Page 72 of 380
PDF/HTML Page 101 of 409
single page version
शुद्धपुद्गलपरमाणुना गृहीतं नभःस्थलमेव प्रदेशः । एवंविधाः पुद्गलद्रव्यस्य प्रदेशाः संख्याता असंख्याता अनन्ताश्च । लोकाकाशधर्माधर्मैकजीवानामसंख्यातप्रदेशा भवन्ति । इतरस्यालोकाकाशस्यानन्ताः प्रदेशा भवन्ति । कालस्यैकप्रदेशो भवति, अतः कारणादस्य कायत्वं न भवति अपि तु द्रव्यत्वमस्त्येवेति ।
कृतं मया कंठविभूषणार्थम् ।
बुद्ध्वा पुनर्बोधति शुद्धमार्गम् ।।५२।।
shuddhapudgalaparamANu vaDe rokAyelun AkAshasthaL ja pradesh chhe (arthAt shuddha pudgalarUp paramANu AkAshanA jeTalA bhAgane roke teTalo bhAg te AkAshano pradesh chhe). pudgaladravyane ek jIvane asankhyAt pradesho chhe. bAkInun je alokAkAsh tene anant pradesho chhe. kALane ek pradesh chhe, te kAraNathI tene kAyapaNun nathI parantu dravyapaNun chhe ja.
[have A be gAthAonI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha] padArthorUpI (chha dravyorUpI) ratnonun AbharaN men mumukShunA kanThanI shobhA arthe banAvyun chhe; enA vaDe dhImAn puruSh vyavahAramArgane jANIne, shuddhamArgane paN jANe chhe. 52.
72 ]
*evA pradesho sankhyAt, asankhyAt ane anant hoy chhe. lokAkAshane, dharmane, adharmane tathA
*AkAshanA pradeshanI mAphak, koI paN dravyano ek paramANu vaDe vyapAvAyogya je ansh tene te
dravyano pradesh kahevAmAn Ave chhe. dravye pudgal ekapradeshI hovA chhatAn paryAye skandhapaNAnI
apekShAe pudgalane be pradeshothI mAnDIne anant pradesho paN sambhave chhe.
Page 73 of 380
PDF/HTML Page 102 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
अजीवद्रव्यव्याख्यानोपसंहारोयम् ।
तेषु मूलपदार्थेषु पुद्गलस्य मूर्तत्वम्, इतरेषाममूर्तत्वम् । जीवस्य चेतनत्वम्, इतरेषामचेतनत्वम् । स्वजातीयविजातीयबन्धापेक्षया जीवपुद्गलयोरशुद्धत्वम्, धर्मादीनां चतुर्णां विशेषगुणापेक्षया शुद्धत्वमेवेति ।
वदनसरसिजाते यस्य भव्योत्तमस्य ।
लसति निशितबुद्धेः किं पुनश्चित्रमेतत् ।।५३।।
anvayArtha[पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravya [मूर्तं] mUrta chhe, [शेषाणि] bAkInAn dravyo [मूर्तिविरहितानि] mUrtatva rahit [भवन्ति] chhe; [जीवः] jIv [चैतन्यभावः] chaitanyabhAvavALo chhe, [शेषाणि] bAkInAn dravyo [चैतन्यगुणवर्जितानि] chaitanyaguN rahit chhe.
TIkAA, ajIvadravya sambandhI kathanano upasanhAr chhe.
te (pUrvokta) mUL padArthomAn, pudgal mUrta chhe, bAkInA amUrta chhe; jIv chetan chhe, bAkInA achetan chhe; svajAtIy ane vijAtIy bandhanI apekShAthI jIv tathA pudgalane (bandh- avasthAmAn) ashuddhapaNun hoy chhe, dharmAdi chAr padArthone visheShaguNanI apekShAthI (sadA) shuddhapaNun ja chhe.
[have A ajIv adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha] e rIte lalit padonI pankti je bhavyottamanA vadanAravindamAn sadA shobhe chhe, te tIkShNa buddhivALA puruShanA hRudayakamaLamAn shIghra samayasAr (shuddha AtmA) prakAshe chhe. ane emAn shun Ashcharya chhe? 53.
10
Page 74 of 380
PDF/HTML Page 103 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ अजीवाधिकारो द्वितीयः श्रुतस्कन्धः ।।
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) ajIv adhikAr nAmano bIjo shrutaskandh samApta thayo.
74 ]niyamasAr
Page 75 of 380
PDF/HTML Page 104 of 409
single page version
अथेदानीं शुद्धभावाधिकार उच्यते ।
हेयोपादेयतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जीवादिसप्ततत्त्वजातं परद्रव्यत्वान्न ह्युपादेयम् । आत्मनः सहजवैराग्यप्रासाद-
have shuddhabhAv adhikAr kahevAmAn Ave chhe.
chhe bAhyatattva jIvAdi sarve hey, AtmA grAhya chhe, je karmathI utpanna guNaparyAyathI vyatirikta chhe. 38.
anvayArtha[जीवादिबहिस्तत्त्वं] jIvAdi bAhyatattva [हेयम्] hey chhe; [कर्मोपाधि- समुद्भवगुणपर्यायैः] karmopAdhijanit guNaparyAyothI [व्यतिरिक्त :] vyatirikta [आत्मा] AtmA [आत्मनः] AtmAne [उपादेयम्] upAdey chhe.
