Page 92 of 380
PDF/HTML Page 121 of 409
single page version
जननमृत्युरुजादिविवर्जितम् ।
समरसेन सदा परिपूजये ।।६६।।
मुक्तं पुरा सूत्रकृता विशुद्धम् ।
स्तद्भावयाम्युत्तमशर्मणेऽहम् ।।६७।।
निर्द्वन्द्वमक्षयविशालवरप्रबोधम् ।
सिद्धिं प्रयाति भवसंभवदुःखदूराम् ।।६८।।
thayelA he yati! tun bhavahetuno vinAsh karanArA evA A (dhruv) padane bhaj; adhruv vastunI chintAthI tAre shun prayojan chhe? 65.
[shlokArtha] je anAkuL chhe, *achyut chhe, janma-mRutyu-rogAdi rahit chhe, sahaj nirmaL sukhAmRutamay chhe, te samayasArane hun samaras (samatAbhAv) vaDe sadA pUjun chhun. 66.
[shlokArtha] e rIte pUrve nijagna sUtrakAre (AtmagnAnI sUtrakartA shrImadbhagavatkundakundAchAryadeve) je vishuddha nijAtmatattvanun varNan karyun ane jene jANIne bhavya jIv muktine pAme chhe, te nijAtmatattvane uttam sukhanI prApti arthe hun bhAvun chhun. 67.
[shlokArtha] paramAtmatattva Adi-ant vinAnun chhe, doSh rahit chhe, nirdvandva chhe ane akShay vishAL uttam gnAnasvarUp chhe. jagatamAn je bhavya jano tenI bhAvanArUpe pariName chhe, teo bhavajanit dukhothI dUr evI siddhine pAme chhe. 68.
92 ]
*achyut = askhalit; nij svarUpathI nahi khaselun.
Page 93 of 380
PDF/HTML Page 122 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अत्रापि शुद्धजीवस्वरूपमुक्त म् ।
बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशतिपरिग्रहपरित्यागलक्षणत्वान्निर्ग्रन्थः । सकलमोहरागद्वेषात्मक- चेतनकर्माभावान्नीरागः । निदानमायामिथ्याशल्यत्रयाभावान्निःशल्यः । शुद्धनिश्चयनयेन शुद्धजीवास्तिकायस्य द्रव्यभावनोकर्माभावात् सकलदोषनिर्मुक्त : । शुद्धनिश्चयनयेन निज- परमतत्त्वेऽपि वांछाभावान्निःकामः । निश्चयनयेन प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तपरद्रव्यपरिणतेरभावान्निः-
anvayArtha[आत्मा] AtmA [निर्ग्रन्थः] nirgranth, [नीरागः] nIrAg, [निःशल्यः] nishalya, [सकलदोषनिर्मुक्त :] sarvadoShavimukta, [निःकामः] niShkAm, [निःक्रोधः] nikrodh, [निर्मानः] nirmAn ane [निर्मदः] nirmad chhe.
TIkAahIn (A gAthAmAn) paN shuddha jIvanun svarUp kahyun chhe.
shuddha jIvAstikAy bAhya-abhyantar *chovIsh parigrahanA parityAgasvarUp hovAthI nirgranth chhe; sakaL moh-rAg-dveShAtmak chetan karmanA abhAvane lIdhe nIrAg chhe; nidAn, mAyA ane mithyAtvae traN shalyonA abhAvane lIdhe nishalya chhe; shuddha nishchayanayathI shuddha jIvAstikAyane dravyakarma, bhAvakarma ane nokarmano abhAv hovAne lIdhe sarvadoShavimukta chhe; shuddha nishchayanayathI nij param tattvanI paN vAnchhA nahi hovAthI niShkAm chhe; nishchayanayathI prashastaaprashasta samasta paradravyapariNatino abhAv hovAne lIdhe nikrodh chhe; nishchayanayathI sadA param samarasIbhAvasvarUp hovAne lIdhe nirmAn chhe; nishchayanayathI nisheShapaNe antarmukh
*kShetra, makAn, chAndI, sonun, dhan, dhAnya, dAsI, dAs, kapaDAn ane vAsaN em das prakArano
bAhya parigrah chhe; ek mithyAtva, chAr kaShAy ane nav nokaShAy em chaud prakArano abhyantar
parigrah chhe.
