvasUtrokta (167 mI gAthAmAn kahelAn) mUrtAdi
dravyone je dekhato nathI; — arthAt mUrta dravyanA mUrta guNo hoy chhe, achetananA achetan guNo
hoy chhe, amUrtanA amUrta guNo hoy chhe, chetananA chetan guNo hoy chhe; ShaT (chha prakAranI)
hAnivRuddhirUp, sUkShma, paramAgamanA pramANathI svIkAravAyogya arthaparyAyo chha dravyone sAdhAraN
chhe, naranArakAdi vyanjanaparyAyo pAnch prakAranA *sansAraprapanchavALA jIvone hoy chhe, pudgalone
sthUl-sthUl vagere skandhaparyAyo hoy chhe ane dharmAdi chAr dravyone shuddha paryAyo hoy chhe; A
guNaparyAyothI sanyukta evA te dravyasamUhane je kharekhar dekhato nathI; — tene (bhale te
sarvagnapaNAnA abhimAnathI dagdha hoy topaN) sansArIonI mAphak parokSha draShTi chhe.
[have A 168mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
*sansAraprapanch = sansAravistAr. (sansAravistAr dravya, kShetra, kAL, bhav ane bhAv — evA pAnch
parAvartanarUp chhe.)

Page 334 of 380
PDF/HTML Page 363 of 409
single page version

33
4 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
लोयालोयं जाणइ अप्पाणं णेव केवली भगवं ।
जइ कोइ भणइ एवं तस्स य किं दूसणं होइ ।।१६9।।
लोकालोकौ जानात्यात्मानं नैव केवली भगवान् ।
यदि कोऽपि भणति एवं तस्य च किं दूषणं भवति ।।१६9।।
व्यवहारनयप्रादुर्भावकथनमिदम् ।
सकलविमलकेवलज्ञानत्रितयलोचनो भगवान् अपुनर्भवकमनीयकामिनीजीवितेशः
षड्द्रव्यसंकीर्णलोकत्रयं शुद्धाकाशमात्रालोकं च जानाति, पराश्रितो व्यवहार इति
मानात् व्यवहारेण व्यवहारप्रधानत्वात्, निरुपरागशुद्धात्मस्वरूपं नैव जानाति, यदि
व्यवहारनयविवक्षया कोपि जिननाथतत्त्वविचारलब्धः (दक्षः) कदाचिदेवं वक्ति चेत्, तस्य
[shlokArtha — ] sarvagnatAnA abhimAnavALo je jIv shIghra ek ja kALe traN
jagatane ane traN kALane dekhato nathI, tene sadA (arthAt kadApi) atul pratyakSha darshan
nathI; te jaD AtmAne sarvagnatA kaI rIte hoy? 284.
prabhu kevaLI jANe trilok-alokane, nahi Atmane,
— jo koI bhAkhe em to temAn kaho sho doSh chhe? 169.
anvayArtha — [केवली भगवान्] (vyavahArathI) kevaLI bhagavAn [लोकालोकौ]
lokAlokane [जानाति] jANe chhe, [न एव आत्मानम्] AtmAne nahi — [एवं] em [यदि]
jo [कः अपि भणति] koI kahe to [तस्य च किं दूषणं भवति] tene sho doSh chhe?
(arthAt kAI doSh nathI.)
TIkA — A, vyavahAranayanI pragaTatAthI kathan chhe.
‘पराश्रितो व्यवहारः (vyavahAranay parAshrit chhe)’ evA (shAstranA) abhiprAyane
lIdhe, vyavahAre vyavahAranayanI pradhAnatA dvArA (arthAt vyavahAre vyavahAranayane pradhAn
karIne), ‘sakaL-vimaL kevaLagnAn jemanun trIjun lochan chhe ane apunarbhavarUpI sundar
kAminInA jeo jIvitesh chhe ( – muktisundarInA jeo prANanAth chhe) evA bhagavAn chha
dravyothI vyApta traN lokane ane shuddha-AkAshamAtra alokane jANe chhe, niruparAg
(nirvikAr) shuddha AtmasvarUpane nathI ja jANatA’ — em jo vyavahAranayanI vivakShAthI

Page 335 of 380
PDF/HTML Page 364 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 335
न खलु दूषणमिति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
(अपरवक्त्र)
‘‘स्थितिजनननिरोधलक्षणं
चरमचरं च जगत्प्रतिक्षणम् ।
इति जिन सकलज्ञलांछनं
वचनमिदं वदतांवरस्य ते ।।’’
तथा हि —
(वसंततिलका)
जानाति लोकमखिलं खलु तीर्थनाथः
स्वात्मानमेकमनघं निजसौख्यनिष्ठम् ।
नो वेत्ति सोऽयमिति तं व्यवहारमार्गाद्
वक्तीति कोऽपि मुनिपो न च तस्य दोषः ।।२८५।।
koI jinanAthanA tattvavichAramAn nipuN jIv ( – jinadeve kahelA tattvanA vichAramAn pravIN
jIv) kadAchit kahe, to tene kharekhar dUShaN nathI.
evI rIte (AchAryavar) shrI samantabhadrasvAmIe (bRuhatsvayambhUstotramAn shrI munisuvrat
bhagavAnanI stuti karatAn 114 mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] he jinendra! tun vaktAomAn shreShTha chhe; ‘charAchar (jangam tathA
sthAvar) jagat pratikShaN (pratyek samaye) utpAdavyayadhrauvyalakShaNavALun chhe’ evun A tArun
vachan (tArI) sarvagnatAnun chihna chhe.’’
vaLI (A 169 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe) —
[shlokArtha — ] tIrthanAth kharekhar AkhA lokane jANe chhe ane teo ek, anagh
(nirdoSh), nijasaukhyaniShTha (nij sukhamAn lIn) svAtmAne jANatA nathI — em koI
munivar vyavahAramArgathI kahe to tene doSh nathI. 285.