TIkAA, hey ane upAdey tattvanA svarUpanun kathan chhe.
jIvAdi sAt tattvono samUh paradravya hovAne lIdhe kharekhar upAdey nathI. sahaj
Page 76 of 380
PDF/HTML Page 105 of 409
single page version
शिखरशिखामणेः परद्रव्यपराङ्मुखस्य पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहस्य परमजिन- योगीश्वरस्य स्वद्रव्यनिशितमतेरुपादेयो ह्यात्मा । औदयिकादिचतुर्णां भावान्तराणामगोचरत्वाद् द्रव्यभावनोकर्मोपाधिसमुपजनितविभावगुणपर्यायरहितः, अनादिनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्ध- सहजपरमपारिणामिकभावस्वभावकारणपरमात्मा ह्यात्मा । अत्यासन्नभव्यजीवानामेवंभूतं निजपरमात्मानमन्तरेण न किंचिदुपादेयमस्तीति ।
सकलविलयदूरः प्रास्तदुर्वारमारः ।
सुखजलनिधिपूरः क्लेशवाराशिपारः ।।५४।।
vairAgyarUpI mahelanA shikharano je 1shikhAmaNi chhe, paradravyathI je parAngmukh chhe, pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jene parigrah chhe, je param jinayogIshvar chhe, svadravyamAn jenI tIkShNa buddhi chheevA AtmAne ‘AtmA’ kharekhar upAdey chhe. audayik Adi chAr 2bhAvAntarone agochar hovAthI je (kAraNaparamAtmA) dravyakarma, bhAvakarma, ane nokarmarUp upAdhithI janit vibhAvaguNaparyAyo vinAno chhe, tathA anAdi-anant amUrta atIndriyasvabhAvavALo shuddha-sahaj- param-pAriNAmikabhAv jeno svabhAv chheevo kAraNaparamAtmA te kharekhar ‘AtmA’ chhe. ati-Asanna bhavyajIvone evA nij paramAtmA sivAy (bIjun) kAI upAdey nathI.
[have 38mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe]
[shlokArtha] sarva tattvomAn je ek sAr chhe, je samasta nAsh pAmavAyogya bhAvothI dUr chhe, jeNe durvAr kAmane naShTa karyo chhe, je pAparUp vRukShane chhedanAr kuhADo chhe, je shuddha gnAnano avatAr chhe, je sukhasAgaranun pUr chhe ane je kleshodadhino kinAro chhe, te samayasAr (shuddha AtmA) jayavant varte chhe. 54.
76 ]
1. shikhAmaNi = Toch uparanun ratna; chUDAmaNi; kalagInun ratna.
2. bhAvAntaro = anya bhAvo. [audayik, aupashamik, kShAyopashamik ane kShAyike chAr bhAvo
paramapAriNAmikabhAvathI anya hovAne lIdhe temane bhAvAntaro kahyA chhe. paramapAriNAmikabhAv jeno
svabhAv chhe evo kAraNaparamAtmA A chAr bhAvAntarone agochar chhe.]
Page 77 of 380
PDF/HTML Page 106 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निर्विकल्पतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपस्य शुद्धजीवास्तिकायस्य न खलु विभावस्वभावस्थानानि । प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोहरागद्वेषाभावान्न च मानापमानहेतुभूतकर्मोदयस्थानानि । न खलु शुभपरिणतेरभावाच्छुभकर्म, शुभकर्माभावान्न संसारसुखं, संसारसुखस्याभावान्न हर्षस्थानानि । न चाशुभपरिणतेरभावादशुभकर्म, अशुभकर्माभावान्न दुःखं, दुःखाभावान्न चाहर्षस्थानानि चेति ।
anvayArtha[जीवस्य] jIvane [खलु] kharekhar [न स्वभावस्थानानि] svabhAvasthAno (vibhAvasvabhAvanAn sthAno) nathI, [न मानापमानभावस्थानानि वा] mAnApamAnabhAvanAn sthAno nathI, [न हर्षभावस्थानानि] harShabhAvanAn sthAno nathI [वा] ke [न अहर्षस्थानानि] aharShanAn sthAno nathI.
TIkAA, nirvikalpa tattvanA svarUpanun kathan chhe.
trikAL-nirupAdhi jenun svarUp chhe evA shuddha jIvAstikAyane kharekhar vibhAv- svabhAvasthAno (vibhAvarUp svabhAvanAn sthAno) nathI; (shuddha jIvAstikAyane) prashasta ke aprashasta samasta moh-rAg-dveShano abhAv hovAthI mAn-apamAnanA hetubhUt karmodayanAn sthAno nathI; (shuddha jIvAstikAyane) shubh pariNatino abhAv hovAthI shubh karma nathI, shubh karmano abhAv hovAthI sansArasukh nathI, sansArasukhano abhAv hovAthI harShasthAno nathI; vaLI (shuddha jIvAstikAyane) ashubh pariNatino abhAv hovAthI ashubh karma nathI, ashubh karmano abhAv hovAthI dukh nathI, dukhano abhAv hovAthI aharShasthAno nathI.