Page 94 of 380
PDF/HTML Page 123 of 409
single page version
क्रोधः । निश्चयनयेन सदा परमसमरसीभावात्मकत्वान्निर्मानः । निश्चयनयेन निःशेषतो- ऽन्तर्मुखत्वान्निर्मदः । उक्त प्रकारविशुद्धसहजसिद्धनित्यनिरावरणनिजकारणसमयसारस्वरूप- मुपादेयमिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
भ्रान्तिध्वंसादपि च सुचिराल्लब्धशुद्धात्मतत्त्वः ।
स्थास्यत्युद्यत्सहजमहिमा सर्वदा मुक्त एव ।।’’
नित्यानन्दाद्यतुलमहिमा सर्वदा मूर्तिमुक्त : ।
यस्तं वन्दे भवभयहरं मोक्षलक्ष्मीशमीशम् ।।६9।।
hovAne lIdhe nirmad chhe. ukta prakAranun (upar kahelA prakAranun), vishuddha sahajasiddha nitya- nirAvaraN nij kAraNasamayasAranun svarUp upAdey chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI pravachanasAranI TIkAmAn 8mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] e rIte parapariNatinA uchchhed dvArA (arthAt paradravyarUp pariNamananA nAsh dvArA) tem ja kartA, karma vagere bhedo hovAnI je bhrAnti tenA paN nAsh dvArA Akhare jeNe shuddha Atmatattvane upalabdha karyun chheevo A AtmA, chaitanyamAtrarUp vishad (nirmaL) tejamAn lIn rahyo thako, potAnA sahaj (svAbhAvik) mahimAnA prakAshamAnapaNe sarvadA mukta ja raheshe.’’
vaLI (44mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe)
[shlokArtha] jeNe gnAnajyoti vaDe pAparUpI andhakArasamUhano nAsh karyo chhe, je
94 ]
Page 95 of 380
PDF/HTML Page 124 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
इह हि परमस्वभावस्य कारणपरमात्मस्वरूपस्य समस्तपौद्गलिकविकारजातं न समस्तीत्युक्त म् । nitya Anand Adi atul mahimAno dharanAr chhe, je sarvadA amUrta chhe, je potAmAn atyant avichaLapaNA vaDe uttam shIlanun mUL chhe, te bhavabhayane haranArA mokShalakShmInA aishvaryavAn svAmIne hun vandun chhun. 69.
anvayArtha[वर्णरसगंधस्पर्शाः] varNa-ras-gandh-sparsha, [स्त्रीपुंनपुंसकादिपर्यायाः] strI- puruSh-napunsakAdi paryAyo, [संस्थानानि] sansthAno ane [संहननानि] sanhanano[सर्वे] e badhAn [जीवस्य] jIvane [नो सन्ति] nathI.
[जीवम्] jIvane [अरसम्] aras, [अरूपम्] arUp, [अगंधम्] agandh, [अव्यक्त म्] avyakta, [चेतनागुणम्] chetanAguNavALo, [अशब्दम्] ashabda, [अलिंगग्रहणम्] alingagrahaN (lingathI agrAhya) ane [अनिर्दिष्टसंस्थानम्] jene koI sansthAn kahyun nathI evo [जानीहि] jAN.
TIkAahIn (A be gAthAomAn) paramasvabhAvabhUt evun je kAraNaparamAtmAnun svarUp tene samasta paudgalik vikArasamUh nathI em kahyun chhe.
Page 96 of 380
PDF/HTML Page 125 of 409
single page version
निश्चयेन वर्णपंचकं, रसपंचकं, गन्धद्वितयं, स्पर्शाष्टकं, स्त्रीपुंनपुंसकादिविजातीय- विभावव्यंजनपर्यायाः, कुब्जादिसंस्थानानि, वज्रर्षभनाराचादिसंहननानि विद्यन्ते पुद्गलानामेव, न जीवानाम् । संसारावस्थायां संसारिणो जीवस्य स्थावरनामकर्मसंयुक्त स्य कर्मफलचेतना भवति, त्रसनामकर्मसनाथस्य कार्ययुतकर्मफलचेतना भवति । कार्यपरमात्मनः कारण- परमात्मनश्च शुद्धज्ञानचेतना भवति । अत एव कार्यसमयसारस्य वा कारणसमयसारस्य वा शुद्धज्ञानचेतना सहजफलरूपा भवति । अतः सहजशुद्धज्ञानचेतनात्मानं निजकारणपरमात्मानं संसारावस्थायां मुक्तावस्थायां वा सर्वदैकरूपत्वादुपादेयमिति हे शिष्य त्वं जानीहि इति ।
तथा चोक्त मेकत्वसप्ततौ —
प्रत्यासत्तेर्भवति विकृतिः साऽपि भिन्ना तथैव ।
भिन्नं भिन्नं निजगुणकलालंकृतं सर्वमेतत् ।।’’
nishchayathI pAnch varNa, pAnch ras, be gandh, ATh sparsha, strI-puruSh-napunsakAdi vijAtIy vibhAvavyanjanaparyAyo, kubjAdi sansthAno, vajrarShabhanArAchAdi sanhanano pudgalone ja chhe, jIvone nathI. sansAr-avasthAmAn sthAvaranAmakarmayukta sansArI jIvane karmaphaLachetanA hoy chhe, trasanAmakarmayukta sansArI jIvane kArya sahit karmaphaLachetanA hoy chhe. kAryaparamAtmAne ane kAraNaparamAtmAne shuddhagnAnachetanA hoy chhe. tethI ja kAryasamayasArane ke kAraNasamayasArane sahajaphaLarUp shuddhagnAnachetanA hoy chhe. AthI, sahajashuddha-gnAnachetanAsvarUp nij kAraN- paramAtmA sansArAvasthAmAn ke muktAvasthAmAn sarvadA ekarUp hovAthI upAdey chhe em, he shiShya! tun jAN.