Page 336 of 380
PDF/HTML Page 365 of 409
single page version

33
6 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
णाणं जीवसरूवं तम्हा जाणेइ अप्पगं अप्पा ।
अप्पाणं ण वि जाणदि अप्पादो होदि विदिरित्तं ।।१७०।।
ज्ञानं जीवस्वरूपं तस्माज्जानात्यात्मकं आत्मा ।
आत्मानं नापि जानात्यात्मनो भवति व्यतिरिक्त म् ।।१७०।।
अत्र ज्ञानस्वरूपो जीव इति वितर्केणोक्त : ।
इह हि ज्ञानं तावज्जीवस्वरूपं भवति, ततो हेतोरखंडाद्वैतस्वभावनिरतं
निरतिशयपरमभावनासनाथं मुक्ति सुंदरीनाथं बहिर्व्यावृत्तकौतूहलं निजपरमात्मानं जानाति
कश्चिदात्मा भव्यजीव इति अयं खलु स्वभाववादः । अस्य विपरीतो वितर्कः स खलु
विभाववादः प्राथमिकशिष्याभिप्रायः । कथमिति चेत्, पूर्वोक्त स्वरूपमात्मानं खलु न
जानात्यात्मा, स्वरूपावस्थितः संतिष्ठति । यथोष्णस्वरूपस्याग्नेः स्वरूपमग्निः किं जानाति,
chhe gnAn jIvasvarUp, tethI jIv jANe jIvane;
jIvane na jANe gnAn to e jIvathI judun Thare! 170.
anvayArtha — [ज्ञानं] gnAn [जीवस्वरूपं] jIvanun svarUp chhe, [तस्मात्] tethI [आत्मा]
AtmA [आत्मकं] AtmAne [जानाति] jANe chhe; [आत्मानं न अपि जानाति] jo gnAn AtmAne
na jANe to [आत्मनः] AtmAthI [व्यतिरिक्त म्] vyatirikta (judun) [भवति] Thare!
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) ‘jIv gnAnasvarUp chhe’ em vitarkathI (dalIlathI) kahyun
chhe.
pratham to, gnAn kharekhar jIvanun svarUp chhe; te hetuthI, je akhanD advait svabhAvamAn
lIn chhe, je 1niratishay param bhAvanA sahit chhe, je muktisundarIno nAth chhe ane bahAramAn
jeNe 2kautUhal vyAvRutta karyun chhe (arthAt bAhya padArtho sambandhI kutUhalano jeNe abhAv karyo
chhe) evA nij paramAtmAne koI AtmA — bhavya jIv — jANe chhe. — Am A kharekhar
svabhAvavAd chhe. AnAthI viparIt vitarka ( – vichAr) te kharekhar vibhAvavAd chhe, prAthamik
shiShyano abhiprAy chhe.
1. niratishay = jenAthI bIjun koI chaDiyAtun nathI evI; anuttam; shreShTha; ajoD.
2. kautUhal = intejArI; utsukatA; Ashcharya; kautuk.

Page 337 of 380
PDF/HTML Page 366 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 337
तथैव ज्ञानज्ञेयविकल्पाभावात् सोऽयमात्मात्मनि तिष्ठति । हंहो प्राथमिकशिष्य
अग्निवदयमात्मा किमचेतनः । किं बहुना । तमात्मानं ज्ञानं न जानाति चेद् देवदत्त-
रहितपरशुवत् इदं हि नार्थक्रियाकारि, अत एव आत्मनः सकाशाद् व्यतिरिक्तं भवति । तन्न
खलु सम्मतं स्वभाववादिनामिति ।
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
(अनुष्टुभ्)
‘‘ज्ञानस्वभावः स्यादात्मा स्वभावावाप्तिरच्युतिः ।
तस्मादच्युतिमाकांक्षन् भावयेज्ज्ञानभावनाम् ।।’’
te (viparIt vitarka — prAthamik shiShyano abhiprAy) kayA prakAre chhe? (te A
prakAre chhe — ) ‘pUrvoktasvarUp (gnAnasvarUp) AtmAne AtmA kharekhar jANato nathI,
svarUpamAn avasthit rahe chhe ( – AtmAmAn mAtra sthit rahe chhe). jevI rIte uShNatAsvarUp
agninA svarUpane (arthAt agnine) shun agni jANe chhe? (nathI ja jANato.) tevI ja
rIte gnAnagney sambandhI vikalpanA abhAvathI A AtmA AtmAmAn (mAtra) sthit rahe chhe
( – AtmAne jANato nathI).’
(uparokta vitarkano uttara — ) ‘he prAthamik shiShya! agninI mAphak shun A
AtmA achetan chhe (ke jethI te potAne na jANe)? vadhAre shun kahevun? (sankShepamAn,) jo te
AtmAne gnAn na jANe to te gnAn, devadatta vinAnI kuhADInI mAphak, *arthakriyAkArI na
Thare, ane tethI te AtmAthI bhinna Thare! te to (arthAt gnAn ne AtmAnI sarvathA bhinnatA
to) kharekhar svabhAvavAdIone sammat nathI. (mATe nakkI kar ke gnAn AtmAne jANe chhe.)’
evI rIte (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnushAsanamAn 174mA shlok
dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] AtmA gnAnasvabhAv chhe; svabhAvanI prApti te achyuti (avinAshI
*arthakriyAkArI = prayojanabhUt kriyA karanArun. (jem devadatta vagaranI ekalI kuhADI arthakriyA
— kApavAnI kriyA — karatI nathI, tem jo gnAn AtmAne jANatun na hoy to gnAne paN arthakriyA
— jANavAnI kriyA — na karI; tethI jem arthakriyAshUnya kuhADI devadattathI bhinna chhe tem arthakriyAshUnya
gnAn AtmAthI bhinna hovun joIe! parantu te to spaShTapaNe viruddha chhe. mATe gnAn AtmAne jANe
ja chhe.)