[have 39mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
Page 78 of 380
PDF/HTML Page 107 of 409
single page version
निर्भेदोदितशर्मनिर्मितवियद्बिम्बाकृतावात्मनि ।
बुद्धिं किं न करोषि वाञ्छसि सुखं त्वं संसृतेर्दुष्कृतेः ।।५५।।
अत्र प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबन्धोदयस्थाननिचयो जीवस्य न समस्तीत्युक्त म् ।
नित्यनिरुपरागस्वरूपस्य निरंजननिजपरमात्मतत्त्वस्य न खलु जघन्यमध्यमोत्कृष्टद्रव्य-
[shlokArtha] je prIti-aprIti rahit shAshvat pad chhe, je nisheShapaNe antarmukh ane nirbhedapaNe prakAshamAn evA sukhano banelo chhe, je nabhamanDaL samAn AkRutivALo (arthAt nirAkAr – arUpI) chhe, chaitanyAmRutanA pUrathI bharelun jenun svarUp chhe, je vichAravant DAhyA puruShone gochar chheevA AtmAmAn tun ruchi kem karato nathI ane duShkRutarUp sansAranA sukhane kem vAnchhe chhe? 55.
anvayArtha[जीवस्य] jIvane [न स्थितिबंधस्थानानि] sthitibandhasthAno nathI, [प्रकृतिस्थानानि] prakRitisthAno nathI, [प्रदेशस्थानानि वा] pradeshasthAno nathI, [न अनुभागस्थानानि] anubhAgasthAno nathI [वा] ke [न उदयस्थानानि] udayasthAno nathI.
TIkAahIn (A gAthAmAn) prakRitibandh, sthitibandh, anubhAgabandh ane pradeshabandhanAn sthAnono tathA udayanAn sthAnono samUh jIvane nathI em kahyun chhe.
sadA *niruparAg jenun svarUp chhe evA niranjan (nirdoSh) nij paramAtmatattvane
78 ]
*niruparAg = uparAg vinAnun. [uparAg = koI padArthamAn, anya upAdhinI samIpatAnA nimitte thato
upAdhine anurUp vikArI bhAv; aupAdhik bhAv; vikAr; malinatA.]
Page 79 of 380
PDF/HTML Page 108 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कर्मस्थितिबंधस्थानानि । ज्ञानावरणाद्यष्टविधकर्मणां तत्तद्योग्यपुद्गलद्रव्यस्वाकारः प्रकृतिबन्धः, तस्य स्थानानि न भवन्ति । अशुद्धान्तस्तत्त्वकर्मपुद्गलयोः परस्परप्रदेशानुप्रवेशः प्रदेशबन्धः, अस्य बंधस्य स्थानानि वा न भवन्ति । शुभाशुभकर्मणां निर्जरासमये सुखदुःखफल- प्रदानशक्ति युक्तो ह्यनुभागबन्धः, अस्य स्थानानां वा न चावकाशः । न च द्रव्यभावकर्मोदय- स्थानानामप्यवकाशोऽस्ति इति ।
तथा चोक्तं श्रीअमृतचन्द्रसूरिभिः —
स्फु टमुपरि तरन्तोऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठाम् ।
तथा हि — kharekhar dravyakarmanA jaghanya, madhyam ke utkRuShTa sthitibandhanAn sthAno nathI. gnAnAvaraNAdi aShTavidh karmomAnnA te te karmane yogya evo je pudgaladravyano sva-AkAr te prakRitibandh chhe; tenAn sthAno (niranjan nij paramAtmatattvane) nathI. ashuddha antatattvanA (-ashuddha AtmAnA) ane karmapudgalanA pradeshono paraspar pravesh te pradeshabandh chhe; A bandhanAn sthAno paN (niranjan nij paramAtmatattvane) nathI. shubhAshubh karmanI nirjarAnA samaye sukhadukharUp phaL devAnI shaktivALo te anubhAgabandh chhe; AnAn sthAnono paN avakAsh (niranjan nij paramAtmatattvane viShe) nathI. vaLI dravyakarma tathA bhAvakarmanA udayanAn sthAnono paN avakAsh (niranjan nij paramAtmatattvane viShe) nathI.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn 11mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] jagat moharahit thaIne sarva taraphathI prakAshamAn evA te samyak svabhAvane ja anubhavo ke jemAn A baddhaspRuShTatva Adi bhAvo utpanna thaIne spaShTapaNe upar taratA hovA chhatAn kharekhar sthiti pAmatA nathI.’’
vaLI (40mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe)
Page 80 of 380
PDF/HTML Page 109 of 409
single page version
मुक्त्वा फलानि निजरूपविलक्षणानि ।
प्राप्नोति मुक्ति मचिरादिति संशयः कः ।।५७।।
[shlokArtha] je nitya-shuddha chidAnandarUpI sampadAonI utkRuShTa khAN chhe ane je vipadAonun atyantapaNe apad chhe (arthAt jyAn vipadA bilakul nathI) evA A ja padane hun anubhavun chhun. 56.
[shlokArtha] (ashubh tem ja shubh) sarva karmarUpI viShavRukShothI utpanna thatAn, nijarUpathI vilakShaN evAn phaLone chhoDIne je jIv hamaNAn sahajachaitanyamay Atmatattvane bhogave chhe, te jIv alpa kALamAn muktine pAme chheemAn sho sanshay chhe? 57.
anvayArtha[न क्षायिकभावस्थानानि] jIvane kShAyikabhAvanAn sthAno nathI, [न क्षयोपशमस्वभावस्थानानि वा] kShayopashamasvabhAvanAn sthAno nathI, [औदयिकभावस्थानानि] audayikabhAvanAn sthAno nathI [वा] ke [न उपशमस्वभावस्थानानि] upashamasvabhAvanAn sthAno nathI.