evI rIte ekatvasaptatimAn (shrIpadmanandI-AchAryadevakRut padmanandipanchavinshatikA nAmanA shAstrane viShe ekatvasaptati nAmanA adhikAramAn 79mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] mArun em mantavya chhe keAtmA judo chhe ane tenI pAchhaL pAchhaL janArun karma judun chhe; AtmA ane karmanI ati nikaTatAthI je vikRuti thAy chhe te paN tevI ja rIte (AtmAthI) judI chhe; vaLI kAL-kShetrAdik je chhe te paN (AtmAthI) judAn chhe. nij nij guNakaLAthI alankRut A badhuy jude judun chhe (arthAt
96 ]
Page 97 of 380
PDF/HTML Page 126 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा हि —
रहितमखिलमूर्तद्रव्यजालं विचित्रम् ।
भुवनविदितमेतद्भव्य जानीहि नित्यम् ।।७०।।
शुद्धद्रव्यार्थिकनयाभिप्रायेण संसारिजीवानां मुक्त जीवानां विशेषाभावोपन्यासोयम् । potapotAnA guNo ane paryAyothI yukta sarva dravyo atyant jude judAn chhe).’’
vaLI (A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe)
[shlokArtha] ‘‘bandh ho ke na ho (arthAt bandhAvasthAmAn ke mokShAvasthAmAn), samasta vichitra mUrtadravyajAL (anekavidh mUrtadravyono samUh) shuddha jIvanA rUpathI vyatirikta chhe’’ em jinadevanun shuddha vachan budhapuruShone kahe chhe. A bhuvanaviditane ( — A jagataprasiddha satyane), he bhavya! tun sadA jAN. 70.
anvayArtha[याद्रशाः] jevA [सिद्धात्मानः] siddha AtmAo chhe [ताद्रशाः] tevA [भवम् आलीनाः जीवाः] bhavalIn (sansArI) jIvo [भवन्ति] chhe, [येन] jethI (te sansArI jIvo siddhAtmAonI mAphak) [जरामरणजन्ममुक्ताः] janma-jarA-maraNathI rahit ane [अष्टगुणालंकृताः] ATh guNothI alankRut chhe.
TIkAshuddhadravyArthik nayanA abhiprAye sansArI jIvomAn ane mukta jIvomAn taphAvat nahi hovAnun A kathan chhe.
13
Page 98 of 380
PDF/HTML Page 127 of 409
single page version
ये केचिद् अत्यासन्नभव्यजीवाः ते पूर्वं संसारावस्थायां संसारक्लेशायासचित्ताः सन्तः सहजवैराग्यपरायणाः द्रव्यभावलिंगधराः परमगुरुप्रसादासादितपरमागमाभ्यासेन सिद्धक्षेत्रं परिप्राप्य निर्व्याबाधसकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलसुखकेवलशक्ति युक्ताः सिद्धात्मानः कार्यसमयसाररूपाः कार्यशुद्धाः । ते याद्रशास्ताद्रशा एव भविनः शुद्धनिश्चयनयेन । येन कारणेन ताद्रशास्तेन जरामरणजन्ममुक्ताः सम्यक्त्वाद्यष्टगुणपुष्टितुष्टाश्चेति ।
je koI ati-Asanna-bhavya jIvo thayA, teo pUrve sansArAvasthAmAn sansArakleshathI thAkelA chittavALA thayA thakA sahajavairAgyaparAyaN thavAthI dravya-bhAv lingane dhAraN karIne paramagurunA prasAdathI prApta karelA paramAgamanA abhyAs vaDe siddhakShetrane pAmIne avyAbAdh (bAdhA rahit) sakaL-vimaL (sarvathA nirmaL) kevaLagnAn-kevaLadarshan-kevaLasukh-kevaLavIryayukta siddhAtmAo thaI gayAke je siddhAtmAo kAryasamayasArarUp chhe, *kAryashuddha chhe. jevA te siddhAtmAo chhe tevA ja shuddhanishchayanayathI bhavavALA (sansArI) jIvo chhe. je kAraNe te sansArI jIvo siddhAtmAo jevA chhe, te kAraNe te sansArI jIvo janmajarAmaraNathI rahit ane samyaktvAdi ATh guNonI puShTithI tuShTa chhe ( – samyaktva, anant gnAn, anant darshan, anant vIrya, sUkShmatva, avagAhan, agurulaghu ane avyAbAdh e ATh guNonI samRuddhithI Anandamay chhe).
[have 47mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha] je subuddhione tem ja kubuddhione prathamathI ja shuddhatA chhe, temanAmAn kAI paN bhed hun kayA nayathI jANun? (temanAmAn kharekhar kAI paN bhed arthAt taphAvat nathI.) 71.
98 ]
*kAryashuddha = kArya-apekShAe shuddha.