Page 338 of 380
PDF/HTML Page 367 of 409
single page version

33
8 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
ज्ञानं तावद्भवति सुतरां शुद्धजीवस्वरूपं
स्वात्मात्मानं नियतमधुना तेन जानाति चैकम् ।
तच्च ज्ञानं स्फु टितसहजावस्थयात्मानमारात्
नो जानाति स्फु टमविचलाद्भिन्नमात्मस्वरूपात् ।।२८६।।
तथा चोक्त म् —
‘‘णाणं अव्विदिरित्तं जीवादो तेण अप्पगं मुणइ ।
जदि अप्पगं ण जाणइ भिण्णं तं होदि जीवादो ।।’’
अप्पाणं विणु णाणं णाणं विणु अप्पगो ण संदेहो ।
तम्हा सपरपयासं णाणं तह दंसणं होदि ।।१७१।।
आत्मानं विद्धि ज्ञानं ज्ञानं विद्धयात्मको न संदेहः ।
तस्मात्स्वपरप्रकाशं ज्ञानं तथा दर्शनं भवति ।।१७१।।
dashA) chhe; mATe achyutine (avinAshIpaNAne, shAshvat avasthAne) ichchhanAr jIve gnAnanI
bhAvanA bhAvavI.’’
vaLI (A 170 mI gAthAnI TIkAnA kaLasharUpe TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] gnAn to barAbar shuddhajIvanun svarUp chhe; tethI (amAro) nij AtmA
hamaNAn (sAdhak dashAmAn) ek (potAnA) AtmAne niyamathI (nishchayathI) jANe chhe. ane, jo
te gnAn pragaT thayelI sahaj avasthA vaDe sIdhun (pratyakShapaNe) AtmAne na jANe to te gnAn
avichaL AtmasvarUpathI avashya bhinna Thare! 286.
vaLI evI rIte (anyatra gAthA dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] gnAn jIvathI abhinna chhe tethI te AtmAne jANe chhe; jo gnAn
AtmAne na jANe to te jIvathI bhinna Thare!’’
re! jIv chhe te gnAn chhe, ne gnAn chhe te jIv chhe;
te kAraNe nijaparaprakAshak gnAn tem ja draShTi chhe. 171.
anvayArtha — [आत्मानं ज्ञानं विद्धि] AtmAne gnAn jAN, ane [ज्ञानम् आत्मकः

Page 339 of 380
PDF/HTML Page 368 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 339
गुणगुणिनोः भेदाभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सकलपरद्रव्यपराङ्मुखमात्मानं स्वस्वरूपपरिच्छित्तिसमर्थसहजज्ञानस्वरूपमिति हे शिष्य
त्वं विद्धि जानीहि तथा विज्ञानमात्मेति जानीहि । तत्त्वं स्वपरप्रकाशं ज्ञानदर्शनद्वितयमित्यत्र
संदेहो नास्ति ।
(अनुष्टुभ्)
आत्मानं ज्ञानद्रग्रूपं विद्धि द्रग्ज्ञानमात्मकं ।
स्वं परं चेति यत्तत्त्वमात्मा द्योतयति स्फु टम् ।।२८७।।
जाणंतो पस्संतो ईहापुव्वं ण होइ केवलिणो ।
केवलिणाणी तम्हा तेण दु सोऽबंधगो भणिदो ।।१७२।।
जानन् पश्यन्नीहापूर्वं न भवति केवलिनः ।
केवलज्ञानी तस्मात् तेन तु सोऽबन्धको भणितः ।।१७२।।
विद्धि] gnAn AtmA chhe em jAN; — [न संदेहः] AmAn sandeh nathI. [तस्मात्] tethI
[ज्ञानं] gnAn [तथा] tem ja [दर्शनं] darshan [स्वपरप्रकाशं] svaparaprakAshak [भवति] chhe.
TIkA — A, guN-guNImAn bhedano abhAv hovArUp svarUpanun kathan chhe.
he shiShya! sarva paradravyathI parAngmukh AtmAne tun nij svarUpane jANavAmAn samartha
sahajagnAnasvarUp jAN, tathA gnAn AtmA chhe em jAN. mATe tattva ( – svarUp) em
chhe ke gnAn tathA darshan banne svaparaprakAshak chhe. AmAn sandeh nathI.
[have A 171 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] AtmAne gnAnadarshanarUp jAN ane gnAnadarshanane AtmA jAN; sva
ane par evA tattvane (samasta padArthone) AtmA spaShTapaNe prakAshe chhe. 287.
jANe ane dekhe chhatAn ichchhA na kevaLIjinane;
ne tethI ‘kevaLagnAnI’ tem ‘abandh’ bhAkhyA temane. 172.
anvayArtha — [जानन् पश्यन्] jANatA ane dekhatA hovA chhatAn, [केवलिनः]

Page 340 of 380
PDF/HTML Page 369 of 409
single page version

34
0 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
सर्वज्ञवीतरागस्य वांछाभावत्वमत्रोक्त म् ।
भगवानर्हत्परमेष्ठी साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारेण केवलज्ञानादि-
शुद्धगुणानामाधारभूतत्वात् विश्वमश्रान्तं जानन्नपि पश्यन्नपि वा मनःप्रवृत्तेरभावादीहापूर्वकं
वर्तनं न भवति तस्य केवलिनः परमभट्टारकस्य, तस्मात् स भगवान् केवलज्ञानीति प्रसिद्धः,
पुनस्तेन कारणेन स भगवान् अबन्धक इति ।
तथा चोक्तं श्रीप्रवचनसारे —
‘‘ण वि परिणमदि ण गेण्हदि उप्पज्जदि णेव तेसु अट्ठेसु ।
जाणण्णवि ते आदा अबंधगो तेण पण्णत्तो ।।’’
तथा हि —
kevaLIne [ईहापूर्वं] ichchhApUrvak (vartan) [न भवति] hotun nathI; [तस्मात्] tethI temane
[केवलज्ञानी] ‘kevaLagnAnI’ kahyA chhe; [तेन तु] vaLI tethI [सः अबन्धकः भणितः] abandhak
kahyA chhe.
TIkA — ahIn, sarvagna vItarAgane vAnchhAno abhAv hoy chhe em kahyun chhe.
bhagavAn arhant parameShThI sAdi-anant amUrta atIndriyasvabhAvavALA shuddhasadbhUt-
vyavahArathI kevaLagnAnAdi shuddha guNonA AdhArabhUt hovAne lIdhe vishvane nirantar jANatA
hovA chhatAn ane dekhatA hovA chhatAn, te param bhaTTArak kevaLIne manapravRuttino (mananI
pravRuttino, bhAvamanapariNatino) abhAv hovAthI ichchhApUrvak vartan hotun nathI; tethI te
bhagavAn ‘kevaLagnAnI’ tarIke prasiddha chhe; vaLI te kAraNathI te bhagavAn abandhak chhe.
evI rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI pravachanasAramAn (52mI gAthA
dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] (kevaLagnAnI) AtmA padArthone jANato hovA chhatAn te-rUpe
pariNamato nathI, temane grahato nathI ane te padArthorUpe utpanna thato nathI tethI tene
abandhak kahyo chhe.’’
vaLI (A 172mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe) —

