Page 12 of 380
PDF/HTML Page 41 of 409
single page version
छुहतण्हभीरुरोसो रागो मोहो चिंता जरा रुजा मिच्चू ।
अष्टादशदोषस्वरूपाख्यानमेतत् ।
असातावेदनीयतीव्रमंदक्लेशकरी क्षुधा । असातावेदनीयतीव्रतीव्रतरमंदमंदतरपीडया
समुपजाता तृषा । इहलोकपरलोकात्राणागुप्तिमरणवेदनाकस्मिकभेदात् सप्तधा भवति
भयम् । क्रोधनस्य पुंसस्तीव्रपरिणामो रोषः । रागः प्रशस्तोऽप्रशस्तश्च; दान-
to tun bhavasamudranī madhyamān rahelā magaranā mukhamān chhe. 12.
anvayārthaḥ — [क्षुधा] kṣhudhā, [तृष्णा] tr̥uṣhā, [भयं] bhay, [रोषः] roṣh (krodh), [रागः] rāg, [मोहः] moh, [चिन्ता] chintā, [जरा] jarā, [रुजा] rog, [मृत्युः] mr̥utyu, [स्वेदः] sved (parasevo), [खेदः] khed, [मदः] mad, [रतिः] rati, [विस्मयनिद्रे] vismay, nidrā, [जन्मोद्वेगौ] janma ane udveg ( — ā aḍhār doṣh chhe).
ṭīkāḥ — ā, aḍhār doṣhanā svarūpanun kathan chhe.
(1) ashātāvedanīy sambandhī tīvra athavā mand kleshanī karanārī te kṣhudhā chhe (arthāt vishiṣhṭa — khās prakāranā — ashātāvedanīy karmanā nimitte thatī je vishiṣhṭa sharīr- avasthā tenā upar lakṣha jaīne mohanīy karmanā nimitte thatun je khāvānī ichchhārūp duḥkh te kṣhudhā chhe). (2) ashātāvedanīy sambandhī tīvra, tīvratar ( – vadhāre tīvra), mand athavā mandatar pīḍāthī ūpajatī te tr̥uṣhā chhe (arthāt vishiṣhṭa ashātāvedanīy karmanā nimitte thatī je vishiṣhṭa sharīr-avasthā tenā upar lakṣha jaīne mohanīy karmanā nimitte thatun je pīvānī ichchhārūp duḥkh te tr̥uṣhā chhe). (3) ā lokano bhay, paralokano bhay, arakṣhābhay, aguptibhay, maraṇabhay, vedanābhay ane akasmātabhay em bhay sāt prakāre chhe. (4) krodhī puruṣhano tīvra pariṇām te roṣh chhe. (5) rāg prashasta ane aprashasta
12 ]
Page 13 of 380
PDF/HTML Page 42 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
शीलोपवासगुरुजनवैयावृत्त्यादिसमुद्भवः प्रशस्तरागः, स्त्रीराजचौरभक्त विकथालापाकर्णन- कौतूहलपरिणामो ह्यप्रशस्तरागः । चातुर्वर्ण्यश्रमणसंघवात्सल्यगतो मोहः प्रशस्त इतरो- ऽप्रशस्त एव । चिन्तनं धर्मशुक्लरूपं प्रशस्तमितरदप्रशस्तमेव । तिर्यङ्मानवानां वयःकृत-
देहविकार एव जरा । वातपित्तश्लेष्मणां वैषम्यसंजातकलेवरविपीडैव रुजा । सादिसनिधन-
मूर्तेन्द्रियविजातीयनरनारकादिविभावव्यंजनपर्यायविनाश एव मृत्युरित्युक्त : । अशुभकर्म-
विपाकजनितशरीरायाससमुपजातपूतिगंधसम्बन्धवासनावासितवार्बिन्दुसंदोहः स्वेदः । अनिष्ट-
लाभः खेदः । सहजचतुरकवित्वनिखिलजनताकर्णामृतस्यंदिसहजशरीरकुल-
बलैश्वर्यैरात्माहंकारजननो मदः । मनोज्ञेषु वस्तुषु परमा प्रीतिरेव रतिः । परमसमरसीभाव-
hoy chhe; dān, shīl, upavās tathā gurujanonī vaiyāvr̥uttya vageremān utpanna thato te prashasta rāg chhe ane strī sambandhī, rājā sambandhī, chor sambandhī tathā bhojan sambandhī vikathā kahevānā ne sāmbhaḷavānā kautūhalapariṇām te aprashasta rāg chhe. (6) *chār prakāranā shramaṇasaṅgh pratye vātsalya sambandhī moh te prashasta chhe ane te sivāyano moh aprashasta ja chhe. (7) dharmarūp tathā shukalarūp chintan ( – chintā, vichār) prashasta chhe ane te sivāyanun (ārtarūp tathā raudrarūp chintan) aprashasta ja chhe. (8) tiryañcho tathā manuṣhyone vayakr̥ut dehavikār ( – vayane līdhe thatī sharīranī jīrṇa avasthā) te ja jarā chhe. (9) vāt, pitta ane kaphanī viṣhamatāthī utpanna thatī kalevar ( – sharīr) sambandhī pīḍā te ja rog chhe. (10) sādi-sanidhan, mūrta indriyovāḷā, vijātīy naranārakādi vibhāvavyañjanaparyāyano je vināsh tene ja mr̥utyu kahevāmān āvyun chhe. (11) ashubh karmanā vipākathī janit, shārīrik shramathī utpanna thato, je durgandhanā sambandhane līdhe kharāb vāsavāḷā jaḷabinduono samūh te sved chhe. (12) aniṣhṭanī prāpti (arthāt koī vastu aniṣhṭa lāgavī) te khed chhe. (13) sarva janatānā ( – janasamājanā) karṇamān amr̥ut reḍatā sahaj chatur kavitvane līdhe, sahaj (sundar) sharīrane līdhe, sahaj (uttam) kuḷane līdhe, sahaj baḷane līdhe tathā sahaj aishvaryane līdhe ātmāmān je ahaṅkāranī utpatti te mad chhe. (14) manogna (manapasand) vastuomān param prīti te ja rati chhe.
*shramaṇanā chār prakār ā pramāṇe chheḥ (1) r̥̄iṣhi, (2) muni, (3) yati ane (4) aṇagār.
r̥̄iddhivāḷā shramaṇ te r̥̄iṣhi chhe; avadhignān, manaḥparyayagnān athavā kevaḷagnānavāḷā shramaṇ te
muni chhe; upashamak athavā kṣhapak shreṇimān ārūḍh shramaṇ te yati chhe; ane sāmānya sādhu te
aṇagār chhe. ā pramāṇe chār prakārano shramaṇasaṅgh chhe.