Page 99 of 380
PDF/HTML Page 128 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अयं च कार्यकारणसमयसारयोर्विशेषाभावोपन्यासः ।
निश्चयेन पंचशरीरप्रपंचाभावादशरीराः, निश्चयेन नरनारकादिपर्यायपरित्याग- स्वीकाराभावादविनाशाः, युगपत्परमतत्त्वस्थितसहजदर्शनादिकारणशुद्धस्वरूपपरिच्छित्ति- समर्थसहजज्ञानज्योतिरपहस्तितसमस्तसंशयस्वरूपत्वादतीन्द्रियाः, मलजनकक्षायोपशमिकादि- विभावस्वभावानामभावान्निर्मलाः, द्रव्यभावकर्माभावाद् विशुद्धात्मानः यथैव लोकाग्रे भगवन्तः सिद्धपरमेष्ठिनस्तिष्ठन्ति, तथैव संसृतावपि अमी केनचिन्नयबलेन संसारिजीवाः शुद्धा इति
anvayArtha[यथा] jem [लोकाग्रे] lokAgre [सिद्धाः] siddhabhagavanto [अशरीराः] asharIrI, [अविनाशाः] avinAshI, [अतीन्द्रियाः] atIndriy, [निर्मलाः] nirmaL ane [विशुद्धात्मानः] vishuddhAtmA (vishuddhasvarUpI) chhe, [तथा] tem [संसृतौ] sansAramAn [जीवाः] (sarva) jIvo [ज्ञेयाः] jANavA.
TIkAvaLI A, kAryasamayasAramAn ane kAraNasamayasAramAn taphAvat nahi hovAnun kathan chhe.
jevI rIte lokAgre siddhaparameShThI bhagavanto nishchayathI pAnch sharIranA prapanchanA abhAvane lIdhe ‘asharIrI’ chhe, nishchayathI nar-nArakAdi paryAyonA tyAgagrahaNanA abhAvane lIdhe ‘avinAshI’ chhe, param tattvamAn sthit sahajadarshanAdirUp kAraNashuddhasvarUpane yugapad jANavAmAn samartha evI sahajagnAnajyoti vaDe jemAnthI samasta sanshayo dUr karavAmAn AvyA chhe evA svarUpavALA hovAne lIdhe ‘atIndriy’ chhe, maLajanak kShAyopashamikAdi vibhAvasvabhAvonA abhAvane lIdhe ‘nirmaL’ chhe ane dravyakarmo tathA bhAvakarmonA abhAvane lIdhe ‘vishuddhAtmA’ chhe, tevI ja rIte sansAramAn paN A sansArI jIvo koI nayanA baLe (koI nayathI) shuddha chhe.
[have 48mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
Page 100 of 380
PDF/HTML Page 129 of 409
single page version
निश्चयव्यवहारनययोरुपादेयत्वप्रद्योतनमेतत् ।
[shlokArtha] shuddha-ashuddhanI je 1vikalpanA te mithyAdraShTine hammeshAn hoy chhe; samyagdraShTine to hammeshAn (evI mAnyatA hoy chhe ke) kAraNatattva ane kAryatattva banne shuddha chhe. A rIte paramAgamanA atul arthane sArAsAranA vichAravALI sundar buddhi vaDe je samyagdraShTi svayam jANe chhe, tene ame vandan karIe chhIe. 72.
anvayArtha[एते] A (pUrvokta) [सर्वे भावाः] badhA bhAvo [खलु] kharekhar [व्यवहारनयं प्रतीत्य] vyavahAranayano Ashray karIne [भणिताः] (sansArI jIvomAn vidyamAn) kahevAmAn AvyA chhe; [शुद्धनयात्] shuddhanayathI [संसृतौ] sansAramAn rahelA [सर्वे जीवाः] sarva jIvo [सिद्धस्वभावाः] siddhasvabhAvI chhe.
TIkAA, nishchayanay ane vyavahAranayanA 2upAdeyapaNAnun prakAshan (-kathan) chhe.
100 ]
1vikalpanA = viparIt kalpanA; khoTI mAnyatA; anishchay; shankA; bhed pADavA.
2pramANabhUt gnAnamAn shuddhAtmadravyanun tem ja tenA paryAyonun bannenun samyak gnAn hovun joIe. ‘potAne
kathanchit vibhAvaparyAyo vidyamAn chhe’ evo svIkAr ja jenA gnAnamAn na hoy tene shuddhAtmadravyanun
paN sAchun gnAn hoI shake nahi. mATe ‘vyavahAranayanA viShayonun paN gnAn to grahaN karavA yogya
Page 101 of 380
PDF/HTML Page 130 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
ये पूर्वं न विद्यन्ते इति प्रतिपादितास्ते सर्वे विभावपर्यायाः खलु व्यवहारनयादेशेन विद्यन्ते । संसृतावपि ये विभावभावैश्चतुर्भिः परिणताः सन्तस्तिष्ठन्ति अपि च ते सर्वे भगवतां सिद्धानां शुद्धगुणपर्यायैः सद्रशाः शुद्धनयादेशादिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
मिह निहितपदानां हंत हस्तावलम्बः ।
परविरहितमन्तः पश्यतां नैष किंचित् ।।’’
pUrve je vibhAvaparyAyo ‘vidyamAn nathI’ em pratipAdit karavAmAn AvyA chhe te badhA vibhAvaparyAyo kharekhar vyavahAranayanA kathanathI vidyamAn chhe. vaLI jeo (vyavahAranayanA kathanathI) chAr vibhAvabhAve pariNat hovAthI sansAramAn paN rahyA chhe te badhA shuddhanayanA kathanathI shuddhaguNaparyAyo vaDe siddhabhagavanto samAn chhe (arthAt je jIvo vyavahAranayanA kathanathI audayikAdi vibhAvabhAvovALA hovAthI sansArI chhe teo badhA shuddhanayanA kathanathI shuddha guNo ane shuddha paryAyovALA hovAthI siddha sadrash chhe).