Page 341 of 380
PDF/HTML Page 370 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 341
(मंदाक्रांता)
जानन् सर्वं भुवनभवनाभ्यन्तरस्थं पदार्थं
पश्यन् तद्वत् सहजमहिमा देवदेवो जिनेशः ।
मोहाभावादपरमखिलं नैव गृह्णाति नित्यं
ज्ञानज्योतिर्हतमलकलिः सर्वलोकैकसाक्षी ।।२८८।।
परिणामपुव्ववयणं जीवस्स य बंधकारणं होइ ।
परिणामरहियवयणं तम्हा णाणिस्स ण हि बंधो ।।१७३।।
ईहापुव्वं वयणं जीवस्स य बंधकारणं होइ ।
ईहारहियं वयणं तम्हा णाणिस्स ण हि बंधो ।।१७४।।
परिणामपूर्ववचनं जीवस्य च बंधकारणं भवति ।
परिणामरहितवचनं तस्माज्ज्ञानिनो न हि बंधः ।।१७३।।
ईहापूर्वं वचनं जीवस्य च बंधकारणं भवति ।
ईहारहितं वचनं तस्माज्ज्ञानिनो न हि बंधः ।।१७४।।
[shlokArtha — ] sahajamahimAvant devAdhidev jinesh lokarUpI bhavananI andar rahelA
sarva padArthone jANatA hovA chhatAn, tem ja dekhatA hovA chhatAn, mohanA abhAvane lIdhe samasta
parane ( – koI paN par padArthane) nitya ( – kadApi) grahatA nathI ja; (parantu) jemaNe
gnAnajyoti vaDe maLarUp kleshano nAsh karyo chhe evA te jinesh sarva lokanA ek sAkShI
( – kevaL gnAtAdraShTA) chhe. 288.
pariNAmapUrvak vachan jIvane bandhakAraN thAy chhe;
pariNAm virahit vachan tethI bandh thAy na gnAnIne. 173.
abhilAShapUrvak vachan jIvane bandhakAraN thAy chhe;
abhilASh virahit vachan tethI bandh thAy na gnAnIne. 174.
anvayArtha — [परिणामपूर्ववचनं] pariNAmapUrvak (manapariNAmapUrvak) vachan [जीवस्य
च] jIvane [बंधकारणं] bandhanun kAraN [भवति] chhe; [परिणामरहितवचनं] (gnAnIne)

Page 342 of 380
PDF/HTML Page 371 of 409
single page version

342
]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
इह हि ज्ञानिनो बंधाभावस्वरूपमुक्त म् ।
सम्यग्ज्ञानी जीवः क्वचित् कदाचिदपि स्वबुद्धिपूर्वकं वचनं न वक्ति
स्वमनःपरिणामपूर्वकमिति यावत् । कुतः ? अमनस्काः केवलिनः इति वचनात् । अतः
कारणाज्जीवस्य मनःपरिणतिपूर्वकं वचनं बंधकारणमित्यर्थः, मनःपरिणामपूर्वकं वचनं केवलिनो
न भवति; ईहापूर्वं वचनमेव साभिलाषात्मकजीवस्य बंधकारणं भवति, केवलि-
मुखारविन्दविनिर्गतो दिव्यध्वनिरनीहात्मकः समस्तजनहृदयाह्लादकारणम्; ततः सम्यग्ज्ञानिनो
बंधाभाव इति
।
pariNAmarahit vachan hoy chhe [तस्मात्] tethI [ज्ञानिनः] gnAnIne (kevaLagnAnIne) [हि]
kharekhar [बंधः न] bandh nathI.
[ईहापूर्वं] ichchhApUrvak [वचनं] vachan [जीवस्य च] jIvane [बंधकारणं] bandhanun kAraN
[भवति] chhe; [ईहारहितं वचनं] (gnAnIne) ichchhArahit vachan hoy chhe [तस्मात्] tethI
[ज्ञानिनः] gnAnIne (kevaLagnAnIne) [हि] kharekhar [बंधः न] bandh nathI.
TIkA — ahIn kharekhar gnAnIne (kevaLagnAnIne) bandhanA abhAvanun svarUp kahyun
chhe.
samyaggnAnI (kevaLagnAnI) jIv kyAy kyArey svabuddhipUrvak arthAt svaman-
pariNAmapUrvak vachan bolato nathI. kem? ‘अमनस्काः केवलिनः (kevaLIo manarahit chhe)’
evun (shAstranun) vachan hovAthI. A kAraNathI (em samajavun ke) — jIvane manapariNatipUrvak
vachan bandhanun kAraN chhe evo artha chhe ane manapariNatipUrvak vachan to kevaLIne hotun
nathI; (vaLI) ichchhApUrvak vachan ja *sAbhilAShasvarUp jIvane bandhanun kAraN chhe ane
kevaLInA mukhAravindamAnthI nIkaLato, samasta janonAn hRudayane AhlAdanA kAraNabhUt
divyadhvani to anichchhAtmak (ichchhArahit) hoy chhe; mATe samyaggnAnIne (kevaLagnAnIne)
bandhano abhAv chhe.
[have A 173-174mI gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj traN
shlok kahe chhe]
*sAbhilAShasvarUp = jenun svarUp sAbhilASh (ichchhAyukta) hoy evA

