Page -8 of 380
PDF/HTML Page 21 of 409
single page version
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈ ❈
andaramān tem ja bahāramān rajathī (potānun) atyant aspr̥uṣhṭapaṇun vyakta karatā hatā
( – andaramān teo rāgādik maḷathī aspr̥uṣhṭa hatā ane bahāramān dhūḷathī aspr̥uṣhṭa
to munijano sāchā mārgane kem jāṇat?
karun chhun.
sīmandhar bhagavānanān samavasaraṇamān gayā hatā ane tyān teoshrī āṭh divas rahyā
hatā e viṣhe aṇumātra shaṅkā nathī. e vāt em ja chhe; kalpanā karasho nahi, nā
kahesho nahi; māno topaṇ em ja chhe, na māno topaṇ em ja chhe. yathātathya vāt
chhe, akṣharashaḥ satya chhe, pramāṇasiddha chhe.
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -7 of 380
PDF/HTML Page 22 of 409
single page version
enī kundakund gūnthe māḷ re,
jemān sār-samay shiratāj re,
gūnthyun pravachanasār re,
gūnthyo samayano sār re,
jinajīno omkāranād re,
vandun e omkāranād re,
mārā dhyāne hajo jinavāṇ re,
vājo mane dinarāt re,
Page -6 of 380
PDF/HTML Page 23 of 409
single page version
adhyātmamān hammeshān nishchayanay ja mukhya chhe; tenā ja āshraye dharma thāy chhe. shāstromān jyān vikārī paryāyonun vyavahāranayathī kathan karavāmān āve tyān paṇ nishchayanayane ja mukhya ane vyavahāranayane gauṇ karavāno āshay chhe — em samajavun; kāraṇ ke puruṣhārtha vaḍe potāmān shuddhaparyāy pragaṭ karavā arthāt vikārī paryāy ṭāḷavā māṭe hammeshān nishchayanay ja ādaraṇīy chhe; te vakhate banne nayonun gnān hoy chhe paṇ dharma pragaṭāvavā māṭe banne nayo kadī ādaraṇīy nathī. vyavahāranayanā āshraye kadī dharma anshe paṇ thato nathī, parantu tenā āshraye to rāg - dveṣhanā vikalpo ja ūṭhe chhe.
chhaye dravyo, temanā guṇo ane temanā paryāyonā svarūpanun gnān karāvavā māṭe koī vakhate nishchayanayanī mukhyatā ane vyavahāranayanī gauṇatā rākhīne kathan karavāmān āve, ane koī vakhate vyavahāranayane mukhya karīne tathā nishchayanayane gauṇ rākhīne kathan karavāmān āve; pote vichār kare temān paṇ koī vakhate nishchayanayanī mukhyatā ane koī vakhate vyavahāranayanī mukhyatā karavāmān āve; adhyātmashāstramān paṇ jīvano vikārī paryāy jīv svayam kare chhe tethī thāy chhe ane te jīvano ananya pariṇām chhe — em vyavahāranaye kahevāmān – samajāvavāmān āve; paṇ te darek vakhate nishchayanay ek ja mukhya ane ādaraṇīy chhe em gnānīonun kathan chhe. shuddhatā pragaṭ karavā māṭe koī vakhate nishchayanay ādaraṇīy chhe ane koī vakhate vyavahāranay ādaraṇīy chhe — em mānavun te bhūl chhe. traṇe kāḷe ekalā nishchayanayanā āshraye ja dharma pragaṭe chhe em samajavun.
sādhak jīvo sharūātathī ant sudhī nishchayanī ja mukhyatā rākhīne vyavahārane gauṇ ja karatā jāy chhe, tethī sādhakadashāmān nishchayanī mukhyatānā jore sādhakane shuddhatānī vr̥uddhi ja thatī jāy chhe ane ashuddhatā ṭaḷatī ja jāy chhe. e rīte nishchayanī mukhyatānā jore pūrṇa kevaḷagnān thatān tyān mukhya - gauṇapaṇun hotun nathī ane nay paṇ hotā nathī.