80 ]
Page 81 of 380
PDF/HTML Page 110 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
चतुर्णां विभावस्वभावानां स्वरूपकथनद्वारेण पंचमभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
कर्मणां क्षये भवः क्षायिकभावः । कर्मणां क्षयोपशमे भवः क्षायोपशमिकभावः । कर्मणामुदये भवः औदयिकभावः । कर्मणामुपशमे भवः औपशमिक भावः । सकल- कर्मोपाधिविनिर्मुक्त : परिणामे भवः पारिणामिकभावः । एषु पंचसु तावदौपशमिकभावो द्विविधः, क्षायिकभावश्च नवविधः, क्षायोपशमिकभावोऽष्टादशभेदः, औदयिकभाव एक- विंशतिभेदः, पारिणामिकभावस्त्रिभेदः । अथौपशमिकभावस्य उपशमसम्यक्त्वम् उपशम- चारित्रम् च । क्षायिकभावस्य क्षायिकसम्यक्त्वं, यथाख्यातचारित्रं, केवलज्ञानं केवलदर्शनं च, अन्तरायकर्मक्षयसमुपजनितदानलाभभोगोपभोगवीर्याणि चेति । क्षायोपशमिकभावस्य मतिश्रुतावधिमनःपर्ययज्ञानानि चत्वारि, कुमतिकुश्रुतविभंगभेदादज्ञानानि त्रीणि,
TIkAchAr vibhAvasvabhAvonA svarUpakathan dvArA panchamabhAvanA svarUpanun A kathan chhe.
*karmonA kShaye je bhAv hoy te kShAyikabhAv chhe. karmonA kShayopashame je bhAv hoy te kShAyopashamikabhAv chhe. karmonA udaye je bhAv hoy te audayikabhAv chhe. karmonA upashame je bhAv hoy te aupashamikabhAv chhe. sakaL karmopAdhithI vimukta evo, pariNAme je bhAv hoy te pAriNAmikabhAv chhe.
A pAnch bhAvomAn, aupashamikabhAvanA be bhed chhe, kShAyikabhAvanA nav bhed chhe, kShAyopashamikabhAvanA aDhAr bhed chhe, audayikabhAvanA ekavIsh bhed chhe, pAriNAmikabhAvanA traN bhed chhe.
have, aupashamikabhAvanA be bhed A pramANe chhe upashamasamyaktva ane upashamachAritra.
kShAyikabhAvanA nav bhed A pramANe chhe kShAyikasamyaktva, yathAkhyAtachAritra, kevaLagnAn ne kevaLadarshan, tathA antarAyakarmanA kShayajanit dAn, lAbh, bhog, upabhog ne vIrya.
kShAyopashamikabhAvanA aDhAr bhed A pramANe chhe matignAn, shrutagnAn, avadhignAn ne manaparyayagnAn em gnAn chAr; kumatignAn, kushrutagnAn ne vibhangagnAn
*karmonA kShaye = karmonA kShayamAn; karmonA kShayanA sadbhAvamAn. [vyavahAre karmonA kShayanI apekShA jIvanA
je bhAvamAn Ave te kShAyikabhAv chhe.]
11
Page 82 of 380
PDF/HTML Page 111 of 409
single page version
चक्षुरचक्षुरवधिदर्शनभेदाद्दर्शनानि त्रीणि, कालकरणोपदेशोपशमप्रायोग्यताभेदाल्लब्धयः पञ्च, वेदकसम्यक्त्वं, वेदकचारित्रं, संयमासंयमपरिणतिश्चेति । औदयिकभावस्य नारकतिर्यङ्- मनुष्यदेवभेदाद् गतयश्चतस्रः, क्रोधमानमायालोभभेदात् कषायाश्चत्वारः, स्त्रीपुं- नपुंसकभेदाल्लिङ्गानि त्रीणि, सामान्यसंग्रहनयापेक्षया मिथ्यादर्शनमेकम्, अज्ञानं चैकम्, असंयमता चैका, असिद्धत्वं चैकम्, शुक्लपद्मपीतकापोतनीलकृष्णभेदाल्लेश्याः षट् च भवन्ति । पारिणामिकस्य जीवत्वपारिणामिकः, भव्यत्वपारिणामिकः, अभव्यत्वपारिणामिकः इति त्रिभेदाः । अथायं जीवत्वपारिणामिकभावो भव्याभव्यानां सद्रशः, भव्यत्व- पारिणामिकभावो भव्यानामेव भवति, अभव्यत्वपारिणामिकभावोऽभव्यानामेव भवति । इति पंचभावप्रपंचः ।
पंचानां भावानां मध्ये क्षायिकभावः कार्यसमयसारस्वरूपः स त्रैलोक्यप्रक्षोभ-
हेतुभूततीर्थकरत्वोपार्जितसकलविमलकेवलावबोधसनाथतीर्थनाथस्य भगवतः सिद्धस्य वा
evA bhedane lIdhe agnAn traN; chakShudarshan, achakShudarshan ne avadhidarshan evA bhedane lIdhe darshan traN; kALalabdhi, karaNalabdhi, upadeshalabdhi, upashamalabdhi ne prAyogyatAlabdhi evA bhedane lIdhe labdhi pAnch; vedakasamyaktva; vedakachAritra; ane sanyamAsanyamapariNati.