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn pAnchamA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] joke vyavahAranay A pratham bhUmikAmAn jemaNe pag mUkyo chhe evA jIvone, arere! hastAvalambarUp bhale hoy, topaN je jIvo chaitanyachamatkAramAtra, parathI rahit evA param padArthane antarangamAn dekhe chhe temane e vyavahAranay kAI nathI.’’
yogya chhe’ evI vivakShAthI nahi. vyavahAranayanA viShayono Ashray ( – Alamban, valaN, sammukhatA,
kahevAmAn Avashe. je jIvane abhiprAyamAn shuddhAtmadravyanA Ashrayanun grahaN ane paryAyonA
Ashrayano tyAg hoy, te ja jIvane dravyanun tem ja paryAyonun gnAn samyak chhe em samajavun,
anyane nahi.
Page 102 of 380
PDF/HTML Page 131 of 409
single page version
तथा हि —
संसृतावपि च नास्ति विशेषः ।
शुद्धतत्त्वरसिकाः प्रवदन्ति ।।७३।।
हेयोपादेयत्यागोपादानलक्षणकथनमिदम् ।
ये केचिद् विभावगुणपर्यायास्ते पूर्वं व्यवहारनयादेशादुपादेयत्वेनोक्ताः शुद्ध-
vaLI (A 49mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe)
[shlokArtha] ‘shuddhanishchayanayathI muktimAn tem ja sansAramAn taphAvat nathI;’ Am ja kharekhar, tattva vichAratAn ( – paramArtha vastusvarUpano vichAr athavA nirUpaN karatAn), shuddha tattvanA rasik puruSho kahe chhe. 73.
anvayArtha[पूर्वोक्त सकलभावाः] pUrvokta sarva bhAvo [परस्वभावाः] parasvabhAvo chhe, [परद्रव्यम्] paradravya chhe, [इति] tethI [हेयाः] hey chhe; [अन्तस्तत्त्वं] antatattva [स्वकद्रव्यम्] evun svadravya[आत्मा] AtmA[उपादेयम्] upAdey [भवेत्] chhe.
TIkAA, hey-upAdey athavA tyAg-grahaNanA svarUpanun kathan chhe.
je koI vibhAvaguNaparyAyo chhe teo pUrve (49mI gAthAmAn) vyavahAranayanA kathan
102 ]
Page 103 of 380
PDF/HTML Page 132 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निश्चयनयबलेन हेया भवन्ति । कुतः ? परस्वभावत्वात्, अत एव परद्रव्यं भवति । सकलविभावगुणपर्यायनिर्मुक्तं शुद्धान्तस्तत्त्वस्वरूपं स्वद्रव्यमुपादेयम् । अस्य खलु सहज- ज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजपरमवीतरागसुखात्मकस्य शुद्धान्तस्तत्त्वस्वरूपस्याधारः सहज- परमपारिणामिकभावलक्षणकारणसमयसार इति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
शुद्धं चिन्मयमेकमेव परमं ज्योतिः सदैवास्म्यहम् ।
स्तेऽहं नास्मि यतोऽत्र ते मम परद्रव्यं समग्रा अपि ।।’’
तथा हि — dvArA upAdeyapaNe kahevAmAn AvyA hatA parantu shuddhanishchayanayanA baLe (shuddhanishchayanaye) teo hey chhe. shA kAraNathI? kAraN ke teo parasvabhAvo chhe, ane tethI ja paradravya chhe. sarva vibhAvaguNaparyAyothI rahit shuddha-antatattvasvarUp svadravya upAdey chhe. kharekhar sahajagnAn- sahajadarshan-sahajachAritra-sahajaparamavItarAg-sukhAtmak shuddhaantatattvasvarUp A svadravyano AdhAr sahajaparamapAriNAmikabhAvalakShaN ( – sahaj param pAriNAmik bhAv jenun lakShaN chhe evo) kAraNasamayasAr chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn 185mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] jemanA chittanun charitra udAtta ( – udAr, uchcha, ujjvaL) chhe evA mokShArthIo A siddhAntanun sevan karo ke‘hun to shuddha chaitanyamay ek param jyoti ja sadAy chhun; ane A je bhinna lakShaNavALA vividh prakAranA bhAvo pragaT thAy chhe te hun nathI, kAraN ke te badhAy mane paradravya chhe.’ ’’
vaLI (A 50mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe)
Page 104 of 380
PDF/HTML Page 133 of 409
single page version
दन्ये सर्वे पुद्गलद्रव्यभावाः ।
सिद्धिं सोऽयं याति तामत्यपूर्वाम् ।।७४।।
विवरीयाभिणिवेसविवज्जियसद्दहणमेव सम्मत्तं ।
संसयविमोहविब्भमविवज्जियं होदि सण्णाणं ।।५१।।
चलमलिणमगाढत्तविवज्जियसद्दहणमेव सम्मत्तं ।
अधिगमभावो णाणं हेयोवादेयतच्चाणं ।।५२।।
सम्मत्तस्स णिमित्तं जिणसुत्तं तस्स जाणया पुरिसा ।
अंतरहेऊ भणिदा दंसणमोहस्स खयपहुदी ।।५३।। सम्मत्तं सण्णाणं विज्जदि मोक्खस्स होदि सुण चरणं ।
[shlokArtha] ‘shuddha jIvAstikAyathI anya evA je badhA pudgaladravyanA bhAvo te kharekhar amArA nathI’Am je tattvavedI spaShTapaNe kahe chhe te ati apUrva siddhine pAme chhe. 74.
104 ]
Page 105 of 380
PDF/HTML Page 134 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
ववहारणयचरित्ते ववहारणयस्स होदि तवचरणं ।
anvayArtha[विपरीताभिनिवेशविवर्जितश्रद्धानम् एव] viparIt *abhinivesh rahit shraddhAn te ja [सम्यक्त्वम्] samyaktva chhe; [संशयविमोहविभ्रमविवर्जितम्] sanshay, vimoh ne vibhram rahit (gnAn) te [संज्ञानम् भवति] samyaggnAn chhe.
[चलमलिनमगाढत्वविवर्जितश्रद्धानम् एव] chaLatA, malinatA ane agADhatA rahit shraddhAn te ja [सम्यक्त्वम्] samyaktva chhe; [हेयोपादेयतत्त्वानाम्] hey ane upAdey tattvone [अधिगमभावः] jANavArUp bhAv te [ज्ञानम्] (samyak) gnAn chhe.
[सम्यक्त्वस्य निमित्तं] samyaktvanun nimitta [जिनसूत्रं] jinasUtra chhe; [तस्य ज्ञायकाः पुरुषाः] jinasUtranA jANanArA puruShone [अन्तर्हेतवः] (samyaktvanA) antarang hetuo [भणिताः] kahyA chhe, [दर्शनमोहस्य क्षयप्रभृतेः] kAraN ke temane darshanamohanA kShayAdik chhe.
[शृणु] sAmbhaL, [मोक्षस्य] mokShane mATe [सम्यक्त्वं] samyaktva hoy chhe, [संज्ञानं]
*abhinivesh = abhiprAy; Agrah.
14
Page 106 of 380
PDF/HTML Page 135 of 409
single page version
रत्नत्रयस्वरूपाख्यानमेतत् ।
भेदोपचाररत्नत्रयमपि तावद् विपरीताभिनिवेशविवर्जितश्रद्धानरूपं भगवतां सिद्धि-
परंपराहेतुभूतानां पंचपरमेष्ठिनां चलमलिनागाढविवर्जितसमुपजनितनिश्चलभक्ति युक्त त्वमेव ।
विपरीते हरिहिरण्यगर्भादिप्रणीते पदार्थसार्थे ह्यभिनिवेशाभाव इत्यर्थः । संज्ञानमपि च
संशयविमोहविभ्रमविवर्जितमेव । तत्र संशयः तावत् जिनो वा शिवो वा देव इति । विमोहः
शाक्यादिप्रोक्ते वस्तुनि निश्चयः । विभ्रमो ह्यज्ञानत्वमेव । पापक्रियानिवृत्तिपरिणामश्चारित्रम् ।
इति भेदोपचाररत्नत्रयपरिणतिः । तत्र जिनप्रणीतहेयोपादेयतत्त्वपरिच्छित्तिरेव सम्यग्ज्ञानम् ।
अस्य सम्यक्त्वपरिणामस्य बाह्यसहकारिकारणं वीतरागसर्वज्ञमुखकमलविनिर्गतसमस्तवस्तु- प्रतिपादनसमर्थद्रव्यश्रुतमेव तत्त्वज्ञानमिति । ये मुमुक्षवः तेऽप्युपचारतः पदार्थनिर्णयहेतुत्वात्
samyaggnAn [विद्यते] hoy chhe, [चरणम्] chAritra (paN) [भवति] hoy chhe; [तस्मात्] tethI [व्यवहारनिश्चयेन तु] hun vyavahAr ane nishchayathI [चरणं प्रवक्ष्यामि] chAritra kahIsh.
[व्यवहारनयचरित्रे] vyavahAranayanA chAritramAn [व्यवहारनयस्य] vyavahAranayanun [तपश्चरणम्] tapashcharaN [भवति] hoy chhe; [निश्चयनयचारित्रे] nishchayanayanA chAritramAn [निश्चयतः] nishchayathI [तपश्चरणम्] tapashcharaN [भवति] hoy chhe.