Page -5 of 380
PDF/HTML Page 24 of 409
single page version
asādhāraṇ maṅgal ane bhagavān granthakartānī
mokṣhamārga ane tenā pha lanā svarūp
svabhāvaratnatrayanun svarūp
ratnatrayanā bhedakāraṇ tathā lakṣhaṇ viṣhe kathan
vyavahār samyaktvanun svarūp
aḍhār doṣhanun svarūp
tīrthaṅkar paramadevanun svarūp
paramāgamanun svarūp
chha dravyonnā pr̥uthak pr̥uthak nām
upayoganun lakṣhaṇ
gnānanā bhed
darshanopayoganun svarūp
ashuddha darshananī tathā shuddha ne ashuddha
svabhāvaparyāyo ane vibhāvaparyāyo
chāragatināun svarūpanirūpaṇ
kartr̥utva-bhoktr̥utvanān prakāranun kathan
banne nayonun saph lapaṇun
e viṣhe kathan
pudgaladravyanā bhedonun kathan
vibhāvapudgalanun svarūp
Page -4 of 380
PDF/HTML Page 25 of 409
single page version
shuddha jīvane samasta sansāravikār nahīn
shuddha ātmāne samasta vibhāvono abhāv
shuddha jīvanun svarūp
kāraṇaparamātmāne samasta paudgalik vikār
sansārī ane rmunt jīvomān antar na
kāryasamayasār ane kāraṇasamayasāramān antar
nishchay ane vyavahāranayakī upadeyatānun
hey-upadey athavā tyāg-grahaṇanun svarūp
ahinsāvratanun svarūp
satyavratanun svarūp
achauryavratanun svarūp
brahmacharyavratanun svarūp
prigrah-prityāgavratanun svarūp
irryāsamitinun svarūp
bhāṣhāsamitinun svarūp
eeṣhaṇāsamitinun svarūp
ādānanikṣhepaṇasamitinun svarūp
pratiṣhṭhāpanasamitinun svarūp
vyavahār manoguptinun svarūp
vachanaguptinun svarūp
kāyaguptinun svarūp
Page -3 of 380
PDF/HTML Page 26 of 409
single page version
samyagdarshanagnānachāritranun sampūrṇa svīkār karavāthī
mumukṣhune nishchayapratikra maṇ thāy chhe,
e viṣhe kathan
nishchay uttamārthapratikra maṇanun svarūp
dhyān ek upādey chhe
vyavahār pratikra maṇanun saph paṇun kyāre kahevāy
nishchayanayanā pratyākhyānanun svarūp
anantachatuṣhṭayātmak nij ātmānā
param bhāvanānī sanmukh evā gnānīne
bandharahit ātmāne bhāvavā viṣhe shikhāmaṇ 98 sakaḷ vibhāvanā sanyāsanī vidhi
sarvatra ātmā upādey chhe
sansārāvasthāmān ane muktimān jīv
ekatvabhāvanārūpe priṇamelā samyaggnānīnun
kathan
ātmagat doṣhothī mukat thavānā upāyanun
param tapodhananī bhāvashuddhinun kathan
nishchayapratyākhyānanā yogya jīvanun svarūp
nishchayapratyākhyān adhikārano upasanhār
nishchay-ālochanānun svarūp
Page -2 of 380
PDF/HTML Page 27 of 409
single page version
sukr̥u ta-dr̥uṣhkr̥u tarūp karmanā sanyāsanī vidhi
nav kaṣhāyanā vijay vaḍe prāpta thatā
e viṣhe kathan
param samādhi adhikāranun upasanhār
ratnatrayanun svarūp
vyavahāranayapradhān siddhabhaktinun svarūp
nijā paramātmākī bhaktinun svarūp
nishchay yogabhaktinun svarūp
viprīt abhinivesh rahit ātmabhāv te
bhakti adhikāranun upasanhār
nirantar svavashane nishchay-āvashyak hovā
avash param jinayogīshvarane param āvashyak-
anyavashanun svarūp
nishchayanayathī svarūpanun kathan
ke valagnānanun svarūp
Page -1 of 380
PDF/HTML Page 28 of 409
single page version
ke valagnānanā abhāve sarvagnapaṇun hotun nathī
vyavahāranayanī pragaṭatāthī kathan
‘‘jīv gnānasvarūp chhe’’ em vitarkapūrvak
guṇ-guṇīmān bhedano abhāv hovā viṣhe
sarvagna vītarāgane vāñchhānun abhāv hoy chhe,
ke valagnānīne bandhanā abhāvanā svarūp
ke valī bhaṭṭārakanā manarahitapaṇā viṣhe
shuddha jīvane svabhāvagatinī prāpti thavānā
Page 0 of 380
PDF/HTML Page 29 of 409
single page version
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीसमयसारनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृण्वन्तु
Page 1 of 380
PDF/HTML Page 30 of 409
single page version
जितभवमभिवन्दे भासुरं श्रीजिनं वा ।।१।।
[pratham, granthanā ādimān shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevavirachit prākr̥itagāthābaddha ā ‘niyamasār’ nāmanā shāstranī ‘tātparyavr̥utti’ nāmanī sanskr̥it ṭīkā rachanār muni shrī padmaprabhamaladhāridev sāt shloko dvārā maṅgaḷācharaṇ vagere kare chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] he paramātmā! tun hotān hun mārā jevā (sansārīo jevā) mohamugdha
1
Page 2 of 380
PDF/HTML Page 31 of 409
single page version
तर्काब्जार्कं भट्टपूर्वाकलंकम् ।
तद्विद्याढयं वीरनन्दिं व्रतीन्द्रम् ।।३।।
ane kāmavash buddhane tathā brahmā-viṣhṇu-maheshane kem pūjun? (na ja pūjun.) jeṇe bhavone jītyā chhe tene hun vandun chhun — tene prakāshamān evā shrī jin kaho, 1sugat kaho, 2giridhar kaho,
[shlokārthaḥ — ] 5vāchanyamīndronun ( – jinadevonun) mukhakamaḷ jenun vāhan chhe ane be nayonā āshraye sarvasva kahevānī jenī paddhati chhe te vāṇīne ( – jinabhagavantonī syādvādamudrit vāṇīne) hun vandun chhun. 2.
[shlokārthaḥ — ] uttam siddhāntarūpī shrīnā pati siddhasen munīndrane, 6tarkakamaḷanā sūrya bhaṭṭa akalaṅk munīndrane, 7shabdasindhunā chandra pūjyapād munīndrane ane taddavidyāthī (siddhāntādi traṇenā gnānathī) samr̥uddha vīranandi munīndrane hun vandun chhun. 3.
2 ]
3vāgīshvar kaho ke 4shiv kaho. 1.
1.buddhane sugat kahevāmān āve chhe. sugat eṭale (1) shobhanīkatāne prāpta, athavā (2) sampūrṇatāne prāpta.
shrī jinabhagavān (1) moharāgadveṣhanā abhāvane līdhe shobhanīkatāne prāpta chhe, ane (2) kevaḷagnānādikane
pāmyā hovāne līdhe sampūrṇatāne prāpta chhe; tethī temane ahīn sugat kahyā chhe.
2.kr̥iṣhṇane giridhar (arthāt parvatane dharī rākhanār) kahevāmān āvyā chhe. shrī jinabhagavān anantavīryavān hovāthī temane ahīn giridhar kahyā chhe.
3.brahmāne athavā br̥uhaspatine vāgīshvar (arthāt vāṇīnā adhipati) kahevāmān āve chhe. shrī jinabhagavān divya vāṇīnā prakāshak hovāthī temane ahīn vāgīshvar kahyā chhe.
4.maheshane (shaṅkarane) shiv kahevāmān āve chhe. shrī jinabhagavān kalyāṇasvarūp hovāthī temane ahīn shiv
kahevāmān āvyā chhe.
5.vāchanyamīndro=muniomān pradhān arthāt jinadevo; maun sevanārāomān shreṣhṭha arthāt jinadevo; vāk- sanyamīomān indra samān arthāt jinadevo. [vāchanyamī=muni; maun sevanār; vāṇīnā sanyamī.]
6.tarkakamaḷanā sūrya=tarkarūpī kamaḷane praphullit karavāmān sūrya samān
7.shabdasindhunā chandra=shabdarūpī samudrane uchhāḷavāmān chandra samān
Page 3 of 380
PDF/HTML Page 32 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
किंच —
अपि च —
अलमलमतिविस्तरेण । स्वस्ति साक्षादस्मै विवरणाय ।
[shlokārthaḥ — ] bhavyonā mokṣhane māṭe tem ja nij ātmānī shuddhine arthe niyamasāranī ‘tātparyavr̥utti’ nāmanī ṭīkā hun kahīsh. 4.
vaḷī —
[shlokārthaḥ — ] guṇanā dharanār gaṇadharothī rachāyelā ane shrutadharonī paramparāthī sārī rīte vyakta karāyelā ā paramāgamanā arthasamūhanun kathan karavāne ame mandabuddhi te koṇ? 5.
tathāpi —
[shlokārthaḥ — ] hamaṇān amārun man paramāgamanā sāranī puṣhṭa ruchithī pharī pharīne atyant prerit thāy chhe. [e ruchithī prerit thavāne līdhe ‘tātparyavr̥utti’ nāmanī ā ṭīkā rachāy chhe.] 6.
[shlokārthaḥ — ] sūtrakāre pūrve pāñch astikāy, chha dravya, sāt tattva ane nav padārtha tem ja pratyākhyānādi satkriyā kahel chhe (arthāt bhagavān kundakundāchāryadeve ā shāstramān pratham pāñch astikāy vagere ane pachhī pratyākhyānādi satkriyā kahel chhe). 7.
ati vistārathī bas thāo, bas thāo. sākṣhāt ā vivaraṇ jayavant varto.
Page 4 of 380
PDF/HTML Page 33 of 409
single page version
अथ सूत्रावतार : —
अथात्र जिनं नत्वेत्यनेन शास्त्रस्यादावसाधारणं मङ्गलमभिहितम् ।
नत्वेत्यादि — अनेकजन्माटवीप्रापणहेतून् समस्तमोहरागद्वेषादीन् जयतीति जिनः । वीरो विक्रान्तः; वीरयते शूरयते विक्रामति कर्मारातीन् विजयत इति वीरः — श्रीवर्धमान-सन्मतिनाथ-महतिमहावीराभिधानैः सनाथः परमेश्वरो महादेवाधिदेवः
have (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevavirachit) gāthāsūtranun avataraṇ karavāmān āve chheḥ
anvayārthaḥ — [अनन्तवरज्ञानदर्शनस्वभावं] anant ane utkr̥uṣhṭa gnānadarshan jemano svabhāv chhe evā ( – kevaḷagnānī ane kevaḷadarshanī) [जिनं वीरं] jin vīrane [नत्वा] namīne [केवलिश्रुतकेवलिभणितम्] kevaḷī ane shrutakevaḷīoe kahelun [नियमसारं] niyamasār [वक्ष्यामि] hun kahīsh.
ṭīkāḥ — ahīn ‘जिनं नत्वा’e gāthāthī shāstranā ādimān asādhāraṇ maṅgaḷ kahyun chhe.
‘नत्वा’ ityādi padonun tātparya kahevāmān āve chheḥ
anek janmarūp aṭavīne prāpta karāvavānā hetubhūt samasta moharāgadveṣhādikane je jīte chhe te ‘jin’ chhe. ‘vīr’ eṭale vikrānt ( – parākramī); vīratā phorave, shaurya phorave, vikram (parākram) phorave, karmashatruo par vijay meḷave, te ‘vīr’ chhe. evā vīrane — ke je shrī vardhamān, shrī sanmatināth, shrī ativīr ane shrī mahāvīr e nāmothī yukta chhe, je parameshvar chhe, mahādevādhidev chhe, chhellā tīrthanāth chhe, je traṇ bhuvananā sacharāchar dravya-guṇ-paryāyone
4 ]
Page 5 of 380
PDF/HTML Page 34 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
