Page 352 of 380
PDF/HTML Page 381 of 409
single page version
इह हि सांसारिकविकारनिकायाभावान्निर्वाणं भवतीत्युक्त म् ।
निरुपरागरत्नत्रयात्मकपरमात्मनः सततान्तर्मुखाकारपरमाध्यात्मस्वरूपनिरतस्य तस्य वाऽशुभपरिणतेरभावान्न चाशुभकर्म अशुभकर्माभावान्न दुःखम्, शुभपरिणतेरभावान्न शुभकर्म शुभकर्माभावान्न खलु संसारसुखम्, पीडायोग्ययातनाशरीराभावान्न पीडा, असाता-
jyān duḥkh nahi, sukh jyān nahīn, pīḍā nahīn, bādhā nahīn,
jyān maraṇ nahi, jyān janma chhe nahi, tyān ja mukti jāṇavī. 179.
anvayārthaḥ — [न अपि दुःखं] jyān duḥkh nathī, [न अपि सौख्यं] sukh nathī, [न अपि पीडा] pīḍā nathī, [न एव बाधा विद्यते] bādhā nathī, [न अपि मरणं] maraṇ nathī, [न अपि जननं] janma nathī, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyān ja nirvāṇ chhe (arthāt duