Page 112 of 380
PDF/HTML Page 141 of 409
single page version
स्वर्गस्त्रीणां भूरिभोगैकभाक् स्यात् ।
सत्यात्सत्यं चान्यदस्ति व्रतं किम् ।।७७।।
तृतीयव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
वृत्यावृत्तो ग्रामः तस्मिन् वा चतुर्भिर्गोपुरैर्भासुरं नगरं तस्मिन् वा मनुष्य- संचारशून्यं वनस्पतिजातवल्लीगुल्मप्रभृतिभिः परिपूर्णमरण्यं तस्मिन् वा परेण विसृष्टं
[have 57mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] je puruSh ati spaShTapaNe satya bole chhe, te svarganI strIonA puShkaL bhogono ek bhAgI thAy chhe (arthAt te paralokamAn ananyapaNe devAnganAonA bahu bhogone pAme chhe) ane A lokamAn sarvadA sarva satpuruShono pUjya bane chhe. kharekhar satyathI shun bIjun koI (chaDiyAtun) vrat chhe? 77.
anvayArtha — [ग्रामे वा] grAmamAn, [नगरे वा] nagaramAn [अरण्ये वा] ke vanamAn [परम् अर्थम्] pArakI vastune [प्रेक्षयित्वा] dekhIne [यः] je (sAdhu) [ग्रहणभावं] tene grahavAnA bhAvane [मुंचति] chhoDe chhe, [तस्य एव] tene ja [तृतीयव्रतं] trIjun vrat [भवति] chhe.
TIkA — A, trIjA vratanA svarUpanun kathan chhe.
jenA pharatI vAD hoy te grAm (gAmaDun) chhe; je chAr daravAjAthI sushobhit hoy te nagar chhe; je manuShyanA sanchAr vinAnun, vanaspatisamUh, velIo ane jhADanAn jhunD
112 ]
Page 113 of 380
PDF/HTML Page 142 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निहितं पतितं वा विस्मृतं वा परद्रव्यं द्रष्ट्वा स्वीकारपरिणामं यः परित्यजति, तस्य हि तृतीयव्रतं भवति इति ।
चतुर्थव्रतस्वरूपकथनमिदम् । vagerethI gIchogIch bharelun hoy te araNya chhe. AvAn grAm, nagar ke araNyamAn bIjAthI tajAyelI, mukAyelI, paDI gayelI athavA bhulAI gayelI paravastune dekhIne tenA svIkAr- pariNAmane (arthAt tene potAnI karavAnA — grahavAnA pariNAmane) je parityaje chhe, tene kharekhar trIjun vrat hoy chhe.
[have 58mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] A ugra achaurya A lokamAn ratnonA sanchayane AkarShe chhe ane (paralokamAn) svarganI strIonA sukhanun kAraN chhe tem ja krame karIne muktirUpI strInA sukhanun kAraN chhe. 78.
anvayArtha — [स्त्रीरूपं द्रष्ट्वा] strIonun rUp dekhIne [तासु] temanA pratye [वांच्छाभावं निवर्तते] vAnchhAbhAvanI nivRutti te [अथवा] athavA [मैथुनसंज्ञाविवर्जितपरिणामः] maithunasangnArahit je pariNAm te [तुरीयव्रतम्] chothun vrat chhe.
TIkA — A, chothA vratanA svarUpanun kathan chhe.
Page 114 of 380
PDF/HTML Page 143 of 409
single page version
कमनीयकामिनीनां तन्मनोहराङ्गनिरीक्षणद्वारेण समुपजनितकौतूहलचित्तवांच्छापरि- त्यागेन, अथवा पुंवेदोदयाभिधाननोकषायतीव्रोदयेन संजातमैथुनसंज्ञापरित्यागलक्षण- शुभपरिणामेन च ब्रह्मचर्यव्रतं भवति इति ।
स्मरसि मनसि कामिंस्त्वं तदा मद्वचः किम् ।
व्रजसि विपुलमोहं हेतुना केन चित्रम् ।।७9।।
sundar kAminIonAn manohar anganA nirIkShaN dvArA UpajatI kutUhalatAnA — chittavAnchhAnA — parityAgathI, athavA puruShavedoday nAmano je nokaShAyano tIvra uday tene lIdhe UpajatI maithunasangnAnA parityAgasvarUp shubh pariNAmathI, brahmacharyavrat hoy chhe.
[have 59mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] kAminIonI je sharIravibhUti te vibhUtine, he kAmI puruSh! jo tun manamAn smare chhe, to mArA vachanathI tane sho lAbh thashe? aho! Ashcharya thAy chhe ke sahaj paramatattvane — nij svarUpane — chhoDIne tun shA kAraNe vipul mohane pAme chhe! 79.