पश्चिमतीर्थनाथः त्रिभुवनसचराचरद्रव्यगुणपर्यायैकसमयपरिच्छित्तिसमर्थसकलविमलकेवल- ज्ञानदर्शनाभ्यां युक्तो यस्तं प्रणम्य वक्ष्यामि कथयामीत्यर्थः । कं, नियमसारम् । नियमशब्दस्तावत् सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रेषु वर्तते, नियमसार इत्यनेन शुद्धरत्नत्रय- स्वरूपमुक्त म् । किंविशिष्टं, केवलिश्रुतकेवलिभणितं — केवलिनः सकलप्रत्यक्षज्ञानधराः, श्रुतकेवलिनः सकलद्रव्यश्रुतधरास्तैः केवलिभिः श्रुतकेवलिभिश्च भणितं — सकलभव्य- निकुरम्बहितकरं नियमसाराभिधानं परमागमं वक्ष्यामीति विशिष्टेष्टदेवतास्तवनानन्तरं सूत्रकृता पूर्वसूरिणा श्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवगुरुणा प्रतिज्ञातम् । इति सर्वपदानां तात्पर्यमुक्त म् ।
त्रिभुवनजनपूज्यः पूर्णबोधैकराज्यः ।
समवसृतिनिवासः केवलश्रीनिवासः ।।८।।
ek samaye jāṇavā-dekhavāmān samartha evā sakaḷavimaḷ ( – sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnānadarshanathī sanyukta chhe tene — praṇamīne kahun chhun. shun kahun chhun? ‘niyamasār’ kahun chhun. ‘niyam’ shabda, pratham to, samyagdarshanagnānachāritra māṭe chhe. ‘niyamasār’ (‘niyamano sār’) em kahetān shuddha ratnatrayanun svarūp kahyun chhe. kevun chhe te? kevaḷīo ane shrutakevaḷīoe kahelun chhe. ‘kevaḷīo’ te sakalapratyakṣha gnānanā dharanārā ane ‘shrutakevaḷīo’ te sakaḷ dravyashrutanā dharanārā; evā kevaḷīo ane shrutakevaḷīoe kahelun, sakaḷ bhavyasamūhane hitakar, ‘niyamasār’ nāmanun paramāgam hun kahun chhun. ām, vishiṣhṭa iṣhṭadevatānā stavan pachhī, sūtrakār pūrvāchārya shrī kundakundāchāryadevagurue pratignā karī.
— ā pramāṇe sarva padonun tātparya kahevāmān āvyun.
[have pahelī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] shuddhabhāv vaḍe ✽mārano (kāmano) jeṇe nāsh karyo chhe, traṇ
✽ mār = (1) kāmadev; (2) hinsā; (3) maraṇ.
Page 6 of 380
PDF/HTML Page 35 of 409
single page version
मग्गो मग्गफलं ति य दुविहं जिणसासणे समक्खादं ।
मोक्षमार्गतत्फलस्वरूपनिरूपणोपन्यासोऽयम् ।
‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ इति वचनात् मार्गस्तावच्छुद्धरत्नत्रयं, मार्गफलमपुनर्भवपुरन्ध्रिकास्थूलभालस्थललीलालंकारतिलकता । द्विविधं किलैवं परम- वीतरागसर्वज्ञशासने चतुर्थज्ञानधारिभिः पूर्वसूरिभिः समाख्यातम् । परमनिरपेक्षतया निजपरमात्मतत्त्वसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानशुद्धरत्नत्रयात्मकमार्गो मोक्षोपायः, तस्य शुद्ध- bhuvananā janone je pūjya chhe, pūrṇa gnān jenun ek rājya chhe, devono samāj jene name chhe, janmavr̥ukṣhanun bīj jeṇe naṣhṭa karyun chhe, samavasaraṇamān jeno nivās chhe ane kevaḷashrī ( – kevaḷagnānadarshanarūpī lakṣhmī) jenāmān vase chhe, te vīr jagatamān jayavant varte chhe. 8.
anvayārthaḥ — [मार्गः मार्गफलम्] mārga ane mārgaphaḷ [इति च द्विविधं] em be prakāranun [जिनशासने] jinashāsanamān [समाख्यातम्] kathan karavāmān āvyun chhe; [मार्गः मोक्षोपायः] mārga mokṣhopāy chhe ane [तस्य फलं] tenun phaḷ [निर्वाणं भवति] nirvāṇ chhe.
ṭīkāḥ — ā, mokṣhamārga ane tenā phaḷanā svarūpanirūpaṇanī sūchanā ( – te bannenā svarūpanā nirūpaṇanī prastāvanā) chhe.
‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः (samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra mokṣhamārga chhe)’ evun (shāstranun) vachan hovāthī, mārga to shuddharatnatray chhe ane mārgaphaḷ muktirūpī strīnā vishāḷ bhālapradeshe shobhā-alaṅkārarūp tilakapaṇun chhe (arthāt mārgaphaḷ muktirūpī strīne varavun te chhe). ā rīte kharekhar (mārga ane mārgaphaḷ em) be prakāranun, chaturthagnānadhārī ( – manaḥparyayagnānanā dharanārā) pūrvāchāryoe paramavītarāg sarvagnanā shāsanamān
6 ]
Page 7 of 380
PDF/HTML Page 36 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
रत्नत्रयस्य फलं स्वात्मोपलब्धिरिति ।
क्वचिद् द्रविणरक्षणे मतिमिमां च चक्रे पुनः ।
निजात्मनि रतो भवेद् व्रजति मुक्ति मेतां हि सः ।।9।।
kathan karyun chhe. nij paramātmatattvanān samyakshraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp ✽shuddharatnatrayātmak mārga param nirapekṣha hovāthī mokṣhano upāy chhe ane te shuddharatnatrayanun phal svātmopalabdhi ( – nij shuddha ātmānī prāpti) chhe.
[have bījī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] manuṣhya kyārek kāminī pratye ratithī utpanna thatā sukh taraph gati kare chhe ane vaḷī kyārek dhanarakṣhānī buddhi kare chhe. je paṇḍit kyārek jinavaranā mārgane pāmīne nij ātmāmān rat thāy chhe, te kharekhar ā muktine pāme chhe. 9.
anvayārthaḥ — [सः नियमः] niyam eṭale [नियमेन च] niyamathī (nakkī) [यत् कार्यं] je karavāyogya hoy te arthāt [ज्ञानदर्शनचारित्रम्] gnānadarshanachāritra. [विपरीतपरिहारार्थं] viparītanā parihār arthe ( – gnānadarshanachāritrathī viruddha bhāvonā tyāg māṭe) [खलु] kharekhar
✽shuddharatnatray arthāt nij paramātmatattvanī samyak shraddhā, tenun samyak gnān ane tenun samyak ācharaṇ
paranī tem ja bhedonī lesh paṇ apekṣhā rahit hovāthī te shuddharatnatray mokṣhano upāy chhe; te
shuddharatnatrayanun phaḷ shuddha ātmānī pūrṇa prāpti arthāt mokṣha chhe.
Page 8 of 380
PDF/HTML Page 37 of 409
single page version
अत्र नियमशब्दस्य सारत्वप्रतिपादनद्वारेण स्वभावरत्नत्रयस्वरूपमुक्त म् ।
यः सहजपरमपारिणामिकभावस्थितः स्वभावानन्तचतुष्टयात्मकः शुद्धज्ञानचेतना- परिणामः स नियमः । नियमेन च निश्चयेन यत्कार्यं प्रयोजनस्वरूपं ज्ञानदर्शनचारित्रम् । ज्ञानं तावत् तेषु त्रिषु परद्रव्यनिरवलंबत्वेन निःशेषतोन्तर्मुखयोगशक्ते : सकाशात् निजपरमतत्त्वपरिज्ञानम् उपादेयं भवति । दर्शनमपि भगवत्परमात्मसुखाभिलाषिणो जीवस्य शुद्धान्तस्तत्त्वविलासजन्मभूमिस्थाननिजशुद्धजीवास्तिकायसमुपजनितपरमश्रद्धानमेव भवति । [सारम् इति वचनं] ‘sār’ evun vachan [भणितम्] kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn ā (gāthāmān), ‘niyam’ shabdane ‘sār’ shabda kem lagāḍyo chhe tenā pratipādan dvārā svabhāvaratnatrayanun svarūp kahyun chhe.