Page 343 of 380
PDF/HTML Page 372 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 343
(मंदाक्रांता)
ईहापूर्वं वचनरचनारूपमत्रास्ति नैव
तस्मादेषः प्रकटमहिमा विश्वलोकैकभर्ता ।
अस्मिन् बंधः कथमिव भवेद्द्रव्यभावात्मकोऽयं
मोहाभावान्न खलु निखिलं रागरोषादिजालम् ।।२८9।।
(मंदाक्रांता)
एको देवस्त्रिभुवनगुरुर्नष्टकर्माष्टकार्धः
सद्बोधस्थं भुवनमखिलं तद्गतं वस्तुजालम् ।
आरातीये भगवति जिने नैव बंधो न मोक्षः
तस्मिन् काचिन्न भवति पुनर्मूर्च्छना चेतना च ।।२9०।।
(मंदाक्रांता)
न ह्येतस्मिन् भगवति जिने धर्मकर्मप्रपंचो
रागाभावादतुलमहिमा राजते वीतरागः ।
एषः श्रीमान् स्वसुखनिरतः सिद्धिसीमन्तिनीशो
ज्ञानज्योतिश्छुरितभुवनाभोगभागः समन्तात् ।।२9१।।
[shlokArtha — ] AmanAmAn (kevaLI bhagavAnamAn) ichchhApUrvak vachanarachanAnun svarUp
nathI ja; tethI teo pragaT-mahimAvant chhe ane samasta lokanA ek (ananya) nAth chhe. temane
dravyabhAvasvarUp evo A bandh kaI rIte thAy? (kAraN ke) mohanA abhAvane lIdhe temane
kharekhar samasta rAgadveShAdi samUh to chhe nahi. 289.
[shlokArtha — ] traN lokanA jeo guru chhe, chAr karmano jemaNe nAsh karyo chhe ane
Akho lok tathA temAn rahelo padArthasamUh jemanA sadgnAnamAn sthit chhe, te (jin bhagavAn)
ek ja dev chhe. te nikaT (sAkShAt) jin bhagavAnane viShe nathI bandh ke nathI mokSha, tem
ja temanAmAn nathI koI 1mUrchhA ke nathI koI 2chetanA (kAraN ke dravyasAmAnyano pUrNa Ashray
chhe.) 290.
[shlokArtha — ] A jin bhagavAnamAn kharekhar dharma ane karmano prapanch nathI (arthAt
1. mUrchhA = bebhAnapaNun; beshuddhi; agnAnadashA.
2. chetanA = bhAnavALI dashA; shuddhi; gnAnadashA.

Page 344 of 380
PDF/HTML Page 373 of 409
single page version

34
4 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
ठाणणिसेज्जविहारा ईहापुव्वं ण होइ केवलिणो ।
तम्हा ण होइ बंधो साक्खट्ठं मोहणीयस्स ।।१७५।।
स्थाननिषण्णविहारा ईहापूर्वं न भवन्ति केवलिनः ।
तस्मान्न भवति बंधः साक्षार्थं मोहनीयस्य ।।१७५।।
केवलिभट्टारकस्यामनस्कत्वप्रद्योतनमेतत् ।
भगवतः परमार्हन्त्यलक्ष्मीविराजमानस्य केवलिनः परमवीतरागसर्वज्ञस्य ईहापूर्वकं
न किमपि वर्तनम्; अतः स भगवान् न चेहते मनःप्रवृत्तेरभावात्; अमनस्काः
केवलिनः इति वचनाद्वा न तिष्ठति नोपविशति न चेहापूर्वं श्रीविहारादिकं करोति ।
sAdhakadashAmAn je shuddhi ane ashuddhinA bhedaprabhedo vartatA hoy chhe te jin bhagavAnamAn nathI);
rAganA abhAvane lIdhe atul-mahimAvant evA te (bhagavAn) vItarAgapaNe virAje chhe. te
shrImAn (shobhAvant bhagavAn) nijasukhamAn lIn chhe, muktirUpI strInA nAth chhe ane
gnAnajyoti vaDe temaNe lokanA vistArane sarvata chhAI dIdho chhe. 291.
abhilAShapUrva vihAr, Asan, sthAn nahi jinadevane,
tethI nathI tyAn bandh; bandhan mohavash sAkShArthane. 175.
anvayArtha — [केवलिनः] kevaLIne [स्थाननिषप्णविहाराः] UbhA rahevun, besavun ane
vihAr [ईहापूर्वं] ichchhApUrvak [न भवन्ति] hotAn nathI, [तस्मात्] tethI [बंधः न भवति]
temane bandh nathI; [मोहनीयस्य] mohanIyavash jIvane [साक्षार्थम्] indriyaviShayasahitapaNe bandh
thAy chhe.
TIkA — A, kevaLIbhaTTArakane manarahitapaNAnun prakAshan chhe (arthAt ahIn kevaLI-
bhagavAnanun manarahitapaNun darshAvyun chhe).
arhantayogya param lakShmIthI virAjamAn, paramavItarAg sarvagna kevaLIbhagavAnane
ichchhApUrvak kAI paN vartan hotun nathI; tethI te bhagavAn (kAI) ichchhatA nathI, kAraN ke
manapravRuttino abhAv chhe; athavA, teo ichchhApUrvak UbhA rahetA nathI, besatA nathI ke
shrIvihArAdik karatA nathI, kAraN ke ‘अमनस्काः केवलिनः (kevaLIo manarahit chhe)’ evun
shAstranun vachan chhe. mATe te tIrthankar-paramadevane dravyabhAvasvarUp chaturvidh bandh (prakRitibandh,