anvayArtha — [निरपेक्षभावनापूर्वम्] 1nirapekSha bhAvanApUrvak (arthAt je bhAvanAmAn
114 ]
1. munine munitvochit nirapekSha shuddha pariNatinI sAthe vartato je (haTh vagarano) sarvaparigrahatyAgasambandhI
Page 115 of 380
PDF/HTML Page 144 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि पंचमव्रतस्वरूपमुक्त म् ।
सकलपरिग्रहपरित्यागलक्षणनिजकारणपरमात्मस्वरूपावस्थितानां परमसंयमिनां परम- जिनयोगीश्वराणां सदैव निश्चयव्यवहारात्मकचारुचारित्रभरं वहतां, बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशति- परिग्रहपरित्याग एव परंपरया पंचमगतिहेतुभूतं पंचमव्रतमिति ।
तथा चोक्तं समयसारे — paranI apekShA nathI evI shuddha nirAlamban bhAvanA sahit) [सर्वेषां ग्रन्थानां त्यागः] sarva parigrahono tyAg (sarvaparigrahatyAgasambandhI shubhabhAv) te, [चारित्रभरं वहतः] 1chAritrabhar vahanArane [पंचमव्रतम् इति भणितम्] pAnchamun vrat kahyun chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) pAnchamA vratanun svarUp kahevAmAn Avyun chhe.
sakaL parigrahanA parityAgasvarUp nij kAraNaparamAtmAnA svarUpamAn avasthit (sthir rahelA) paramasanyamIone — param jinayogIshvarone — sadAy nishchayavyavahArAtmak sundar chAritrabhar vahanArAone, bAhya-abhyantar chovIsh prakAranA parigrahano parityAg ja
evI rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasAramAn (208mI gAthA dvArA) kahyun chhe ke —
shubhopayog te vyavahAr aparigrahavrat kahevAy chhe. shuddha pariNati na hoy tyAn shubhopayog haTh sahit hoy chhe; te shubhopayog to vyavahAr-vrat paN kahevAto nathI. [A pAnchamA vratanI mAphak anya vratonun paN samajI levun.]
2paramparAe panchamagatinA hetubhUt evun pAnchamun vrat chhe.
1. chAritrabhar = chAritrano bhAr; chAritrasamUh; chAritranI atishayatA.
2. shubhopayogarUp vyavahAravrat shuddhopayogano hetu chhe ane shuddhopayog mokShano hetu chhe em gaNIne
ahIn upachArathI vyavahAravratane mokShano paramparAhetu kahel chhe. kharekhar to shubhopayogI munine
muniyogya shuddhapariNati ja (shuddhAtmadravyane avalambatI hovAthI) visheSh shuddhirUp shuddhopayogano hetu
thAy chhe ane te shuddhopayog mokShano hetu thAy chhe. A rIte A shuddhapariNatimAn rahelA mokShanA
paramparAhetupaNAno Arop tenI sAthe rahelA shubhopayogamAn karIne vyavahAravratane mokShano
paramparAhetu kahevAmAn Ave chhe. jyAn shuddhapariNati ja na hoy tyAn vartatA shubhopayogamAn mokShanA
paramparAhetupaNAno Arop paN karI shakAto nathI, kem ke jyAn mokShano yathArtha paramparAhetu
pragaTyo ja nathI
Page 116 of 380
PDF/HTML Page 145 of 409
single page version
निरुपमसुखावासप्राप्त्यै करोतु निजात्मनि ।
न च भवति महच्चित्रं चित्रं सतामसतामिदम् ।।८०।।
‘‘[gAthArtha — ] jo paradravya-parigrah mAro hoy to hun ajIvapaNAne pAmun. hun to gnAtA ja chhun tethI (paradravyarUp) parigrah mAro nathI.’’
vaLI (60mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] bhavya jIv bhavabhIrupaNAne lIdhe parigrahavistArane chhoDo ane nirupam sukhanA *AvAsanI prApti arthe nij AtmAmAn avichaL, sukhAkAr (sukhamayI) tathA jagatajanone durlabh evI sthiti (sthiratA) karo. ane A (nijAtmAmAn achaL sukhAtmak sthiti karavAnun kArya) satpuruShone kAI mahA AshcharyanI vAt nathI, asatpuruShone AshcharyanI vAt chhe. 80.
anvayArtha — [श्रमणः] je shramaN [प्रासुकमार्गेण] prAsuk mArge [दिवा] divase [युगप्रमाणं] dhurApramAN [पुरतः] AgaL [खलु अवलोकयन्] joIne [गच्छति] chAle chhe,
116 ]
*AvAs = nivAsasthAn; ghar; raheThAN; Ayatan.
Page 117 of 380
PDF/HTML Page 146 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्रेर्यासमितिस्वरूपमुक्त म् ।
यः परमसंयमी गुरुदेवयात्रादिप्रशस्तप्रयोजनमुद्दिश्यैकयुगप्रमाणं मार्गम् अवलोकयन्
स्थावरजंगमप्राणिपरिरक्षार्थं दिवैव गच्छति, तस्य खलु परमश्रमणस्येर्यासमितिर्भवति ।
व्यवहारसमितिस्वरूपमुक्त म् । इदानीं निश्चयसमितिस्वरूपमुच्यते । अभेदानुपचाररत्नत्रयमार्गेण
परमधर्मिणमात्मानं सम्यग् इता परिणतिः समितिः । अथवा निजपरमतत्त्वनिरतसहज-
परमबोधादिपरमधर्माणां संहतिः समितिः । इति निश्चयव्यवहारसमितिभेदं बुद्ध्वा तत्र
परमनिश्चयसमितिमुपयातु भव्य इति ।
[तस्य]
tene [ईर्यासमितिः] IryAsamiti [भवेत्] hoy chhe.
TIkA — ahIn (A gAthAmAn) IryAsamitinun svarUp kahyun chhe.
je *paramasanyamI guruyAtrA (guru pAse javun), devayAtrA (dev pAse javun) vagere prashasta prayojanano uddesh rAkhIne ek dhonsarA jeTalo mArga joto joto sthAvar tathA jangam prANIonI parirakShA (samasta prakAre rakShA) arthe divase ja chAle chhe, te paramashramaNane IryAsamiti hoy chhe. (A pramANe) vyavahArasamitinun svarUp kahevAmAn Avyun.
have nishchayasamitinun svarUp kahevAmAn Ave chhe abhed-anupachAr-ratnatrayarUpI mArge paramadharmI evA (potAnA) AtmA pratye samyak ‘iti’ (-gati) arthAt pariNati te samiti chhe; athavA, nij paramatattvamAn lIn sahaj paramagnAnAdik paramadharmonI sanhati (-milan, sangaThan) te samiti chhe.
A pramANe nishchay ane vyavahArarUp samitibhedo jANIne temAn (-te bemAnthI) paramanishchayasamitine bhavya jIv prApta karo.
[have 61mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj chAr shlok kahe chhe]
*paramasanyamI munine (arthAt muniyogya shuddhapariNativALA munine) shuddhapariNatinI sAthe vartato
je (haTh vagarano) IryAsambandhI (-gamanasambandhI, chAlavAsambandhI) shubhopayog te vyavahAr
IryAsamiti chhe. shuddhapariNati na hoy tyAn shubhopayog haTh sahit hoy chhe; te shubhopayog
to vyavahAr samiti paN kahevAto nathI. [A IryAsamitinI mAphak anya samitionun paN
samajI levun.]
Page 118 of 380
PDF/HTML Page 147 of 409
single page version
मुक्त्वा संगं भवभयकरं हेमरामात्मकं च ।
भेदाभावे समयति च यः सर्वदा मुक्त एव ।।८१।।
त्रसहतिपरिदूरा स्थावरणां हतेर्वा ।
सकलसुकृतसीत्यानीकसन्तोषदायी ।।८२।।
समितिविरहितानां कामरोगातुराणाम् ।
ह्यपवरकममुष्याश्चारुयोषित्सुमुक्ते : ।।८३।।
[shlokArtha — ] A rIte muktikAntAnI (muktisundarInI) sakhI paramasamitine jANIne je jIv bhavabhayanA karanArA kanchanakAminInA sangane chhoDIne, apUrva, sahaj-vilasatA (svabhAvathI prakAshatA), abhed chaitanyachamatkAramAtramAn sthit rahI (temAn) samyak ‘iti’ (-gati) kare chhe arthAt samyakpaNe pariName chhe, te sarvadA mukta ja chhe. 81.
[shlokArtha — ] je (samiti) munione shIlanun (-chAritranun) mUL chhe, je tras jIvonA ghAtathI tem ja sthAvar jIvonA ghAtathI samasta prakAre dUr chhe, je bhavadAvAnaLanA paritAparUpI kleshane shAnt karanArI tathA samasta sukRutarUpI dhAnyanA rAshine (poShaN ApIne) santoSh denArI meghamALA chhe, te A samiti jayavant chhe. 82.
[shlokArtha — ] ahIn (vishvamAn) e nakkI chhe ke A janmArNavamAn (bhavasAgaramAn) samitirahit kAmarogAtur ( – ichchhArUpI rogathI pIDit) janono janma thAy chhe. tethI he muni! tun tArA manarUpI gharamAn A sumuktirUpI sundar strI mATe nivAsagRuh (oraDo) rAkh (arthAt tun muktinun chintavan kar). 83.
118 ]
Page 119 of 380
PDF/HTML Page 148 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्र भाषासमितिस्वरूपमुक्त म् ।
कर्णेजपमुखविनिर्गतं नृपतिकर्णाभ्यर्णगतं चैकपुरुषस्य एककुटुम्बस्य एकग्रामस्य वा महद्विपत्कारणं वचः पैशून्यम् । क्वचित् कदाचित् किंचित् परजनविकाररूपमवलोक्य त्वाकर्ण्य च हास्याभिधाननोकषायसमुपजनितम् ईषच्छुभमिश्रितमप्यशुभकर्मकारणं
[shlokArtha — ] jo jIv nishchayarUp samitine utpanna kare, to te muktine pAme chhe — mokSharUp thAy chhe. parantu samitinA nAshathI (-abhAvathI), arere! te mokSha pAmato nathI, paN sansArarUpI mahAsAgaramAn bhame chhe. 84.
anvayArtha — [पैशून्यहास्यकर्कशपरनिन्दात्मप्रशंसितं वचनम्] paishUnya (chADI), hAsya, karkash bhAShA, paranindA ane AtmaprashansArUp vachano [परित्यज्य] parityAgIne [स्वपरहितं वदतः] je svaparahitarUp vachano bole chhe, tene [भाषासमितिः] bhAShAsamiti hoy chhe.
TIkA — ahIn bhAShAsamitinun svarUp kahyun chhe.
chADIkhor mANasanA mukhamAnthI nIkaLelAn ane rAjAnA kAnanI nikaT pahonchelAn, koI ek puruSh, koI ek kuTumb ke koI ek gAmane mahA vipattinA kAraNabhUt evAn vachano te paishUnya chhe. kyAnk kyArek k kparajanonA vikRut rUpane avalokIne athavA sAmbhaLIne hAsya nAmanA nokaShAyathI utpanna thatun, jarAk shubh sAthe mishrit hovA chhatAn
Page 120 of 380
PDF/HTML Page 149 of 409
single page version
पुरुषमुखविकारगतं हास्यकर्म । कर्णशष्कुलीविवराभ्यर्णगोचरमात्रेण परेषामप्रीतिजननं हि कर्कशवचः । परेषां भूताभूतदूषणपुरस्सरवाक्यं परनिन्दा । स्वस्य भूताभूतगुणस्तुतिरात्म- प्रशंसा । एतत्सर्वमप्रशस्तवचः परित्यज्य स्वस्य च परस्य च शुभशुद्धपरिणतिकारणं वचो भाषासमितिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
स्वहितनिहितचित्ताः शांतसर्वप्रचाराः ।
कथमिह न विमुक्ते र्भाजनं ते विमुक्ताः ।।’’
तथा च — ashubh karmanun kAraN, puruShanA mukhanA vikAr sAthe sambandhavALun, te hAsyakarma chhe. kAnanA chhidranI najIk pahonchavAmAtrathI je bIjAone aprIti upajAve chhe te karkash vachano chhe. bIjAnAn vidyamAn-avidyamAn dUShaNapUrvakanAn vachano (arthAt paranA sAchA tem ja jUThA doSho kahenArAn vachano) te paranindA chhe. potAnA vidyamAn-avidyamAn guNonI stuti te AtmaprashansA chhe. — A badhAn aprashasta vachano parityAgIne sva tem ja parane shubh ane shuddha pariNatinA kAraNabhUt vachano te bhAShAsamiti chhe.
evI rIte (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnushAsanamAn 226mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jemaNe badhun (vastusvarUp) jANI lIdhun chhe, jeo sarva sAvadyathI dUr chhe, jemaNe svahitamAn chittane sthApyun chhe, jemane sarva *prachAr shAnt thayo chhe, jemanI bhAShA svaparane saphaL (hitarUp) chhe, jeo sarva sankalpa rahit chhe, te vimukta puruSho A lokamAn vimuktinun bhAjan kem na hoy? (arthAt AvA munijano avashya mokShanAn pAtra chhe.)’’
vaLI (62mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
120 ]
*prachAr = vahIvaT; kAm mAthe levun te; Arambh; bAhya pravRutti.
Page 121 of 380
PDF/HTML Page 150 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्रैषणासमितिस्वरूपमुक्त म् । तद्यथा —
मनोवाक्कायानां प्रत्येकं कृतकारितानुमोदनैः कृत्वा नव विकल्पा भवन्ति, न तैः संयुक्त मन्नं नवकोटिविशुद्धमित्युक्त म्; अतिप्रशस्तं मनोहरम्; हरितकायात्मकसूक्ष्मप्राणि-
[shlokArtha — ] parabrahmanA anuShThAnamAn nirat (arthAt paramAtmAnA AcharaNamAn lIn) evA DAhyA puruShone — munijanone antarjalpathI ( – vikalparUp antarang utthAnathI) paN bas thAo, bahirjalpanI ( – bhAShA bolavAnI) to vAt ja shI? 85.
– paradattane muni je grahe, eShaNasamiti tehane. 63.
anvayArtha — [परेण दत्तं] par vaDe devAmAn Avelun, [कृतकारितानुमोदनरहितं] kRut- kArit-anumodan rahit, [तथा प्रासुकं] prAsuk [प्रशस्तं च] ane *prashasta [भक्तं ] bhojan karavArUp [संभुक्ति :] je samyak AhAragrahaN [एषणासमितिः] te eShaNAsamiti chhe.
TIkA — ahIn eShaNAsamitinun svarUp kahyun chhe. te A pramANe —
man, vachan ane kAyAmAnnA pratyekane kRut, kArit ane anumodanA sahit gaNIne temanA nav bhedo thAy chhe; temanAthI sanyukta anna nav koTie vishuddha nathI em (shAstramAn) kahyun chhe; atiprashasta eTale manohar (anna); haritakAyamay sUkShma prANIonA
evun.
Page 122 of 380
PDF/HTML Page 151 of 409
single page version
संचारागोचरं प्रासुकमित्यभिहितम्; प्रतिग्रहोच्चस्थानपादक्षालनार्चनप्रणामयोगशुद्धिभिक्षा- शुद्धिनामधेयैर्नवविधपुण्यैः प्रतिपत्तिं कृत्वा श्रद्धाशक्त्यलुब्धताभक्ति ज्ञानदयाक्षमाऽभिधान- सप्तगुणसमाहितेन शुद्धेन योग्याचारेणोपासकेन दत्तं भक्तं भुंजानः तिष्ठति यः परम- तपोधनः तस्यैषणासमितिर्भवति । इति व्यवहारसमितिक्रमः । अथ निश्चयतो जीवस्याशनं नास्ति परमार्थतः, षट्प्रकारमशनं व्यवहारतः संसारिणामेव भवति ।
तथा चोक्तं समयसारे (?) —
sanchArane agochar te prAsuk (anna) — em (shAstramAn) kahyun chhe. +pratigrah, uchcha sthAn, pAdaprakShAlan, archan, praNAm, yogashuddhi (man-vachan-kAyAnI shuddhi) ane bhikShAshuddhi — e navavidh puNyathI (navadhA bhaktithI) Adar karIne, shraddhA, shakti, alubdhatA, bhakti, gnAn, dayA ane kShamA — e (dAtAnA) sAt guNo sahit shuddha yogya-AchAravALA upAsak vaDe devAmAn Avelun (nav koTie shuddha, prashasta ane prAsuk) bhojan je param tapodhan le chhe, tene eShaNAsamiti hoy chhe. Am vyavahArasamitino kram chhe.
have nishchayathI em chhe ke — jIvane paramArthe ashan nathI; chha prakAranun ashan vyavahArathI sansArIone ja hoy chhe.
evI rIte shrI *samayasAramAn (?) kahyun chhe ke —
‘‘[gAthArtha — ] nokarma-AhAr, karma-AhAr, lep-AhAr, kaval-AhAr, oj- AhAr ane man-AhAr — em AhAr kramasha chha prakArano jANavo.’’
raho,)’ em kahIne AhAragrahaNanI vinati karavI te; kRupA karavA mATe vinati;
AdarasanmAn. [Am pratigrah karavAmAn AvatAn, jo muni kRupA karI UbhA rahe to dAtAnA
sAt guNothI yukta shrAvak temane potAnA gharamAn laI jaI, uchcha sthAne birAjamAn karI,
pag dhoIne, pUjan kare chhe ane praNAm kare chhe. pachhI man-vachan-kAyAnI shuddhipUrvak shuddha
bhikShA de chhe.]
gAthAnI tAtparyavRutti-TIkAmAn) avataraNarUpe chhe.
122 ]
Page 123 of 380
PDF/HTML Page 152 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अशुद्धजीवानां विभावधर्मं प्रति व्यवहारनयस्योदाहरणमिदम् ।
इदानीं निश्चयस्योदाहृतिरुच्यते । तद्यथा —
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
परिणमितसमाधिः सर्वसत्त्वानुकम्पी ।
दहति निहतनिद्रो निश्चिताध्यात्मसारः ।।’’
— ashuddha jIvonA vibhAvadharma viShe vyavahAranayanun A (avataraN karelI gAthAmAn) udAharaN chhe.
have (shrI pravachanasAranI 227mI gAthA dvArA) nishchayanun udAharaN kahevAmAn Ave chhe. te A pramANe —
‘‘[gAthArtha — ] jeno AtmA eShaNArahit chhe (arthAt je anashanasvabhAvI AtmAne jANato hovAne lIdhe svabhAvathI AhAranI ichchhA rahit chhe) tene te paN tap chhe; (vaLI) tene prApta karavA mATe ( – anashanasvabhAvI AtmAne paripUrNapaNe prApta karavA mATe) prayatna karanArA evA je shramaNo temane anya ( – svarUpathI judI evI) bhikShA eShaNA vinA (-eShaNAdoSh rahit) hoy chhe; tethI te shramaNo anAhArI chhe.’’
evI rIte (AchAryavar) shrI guNabhadrasvAmIe (AtmAnushAsanamAn 225mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jeNe adhyAtmanA sArano nishchay karyo chhe, je atyant yamaniyam sahit chhe, jeno AtmA bahArathI ane andarathI shAnt thayo chhe, jene samAdhi pariNamI chhe, jene sarva jIvo pratye anukampA chhe, je vihit ( – shAstrAgnA mujabanun)
Page 124 of 380
PDF/HTML Page 153 of 409
single page version
तथा हि —
ध्यात्वात्मानं पूर्णबोधप्रकाशम् ।
प्राप्नोतीद्धां मुक्ति वारांगनां सः ।।८६।।
अत्रादाननिक्षेपणसमितिस्वरूपमुक्त म् । samULagI bALI nAkhe chhe.’’
vaLI (63mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] bhaktanA hastAgrathI ( – hAthanI AngaLIothI) devAmAn Avelun bhojan laIne, pUrNa gnAnaprakAshavALA AtmAnun dhyAn karIne, e rIte sat tapane (-samyak tapane) tapIne, te sat tapasvI ( – sAcho tapasvI) dedIpyamAn muktivArAnganAne ( – muktirUpI strIne) prApta kare chhe. 86.
anvayArtha — [पुस्तककमण्डलादिग्रहणविसर्गयोः] pustak, kamanDaL vagere levA-mUkavA sambandhI [प्रयत्नपरिणामः] prayatnapariNAm te [आदाननिक्षेपणसमितिः] AdAnanikShepaNasamiti [भवति] chhe [इति निर्दिष्टा] em kahyun chhe.
TIkA — ahIn AdAnanikShepaNasamitinun svarUp kahyun chhe.
124 ]
*hit-mit bhojan karanAr chhe, jeNe nidrAno nAsh karyo chhe, te (muni) kaleshajALane
*hit-mit = hitakar ane mApasar
Page 125 of 380
PDF/HTML Page 154 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अपहृतसंयमिनां संयमज्ञानाद्युपकरणग्रहणविसर्गसमयसमुद्भवसमितिप्रकारोक्ति रियम् । उपेक्षासंयमिनां न पुस्तककमण्डलुप्रभृतयः, अतस्ते परमजिनमुनयः एकान्ततो निस्पृहाः, अत एव बाह्योपकरणनिर्मुक्ताः । अभ्यन्तरोपकरणं निजपरमतत्त्वप्रकाशदक्षं निरुपाधिस्वरूपसहज- ज्ञानमन्तरेण न किमप्युपादेयमस्ति । अपहृतसंयमधराणां परमागमार्थस्य पुनः पुनः प्रत्यभिज्ञानकारणं पुस्तकं ज्ञानोपकरणमिति यावत्, शौचोपकरणं च कायविशुद्धिहेतुः कमण्डलुः, संयमोपकरणहेतुः पिच्छः । एतेषां ग्रहणविसर्गयोः समयसमुद्भवप्रयत्नपरिणाम- विशुद्धिरेव हि आदाननिक्षेपणसमितिरिति निर्दिष्टेति ।
परमजिनमुनीनां संहतौ क्षांतिमैत्री ।
भवसि हि परमश्रीकामिनीकांतकांतः ।।८७।।
A, 1apahRutasanyamIone sanyamagnAnAdikanA upakaraNo letI-mUkatI vakhate utpanna thatI samitino prakAr kahyo chhe. 2upekShAsanyamIone pustak, kamanDaL vagere hotAn nathI; te paramajinamunio ekAnte (-sarvathA) nispRuh hoy chhe tethI ja teo bAhya upakaraN rahit hoy chhe. abhyantar upakaraNabhUt, nij paramatattvane prakAshavAmAn chatur evun je nirupAdhisvarUp sahaj gnAn tenA sivAy bIjun kaI temane upAdey nathI. apahRutasanyamadharone paramAgamanA arthanun pharIpharIne pratyabhignAn thavAmAn kAraNabhUt evun pustak te gnAnanun upakaraN chhe; shauchanun upakaraN kAyavishuddhinA hetubhUt kamanDaL chhe; sanyamanun upakaraN — hetu pInchhI chhe. A upakaraNone letI-mUkatI vakhate udbhavatI prayatnapariNAmarUp vishuddhi te ja AdAnanikShepaNasamiti chhe em (shAstramAn) kahyun chhe.
[have 64mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] uttam paramajinamunionI A samiti samitiomAn shobhe chhe.
1. apahRutasanyamI = apahRutasanyamavALA muni. [apavAd, vyavahAranay, ekadeshaparityAg, apahRutasanyam (hINo-ochhapavALo sanyam), sarAgachAritra ane shubhopayog — e badhAn ekArtha chhe.]
2. upekShAsanyamI = upekShAsanyamavALA muni. [utsarga, nishchayanay, sarvaparityAg, upekShAsanyam, vItarAg- chAritra ane shuddhopayog — e badhAn ekArtha chhe.]
Page 126 of 380
PDF/HTML Page 155 of 409
single page version
मुनीनां कायमलादित्यागस्थानशुद्धिकथनमिदम् ।
शुद्धनिश्चयतो जीवस्य देहाभावान्न चान्नग्रहणपरिणतिः । व्यवहारतो देहः विद्यते;
तस्यैव हि देहे सति ह्याहारग्रहणं भवति; आहारग्रहणान्मलमूत्रादयः संभवन्त्येव । अत
एव संयमिनां मलमूत्रविसर्गस्थानं निर्जन्तुकं परेषामुपरोधेन विरहितम् । तत्र स्थाने
शरीरधर्मं कृत्वा पश्चात्तस्मात्स्थानादुत्तरेण कतिचित् पदानि गत्वा ह्युदङ्मुखः स्थित्वा
tenA sangamAn kShAnti ane maitrI hoy chhe (arthAt A samitiyukta munine dhIraj – sahanashIlatA – kShamA ane maitrIbhAv hoy chhe). he bhavya! tun paN man-kamaLamAn sadA te samiti dhAraN kar, ke jethI tun paramashrIrUpI kAminIno priy kAnta thaIsh (arthAt muktilakShmIne varIsh). 87.
anvayArtha — [परोपरोधेन रहिते] jene paranA uparodh vinAnA ( – bIjAthI rokavAmAn na Ave evA), [गूढे] gUDh ane [प्रासुकभूमिप्रदेशे] prAsuk bhUmipradeshamAn [उच्चारादित्यागः] maLAdino tyAg hoy, [तस्य] tene [प्रतिष्ठासमितिः] pratiShThApan samiti [भवेत्] hoy chhe.