audayikabhAvanA ekavIsh bhed A pramANe chhe nArakagati, tiryanchagati, manuShyagati ne devagati evA bhedane lIdhe gati chAr; krodhakaShAy, mAnakaShAy, mAyAkaShAy ne lobhakaShAy evA bhedane lIdhe kaShAy chAr; strIling, punling ane napunsakaling evA bhedane lIdhe ling traN; sAmAnyasangrahanayanI apekShAe mithyAdarshan ek, agnAn ek ne asanyamatA ek; asiddhatva ek; shuklaleshyA, padmaleshyA, pItaleshyA, kApotaleshyA, nIlaleshyA ne kRiShNaleshyA evA bhedane lIdhe leshyA chha.
pAriNAmikabhAvanA traN bhed A pramANe chhe jIvatvapAriNAmik, bhavyatva- pAriNAmik ane abhavyatvapAriNAmik. A jIvatvapAriNAmikabhAv bhavyone tem ja abhavyone samAn hoy chhe; bhavyatvapAriNAmikabhAv bhavyone ja hoy chhe; abhavyatva- pAriNAmikabhAv abhavyone ja hoy chhe.
A rIte pAnch bhAvonun kathan karyun. pAnch bhAvo madhye kShAyikabhAv kAryasamayasArasvarUp chhe; te (kShAyikabhAv) trilokamAn
82 ]
Page 83 of 380
PDF/HTML Page 112 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
भवति । औदयिकौपशमिकक्षायोपशमिकभावाः संसारिणामेव भवन्ति, न मुक्तानाम् । पूर्वोक्त भावचतुष्टयमावरणसंयुक्त त्वात् न मुक्ति कारणम् । त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपनिरंजन- निजपरमपंचमभावभावनया पंचमगतिं मुमुक्षवो यान्ति यास्यन्ति गताश्चेति ।
त्यजतु परमतत्त्वाभ्यासनिष्णातचित्तः ।
भजतु भवविमुक्त्यै कोऽत्र दोषो मुनीशः ।।५9।।
tIrthanAthane (tem ja upalakShaNathI sAmAnya kevaLIne) athavA siddhabhagavAnane hoy chhe. audayik, aupashamik ane kShAyopashamik bhAvo sansArIone ja hoy chhe, mukta jIvone nahi.
pUrvokta chAr bhAvo AvaraNasanyukta hovAthI muktinun kAraN nathI. trikALanirupAdhi jenun svarUp chhe evA niranjan nij param panchamabhAvanI (pAriNAmikabhAvanI) bhAvanAthI panchamagatie mumukShuo (vartamAn kALe) jAy chhe, (bhaviShya kALe) jashe ane (bhUt kALe) jatA.
[have 41mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shloko kahe chhe] [shlokArtha] (gnAn, darshan, chAritra, tap ane vIryarUp) pAnch AchArothI yukta ane kAI paN parigrahaprapanchathI sarvathA rahit evA vidvAno pUjanIy panchamagatine prApta karavA mATe panchamabhAvane smare chhe. 58.
[shlokArtha] saghaLuy sukRut (shubh karma) bhogIonA bhoganun mUL chhe; param
*prakShobhanA hetubhUt tIrthankarapaNA vaDe prApta thatA sakaL-vimaL kevaLagnAnathI yukta
*prakShobh = khaLabhaLAT [tIrthankaranA janmakalyANakAdi prasange traN lokamAn Anandamay khaLabhaLAT thAy
chhe.]
Page 84 of 380
PDF/HTML Page 113 of 409
single page version
इह हि शुद्धनिश्चयनयेन शुद्धजीवस्य समस्तसंसारविकारसमुदयो न समस्ती- त्युक्त म् ।
द्रव्यभावकर्मस्वीकाराभावाच्चतसृणां नारकतिर्यङ्मनुष्यदेवत्वलक्षणानां गतीनां
परिभ्रमणं न भवति । नित्यशुद्धचिदानन्दरूपस्य कारणपरमात्मस्वरूपस्य द्रव्यभाव-
कर्मग्रहणयोग्यविभावपरिणतेरभावान्न जातिजरामरणरोगशोकाश्च । चतुर्गतिजीवानां कुल-
tattvanA abhyAsamAn niShNAt chittavALA munIshvar bhavathI vimukta thavA arthe te saghaLAy shubh karmane chhoDo ane *sAratattvasvarUp evA ubhay samayasArane bhajo. emAn sho doSh chhe? 59.
anvayArtha[जीवस्य] jIvane [चतुर्गतिभवसंभ्रमणं] chAr gatinA bhavomAn paribhramaN [जातिजरामरणरोगशोकाः] janma, jarA, maraN, rog, shok, [कुलयोनिजीवमार्गणस्थानानि च] kuL, yoni, jIvasthAno ane mArgaNAsthAno [नो सन्ति] nathI.
TIkAshuddha nishchayanaye shuddha jIvane samasta sansAravikArano samudAy nathI em ahIn (A gAthAmAn) kahyun chhe.
dravyakarma tathA bhAvakarmano svIkAr nahi hovAthI jIvane nArakatva, tiryanchatva, manuShyatva ane devatvasvarUp chAr gationun paribhramaN nathI.
nityashuddha chidAnandarUp kAraNaparamAtmasvarUp jIvane dravyakarma tathA bhAvakarmanA grahaNane yogya vibhAvapariNatino abhAv hovAthI janma, jarA, maraN, rog ane shok nathI.