Page 14 of 380
PDF/HTML Page 43 of 409
single page version
भावनापरित्यक्तानां क्वचिदपूर्वदर्शनाद्विस्मयः । केवलेन शुभकर्मणा, केवलेनाशुभकर्मणा,
मायया, शुभाशुभमिश्रेण देवनारकतिर्यङ्मनुष्यपर्यायेषूत्पत्तिर्जन्म । दर्शनावरणीयकर्मोदयेन
प्रत्यस्तमितज्ञानज्योतिरेव निद्रा । इष्टवियोगेषु विक्लवभाव एवोद्वेगः । एभिर्महा-
दोषैर्व्याप्तास्त्रयो लोकाः । एतैर्विनिर्मुक्तो वीतरागसर्वज्ञ इति ।
(15) param samarasībhāvanī bhāvanā rahit jīvone (param samatābhāvanā anubhav rahit jīvone) kyārek pūrve nahi joyelun jovāne līdhe thato bhāv te vismay chhe. (16) kevaḷ shubh karmathī devaparyāyamān je utpatti, kevaḷ ashubh karmathī nārakaparyāyamān je utpatti, māyāthī tiryañchaparyāyamān je utpatti ane shubhāshubh mishra karmathī manuṣhyaparyāyamān je utpatti, te janma chhe. (17) darshanāvaraṇīy karmanā udayathī jemān gnānajyoti asta thaī jāy chhe te ja nidrā chhe. (18) iṣhṭanā viyogamān viklavabhāv (gabharāṭ) te ja udveg chhe. —
ā (aḍhār) mahā doṣhothī traṇ lok vyāpta chhe. vītarāg sarvagna ā doṣhothī vimukta chhe.
[vītarāg sarvagnane dravya-bhāv ghātikarmono abhāv hovāthī temane bhay, roṣh, rāg, moh, shubhāshubh chintā, khed, mad, rati, vismay, nidrā tathā udveg kyāthī hoy?
vaḷī temane samudra jeṭalā shātāvedanīyakarmoday madhye bindu jeṭalo ashātā- vedanīyakarmoday varte chhe te, mohanīyakarmanā taddan abhāvamān, leshamātra paṇ kṣhudhā ke tr̥uṣhānun nimitta kyāthī thāy? na ja thāy; kāraṇ ke game teṭalun ashātāvedanīyakarma hoy topaṇ mohanīyakarmanā abhāvamān duḥkhanī lāgaṇī hoī shake nahi, to pachhī ahīn to jyān anantaguṇā shātāvedanīyakarma madhye alpamātra ( – avidyamān jevun) ashātāvedanīyakarma varte chhe tyān kṣhudhātr̥uṣhānī lāgaṇī kyāthī hoy? kṣhudhātr̥uṣhānā sadbhāvamān anant sukh, anant vīrya vagere kyāthī sambhave? ām vītarāg sarvagnane kṣhudhā (tathā tr̥uṣhā) nahi hovāthī temane kavalāhār paṇ hoto nathī. kavalāhār vinā paṇ temane (anya manuṣhyone asambhavit evān,) sugandhit, surasavāḷān, saptadhāturahit paramaudārik sharīrarūp nokarmāhārane yogya, sūkṣhma pudgalo pratikṣhaṇ āve chhe ane tethī sharīrasthiti rahe chhe.
vaḷī pavitratāne ane puṇyane evo sambandh hoy chhe arthāt ghātikarmonā abhāvane ane bākī rahelān aghātikarmone evo sahaj sambandh hoy chhe ke vītarāg sarvagnane te bākī rahelān aghātikarmonā phaḷarūp paramaudārik sharīramān jarā, rog ane parasevo hotān nathī.
14 ]
Page 15 of 380
PDF/HTML Page 44 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा चोक्त म् —
तथा चोक्तं श्रीविद्यानंदस्वामिभिः —
स च भवति सुशास्त्रात्तस्य चोत्पत्तिराप्तात् ।
न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति ।।’’
vaḷī kevaḷī bhagavānane bhavāntaramān utpattinā nimittabhūt shubhāshubh bhāvo nahi hovāthī temane janma hoto nathī; ane je dehaviyog pachhī bhavāntaraprāptirūp janma thato nathī te dehaviyogane maraṇ kahevātun nathī.
ā rīte vītarāg sarvagna aḍhār doṣh rahit chhe.] e ja rīte (anya shāstramān gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] te dharma chhe jyān dayā chhe, te tap chhe jyān viṣhayono nigrah chhe, te dev chhe je aḍhār doṣh rahit chhe; ā bābatamān sanshay nathī.’’
vaḷī shrī vidyānandasvāmīe (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] iṣhṭa phaḷanī siddhino upāy subodh chhe (arthāt muktinī prāptino upāy samyaggnān chhe), subodh sushāstrathī thāy chhe, sushāstranī utpatti āptathī thāy chhe; māṭe temanā prasādane līdhe āpta puruṣh budhajano vaḍe pūjavāyogya chhe (arthāt mukti sarvagnadevanī kr̥upānun phaḷ hovāthī sarvagnadev gnānīo vaḍe pūjanīy chhe), kem ke karelā upakārane sādhu puruṣho (sajjano) bhūlatā nathī.’’
vaḷī (chhaṭhṭhī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok dvārā sarvagna bhagavān shrī nemināthanī stuti kare chhe)ḥ —
Page 16 of 380
PDF/HTML Page 45 of 409
single page version
स्मरतिरसुरनाथः प्रास्तदुष्टाघयूथः ।
दिशतु शमनिशं नो नेमिरानन्दभूमिः ।।१३।।
तीर्थंकरपरमदेवस्वरूपाख्यानमेतत् ।
आत्मगुणघातकानि घातिकर्माणि ज्ञानदर्शनावरणान्तरायमोहनीयकर्माणि, तेषां
[shlokārthaḥ — ] je so indrothī pūjya chhe, jemanun sadbodharūpī (samyaggnānarūpī) rājya vishāḷ chhe, kāmavijayī (laukāntik) devonā je nāth chhe, duṣhṭa pāponā samūhano jemaṇe nāsh karyo chhe, shrī kr̥iṣhṇa jemanān charaṇomān namyā chhe, bhavyakamaḷanā je sūrya chhe (arthāt bhavyorūpī kamaḷone vikasāvavāmān je sūrya samān chhe), te ānandabhūmi nemināth ( – ānandanā sthānarūp nemināth bhagavān) amane shāshvat sukh āpo. 13.
anvayārthaḥ — [निःशेषदोषरहितः] (evā) niḥsheṣh doṣhathī je rahit chhe ane [केवलज्ञानादिपरमविभवयुतः] kevaḷagnānādi param vaibhavathī je sanyukta chhe, [सः] te [परमात्मा उच्यते] paramātmā kahevāy chhe; [तद्विपरीतः] tenāthī viparīt [परमात्मा न] te paramātmā nathī.