TIkA — A, munione kAyamaLAdityAganA sthAnanI shuddhinun kathan chhe.
shuddhanishchayathI jIvane dehano abhAv hovAthI annagrahaNarUp pariNati nathI. vyavahArathI (jIvane) deh chhe; tethI tene ja deh hotAn AhAragrahaN chhe; AhAragrahaNane lIdhe maLamUtrAdik sambhave chhe ja. tethI ja sanyamIone maLamUtrAdikanA utsarganun ( – tyAganun) sthAn janturahit ane paranA uparodh rahit hoy chhe. te sthAne sharIradharma karIne pachhI je paramasanyamI te sthAnathI uttar dishAmAn keTalAnk pagalAn jaIne uttaramukhe UbhA rahIne,
126 ]
Page 127 of 380
PDF/HTML Page 156 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
चोत्सृज्य कायकर्माणि संसारकारणं परिणामं मनश्च संसृतेर्निमित्तं, स्वात्मानमव्यग्रो भूत्वा ध्यायति यः परमसंयमी मुहुर्मुहुः कलेवरस्याप्यशुचित्वं वा परिभावयति, तस्य खलु प्रतिष्ठापनसमितिरिति । नान्येषां स्वैरवृत्तीनां यतिनामधारिणां काचित् समितिरिति ।
जिनमतकुशलानां स्वात्मचिंतापराणाम् ।
सहितमुनिगणानां नैव सा गोचरा स्यात् ।।८८।।
भवभवभयध्वान्तप्रध्वंसपूर्णशशिप्रभाम् ।
जिनमततपःसिद्धं यायाः फलं किमपि ध्रुवम् ।।८9।।
kAyakarmono ( – sharIranI kriyAono), sansAranA kAraNabhUt hoy evA pariNAmano tathA sansAranA nimittabhUt manano utsarga karIne, nij AtmAne avyagra ( – ekAgra) thaIne dhyAve chhe athavA pharIpharIne kalevaranun ( – sharIranun) paN ashuchipaNun sarva taraphathI bhAve chhe, tene kharekhar pratiShThApanasamiti hoy chhe. bIjA svachchhandavRuttivALA yatinAmadhArIone koI samiti hotI nathI.
[have 65mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj traN shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] jinamatamAn kushaL ane svAtmachintanamAn parAyaN evA yatione A samiti muktisAmrAjyanun mUL chhe. kAmadevanA tIkShNa astrasamUhathI bhedAyelA hRudayavALA munigaNone te (samiti) gochar nathI ja hotI. 88.
[shlokArtha — ] he muni! samitiomAnnI A samitine — ke je muktirUpI strIne vahAlI chhe, je bhavabhavanA bhayarUpI andhakArane naShTa karavA mATe pUrNa chandranI prabhA samAn chhe tathA tArI sat-dIkShArUpI kAntAnI ( – sAchI dIkShArUpI priy strInI) sakhI chhe tene — have pramodathI jANIne, jinamatakathit tapathI siddha thatA evA koI (anupam) dhruv phaLane tun pAmIsh. 89.
Page 128 of 380
PDF/HTML Page 157 of 409
single page version
सपदि याति मुनिः परमार्थतः ।
किमपि केवलसौख्यसुधामयम् ।।9०।।
व्यवहारमनोगुप्तिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
क्रोधमानमायालोभाभिधानैश्चतुर्भिः कषायैः क्षुभितं चित्तं कालुष्यम् । मोहो
[shlokArtha — ] samitinI sangati dvArA kharekhar muni man-vANIne paN agochar (-manathI achintya ane vANIthI akathya) evun koI kevaLasukhAmRutamay uttam phaL shIghra pAme chhe. 90.
anvayArtha — [कालुष्यमोहसंज्ञारागद्वेषाद्यशुभभावानाम्] kaluShatA, moh, sangnA, rAg, dveSh vagere ashubh bhAvonA [परिहारः] parihArane [व्यवहारनयेन] vyavahAranayathI [मनोगुप्तिः] manogupti [परिकथिता] kahel chhe.
TIkA — A, vyavahAr *manoguptinA svarUpanun kathan chhe.
krodh, mAn, mAyA ane lobh nAmanA chAr kaShAyothI kShubdha thayelun chitta te kaluShatA
128 ]
*munine munitvochit shuddhapariNatinI sAthe vartato je (haTh vagarano) man-Ashrit, vachan-Ashrit
ke kAy-Ashrit shubhopayog tene vyavahAr gupti kahevAmAn Ave chhe, kAraN ke shubhopayogamAn man,
vachan ke kAy sAthe ashubhopayogarUp joDAN nathI. shuddhapariNati na hoy tyAn shubhopayog haTh
sahit hoy chhe. te shubhopayog to vyavahAragupti paN kahevAto nathI.
Page 129 of 380
PDF/HTML Page 158 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
दर्शनचारित्रभेदाद् द्विधा । संज्ञा आहारभयमैथुनपरिग्रहाणां भेदाच्चतुर्धा । रागः प्रशस्ताप्रशस्तभेदेन द्विविधः । असह्यजनेषु वापि चासह्यपदार्थसार्थेषु वा वैरस्य परिणामो द्वेषः । इत्याद्यशुभपरिणामप्रत्ययानां परिहार एव व्यवहारनयाभिप्रायेण मनोगुप्तिरिति ।
चिंतासनाथमनसो विजितेन्द्रियस्य ।
श्रीमज्जिनेन्द्रचरणस्मरणान्वितस्य ।।9१।।
chhe. darshanamoh ane chAritramoh evA (be) bhedone lIdhe moh be prakAre chhe. AhArasangnA, bhayasangnA, maithunasangnA ane parigrahasangnA evA (chAr) bhedone lIdhe sangnA chAr prakAre chhe. prashasta rAg ane aprashasta rAg evA (be) bhedane lIdhe rAg be prakArano chhe. asahya jano pratye athavA asahya padArthasamUho pratye vairano pariNAm te dveSh chhe. — ityAdi ja) vyavahAranayanA abhiprAyathI manogupti chhe.