je sahaj 1param pāriṇāmik bhāve sthit, svabhāv-anantachatuṣhṭayātmak 2shuddhagnān- chetanāpariṇām te 3niyam ( – kāraṇaniyam) chhe. niyam (-kāryaniyam) eṭale nishchayathī (nakkī) je karavāyogya — prayojanasvarūp — hoy te arthāt gnānadarshanachāritra. te traṇamānnā darekanun svarūp kahevāmān āve chheḥ(1) paradravyane avalambyā vinā niḥsheṣhapaṇe antarmukh yogashaktimānthī upādey ( – upayogane sampūrṇapaṇe antarmukh karīne grahaṇ karavāyogya) evun je nij paramatattvanun parignān ( – jāṇavun) te gnān chhe. (2) bhagavān paramātmānā sukhanā abhilāṣhī jīvane shuddha antaḥtattvanā 4vilāsanun janmabhūmisthān je nij shuddha jīvāstikāy tenāthī ūpajatun je param shraddhān te ja darshan chhe. (3) nishchayagnānadarshanātmak kāraṇ-
8 ]
1. ā param pāriṇāmik bhāvamān ‘pāriṇāmik’ shabda hovā chhatān te utpādavyayarūp pariṇāmane
sūchavavā māṭe nathī ane paryāyārthik nayano viṣhay nathī; ā param pāriṇāmik bhāv to
utpādavyayanirapekṣha ekarūp chhe ane dravyārthik nayano viṣhay chhe. [visheṣh māṭe samayasāranī 320mī
gāthānī shrī jayasenāchāryadevakr̥ut ṭīkā juo ane br̥uhaddravyasaṅgrahanī 13mī gāthānī
ṭīkā juo.]
2. ā shuddhagnānachetanāpariṇāmamān ‘pariṇām’ shabda hovā chhatān te utpādavyayarūp pariṇāmane sūchavavā
māṭe nathī ane paryāyārthik nayano viṣhay nathī; ā shuddhagnānachetanāpariṇām to utpādavyayanirapekṣha
ekarūp chhe ane dravyārthik nayano viṣhay chhe.
3. ā niyam te kāraṇaniyam chhe, kemake te samyaggnānadarshanachāritrarūp kāryaniyamanun kāraṇ chhe. [kāraṇaniyamanā āshraye kāryaniyam pragaṭe chhe.]
4. vilās=krīḍā; moj; ānand.
Page 9 of 380
PDF/HTML Page 38 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
चारित्रमपि निश्चयज्ञानदर्शनात्मककारणपरमात्मनि अविचलस्थितिरेव । अस्य तु नियम- शब्दस्य निर्वाणकारणस्य विपरीतपरिहारार्थत्वेन सारमिति भणितं भवति ।
paramātmāmān avichaḷ sthiti ( – nishchaḷapaṇe līn rahevun) te ja chāritra chhe. ā gnān- darshanachāritrasvarūp niyam nirvāṇanun 1kāraṇ chhe. te ‘niyam’ shabdane 2viparītanā parihār arthe ‘sār’ shabda joḍavāmān āvyo chhe.
[have trījī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān shlok kahevāmān āve chheḥ] [shlokārthaḥ — ] e rīte hun viparīt vinānā ( – vikalparahit) 3anuttam ratnatrayano āshray karīne muktirūpī strīthī udbhavatā anaṅg ( – asharīrī, atīndriy, ātmik) sukhane prāpta karun chhun. 10.
anvayārthaḥ — [नियमः] (ratnatrayarūp) niyam [मोक्षोपायः] mokṣhano upāy chhe; [तस्य
1. kāraṇanā jevun ja kārya thāy chhe; tethī svarūpamān sthiratā karavāno abhyās ja kharekhar anant kāḷ sudhī svarūpamān sthir rahī javāno upāy chhe.
2. viparīt=viruddha. [vyavahāraratnatrayarūp vikalpone — parāshrit bhāvone — bātal karīne mātra nirvikalpa gnānadarshanachāritrano ja — shuddharatnatrayano ja — svīkār karavā arthe ‘niyam’ sāthe ‘sār’ shabda joḍyo chhe.]
3. anuttam=jenāthī bījun kāī uttam nathī evun; sarvottam; sarvashreṣhṭha.