ṭīkāḥ — ā, tīrthaṅkar paramadevanā svarūpanun kathan chhe.
ātmānā guṇono ghāt karanārān ghātikarmo — gnānāvaraṇīyakarma, darshanāvaraṇīyakarma, antarāyakarma ane mohanīyakarma — chhe; temano niravasheṣhapaṇe pradhvans karyo hovāthī ( – kāī bākī
16 ]
Page 17 of 380
PDF/HTML Page 46 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निरवशेषेण प्रध्वंसनान्निःशेषदोषरहितः अथवा पूर्वसूत्रोपात्ताष्टादशमहादोषनिर्मूलनान्निः- शेषदोषनिर्मुक्त इत्युक्त : । सकलविमलकेवलबोधकेवलद्रष्टिपरमवीतरागात्मकानन्दाद्यनेक- विभवसमृद्धः । यस्त्वेवंविधः त्रिकालनिरावरणनित्यानन्दैकस्वरूपनिजकारणपरमात्मभावनोत्पन्न- कार्यपरमात्मा स एव भगवान् अर्हन् परमेश्वरः । अस्य भगवतः परमेश्वरस्य विपरीतगुणात्मकाः सर्वे देवाभिमानदग्धा अपि संसारिण इत्यर्थः ।
तथा चोक्तं श्रीकुन्दकुन्दाचार्यदेवैः —
rākhyā vinā nāsh karyo hovāthī) je ‘niḥsheṣhadoṣharahit’ chhe athavā pūrva sūtramān (chhaṭhṭhī gāthāmān) kahelā aḍhār mahādoṣhone nirmūḷ karyā hovāthī je ‘niḥsheṣhadoṣharahit’ kahevāmān āvyā chhe ane je ‘sakaḷavimaḷ ( – sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnān-kevaḷadarshan, paramavītarāgātmak ānand ityādi anek vaibhavathī samr̥uddha’ chhe, evā je paramātmā — eṭale ke trikāḷanirāvaraṇ, 1nityānand-ekasvarūp nij kāraṇaparamātmānī bhāvanāthī utpanna kāryaparamātmā, te ja bhagavān arhat parameshvar chhe. ā bhagavān parameshvaranā guṇothī viparīt guṇovāḷā badhā (devābhāso), bhale devapaṇānā abhimānathī dagdha hoy topaṇ, sansārī chhe. — ām (ā gāthāno) artha chhe.
‘‘[gāthārthaḥ — ] tej (bhāmaṇḍaḷ), darshan (kevaḷadarshan), gnān (kevaḷagnān), r̥̄iddhi (samavasaraṇādi vibhūti), saukhya (anant atīndriy sukh), (indrādik paṇ dāsapaṇe varte evun) aishvarya, ane (traṇ lokanā adhipationā vallabh hovārūp) tribhuvan- pradhānavallabhapaṇun — āvun jemanun māhātmya chhe, te arhant chhe.’’
1. nityānand-ekasvarūp=nitya ānand ja jenun ek svarūp chhe evā. [kāraṇaparamātmā traṇe kāḷe
āvaraṇarahit chhe ane nitya ānand ja tenun ek svarūp chhe. darek ātmā shakti-apekṣhāe nirāvaraṇ
ane ānandamay ja chhe tethī darek ātmā kāraṇaparamātmā chhe; je kāraṇaparamātmāne bhāve chhe — teno
ja āshray kare chhe, te vyakti-apekṣhāe nirāvaraṇ ane ānandamay thāy chhe arthāt kāryaparamātmā
thāy chhe. shaktimānthī vyakti thāy chhe, māṭe shakti kāraṇ chhe ane vyakti kārya chhe. ām hovāthī
shaktirūp paramātmāne kāraṇaparamātmā kahevāy chhe ane vyakta paramātmāne kāryaparamātmā kahevāy chhe.]
2. juo shrī pravachanasār, dvitīy āvr̥utti, pānun 119.
3
Page 18 of 380
PDF/HTML Page 47 of 409
single page version
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
धामोद्दाममहस्विनां जनमनो मुष्णन्ति रूपेण ये ।
वन्द्यास्तेऽष्टसहस्रलक्षणधरास्तीर्थेश्वराः सूरयः ।।’’
तथा हि —
र्भ्रमरवदवभाति प्रस्फु टं यस्य नित्यम् ।
जलनिधिमपि दोर्भ्यामुत्तराम्यूर्ध्ववीचिम् ।।१४।।
vaḷī e ja rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (ātmakhyātinā 24mā shlokamān – kaḷashamān) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jeo kāntithī dashe dishāone dhue chhe — nirmaḷ kare chhe, jeo tej vaḍe atyant tejasvī sūryādikanā tejane ḍhāṅkī de chhe, jeo rūpathī janonān man harī le chhe, jeo divyadhvani vaḍe (bhavyonā) kānomān jāṇe ke sākṣhāt amr̥ut varasāvatā hoy evun sukh utpanna kare chhe ane jeo ek hajār ne āṭh lakṣhaṇone dhāraṇ kare chhe, te tīrthaṅkarasūrio vandya chhe.’’
vaḷī (sātamī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok dvārā shrī nemināth tīrthaṅkaranī stuti kare chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jem kamaḷanī andar bhramar samāī jāy chhe tem jemanā gnānakamaḷamān ā jagat tem ja ajagat ( – lok tem ja alok) sadā spaṣhṭapaṇe samāī jāy chhe — jaṇāy chhe, te nemināth tīrthaṅkarabhagavānane hun kharekhar pūjun chhun ke jethī ūñchā taraṅgovāḷā samudrane paṇ ( – dustar sansārasamudrane paṇ) be bhujāothī tarī jāun. 14.
18 ]
Page 19 of 380
PDF/HTML Page 48 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तस्स मुहुग्गदवयणं पुव्वावरदोसविरहियं सुद्धं ।
परमागमस्वरूपाख्यानमेतत् ।
तस्य खलु परमेश्वरस्य वदनवनजविनिर्गतचतुरवचनरचनाप्रपञ्चः पूर्वापरदोषरहितः, तस्य भगवतो रागाभावात् पापसूत्रवद्धिंसादिपापक्रियाभावाच्छुद्धः परमागम इति परिकथितः । तेन परमागमामृतेन भव्यैः श्रवणाञ्जलिपुटपेयेन मुक्ति सुन्दरीमुखदर्पणेन संसरणवारिनिधिमहावर्तनिमग्नसमस्तभव्यजनतादत्तहस्तावलम्बनेन सहजवैराग्यप्रासाद- शिखरशिखामणिना अक्षुण्णमोक्षप्रासादप्रथमसोपानेन स्मरभोगसमुद्भूताप्रशस्तरागाङ्गारैः
anvayārthaḥ — [तस्य मुखोद्गतवचनं] temanā mukhamānthī nīkaḷelī vāṇī ke je [पूर्वापरदोषविरहितं शुद्धम्] pūrvāpar doṣh rahit ( – āgaḷapāchhaḷ virodh rahit) ane shuddha chhe, tene [आगमम् इति परिकथितं] āgam kahel chhe; [तेन तु] ane teṇe [तत्त्वार्थाः] tattvārtho [कथिताः भवन्ति] kahyā chhe.