TIkAA, ratnatrayanA svarUpanun kathan chhe.
pratham, bhedopachAr-ratnatray A pramANe chheviparIt abhinivesh rahit shraddhAnarUp evun je siddhinA paramparAhetubhUt bhagavant panchaparameShThI pratyenun chaLatA-malinatA- agADhatA rahit Upajelun nishchaL bhaktiyuktapaNun te ja samyaktva chhe. viShNubrahmAdikathit viparIt padArthasamUh pratyenA abhiniveshano abhAv te ja samyaktva chheevo artha chhe. sanshay, vimoh ne vibhram rahit (gnAn) te ja samyaggnAn chhe. tyAn, jin dev hashe ke shiv dev hashe ( – evo shankArUpabhAv) te sanshay chhe; shAkyAdikathit vastumAn nishchay (arthAt buddhAdie kahelA padArthano nirNay) te vimoh chhe; agnAnapaNun (arthAt vastu shun chhe te sambandhI ajANapaNun) te ja vibhram chhe. pApakriyAthI nivRuttirUp pariNAm te chAritra chhe. Am bhedopachAr-ratnatrayapariNati chhe. temAn, jinapraNIt hey-upAdey tattvonun gnAn te ja samyaggnAn chhe. A samyaktvapariNAmanun bAhya sahakArI kAraN vItarAg-sarvagnanA mukhakamaLamAnthI nIkaLelun samasta vastunA pratipAdanamAn samartha evun dravyashrutarUp tattvagnAn ja chhe. je mumukShuo chhe temane paN upachArathI padArthanirNayanA hetupaNAne lIdhe
106 ]
Page 107 of 380
PDF/HTML Page 136 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अंतरंगहेतव इत्युक्ताः दर्शनमोहनीयकर्मक्षयप्रभृतेः सकाशादिति । अभेदानुपचाररत्नत्रय- परिणतेर्जीवस्य टंकोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावनिजपरमतत्त्वश्रद्धानेन, तत्परिच्छित्तिमात्रांतर्मुखपरम- बोधेन, तद्रूपाविचलस्थितिरूपसहजचारित्रेण अभूतपूर्वः सिद्धपर्यायो भवति । यः परमजिन- योगीश्वरः प्रथमं पापक्रियानिवृत्तिरूपव्यवहारनयचारित्रे तिष्ठति, तस्य खलु व्यवहारनय- गोचरतपश्चरणं भवति । सहजनिश्चयनयात्मकपरमस्वभावात्मकपरमात्मनि प्रतपनं तपः । स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपं सहजनिश्चयचारित्रम् अनेन तपसा भवतीति ।
(samyaktvapariNAmanA) antarang hetuo kahyA chhe, kAraN ke temane darshanamohanIyakarmanA kShayAdik chhe.
abhed-anupachAr-ratnatrayapariNativALA jIvane, TankotkIrNa gnAyak jeno ek svabhAv chhe evA nij param tattvanI shraddhA vaDe, tadgnAnamAtra ( – te nij param tattvanA gnAnamAtrasvarUp) evA antarmukh paramabodh vaDe ane te-rUpe (arthAt nij param tattvarUpe) avichaLapaNe sthit thavArUp sahajachAritra vaDe *abhUtapUrva siddhaparyAy thAy chhe. je paramajinayogIshvar pahelAn pApakriyAthI nivRuttirUp vyavahAranayanA chAritramAn hoy chhe, tene kharekhar vyavahAranayagochar tapashcharaN hoy chhe. sahajanishchayanayAtmak paramasvabhAvasvarUp paramAtmAmAn pratapan te tap chhe; nij svarUpamAn avichaL sthitirUp sahajanishchayachAritra A tapathI hoy chhe.
evI rIte ekatvasaptatimAn (shrI padmanandI-AchAryadevakRut padmanandipanchavinshatikA nAmanA shAstrane viShe ekatvasaptati nAmanA adhikAramAn 14mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] AtmAno nishchay te darshan chhe, AtmAno bodh te gnAn chhe, AtmAmAn ja sthiti te chAritra chhe;Avo yog (arthAt A traNenI ekatA) shivapadanun kAraN chhe.’’
* abhUtapUrva = pUrve kadI nahi thayelo evo; apUrva.
Page 108 of 380
PDF/HTML Page 137 of 409
single page version
तथा च —
सहजपरमतत्त्वे संस्थिता चेतना च ।।७५।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धभावाधिकारः तृतीयः श्रुतस्कन्धः ।।
vaLI (A shuddhabhAv adhikAranI chhellI pAnch gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe)
[shlokArtha] sahaj gnAn sadA jayavant chhe, tevI (-sahaj) A draShTi sadA jayavant chhe, tevun ja (-sahaj) vishuddha chAritra paN sadA jayavant chhe; pApasamUharUpI maLanI athavA kAdavanI panktithI rahit jenun svarUp chhe evI sahajaparamatattvamAn sansthit chetanA paN sadA jayavant chhe. 75.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrIpadmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) shuddhabhAv adhikAr nAmano trIjo shrutaskandh samApta thayo.