[have 66mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] jenun man paramAgamanA arthonA chintanayukta chhe, je vijitendriy chhe (arthAt jeNe indriyone visheShapaNe jItI chhe), je bAhya tem ja abhyantar sang rahit chhe ane je shrIjinendracharaNanA smaraNathI sanyukta chhe, tene sadA gupti hoy chhe. 91.
*ashubhapariNAmapratyayono parihAr ja (arthAt ashubhapariNAmarUp bhAvapApAsravono tyAg
*pratyayo = Asravo; kAraNo. (sansAranAn kAraNothI AtmAnun gopan – rakShaN karavun te gupti chhe. bhAvapApAsravo tem ja bhAvapuNyAsravo sansAranAn kAraNo chhe.)
Page 130 of 380
PDF/HTML Page 159 of 409
single page version
इह वाग्गुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
अतिप्रवृद्धकामैः कामुकजनैः स्त्रीणां संयोगविप्रलंभजनितविविधवचनरचना कर्तव्या श्रोतव्या च सैव स्त्रीकथा । राज्ञां युद्धहेतूपन्यासो राजकथाप्रपंचः । चौराणां चौरप्रयोगकथनं चौरकथाविधानम् । अतिप्रवृद्धभोजनप्रीत्या विचित्रमंडकावलीखंडदधिखंडसिताशनपानप्रशंसा भक्त कथा । आसामपि कथानां परिहारो वाग्गुप्तिः । अलीकनिवृत्तिश्च वाग्गुप्तिः । अन्येषां अप्रशस्तवचसां निवृत्तिरेव वा वाग्गुप्तिः इति ।
तथा चोक्तं श्रीपूज्यपादस्वामिभिः —
anvayArtha — [पापहेतोः] pApanAn hetubhUt evAn [स्त्रीराजचौरभक्त कथादिवचनस्य] strIkathA, rAjakathA, chorakathA, bhaktakathA ityAdirUp vachanono [परिहारः] parihAr [वा] athavA [अलीकादिनिवृत्तिवचनं] asatyAdikanI nivRuttivALAn vachano [वाग्गुप्तिः] te vachan- gupti chhe.
TIkA — ahIn vachanaguptinun svarUp kahyun chhe.
jemane kAm ati vRuddhi pAmyo hoy evA kAmI jano vaDe karavAmAn AvatI ane sAmbhaLavAmAn AvatI evI je strIonI sanyogaviyogajanit vividh vachanarachanA ( – strIo sambandhI vAt) te ja strIkathA chhe; rAjAonun yuddhahetuk kathan (arthAt rAjAo vaDe karavAmAn AvatAn yuddhAdikanun kathan) te rAjakathAprapanch chhe; choronun choraprayogakathan te chorakathAvidhAn chhe (arthAt choro vaDe karavAmAn AvatA chorInA prayogonI vAt te chorakathA chhe); ati vRuddhi pAmelI bhojananI prIti vaDe mendAnI purI ne khAnD, dahIn-khAnD, sAkar ityAdi anek prakAranAn ashan-pAnanI prashansA te bhaktakathA (bhojanakathA) chhe. — A badhI kathAono parihAr te vachanagupti chhe. asatyanI nivRutti paN vachanagupti chhe. athavA (asatya uparAnt) bIjAn aprashasta vachanonI nivRutti te ja vachanagupti chhe.
evI rIte (AchAryavar) shrI pUjyapAdasvAmIe (samAdhitantramAn 17mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
130 ]
Page 131 of 380
PDF/HTML Page 160 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा हि —
ध्यात्वा शुद्धं सहजविलसच्चिच्चमत्कारमेकम् ।
प्राप्नोत्युच्चैः प्रहतदुरितध्वांतसंघातरूपः ।।9२।।
‘‘[shlokArtha — ] e rIte bahirvachanone tyAgIne antarvachanone asheShata (sampUrNapaNe) tyAgavAn. — A, sankShepathI yog (arthAt samAdhi) chhe — ke je yog paramAtmAno pradIp chhe (arthAt paramAtmAne prakAshanAr dIvo chhe).’’
vaLI (A 67mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] bhavyajIv bhavabhayanI karanArI samasta vANIne chhoDI shuddha sahaj- vilasatA chaitanyachamatkAranun ekanun dhyAn karIne, pachhI, pAparUpI timirasamUhane naShTa karIne sahajamahimAvant AnandasaukhyanI khANarUp evI te muktine atishayapaNe prApta kare chhe. 92.
anvayArtha — [बंधनछेदनमारणाकुंचनानि] bandhan, chhedan, mAraN ( – mArI nAkhavun), Akunchan ( – sankochavun) [तथा] tathA [प्रसारणादीनि] prasAraN ( – vistAravun) ityAdi