Page 345 of 380
PDF/HTML Page 374 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 345
ततस्तस्य तीर्थकरपरमदेवस्य द्रव्यभावात्मकचतुर्विधबंधो न भवति । स च बंधः
पुनः किमर्थं जातः कस्य संबंधश्च ? मोहनीयकर्मविलासविजृंभितः, अक्षार्थमिन्द्रियार्थं तेन
सह यः वर्तत इति साक्षार्थं मोहनीयस्य वशगतानां साक्षार्थप्रयोजनानां संसारिणामेव
बंध इति ।
तथा चोक्तं श्रीप्रवचनसारे —
‘‘ठाणणिसेज्जविहारा धम्मुवदेसो य णियदयो तेसिं ।
अरहंताणं काले मायाचारो व्व इत्थीणं ।।’’
(शार्दूलविक्रीडित)
देवेन्द्रासनकंपकारणमहत्कैवल्यबोधोदये
मुक्ति श्रीललनामुखाम्बुजरवेः सद्धर्मरक्षामणेः ।
सर्वं वर्तनमस्ति चेन्न च मनः सर्वं पुराणस्य तत्
सोऽयं नन्वपरिप्रमेयमहिमा पापाटवीपावकः ।।२9२।।
pradeshabandh, sthitibandh ane anubhAgabandh) thato nathI.
vaLI, te bandh (1) kayA kAraNe thAy chhe ane (2) kone thAy chhe? (1) bandh
mohanIyakarmanA vilAsathI utpanna thAy chhe. (2) ‘akShArtha’ eTale indriyArtha
(indriyaviShay); akShArtha sahit hoy te ‘sAkShArtha’; mohanIyane vash thayelA, sAkShArthaprayojan
( – indriyaviShayarUp prayojanavALA) sansArIone ja bandh thAy chhe.
evI rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI pravachanasAramAn (44mI gAthA
dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] te arhantabhagavantone te kALe UbhA rahevun, besavun, vihAr ane
dharmopadesh, strIone mAyAchAranI mAphak, svAbhAvik ja — prayatna vinA ja — hoy
chhe.’’
[have A 175mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] devendronAn Asan kampAyamAn thavAnA kAraNabhUt mahA kevaLagnAnano

Page 346 of 380
PDF/HTML Page 375 of 409
single page version

34
6 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
आउस्स खयेण पुणो णिण्णासो होइ सेसपयडीणं ।
पच्छा पावइ सिग्घं लोयग्गं समयमेत्तेण ।।१७६।।
आयुषः क्षयेण पुनः निर्नाशो भवति शेषप्रकृतीनाम् ।
पश्चात्प्राप्नोति शीघ्रं लोकाग्रं समयमात्रेण ।।१७६।।
शुद्धजीवस्य स्वभावगतिप्राप्त्युपायोपन्यासोऽयम् ।
स्वभावगतिक्रियापरिणतस्य षटकापक्रमविहीनस्य भगवतः सिद्धक्षेत्राभिमुखस्य
ध्यानध्येयध्यातृतत्फलप्राप्तिप्रयोजनविकल्पशून्येन स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपेण परमशुक्लध्यानेन
आयुःकर्मक्षये जाते वेदनीयनामगोत्राभिधानशेषप्रकृतीनां निर्नाशो भवति । शुद्धनिश्चयनयेन
uday thatAn, je muktilakShmIrUpI strInA mukhakamaLanA sUrya chhe ane saddharmanA *rakShAmaNi chhe
evA purAN puruShane badhun vartan bhale hoy topaN man saghaLuy hotun nathI; tethI teo
(kevaLagnAnI purANapuruSh) kharekhar agamya mahimAvant chhe ane pAparUpI vanane bALanAr
agni samAn chhe. 292.
AyukShaye tyAn sheSh sarve karmano kShay thAy chhe;
pachhI samayamAtre shIghra te lokAgra pahonchI jAy chhe. 176.
anvayArtha — [पुनः] vaLI (kevaLIne) [आयुषः क्षयेण] AyunA kShayathI [शेषप्रकृतीनाम्]
sheSh prakRitiono [निर्नाशः] sampUrNa nAsh [भवति] thAy chhe; [पश्चात्] pachhI te [शीघ्रं] shIghra
[समयमात्रेण] samayamAtramAn [लोकाग्रं] lokAgre [प्राप्नोति] pahonche chhe.
TIkA — A, shuddha jIvane svabhAvagatinI prApti thavAnA upAyanun kathan chhe.
svabhAvagatikriyArUpe pariNat, chha +apakramathI rahit, siddhakShetrasammukh bhagavAnane param
shukladhyAn vaDe — ke je (shukladhyAn) dhyAn-dhyey-dhyAtA sambandhI, tenI phaLaprApti sambandhI ane
tenA prayojan sambandhI vikalpo vinAnun chhe ane nij svarUpamAn avichaL sthitirUp chhe tenA
*rakShAmaNi = ApattiothI athavA pishAch vagerethI potAnI jAtane bachAvavA mATe paheravAmAn Avato
maNi. (kevaLIbhagavAn saddharmanA rakShaN mATe — asaddharmathI bachavA mATe — rakShAmaNi chhe.)
+sansArI jIvane anya bhavamAn jatAn ‘chha dishAomAn gaman’ thAy chhe tene ‘chha apakram’ kahevAmAn
Ave chhe.

Page 347 of 380
PDF/HTML Page 376 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 347
स्वस्वरूपे सहजमहिम्नि लीनोऽपि व्यवहारेण स भगवान् क्षणार्धेन लोकाग्रं प्राप्नोतीति ।
(अनुष्टुभ्)
षटकापक्रमयुक्तानां भविनां लक्षणात् पृथक् ।
सिद्धानां लक्षणं यस्मादूर्ध्वगास्ते सदा शिवाः ।।२9३।।
(मंदाक्रांता)
बन्धच्छेदादतुलमहिमा देवविद्याधराणां
प्रत्यक्षोऽद्य स्तवनविषयो नैव सिद्धः प्रसिद्धः ।
लोकस्याग्रे व्यवहरणतः संस्थितो देवदेवः
स्वात्मन्युच्चैरविचलतया निश्चयेनैवमास्ते ।।२9४।।
(अनुष्टुभ्)
पंचसंसारनिर्मुक्तान् पंचसंसारमुक्त ये ।
पंचसिद्धानहं वंदे पंचमोक्षफलप्रदान् ।।२9५।।
vaDe — Ayukarmano kShay thatAn, vedanIy, nAm ne gotra nAmanI sheSh prakRitiono sampUrNa nAsh
thAy chhe (arthAt bhagavAnane shukladhyAn vaDe Ayukarmano kShay thatAn bAkInAn traN karmono paN
kShay thAy chhe ane siddhakShetra taraph svabhAvagatikriyA thAy chhe). shuddhanishchayanayathI sahaj-
mahimAvALA nij svarUpamAn lIn hovA chhatAn vyavahAre te bhagavAn ardha kShaNamAn
(samayamAtramAn) lokAgre pahonche chhe.
[have A 176 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj traN shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jeo chha apakram sahit chhe evA bhavavALA jIvonA
( – sansArIonA) lakShaNathI siddhonun lakShaN bhinna chhe, tethI te siddho UrdhvagAmI chhe ane sadA
shiv (nirantar sukhI) chhe. 293.
[shlokArtha — ] bandhano chhed thavAthI jemano atul mahimA chhe evA (asharIrI ane
lokAgrasthit) siddhabhagavAn have devo ane vidyAdharonA pratyakSha stavanano viShay nathI ja
em prasiddha chhe. te devAdhidev vyavahArathI lokanA agre susthit chhe ane nishchayathI nij
AtmAmAn em ne em atyant avichaLapaNe rahe chhe. 294.
[shlokArtha — ] (dravya, kShetra, kAL, bhav ne bhAv — evAn pAnch parAvartanarUp) pAnch