108 ]niyamasAr
Page 109 of 380
PDF/HTML Page 138 of 409
single page version
अथेदानीं व्यवहारचारित्राधिकार उच्यते ।
अहिंसाव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
कुलविकल्पो योनिविकल्पश्च जीवमार्गणास्थानविकल्पाश्च प्रागेव प्रतिपादिताः । अत्र पुनरुक्ति दोषभयान्न प्रतिपादिताः । तत्रैव तेषां भेदान् बुद्ध्वा तद्रक्षापरिणतिरेव
have vyavahArachAritra adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
anvayArtha — [जीवानाम्] jIvonAn [कुलयोनिजीवमार्गणास्थानादिषु] kuL, yoni, jIvasthAn, mArgaNAsthAn vagere [ज्ञात्वा] jANIne [तस्य] temanA [आरम्भनिवृत्तिपरिणामः] ArambhathI nivRuttirUp pariNAm te [प्रथमव्रतम्] pahelun vrat [भवति] chhe.
TIkA — A, ahinsAvratanA svarUpanun kathan chhe.
kuLabhed, yonibhed, jIvasthAnanA bhed ane mArgaNAsthAnanA bhed pahelAn ja (42mI gAthAnI TIkAmAn ja) pratipAdit karavAmAn AvyA chhe; ahIn punaruktidoShanA bhayathI pratipAdit karyA nathI. tyAn kahelA temanA bhedone jANIne temanI rakShArUp pariNati te ja
Page 110 of 380
PDF/HTML Page 139 of 409
single page version
भवत्यहिंसा । तेषां मृतिर्भवतु वा न वा, प्रयत्नपरिणाममन्तरेण सावद्यपरिहारो न भवति । अत एव प्रयत्नपरे हिंसापरिणतेरभावादहिंसाव्रतं भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
न सा तत्रारम्भोऽस्त्यणुरपि च यत्राश्रमविधौ ।
भवानेवात्याक्षीन्न च विकृतवेषोपधिरतः ।।’’
तथा हि — ahinsA chhe. temanun maraN thAo ke na thAo, *prayatnarUp pariNAm vinA sAvadyaparihAr (doShano tyAg) thato nathI. AthI ja, prayatnaparAyaNane hinsApariNatino abhAv hovAthI ahinsAvrat hoy chhe.
evI rIte (AchAryavar) shrI samantabhadrasvAmIe (bRuhatsvayambhUstotramAn shrI naminAth bhagavAnanI stuti karatAn 119mA shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jagatamAn vidit chhe ke jIvonI ahinsA param brahma chhe. je AshramanI vidhimAn lesh paN Arambh chhe tyAn ( – te AshramamAn arthAt sagranthapaNAmAn) te ahinsA hotI nathI. mATe tenI siddhine arthe, (he naminAth prabhu!) param karuNAvant evA ApashrIe banne granthane chhoDyA ( – dravya tem ja bhAv banne prakAranA parigrahane tajI nirgranthapaNun angIkRut karyun), vikRut vesh tathA parigrahamAn rat na thayA.’’
vaLI (56mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe) —
110 ]
*munine (munitvochit) shuddhapariNatinI sAthe vartato je (haTh vagarano) dehacheShTAdikasambandhI shubhopayog
te vyavahAr-prayatna chhe. [shuddhapariNati na hoy tyAn shubhopayog haTh sahit hoy chhe; te shubhopayog
to vyavahAr-prayatna paN kahevAto nathI.]
Page 111 of 380
PDF/HTML Page 140 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सकलभुवनजीवग्रामसौख्यप्रदो यः ।
विविधवधविदूरश्चारुशर्माब्धिपूरः ।।७६।।
सत्यव्रतस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अत्र मृषापरिणामः सत्यप्रतिपक्षः, स च रागेण वा द्वेषेण वा मोहेन वा जायते । सदा यः साधुः आसन्नभव्यजीवः तं परिणामं परित्यजति तस्य द्वितीयव्रतं भवति इति ।
[shlokArtha — ] trasaghAtanA pariNAmarUp andhakAranA nAshano je hetu chhe, sakaL lokanA jIvasamUhane je sukhaprad chhe, sthAvar ekendriy jIvonA vividh vadhathI je bahu dUr chhe ane sundar sukhasAgaranun je pUr chhe, te jinadharma jayavant varte chhe. 76.
anvayArtha — [रागेण वा] rAgathI, [द्वेषेण वा] dveShathI [मोहेन वा] athavA mohathI thatA [मृषाभाषापरिणामं] mRuShA bhAShAnA pariNAmane [यः साधुः] je sAdhu [प्रजहाति] chhoDe chhe, [तस्य एव] tene ja [सदा] sadA [द्वितीयव्रतं] bIjun vrat [भवति] chhe.
TIkA — A, satyavratanA svarUpanun kathan chhe.
ahIn (em kahyun chhe ke), satyano pratipakSha (arthAt satyathI viruddha pariNAm) te mRuShApariNAm chhe; te (asatya bolavAnA pariNAm) rAgathI, dveShathI athavA mohathI thAy chhe; je sAdhu — Asannabhavya jIv — te pariNAmane parityaje chhe (-samasta prakAre chhoDe chhe), tene bIjun vrat hoy chhe.