ṭīkāḥ — ā, paramāgamanā svarūpanun kathan chhe.
te (pūrvokta) parameshvaranā mukhakamaḷamānthī nīkaḷel chatur vachanarachanāno vistār — ke je ‘pūrvāpar doṣh rahit’ chhe ane te bhagavānane rāgano abhāv hovāthī pāpasūtranī māphak hinsādi pāpakriyāshūnya hovāthī ‘shuddha’ chhe te — paramāgam kahevāmān āvel chhe. te paramāgame — ke je (paramāgam) bhavyoe karṇarūpī añjalithī (khobāthī) pīvāyogya amr̥ut chhe, je muktisundarīnā mukhanun darpaṇ chhe (arthāt je paramāgam muktinun svarūp darshāve chhe), je sansārasamudranā mahā vamaḷamān nimagna samasta bhavya janone hastāvalamban (hāthano ṭeko) āpe chhe, je sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharano *shikhāmaṇi chhe, je kadī nahi joyelā
*shikhāmaṇi = ṭoch uparanun ratna; chūḍāmaṇi; kalagīnun ratna. (paramāgam sahaj vairāgyarūpī mahelanā
shikhāmaṇi samān chhe, kāraṇ ke paramāgamanun tātparya sahaj vairāgyanī utkr̥uṣhṭatā chhe.)
Page 20 of 380
PDF/HTML Page 49 of 409
single page version
पच्यमानसमस्तदीनजनतामहत्क्लेशनिर्नाशनसमर्थसजलजलदेन कथिताः खलु सप्त तत्त्वानि नव पदार्थाश्चेति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
निखिलभविनामेतत्कर्णामृतं जिनसद्वचः ।
प्रतिदिनमहं वन्दे वन्द्यं सदा जिनयोगिभिः ।।१५।।
( – ajāṇyā, ananubhūt, jenā upar pote pūrve kadī gayelo nathī evā) mokṣha-mahelanun pratham pagathiyun chhe ane je kāmabhogathī utpanna thatā aprashasta rāgarūp aṅgārāo vaḍe shekātā samasta dīn janonā mahākleshano nāsh karavāmān samartha sajaḷ megh ( – pāṇībharelun vādaḷun) chhe, teṇe — kharekhar sāt tattvo tathā nav padārtho kahyān chhe.
evī ja rīte (āchāryadev) shrī samantabhadrasvāmīe (ratnakaraṇḍashrāvakāchāramān 42mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] je nyūnatā vinā, adhikatā vinā, viparītatā vinā yathātath vastusvarūpane niḥsandehapaṇe jāṇe chhe tene 1āgamīo gnān (samyaggnān) kahe chhe.’’
[have āṭhamī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok dvārā jinavāṇīne — jināgamane vandan kare chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] je (jinavachan) 2lalitamān lalit chhe, je shuddha chhe, je nirvāṇanā kāraṇanun kāraṇ chhe, je sarva jīvonā karṇone amr̥ut chhe, je bhavabhavarūpī araṇyanā ugra dāvānaḷane shamāvavāmān jaḷ chhe ane je jain yogīo vaḍe sadā vandya chhe, te ā jinabhagavānanān sadvachanane (samyak jināgamane) hun pratidin vandun chhun. 15.
2. lalitamān lalit = atyant prasannatā upajāve evān; atishay manohar.
20 ]
Page 21 of 380
PDF/HTML Page 50 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र षण्णां द्रव्याणां पृथक्पृथक् नामधेयमुक्त म् ।
स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रमनोवाक्कायायुरुच्छ्वासनिःश्वासाभिधानैर्दशभिः प्राणैः जीवति जीविष्यति जीवितपूर्वो वा जीवः । संग्रहनयोऽयमुक्त : । निश्चयेन भावप्राण- धारणाज्जीवः । व्यवहारेण द्रव्यप्राणधारणाज्जीवः । शुद्धसद्भूतव्यवहारेण केवलज्ञानादि- शुद्धगुणानामाधारभूतत्वात्कार्यशुद्धजीवः । अशुद्धसद्भूतव्यवहारेण मतिज्ञानादिविभावगुणा- नामाधारभूतत्वादशुद्धजीवः । शुद्धनिश्चयेन सहजज्ञानादिपरमस्वभावगुणानामाधारभूतत्वात्-
anvayārthaḥ — [जीवाः] jīvo, [पुद्गलकायाः] pudgalakāyo, [धर्माधर्मौ] dharma, adharma, [कालः] kāḷ, [च] ane [आकाशम्] ākāsh — [तत्त्वार्थाः इति भणिताः] e tattvārtho kahyā chhe, ke jeo [नानागुणपर्यायैः संयुक्ताः] vividh guṇaparyāyothī sanyukta chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), chha dravyonān pr̥uthak pr̥uthak nām kahevāmān āvyān chhe.
sparshan, rasan, ghrāṇ, chakṣhu, shrotra, man, vachan, kāy, āyu ane shvāsochchhvās nāmanā dash prāṇothī (sansāradashāmān) je jīve chhe, jīvashe ane pūrve jīvato hato te ‘jīv’ chhe. — ā saṅgrahanay kahyo. nishchayathī bhāvaprāṇ dhāraṇ karavāne līdhe ‘jīv’ chhe. vyavahārathī dravyaprāṇ dhāraṇ karavāne līdhe ‘jīv’ chhe. shuddha-sadbhūt-vyavahārathī kevaḷagnānādi shuddhaguṇono ādhār hovāne līdhe ‘*kāryashuddha jīv’ chhe. ashuddha-sadbhūt-vyavahārathī matignānādi vibhāvaguṇono ādhār hovāne līdhe ‘ashuddha jīv’ chhe. shuddhanishchayathī sahajagnānādi paramasvabhāvaguṇono ādhār hovāne līdhe ‘*kāraṇashuddha jīv’ chhe. ā
* darek jīv shakti-apekṣhāe shuddha chhe arthāt sahajagnānādik sahit chhe tethī darek jīv ‘kāraṇashuddha jīv’ chhe; je kāraṇashuddha jīvane bhāve chhe — teno ja āshray kare chhe, te vyakti-apekṣhāe
Page 22 of 380
PDF/HTML Page 51 of 409
single page version
कारणशुद्धजीवः । अयं चेतनः । अस्य चेतनगुणाः । अयममूर्तः । अस्यामूर्तगुणाः । अयं
शुद्धः । अस्य शुद्धगुणाः । अयमशुद्धः । अस्याशुद्धगुणाः । पर्यायश्च । तथा गलनपूरण-
स्वभावसनाथः पुद्गलः । श्वेतादिवर्णाधारो मूर्तः । अस्य हि मूर्तगुणाः । अयमचेतनः ।
अस्याचेतनगुणाः । स्वभावविभावगतिक्रियापरिणतानां जीवपुद्गलानां स्वभावविभावगतिहेतुः
धर्मः । स्वभावविभावस्थितिक्रियापरिणतानां तेषां स्थितिहेतुरधर्मः । पंचानामवकाशदान-
(jīv) chetan chhe; ānā ( –
jīvanā) chetan guṇo chhe. ā amūrta chhe; ānā amūrta guṇo chhe. ā shuddha chhe; ānā shuddha guṇo chhe. ā ashuddha chhe; ānā ashuddha guṇo chhe. paryāy paṇ e pramāṇe chhe.