2
Page 10 of 380
PDF/HTML Page 39 of 409
single page version
रत्नत्रयस्य भेदकरणलक्षणकथनमिदम् ।
मोक्षः साक्षादखिलकर्मप्रध्वंसनेनासादितमहानन्दलाभः । पूर्वोक्त निरुपचाररत्नत्रय- परिणतिस्तस्य महानन्दस्योपायः । अपि चैषां ज्ञानदर्शनचारित्राणां त्रयाणां प्रत्येकप्ररूपणा भवति । कथम्, इदं ज्ञानमिदं दर्शनमिदं चारित्रमित्यनेन विकल्पेन । दर्शनज्ञानचारित्राणां लक्षणं वक्ष्यमाणसूत्रेषु ज्ञातव्यं भवति ।
ह्यात्मा ज्ञानं न पुनरपरं द्रष्टिरन्याऽपि नैव ।
बुद्ध्वा जन्तुर्न पुनरुदरं याति मातुः स भव्यः ।।११।।
फलं] tenun phaḷ [परमनिर्वाणं भवति] param nirvāṇ chhe. [अपि च] vaḷī (bhedakathan dvārā abhed samajāvavā arthe) [एतेषां त्रयाणां] ā traṇanun [प्रत्येकप्ररूपणा] bhed pāḍīne judun judun nirūpaṇ [भवति] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ratnatrayanā bhedo pāḍavā viṣhe ane temanān lakṣhaṇ viṣhe ā kathan chhe.
samasta karmanā nāshathī sākṣhāt meḷavāto mahā ānandano lābh te mokṣha chhe. te mahā ānandano upāy pūrvokta nirupachār ratnatrayarūp pariṇati chhe. vaḷī (nirupachār ratnatrayarūp abhedapariṇatimān antarbhūt rahelān) ā traṇanun — gnān, darshan ane chāritranun — judun judun nirūpaṇ hoy chhe. kaī rīte? ā gnān chhe, ā darshan chhe, ā chāritra chhe — em bhed pāḍīne. (ā shāstramān) je gāthāsūtro āgaḷ kahevāshe temān darshan-gnān-chāritranān lakṣhaṇ jaṇāshe.
[have chothī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān shlok kahevāmān āve chheḥ] [shlokārthaḥ — ] munione mokṣhano upāy shuddharatnatrayātmak (shuddharatnatray- pariṇatie pariṇamelo) ātmā chhe. gnān ānāthī koī bījun nathī, darshan paṇ ānāthī bījun nathī ja ane shīl (chāritra) paṇ bījun nathī. — ā, mokṣhane pāmanārāoe (arhantabhagavantoe) kahyun chhe. ā jāṇīne je jīv mātānā udaramān pharīne āvato nathī, te bhavya chhe. 11.
10 ]
Page 11 of 380
PDF/HTML Page 40 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
व्यवहारसम्यक्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
आप्तः शंकारहितः । शंका हि सकलमोहरागद्वेषादयः । आगमः तन्मुखारविन्द- विनिर्गतसमस्तवस्तुविस्तारसमर्थनदक्षः चतुरवचनसंदर्भः । तत्त्वानि च बहिस्तत्त्वान्तस्तत्त्व- परमात्मतत्त्वभेदभिन्नानि अथवा जीवाजीवास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षाणां भेदात्सप्तधा भवन्ति । तेषां सम्यक्श्रद्धानं व्यवहारसम्यक्त्वमिति ।
anvayārthaḥ — [आप्तागमतत्त्वानां] āpta, āgam ane tattvonī [श्रद्धानात्] shraddhāthī [सम्यक्त्वम्] samyaktva [भवति] hoy chhe; [व्यपगताशेषदोषः] jenā asheṣh (samasta) doṣho dūr thayā chhe evo je [सकलगुणात्मा] sakaḷaguṇamay puruṣh [आप्तः भवेत्] te āpta chhe.
ṭīkāḥ — ā, vyavahārasamyaktvanā svarūpanun kathan chhe.
āpta eṭale shaṅkārahit. shaṅkā eṭale sakaḷ moharāgadveṣhādik (doṣho). āgam eṭale āptanā mukhāravindamānthī nīkaḷelī, samasta vastuvistāranun sthāpan karavāmān samartha evī chatur vachanarachanā. tattvo bahiḥtattva ane antaḥtattvarūp paramātmatattva evā (be) bhedovāḷān chhe athavā jīv, ajīv, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣha evā bhedone līdhe sāt prakāranān chhe. temanun ( – āptanun, āgamanun ane tattvanun) samyak shraddhān te vyavahārasamyaktva chhe.
[have pāñchamī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān shlok kahevāmān āve chheḥ] [shlokārthaḥ — ] bhavanā bhayane bhedanārā ā bhagavān pratye shun tane bhakti nathī?