84 ]
Page 85 of 380
PDF/HTML Page 114 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
योनिविकल्प इह नास्ति इत्युच्यते । तद्यथा — पृथ्वीकायिकजीवानां द्वाविंशति- लक्षकोटिकुलानि, अप्कायिकजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, तेजस्कायिकजीवानां त्रिलक्ष- कोटिकुलानि, वायुकायिकजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, वनस्पतिकायिकजीवानाम् अष्टोत्तरविंशतिलक्षकोटिकुलानि, द्वीन्द्रियजीवानां सप्तलक्षकोटिकुलानि, त्रीन्द्रियजीवानाम् अष्टलक्षकोटिकुलानि, चतुरिन्द्रियजीवानां नवलक्षकोटिकुलानि, पंचेन्द्रियेषु जलचराणां सार्धद्वादशलक्षकोटिकुलानि, आकाशचरजीवानां द्वादशलक्षकोटिकुलानि, चतुष्पदजीवानां दशलक्षकोटिकुलानि, सरीसृपानां नवलक्षकोटिकुलानि, नारकाणां पंचविंशतिलक्ष- कोटिकुलानि, मनुष्याणां द्वादशलक्षकोटिकुलानि, देवानां षड्विंशतिलक्षकोटिकुलानि
सर्वाणि सार्धसप्तनवत्यग्रशतकोटिलक्षाणि १9७५००००००००००० ।
पृथ्वीकायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, अप्कायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, तेजस्कायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, वायुकायिकजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, नित्यनिगोदिजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि, चतुर्गतिनिगोदिजीवानां सप्तलक्षयोनिमुखानि,
chaturgati (chAr gatinA) jIvonAn kuL tathA yoninA bhed jIvamAn nathI em (have) kahevAmAn Ave chhe. te A pramANe
pRithvIkAyik jIvonAn bAvIsh lAkh karoD kuL chhe apkAyik jIvonAn sAt lAkh karoD kuL chhe tejakAyik jIvonAn traN lAkh karoD kuL chhe vAyukAyik jIvonAn sAt lAkh karoD kuL chhe; vanaspatikAyik jIvonAn aThyAvIsh lAkh karoD kuL chhe; dvIndriy jIvonAn sAt lAkh karoD kuL chhe; trIndriy jIvonAn ATh lAkh karoD kuL chhe; chaturindriy jIvonAn nav lAkh karoD kuL chhe; panchendriy jIvone viShe jaLachar jIvonAn sADA bAr lAkh karoD kuL chhe; khechar jIvonAn bAr lAkh karoD kuL chhe; chAr pagavALA jIvonAn dash lAkh karoD kuL chhe; sarpAdik peTe chAlanArA jIvonAn nav lAkh karoD kuL chhe; nArakonAn pachIsh lAkh karoD kuL chhe; manuShyonAn bAr lAkh karoD kuL chhe ane devonAn chhavvIsh lAkh karoD kuL chhe. badhAn thaIne ek so sADI sattANun lAkh karoD (197500000000000) kuL chhe.
pRithvIkAyik jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; apkAyik jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; tejakAyik jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; vAyukAyik jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; nitya nigodI jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; chaturgati (chAr
Page 86 of 380
PDF/HTML Page 115 of 409
single page version
वनस्पतिकायिकजीवानां दशलक्षयोनिमुखानि, द्वीन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, त्रीन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, चतुरिन्द्रियजीवानां द्विलक्षयोनिमुखानि, देवानां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, नारकाणां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, तिर्यग्जीवानां चतुर्लक्षयोनिमुखानि, मनुष्याणां चतुर्दशलक्षयोनिमुखानि
स्थूलसूक्ष्मैकेन्द्रियसंज्ञ्यसंज्ञिपंचेन्द्रियद्वीन्द्रियत्रींद्रियचतुरिन्द्रियपर्याप्तापर्याप्तकभेदसनाथ- चतुर्दशजीवस्थानानि । गतीन्द्रियकाययोगवेदकषायज्ञानसंयमदर्शनलेश्याभव्यसम्यक्त्वसंज्ञ्या- हारविकल्पलक्षणानि मार्गणास्थानानि । एतानि सर्वाणि च तस्य भगवतः परमात्मनः शुद्धनिश्चयनयबलेन न सन्तीति भगवतां सूत्रकृतामभिप्रायः ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः — gatimAn paribhramaN karanArA arthAt itar) nigodI jIvonAn sAt lAkh yonimukh chhe; vanaspatikAyik jIvonAn dash lAkh yonimukh chhe; dvIndriy jIvonAn be lAkh yonimukh chhe; trIndriy jIvonAn be lAkh yonimukh chhe; chaturindriy jIvonAn be lAkh yonimukh chhe; devonAn chAr lAkh yonimukh chhe; nArakonAn chAr lAkh yonimukh chhe; tiryanch jIvonAn chAr lAkh yonimukh chhe; manuShyonAn chaud lAkh yonimukh chhe. (badhAn thaIne 8400000 yonimukh chhe.)
sUkShma ekendriy paryApta ne aparyApta, sthUl ekendriy paryApta ne aparyApta, dvIndriy paryApta ne aparyApta, trIndriy paryApta ne aparyApta, chaturindriy paryApta ne aparyApta, asangnI panchendriy paryApta ne aparyApta, sangnI panchendriy paryApta ne aparyAptaevA bhedovALAn chaud jIvasthAno chhe.
gati, indriy, kAy, yog, ved, kaShAy, gnAn, sanyam, darshan, leshyA, bhavyatva, samyaktva, sangnitva ane AhArevA bhedasvarUp (chaud) mArgaNAsthAno chhe.
A badhAn, te bhagavAn paramAtmAne shuddhanishchayanayanA baLe (shuddhanishchayanaye) nathI em bhagavAn sUtrakartAno (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevano) abhiprAy chhe.
evI rIte (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrie (shrI samayasAranI AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn 35-36mA be shloko dvArA) kahyun chhe ke
86 ]
Page 87 of 380
PDF/HTML Page 116 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
स्फु टतरमवगाह्य स्वं च चिच्छक्ति मात्रम् ।
तथा हि —
व्रजति न च विकल्पं संसृतेर्घोररूपम् ।
परपरिणतिदूरं याति चिन्मात्रमेषः ।।६०।।
‘‘[shlokArtha] chitshaktithI rahit anya sakaL bhAvone mULathI chhoDIne ane chitshaktimAtra evA nij AtmAnun ati sphuTapaNe avagAhan karIne, AtmA samasta vishvanA upar sundar rIte pravartatA evA A kevaL (ek) avinAshI AtmAne AtmAmAn sAkShAt anubhavo.’’
‘‘[shlokArtha] chaitanyashaktithI vyApta jeno sarvasva-sAr chhe evo A jIv eTalo ja mAtra chhe; A chitshaktithI shUnya je A bhAvo chhe te badhAy paudgalik chhe.’’
vaLI (42mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj be shlok kahe chhe)
[shlokArtha] satatapaNe akhanD gnAnanI sadbhAvanAvALo AtmA (arthAt ‘hun akhanD gnAn chhun’ evI sAchI bhAvanA jene nirantar varte chhe te AtmA) sansAranA ghor vikalpane pAmato nathI, parantu nirvikalpa samAdhine prApta karato thako parapariNatithI dUr, anupam, 1anagh chinmAtrane (chaitanyamAtra AtmAne) pAme chhe. 60.
Page 88 of 380
PDF/HTML Page 117 of 409
single page version
भक्ति प्रह्वामरेन्द्रप्रकटमुकुटसद्रत्नमालार्चितांघ्रेः ।
एते संतो भवाब्धेरपरतटममी यांति सच्छीलपोताः ।।६१।।
इह हि शुद्धात्मनः समस्तविभावाभावत्वमुक्त म् ।
[shlokArtha] bhaktithI namelA devendro mugaTanI sundar ratnamALA vaDe jemanAn charaNone pragaT rIte pUje chhe evA mahAvIr tIrthAdhinAth dvArA A santo janma-jarA- mRutyuno nAshak ane duShTa maLasamUharUpI andhakArano dhvans karavAmAn chatur evo A prakArano (pUrvokta) upadesh samajIne, satshIlarUpI naukA vaDe bhavAbdhinA sAmA kinAre pahonchI jAy chhe. 61.
anvayArtha[आत्मा] AtmA [निर्दण्डः] 1nirdanD, [निर्द्वन्द्वः] nirdvandva, [निर्ममः] nirmam, [निःकलः] nisharIr, [निरालंबः] nirAlamb, [नीरागः] nIrAg, [निर्दोषः] nirdoSh, [निर्मूढः] nirmUDh ane [निर्भयः] nirbhay chhe.
TIkAahIn (A gAthAmAn) kharekhar shuddha AtmAne samasta vibhAvano abhAv chhe em kahyun chhe.
88 ]
1. nirdanD = danD rahit. (je manavachanakAyAshrit pravartanathI AtmA danDAy chhe te pravartanane danD kahevAmAn Ave chhe.)
Page 89 of 380
PDF/HTML Page 118 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
मनोदण्डो वचनदण्डः कायदण्डश्चेत्येतेषां योग्यद्रव्यभावकर्मणामभावान्निर्दण्डः । निश्चयेन परमपदार्थव्यतिरिक्त समस्तपदार्थसार्थाभावान्निर्द्वन्द्वः । प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तमोह- रागद्वेषाभावान्निर्ममः । निश्चयेनौदारिकवैक्रियिकाहारकतैजसकार्मणाभिधानपंचशरीरप्रपंचा- भावान्निःकलः । निश्चयेन परमात्मनः परद्रव्यनिरवलम्बत्वान्निरालम्बः । मिथ्यात्ववेद- रागद्वेषहास्यरत्यरतिशोकभयजुगुप्साक्रोधमानमायालोभाभिधानाभ्यन्तरचतुर्दशपरिग्रहाभावान्- नीरागः । निश्चयेन निखिलदुरितमलकलंकपंकनिर्न्निक्त समर्थसहजपरमवीतरागसुखसमुद्रमध्य- निर्मग्नस्फु टितसहजावस्थात्मसहजज्ञानगात्रपवित्रत्वान्निर्दोषः । सहजनिश्चयनयबलेन सहज- ज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजपरमवीतरागसुखाद्यनेकपरमधर्माधारनिजपरमतत्त्वपरिच्छेदन- समर्थत्वान्निर्मूढः, अथवा साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारनयबलेन त्रिकाल- त्रिलोकवर्तिस्थावरजंगमात्मकनिखिलद्रव्यगुणपर्यायैकसमयपरिच्छित्तिसमर्थसकलविमलकेवल-