vaḷī, je galan-pūraṇasvabhāv sahit chhe (arthāt chhūṭā paḍavānā ane bhegā thavānā svabhāvavāḷun chhe) te pudgal chhe. ā (pudgal) shvetādi varṇonā ādhārabhūt mūrta chhe; ānā mūrta guṇo chhe. ā achetan chhe; ānā achetan guṇo chhe.
1svabhāvagatikriyārūpe ane vibhāvagatikriyārūpe pariṇat jīv-pudgalone svabhāvagatinun ane vibhāvagatinun nimitta te dharma chhe.
2svabhāvasthitikriyārūpe ane vibhāvasthitikriyārūpe pariṇat jīv-pudgalone sthitinun ( – svabhāvasthitinun ane vibhāvasthitinun) nimitta te adharma chhe.
kāraṇashuddha jīv kahevāy chhe ane vyakta shuddhatāvāḷā jīvane kāryashuddha jīv kahevāy chhe. [kāraṇashuddha
eṭale kāraṇ-apekṣhāe shuddha arthāt shakti-apekṣhāe shuddha. kāryashuddha eṭale kārya-apekṣhāe shuddha
arthāt vyakti-apekṣhāe shuddha.]
22 ]
1. chaudamā guṇasthānanā ante jīv ūrdhvagamanasvabhāvathī lokānte jāy te jīvanī svabhāvagatikriyā chhe
ane sansārāvasthāmān karmanā nimitte gaman kare te jīvanī vibhāvagatikriyā chhe. ek chhūṭo paramāṇu
gati kare te pudgalanī svabhāvagatikriyā chhe ane pudgalaskandh gaman kare te pudgalanī (skandhamānnā
darek paramāṇunī) vibhāvagatikriyā chhe. ā svābhāvik tem ja vaibhāvik gatikriyāmān dharmadravya
nimittamātra chhe.
2. siddhadashāmān jīv sthir rahe te jīvanī svābhāvik sthitikriyā chhe ane sansāradashāmān sthir rahe
te jīvanī vaibhāvik sthitikriyā chhe. ekalo paramāṇu sthir rahe te pudgalanī svābhāvik
sthitikriyā chhe ane skandh sthir rahe te pudgalanī ( – skandhamānnā darek paramāṇunī) vaibhāvik
sthitikriyā chhe. ā jīv-pudgalanī svābhāvik tem ja vaibhāvik sthitikriyāmān adharmadravya
nimittamātra chhe.
Page 23 of 380
PDF/HTML Page 52 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
लक्षणमाकाशम् । पंचानां वर्तनाहेतुः कालः । चतुर्णाममूर्तानां शुद्धगुणाः, पर्यायाश्चैतेषां तथाविधाश्च ।
द्युतिपटलजटालं तद्धि षड्द्रव्यजातम् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१६।।
जीवो उवओगमओ उवओगो णाणदंसणो होइ । णाणुवओगो दुविहो सहावणाणं विहावणाणं ति ।।१०।।
(bākīnān) pāñch dravyone avakāshadān ( – avakāsh devo te) jenun lakṣhaṇ chhe te ākāsh chhe.
(bākīnān) pāñch dravyone vartanānun nimitta te kāḷ chhe. (jīv sivāyanān) chār amūrta dravyonā shuddha guṇo chhe; temanā paryāyo paṇ tevā (shuddha ja) chhe.
[have navamī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok dvārā chha dravyanī shraddhānun phaḷ varṇave chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] e rīte te ṣhaṭdravyasamūharūpī ratnane — ke je (ratna) tejanā ambārane līdhe kiraṇovāḷun chhe ane je jinapatinā mārgarūpī samudranā madhyamān rahelun chhe tene — je tīkṣhṇa buddhivāḷo puruṣh hr̥udayamān bhūṣhaṇārthe (shobhā māṭe) dhāraṇ kare chhe, te puruṣh paramashrīrūpī kāminīno vallabh thāy chhe (arthāt je puruṣh antaraṅgamān chha dravyanī yathārtha shraddhā kare chhe, te muktilakṣhmīne vare chhe). 16.
anvayārthaḥ — [जीवः] jīv [उपयोगमयः] upayogamay chhe. [उपयोगः] upayog
Page 24 of 380
PDF/HTML Page 53 of 409
single page version
अत्रोपयोगलक्षणमुक्त म् ।
आत्मनश्चैतन्यानुवर्ती परिणामः स उपयोगः । अयं धर्मः । जीवो धर्मी । अनयोः
सम्बन्धः प्रदीपप्रकाशवत् । ज्ञानदर्शनविकल्पेनासौ द्विविधः । अत्र ज्ञानोपयोगोऽपि
स्वभावविभावभेदाद् द्विविधो भवति । इह हि स्वभावज्ञानम् अमूर्तम् अव्याबाधम्
अतीन्द्रियम् अविनश्वरम् । तच्च कार्यकारणरूपेण द्विविधं भवति । कार्यं तावत्
सकलविमलकेवलज्ञानम् । तस्य कारणं परमपारिणामिकभावस्थितत्रिकालनिरुपाधिरूपं
सहजज्ञानं स्यात् । केवलं विभावरूपाणि ज्ञानानि त्रीणि कुमतिकुश्रुतविभङ्गभाञ्जि भवन्ति ।
एतेषाम् उपयोगभेदानां ज्ञानानां भेदो वक्ष्यमाणसूत्रयोर्द्वयोर्बोद्धव्य इति ।
[ज्ञानदर्शनं भवति] gnān ane darshan chhe. [ज्ञानोपयोगः द्विविधः] gnānopayog be prakārano
chheḥ [स्वभावज्ञानं] svabhāvagnān ane [विभावज्ञानम् इति] vibhāvagnān.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) upayoganun lakṣhaṇ kahyun chhe.