Page 348 of 380
PDF/HTML Page 377 of 409
single page version

34
8 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
जाइजरमरणरहियं परमं कम्मट्ठवज्जियं सुद्धं ।
णाणाइचउसहावं अक्खयमविणासमच्छेयं ।।१७७।।
जातिजरामरणरहितं परमं कर्माष्टवर्जितं शुद्धम् ।
ज्ञानादिचतुःस्वभावं अक्षयमविनाशमच्छेद्यम् ।।१७७।।
कारणपरमतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
निसर्गतः संसृतेरभावाज्जातिजरामरणरहितम्, परमपारिणामिकभावेन परमस्वभाव-
त्वात्परमम्, त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपत्वात् कर्माष्टकवर्जितम्, द्रव्यभावकर्मरहितत्वाच्छुद्धम्,
सहजज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजचिच्छक्ति मयत्वाज्ज्ञानादिचतुःस्वभावम्, सादिसनिधन-
prakAranA sansArathI mukta, pAnch prakAranA mokSharUpI phaLane denArA (arthAt dravyaparAvartan,
kShetraparAvartan, kALaparAvartan, bhavaparAvartan ne bhAvaparAvartanathI mukta karanArA), panchaprakAr
siddhone (arthAt pAnch prakAranI muktine — siddhine — prApta siddhabhagavantone) hun pAnch prakAranA
sansArathI mukta thavA mATe vandun chhun. 295.
karmAShTavarjit, param, janmajarAmaraNahIn, shuddha chhe,
gnAnAdi chAr svabhAv chhe, akShay, anAsh, achhedya chhe. 177.
anvayArtha — (paramAtmatattva) [जातिजरामरणरहितम्] janma-jarA-maraN rahit, [परमम्]
param, [कर्माष्टवर्जितम्] ATh karma vinAnun, [शुद्धम्] shuddha, [ज्ञानादिचतुःस्वभावम्] gnAnAdik chAr
svabhAvavALun, [अक्षयम्] akShay, [अविनाशम्] avinAshI ane [अच्छेद्यम्] achchhedya chhe.
TIkA — (jeno sampUrNa Ashray karavAthI siddha thavAy chhe evA) kAraNaparamatattvanA
svarUpanun A kathan chhe.
(kAraNaparamatattva Avun chhe — ) nisargathI (svabhAvathI) sansArano abhAv hovAne
lIdhe janma-jarA-maraN rahit chhe; param-pAriNAmikabhAv vaDe paramasvabhAvavALun hovAne lIdhe
param chhe; traNe kALe nirupAdhi-svarUpavALun hovAne lIdhe ATh karma vinAnun chhe; dravyakarma ane
bhAvakarma rahit hovAne lIdhe shuddha chhe; sahajagnAn, sahajadarshan, sahajachAritra ane
sahajachitshaktimay hovAne lIdhe gnAnAdik chAr svabhAvavALun chhe; sAdi-sAnt, mUrta
indriyAtmak vijAtIy-vibhAvavyanjanaparyAy rahit hovAne lIdhe akShay chhe; prashasta-aprashasta

Page 349 of 380
PDF/HTML Page 378 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 349
मूर्तेन्द्रियात्मकविजातीयविभावव्यंजनपर्यायवीतत्वादक्षयम्, प्रशस्ताप्रशस्तगतिहेतुभूतपुण्यपाप-
कर्मद्वन्द्वाभावादविनाशम्, वधबंधच्छेदयोग्यमूर्तिमुक्त त्वादच्छेद्यमिति ।
(मालिनी)
अविचलितमखंडज्ञानमद्वन्द्वनिष्ठं
निखिलदुरितदुर्गव्रातदावाग्निरूपम् ।
भज भजसि निजोत्थं दिव्यशर्मामृतं त्वं
सकलविमलबोधस्ते भवत्येव तस्मात् ।।२9६।।
अव्वाबाहमणिंदियमणोवमं पुण्णपावणिम्मुक्कं ।
पुणरागमणविरहियं णिच्चं अचलं अणालंबं ।।१७८।।
अव्याबाधमतीन्द्रियमनुपमं पुण्यपापनिर्मुक्त म् ।
पुनरागमनविरहितं नित्यमचलमनालंबम् ।।१७८।।
gatinA hetubhUt puNya-pApakarmarUp dvandvano abhAv hovAne lIdhe avinAshI chhe; vadh, bandh ane
chhedane yogya mUrtithI (mUrtikatAthI) rahit hovAne lIdhe achchhedya chhe.
[have A 177mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe
chhe]
[shlokArtha — ] avichaL, akhanDagnAnarUp, advandvaniShTha (rAgadveShAdi dvandvamAn nahi
rahel) ane samasta pApanA dustar samUhane bALavAmAn dAvAnaL samAn — evA svotpanna
(potAthI utpanna thatA) divyasukhAmRutane ( – divyasukhAmRutasvabhAvI Atmatattvane) — ke jene
tun bhajI rahyo chhe tene — bhaj; tethI tane sakaL-vimaL gnAn (kevaLagnAn) thashe
ja. 296.
anupam, atIndriy, puNyapApavimukta, avyAbAdh chhe,
punarAgaman virahit, nirAlamban, sunishchaL, nitya chhe. 178.
anvayArtha — (paramAtmatattva) [अव्याबाधम्] avyAbAdh, [अतीन्द्रियम्] atIndriy,
[अनुपमम्] anupam, [पुण्यपापनिर्मुक्त म्] puNyapAp vinAnun, [पुनरागमनविरहितम्] punarAgaman