manadanD, vachanadanD ane kAyadanDane yogya dravyakarmo tathA bhAvakarmono abhAv hovAthI AtmA nirdanD chhe. nishchayathI param padArtha sivAyanA samasta padArthasamUhano (AtmAmAn) abhAv hovAthI AtmA nirdvandva (dvait rahit) chhe. prashasta-aprashasta samasta moh-rAg-dveShano abhAv hovAthI AtmA nirmam (mamatA rahit) chhe. nishchayathI audArik, vaikriyik, AhArak, taijas ane kArmaN nAmanAn pAnch sharIronA samUhano abhAv hovAthI AtmA nisharIr chhe. nishchayathI paramAtmAne paradravyanun avalamban nahi hovAthI AtmA nirAlamb chhe. mithyAtva, ved, rAg, dveSh, hAsya, rati, arati, shok, bhay, jugupsA, krodh, mAn, mAyA ane lobh nAmanAn chaud abhyantar parigrahono abhAv hovAthI AtmA nIrAg chhe. nishchayathI samasta pApamaLakalankarUpI kAdavane dhoI nAkhavAmAn samartha, sahaj-paramavItarAg-sukhasamudramAn magna (DUbelI, lIn) pragaT sahajAvasthAsvarUp je sahajagnAnasharIr tenA vaDe pavitra hovAne lIdhe AtmA nirdoSh chhe. sahaj nishchayanayathI sahaj gnAn, sahaj darshan, sahaj chAritra, sahaj paramavItarAg sukh vagere anek param dharmonA AdhArabhUt nij paramatattvane jANavAmAn samartha hovAthI AtmA nirmUDh (mUDhatA rahit) chhe; athavA, sAdi-anant amUrta atIndriyasvabhAvavALA shuddhasadbhUt vyavahAranayathI traN kALanA ane traN lokanA sthAvar-jangamasvarUp samasta dravya-guN-paryAyone ek samaye jANavAmAn samartha sakaL-vimaL (sarvathA nirmaL) kevaLagnAnarUpe avasthit thavAthI AtmA nirmUDh chhe. samasta pAparUpI shUravIr shatruonI senA jemAn praveshI shakatI nathI
12
Page 90 of 380
PDF/HTML Page 119 of 409
single page version
ज्ञानावस्थत्वान्निर्मूढश्च । निखिलदुरितवीरवैरिवाहिनीदुःप्रवेशनिजशुद्धान्तस्तत्त्वमहादुर्गनिलय- त्वान्निर्भयः । अयमात्मा ह्युपादेयः इति ।
तथा चोक्त ममृताशीतौ —
रहितमहितहीनं शाश्वतं मुक्त संख्यम् ।
क्षितिपवनसखाणुस्थूलदिक्चक्रवालम् ।।’’
तथा हि —
परपरिणतिदूरः प्रास्तरागाब्धिपूरः ।
सपदि समयसारः पातु मामस्तमारः ।।६२।।
evA nij shuddha antatattvarUp mahA durgamAn (killAmAn) vasato hovAthI AtmA nirbhay chhe. Avo A AtmA kharekhar upAdey chhe.
evI rIte (shrI yogIndradevakRut) amRutAshItimAn (57mA shlok dvArA) kahyun chhe ke
‘‘[shlokArtha] Atmatattva svarasamUh, visarga ne vyanjanAdi akSharo rahit tathA sankhyA rahit chhe (arthAt akShar ane ankano AtmatattvamAn pravesh nathI), ahit vinAnun chhe, shAshvat chhe, andhakAr tem ja sparsha, ras, gandh ane rUp vinAnun chhe, pRithvI, pANI, agni ane vAyunA aNuo rahit chhe tathA sthUl dikchakra (dishAonA samUh) rahit chhe.’’
vaLI (43mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj sAt shlok kahe chhe)
[shlokArtha] je (samayasAr) duShTa pAponA vanane chhedavAno kuhADo chhe, je duShTa karmonA pArane pahonchyo chhe (arthAt jeNe karmono ant ANyo chhe), je parapariNatithI dUr
90 ]
Page 91 of 380
PDF/HTML Page 120 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
प्रभमुनिहृदयाब्जे संस्थितं निर्विकारम् ।
भवभवसुखदुःखान्मुक्त मुक्तं बुधैर्यत् ।।६३।।
सहजगुणमणीनामाकरं तत्त्वसारम् ।
भजतु भवविमुक्त्यै भव्यताप्रेरितो यः ।।६४।।
पदमिदं भवहेतुविनाशनम् ।
स्तव किमध्रुववस्तुनि चिन्तया ।।६५।।
chhe, jeNe rAgarUpI samudranA pUrane naShTa karyun chhe, jeNe vividh vikArone haNI nAkhyA chhe, je sAchA sukhasAgaranun nIr chhe ane jeNe kAmane asta karyo chhe, te samayasAr mArun shIghra rakShaN karo. 62.
[shlokArtha] je tattvaniShNAt (vastusvarUpamAn nipuN) padmaprabhamuninA hRudayakamaLamAn susthit chhe, je nirvikAr chhe, jeNe vividh vikalpone haNI nAkhyA chhe, ane jene budhapuruShoe kalpanAmAtra-ramya evAn bhavabhavanAn sukhothI tem ja dukhothI mukta (rahit) kahyun chhe, te paramatattva jayavant chhe. 63.
[shlokArtha] je AtmA bhavyatA vaDe prerit hoy, te AtmA bhavathI vimukta thavA arthe nirantar A AtmAne bhajoke je (AtmA) anupam gnAnane AdhIn chhe, je sahajaguNamaNinI khAN chhe, je (sarva) tattvomAn sAr chhe ane je nij pariNatinA sukhasAgaramAn magna thAy chhe. 64.
[shlokArtha] nij AtmAmAn lIn buddhivALA tathA bhavathI ne bhogathI parAngmukh