ātmāno chaitanya-anuvartī (chaitanyane anusarīne vartanāro) pariṇām te upayog chhe. upayog dharma chhe, jīv dharmī chhe. dīpak ane prakāshanā jevo emano sambandh chhe. gnān ane darshananā bhedathī ā upayog be prakārano chhe (arthāt upayoganā be prakār chheḥ gnānopayog ane darshanopayog). āmān gnānopayog paṇ svabhāv ane vibhāvanā bhedane līdhe be prakārano chhe (arthāt gnānopayoganā paṇ be prakār chheḥ svabhāv- gnānopayog ane vibhāvagnānopayog). temān svabhāvagnān amūrta, avyābādh, atīndriy ane avināshī chhe; te paṇ kārya ane kāraṇarūpe be prakāranun chhe (arthāt svabhāvagnānanā paṇ be prakār chheḥ kāryasvabhāvagnān ane kāraṇasvabhāvagnān). kārya to sakaḷavimaḷ (sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnān chhe ane tenun kāraṇ param pāriṇāmikabhāve rahelun trikāḷanirupādhirūp sahajagnān chhe. kevaḷ vibhāvarūp gnāno traṇ chheḥ kumati, kushrut ane vibhaṅg.
ā upayoganā bhedarūp gnānanā bhedo, have kahevāmān āvatān be sūtro dvārā (11 ne 12mī gāthā dvārā) jāṇavā.
24 ]
Page 25 of 380
PDF/HTML Page 54 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
परिहृतपरभावः स्वस्वरूपे स्थितो यः ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।१७।।
केवलमिंदियरहियं असहायं तं सहावणाणं ति ।
सण्णाणिदरवियप्पे विहावणाणं हवे दुविहं ।।११।।
[bhāvārthaḥ — chaitanyānuvidhāyī pariṇām te upayog chhe. upayog be prakārano chheḥ (1) gnānopayog ane (2) darshanopayog. gnānopayoganā paṇ be prakār chheḥ (1) svabhāvagnānopayog ane (2) vibhāvagnānopayog. svabhāvagnānopayog paṇ be prakārano chheḥ (1) kāryasvabhāvagnānopayog (arthāt kevaḷagnānopayog) ane (2) kāraṇasvabhāv- gnānopayog (arthāt *sahajagnānopayog). vibhāvagnānopayog paṇ be prakārano chheḥ (1) samyak vibhāvagnānopayog ane (2) mithyā vibhāvagnānopayog (arthāt kevaḷ vibhāvagnānopayog). samyak vibhāvagnānopayoganā chār bhedo (sumatignānopayog, sushrut- gnānopayog, suavadhignānopayog ane manaḥparyayagnānopayog) havenī be gāthāomān kaheshe. mithyā vibhāvagnānopayoganā arthāt kevaḷ vibhāvagnānopayoganā traṇ bhedo chheḥ (1) kumatignānopayog, (2) kushrutagnānopayog ane (3) vibhaṅgagnānopayog arthāt kuavadhignānopayog.]
[have dasamī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] jinendrakathit samasta gnānanā bhedone jāṇīne je puruṣh parabhāvone pariharī nij svarūpamān sthit rahyo thako shīghra chaitanyachamatkāramātra tattvamān pesī jāy chhe — ūṇḍo ūtarī jāy chhe, te puruṣh paramashrīrūpī kāminīno vallabh thāy chhe (arthāt muktisundarīno pati thāy chhe). 17.
*sahajagnānopayog param pāriṇāmikabhāve sthit chhe tem ja traṇe kāḷe upādhi rahit chhe; temānthī
4
Page 26 of 380
PDF/HTML Page 55 of 409
single page version
सण्णाणं चउभेयं मदिसुदओही तहेव मणपज्जं ।
अत्र च ज्ञानभेदमुक्त म् ।
निरुपाधिस्वरूपत्वात् केवलम्, निरावरणस्वरूपत्वात् क्रमकरणव्यवधानापोढम्,
anvayārthaḥ — [केवलम्] je (gnān) kevaḷ, [इन्द्रियरहितम्] indriyarahit ane [असहायं] asahāy chhe, [तत्] te [स्वभावज्ञानम् इति] svabhāvagnān chhe; [संज्ञानेतरविकल्पे] samyaggnān ane mithyāgnānarūp bhed pāḍavāmān āvatān, [विभावज्ञानं] vibhāvagnān [द्विविधं भवेत्] be prakāranun chhe.
[संज्ञानं] samyaggnān [चतुर्भेदं] chār bhedavāḷun chheḥ [मतिश्रुतावधयः तथा एव मनःपर्ययम्] mati, shrut, avadhi tathā manaḥparyay; [अज्ञानं च एव] ane agnān ( – mithyāgnān) [मत्यादेः भेदतः] mati ādinā bhedathī [त्रिविकल्पम्] traṇ bhedavāḷun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāomān) gnānanā bhed kahyā chhe.
je upādhi vinānā svarūpavāḷun hovāthī 1kevaḷ chhe, āvaraṇ vinānā svarūpavāḷun hovāthī kram, indriy ane (desh-kāḷādi) 2vyavadhān rahit chhe, ek ek
(sarvane jāṇanāro) kevaḷagnānopayog pragaṭe chhe. māṭe sahajagnānopayog kāraṇ chhe ane kevaḷagnānopayog kārya chhe. ām hovāthī sahajagnānopayogane kāraṇasvabhāvagnānopayog kahevāy chhe ane kevaḷ- gnānopayogane kāryasvabhāvagnānopayog kahevāy chhe.
26 ]
1kevaḷ = ekalun; nirbheḷ; shuddha.
2vyavadhān = āḍ; paḍado; antar; āntarun; vighna.