Page 350 of 380
PDF/HTML Page 379 of 409
single page version

35
0 ]
niyamasAr
[ bhagavAnashrIkundakund-
अत्रापि निरुपाधिस्वरूपलक्षणपरमात्मतत्त्वमुक्त म् ।
अखिलदुरघवीरवैरिवरूथिनीसंभ्रमागोचरसहजज्ञानदुर्गनिलयत्वादव्याबाधम्, सर्वात्म-
प्रदेशभरितचिदानन्दमयत्वादतीन्द्रियम्, त्रिषु तत्त्वेषु विशिष्टत्वादनौपम्यम्, संसृति-
पुरंध्रिकासंभोगसंभवसुखदुःखाभावात्पुण्यपापनिर्मुक्त म्, पुनरागमनहेतुभूतप्रशस्ताप्रशस्तमोह-
रागद्वेषाभावात्पुनरागमनविरहितम्, नित्यमरणतद्भवमरणकारणकलेवरसंबन्धाभावान्नित्यम्,
निजगुणपर्यायप्रच्यवनाभावादचलम्, परद्रव्यावलम्बनाभावादनालम्बमिति
।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
rahit, [नित्यम्] nitya, [अचलम्] achaL ane [अनालंबम्] nirAlamb chhe.
TIkA — ahIn paN, nirupAdhi svarUp jenun lakShaN chhe evun paramAtmatattva kahyun
chhe.
(paramAtmatattva Avun chhe – ) samasta duShTa 1agharUpI vIr shatruonI senAnA
dhAndhalane agochar evA sahajagnAnarUpI killAmAn raheThAN hovAne lIdhe avyAbAdh
(nirvighna) chhe; sarva Atmapradeshe bharelA chidAnandamayapaNAne lIdhe atIndriy chhe; traN
tattvomAn vishiShTa hovAne lIdhe (bahirAtmatattva, antarAtmatattva ane paramAtmatattva e
traNemAn vishiShTa — khAs prakAranun — uttam hovAne lIdhe) anupam chhe; sansArarUpI strInA
sambhogathI utpanna thatAn sukhadukhano abhAv hovAne lIdhe puNyapAp vinAnun chhe;
2punarAgamananA hetubhUt prashasta-aprashasta moharAgadveShano abhAv hovAne lIdhe
punarAgaman rahit chhe; 3nitya maraNanA ane te bhav sambandhI maraNanA kAraNabhUt
kalevaranA (sharIranA) sambandhano abhAv hovAne lIdhe nitya chhe; nij guNo ane
paryAyothI chyut nahi thatun hovAne lIdhe achaL chhe; paradravyanA avalambanano abhAv
hovAne lIdhe nirAlamb chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti
nAmanI TIkAmAn 138mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
1. adhyAtmashAstromAn ghaNAn sthaLe pAp tem ja puNya bannene ‘agh’ athavA ‘pAp’ kahevAmAn Ave chhe.
2. punarAgaman = (chAr gatimAnnI koI gatimAn) pAchhA Avavun te; pharIne janmavun te.
3. nitya maraN = samaye samaye thato AyukarmanA niShekono kShay

Page 351 of 380
PDF/HTML Page 380 of 409
single page version

kahAnajainashAstramALA ]
shuddhopayog adhikAr
[ 351
(मंदाक्रांता)
‘‘आसंसारात्प्रतिपदममी रागिणो नित्यमत्ताः
सुप्ता यस्मिन्नपदमपदं तद्विबुध्यध्वमंधाः ।
एतैतेतः पदमिदमिदं यत्र चैतन्यधातुः
शुद्धः शुद्धः स्वरसभरतः स्थायिभावत्वमेति ।।’’
तथा हि —
(शार्दूलविक्रीडित)
भावाः पंच भवन्ति येषु सततं भावः परः पंचमः
स्थायी संसृतिनाशकारणमयं सम्यग्द्रशां गोचरः ।
तं मुक्त्वाखिलरागरोषनिकरं बुद्ध्वा पुनर्बुद्धिमान्
एको भाति कलौ युगे मुनिपतिः पापाटवीपावकः ।।२9७।।
‘‘[shlokArtha — ] (shrI guru sansArI bhavya jIvone sambodhe chhe ke) he andh
prANIo! anAdi sansArathI mAnDIne paryAye paryAye A rAgI jIvo sadAy matta vartatA thakA
je padamAn sUtA chhe — Unghe chhe te pad arthAt sthAn apad chhe — apad chhe, (tamArun sthAn
nathI,) em tame samajo. (be vAr kahevAthI ati karuNAbhAv sUchit thAy chhe.) A taraph
Avo — A taraph Avo, (ahIn nivAs karo,) tamArun pad A chhe — A chhe jyAn shuddha-
shuddha chaitanyadhAtu nij rasanI atishayatAne lIdhe sthAyIbhAvapaNAne prApta chhe arthAt sthir
chhe — avinAshI chhe. (ahIn ‘shuddha’ shabda be vAr kahyo chhe te dravya ane bhAv bannenI shuddhatA
sUchave chhe. sarva anyadravyothI judo hovAne lIdhe AtmA dravye shuddha chhe ane paranA nimitte
thatA potAnA bhAvothI rahit hovAne lIdhe bhAve shuddha chhe.)’’
vaLI (A 178 mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] bhAvo pAnch chhe, jemAn A param pancham bhAv (param pAriNAmik
bhAv) nirantar sthAyI chhe, sansAranA nAshanun kAraN chhe ane samyagdraShTione gochar chhe.
buddhimAn puruSh samasta rAgadveShanA samUhane chhoDIne tem ja te param pancham bhAvane jANIne,
ekalo, kaLiyugamAn pApavananA agnirUp munivar tarIke shobhe chhe (arthAt je buddhimAn
puruSh param pAriNAmik bhAvano ugrapaNe Ashray kare chhe, te ja ek puruSh pApavanane
bALavAmAn agni samAn munivar chhe). 297.