Page 27 of 380
PDF/HTML Page 56 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अप्रतिवस्तुव्यापकत्वात् असहायम्, तत्कार्यस्वभावज्ञानं भवति । कारणज्ञानमपि ताद्रशं भवति । कुतः, निजपरमात्मस्थितसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुखसहजपरमचिच्छक्ति - निजकारणसमयसारस्वरूपाणि च युगपत् परिच्छेत्तुं समर्थत्वात् तथाविधमेव । इति शुद्धज्ञानस्वरूपमुक्त म् ।
इदानीं शुद्धाशुद्धज्ञानस्वरूपभेदस्त्वयमुच्यते । अनेकविकल्पसनाथं मतिज्ञानम्
उपलब्धिभावनोपयोगाच्च अवग्रहादिभेदाच्च बहुबहुविधादिभेदाद्वा । लब्धिभावना-
भेदाच्छ्रुतज्ञानं द्विविधम् । देशसर्वपरमभेदादवधिज्ञानं त्रिविधम् । ऋजुविपुलमति-
विकल्पान्मनःपर्ययज्ञानं च द्विविधम् । परमभावस्थितस्य सम्यग्द्रष्टेरेतत्संज्ञानचतुष्कं भवति ।
vastumān nahi vyāpatun hovāthī ( – samasta vastuomān vyāpatun hovāthī) asahāy chhe, te kāryasvabhāvagnān chhe. kāraṇagnān paṇ tevun ja chhe. shāthī? nij paramātmāmān rahelān sahajadarshan, sahajachāritra, sahajasukh ane sahajaparamachitshaktirūp nij kāraṇ- samayasāranān svarūpone yugapad jāṇavāne samartha hovāthī tevun ja chhe. ām shuddha gnānanun svarūp kahyun.
have ā (nīche pramāṇe), shuddhāshuddha gnānanun svarūp ane bhed kahevāmān āve chheḥ bahuvidh vagere bhedathī matignān anek bhedavāḷun chhe. labdhi ane bhāvanānā bhedathī shrutagnān be prakāranun chhe. desh, sarva ane paramanā bhedathī (arthāt deshāvadhi, sarvāvadhi ane paramāvadhi evā traṇ bhedone līdhe) avadhignān traṇ prakāranun chhe. r̥̄ujumati ane vipulamatinā bhedane līdhe manaḥparyayagnān be prakāranun chhe. paramabhāvamān sthit
1upalabdhi, bhāvanā ane upayogathī tathā 2avagrahādi bhedathī athavā 3bahu,
1. matignān traṇ prakāranun chheḥ upalabdhi, bhāvanā ane upayog. matignānāvaraṇano kṣhayopasham jemān
nimitta chhe evī arthagrahaṇashakti ( – padārthane jāṇavānī shakti) te upalabdhi chhe; jāṇelā padārtha
pratye pharīpharīne chintan te bhāvanā chhe; ‘ā kāḷun chhe’, ‘ā pīḷun chhe’ ityādirūpe
arthagrahaṇavyāpār ( – padārthane jāṇavāno vyāpār) te upayog chhe.
2. matignān chār bhedavāḷun chheḥ avagrah, īhā (-vichāraṇā), avāy (-nirṇay) ane dhāraṇā. [visheṣh māṭe mokṣhashāstra (ṭīkā sahit) juo.]
3. matignān bār bhedavāḷun chheḥ bahu, ek, bahuvidh, ekavidh, kṣhipra, akṣhipra, aniḥsr̥ut, niḥsr̥ut, anukta, ukta, dhruv ane adhruv. [visheṣh māṭe mokṣhashāstra (ṭīkā sahit) juo.]
Page 28 of 380
PDF/HTML Page 57 of 409
single page version
मतिश्रुतावधिज्ञानानि मिथ्याद्रष्टिं परिप्राप्य कुमतिकुश्रुतविभंगज्ञानानीति नामान्तराणि प्रपेदिरे ।
अत्र सहजज्ञानं शुद्धान्तस्तत्त्वपरमतत्त्वव्यापकत्वात् स्वरूपप्रत्यक्षम् । केवलज्ञानं सकलप्रत्यक्षम् । ‘रूपिष्ववधेः’ इति वचनादवधिज्ञानं विकलप्रत्यक्षम् । तदनन्तभागवस्त्वंश- ग्राहकत्वान्मनःपर्ययज्ञानं च विकलप्रत्यक्षम् । मतिश्रुतज्ञानद्वितयमपि परमार्थतः परोक्षं व्यवहारतः प्रत्यक्षं च भवति ।
किं च उक्ते षु ज्ञानेषु साक्षान्मोक्षमूलमेकं निजपरमतत्त्वनिष्ठसहजज्ञानमेव । अपि च पारिणामिकभावस्वभावेन भव्यस्य परमस्वभावत्वात् सहजज्ञानादपरमुपादेयं न समस्ति ।
अनेन सहजचिद्विलासरूपेण सदा सहजपरमवीतरागशर्मामृतेन अप्रतिहतनिरा-
वरणपरमचिच्छक्ति रूपेण सदान्तर्मुखे स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपसहजपरमचारित्रेण त्रिकालेष्व-
samyagdraṣhṭine 1ā chār samyaggnāno hoy chhe. mithyādarshan hoy tyān matignān, shrutagnān ane avadhignān ‘kumatignān’, ‘kushrutagnān’ ane ‘vibhaṅgagnān’ — evān nāmāntarone (anya nāmone) pāme chhe.
ahīn (upar kahelān gnānone viṣhe) sahajagnān, shuddha antaḥtattvarūp paramatattvamān vyāpak hovāthī, 2svarūpapratyakṣha chhe. kevaḷagnān sakalapratyakṣha (sampūrṇapratyakṣha) chhe. ‘रूपिष्ववधेः (avadhignānano viṣhay – sambandh rūpī dravyomān chhe)’ evun (āgamanun) vachan hovāthī avadhignān vikalapratyakṣha (ekadeshapratyakṣha) chhe. tenā anantamā bhāge vastunā anshanun grāhak ( – jāṇanārun) hovāthī manaḥparyayagnān paṇ vikalapratyakṣha chhe. matignān ne shrutagnān banne paramārthathī parokṣha chhe ane vyavahārathī pratyakṣha chhe.
vaḷī visheṣh e ke — ukta (upar kahelān) gnānomān sākṣhāt mokṣhanun mūḷ nijaparamatattvamān sthit evun ek sahajagnān ja chhe; tem ja sahajagnān (tenā) pāriṇāmik- bhāvarūp svabhāvane līdhe bhavyano paramasvabhāv hovāthī, sahajagnān sivāy bījun kāī upādey nathī.
ā sahajachidvilāsarūpe (1) sadā sahaj param vītarāg sukhāmr̥ut, (2) apratihat nirāvaraṇ param chitshaktinun rūp, (3) sadā antarmukh evun svasvarūpamān avichaḷ sthitirūp
28 ]
1. sumatignān ne sushrutagnān sarva samyagdraṣhṭi jīvone hoy chhe. suavadhignān koī koī samyagdraṣhṭi jīvone hoy chhe. manaḥparyayagnān koī koī munivarone — vishiṣhṭasanyamadharone — hoy chhe.
2. svarūpapratyakṣha = svarūpe pratyakṣha; svarūp-apekṣhāe pratyakṣha; svabhāve pratyakṣha.
Page 29 of 380
PDF/HTML Page 58 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
व्युच्छिन्नतया सदा सन्निहितपरमचिद्रूपश्रद्धानेन अनेन स्वभावानंतचतुष्टयेन सनाथम् अनाथमुक्ति सुन्दरीनाथम् आत्मानं भावयेत् ।
इत्यनेनोपन्यासेन संसारव्रततिमूललवित्रेण ब्रह्मोपदेशः कृत इति ।
परिहरतु समस्तं घोरसंसारमूलम् ।
तत उपरि समग्रं शाश्वतं शं प्रयाति ।।१८।।
sahaj param chāritra, ane (4) traṇe kāḷe avichchhinna (atūṭak) hovāthī sadā nikaṭ evī param chaitanyarūpanī shraddhā — e svabhāv-anantachatuṣhṭayathī je sanāth (sahit) chhe evā ātmāne — anāth muktisundarīnā nāthane — bhāvavo (arthāt sahajagnānavilāsarūpe svabhāv- anantachatuṣhṭayayukta ātmāne bhāvavo — anubhavavo).
ām sansārarūpī latānun mūḷ chhedavāne dātaraḍārūp ā 1upanyāsathī brahmopadesh karyo.
[have ā be gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj pāñch shloko kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] e rīte kahevāmān āvelā bhedonā gnānane pāmīne bhavya jīv ghor sansāranā mūḷarūp samasta 2sukr̥ut ke duṣhkr̥utane, sukh ke duḥkhane atyant pariharo. tenāthī upar (arthāt tene oḷaṅgī jatān), jīv samagra (paripūrṇa) shāshvat sukhane pāme chhe. 18.
[shlokārthaḥ — ] parigrahanun grahaṇ chhoḍīne tem ja sharīr pratye upekṣhā karīne budh puruṣhe avyagratāthī (nirākuḷatāthī) bharelun chaitanya mātra jenun sharīr chhe tene ( – ātmāne) bhāvavo. 19.
1. upanyās = kathan; sūchan; lakhāṇ; prārambhik kathan; prastāvanā.
2. sukr̥ut ke duṣhkr̥ut = shubh ke ashubh.
Page 30 of 380
PDF/HTML Page 59 of 409
single page version
द्वेषाम्भःपरिपूर्णमानसघटप्रध्वंसनात् पावनम् ।
भेदज्ञानमहीजसत्फलमिदं वन्द्यं जगन्मंगलम् ।।२०।।
निर्व्याबाधं स्फु टितसहजावस्थमन्तर्मुखं च ।
स्वस्य ज्योतिःप्रतिहततमोवृत्ति नित्याभिरामम् ।।२१।।
[shlokārthaḥ — ] mohane nirmūḷ karavāthī, prashasta-aprashasta samasta rāgano vilay karavāthī ane dveṣharūpī jaḷathī bharelā manarūpī ghaḍāno nāsh karavāthī, pavitra, 1anuttam, gnānarūpī vr̥ukṣhanun ā 3satphaḷ vandya chhe, jagatane maṅgaḷarūp chhe. 20.
[shlokārthaḥ — ] ānandamān jeno phelāv chhe, je avyābādh (bādhā rahit) chhe, jenī sahaj avasthā khīlī nīkaḷī chhe, je antarmukh chhe, je potāmān — sahaj vilasatā (khelatā, pariṇamatā) chitchamatkāramātramān — līn chhe, jeṇe nij jyotithī tamovr̥uttine ( – andhakāradashāne, agnānapariṇatine) naṣhṭa karī chhe ane je nitya abhirām (sadā sundar) chhe, evun sahajagnān sampūrṇa mokṣhamān jayavant varte chhe. 21.
[shlokārthaḥ — ] sahajagnānarūpī sāmrājya jenun sarvasva chhe evo shuddhachaitanyamay mārā ātmāne jāṇīne, hun ā nirvikalpa thāun. 22.
30 ]
2nirupadhi ane nitya-udit (sadā prakāshamān) evī gnānajyoti pragaṭ thāy chhe. bhed-
1. anuttam = jenāthī bījun kāī uttam nathī evī; sarvashreṣhṭha.
2. nirupadhi = upadhi vinānī; parigrah rahit; bāhya sāmagrī rahit; upādhi rahit; chhaḷakapaṭ rahit — saraḷ.
3. satphaḷ = sundar phaḷ; sārun phaḷ; uttam phaḷ; sāchun phaḷ.
Page 31 of 380
PDF/HTML Page 60 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तह दंसणउवओगो ससहावेदरवियप्पदो दुविहो ।
दर्शनोपयोगस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यथा ज्ञानोपयोगो बहुविधविकल्पसनाथः दर्शनोपयोगश्च तथा । स्वभावदर्शनोपयोगो विभावदर्शनोपयोगश्च । स्वभावोऽपि द्विविधः, कारणस्वभावः कार्यस्वभावश्चेति । तत्र कारणद्रष्टिः सदा पावनरूपस्य औदयिकादिचतुर्णां विभावस्वभावपरभावानामगोचरस्य
anvayārthaḥ — [तथा] tevī rīte [दर्शनोपयोगः] darshanopayog [स्वस्वभावेतरविकल्पतः] svabhāv ane vibhāvanā bhedathī [द्विविधः] be prakārano chhe. [केवलम्] je kevaḷ, [इन्द्रियरहितम्] indriyarahit ane [असहायं] asahāy chhe, [तत्] te [स्वभावः इति भणितः] svabhāv- darshanopayog kahyo chhe.
ṭīkāḥ — ā, darshanopayoganā svarūpanun kathan chhe.
jem gnānopayog bahuvidh bhedovāḷo chhe, tem darshanopayog paṇ tevo chhe. (tyān pratham, tenā be bhed chheḥ ) svabhāvadarshanopayog ane vibhāvadarshanopayog. svabhāvadarshanopayog paṇ be prakārano chheḥ kāraṇasvabhāvadarshanopayog ane kāryasvabhāvadarshanopayog.
tyān 1kāraṇadraṣhṭi to, sadā pāvanarūp ane audayikādi chār 2vibhāvasvabhāv
1. draṣhṭi = darshan. [darshan athavā draṣhṭinā be artha chheḥ (1) sāmānya pratibhās, ane (2) shraddhā. jyān je artha ghaṭato hoy tyān te artha samajavo. banne artho garbhit hoy tyān banne samajavā.]
2. vibhāv = visheṣh bhāv; apekṣhit bhāv. [audayik, aupashamik, kṣhāyopashamik ane kṣhāyik e
chār bhāvo apekṣhit bhāvo hovāthī temane vibhāvasvabhāv parabhāvo kahyā chhe. ek
sahajaparamapāriṇāmik bhāvane ja sadā-pāvanarūp nij svabhāv kahyo chhe. chār vibhāvabhāvono āshray
karavāthī paramapāriṇāmikabhāvano āshray thato nathī. paramapāriṇāmikabhāvano āshray karavāthī ja
samyaktvathī māṇḍīne mokṣhadashā sudhīnī dashāo prāpta thāy chhe.]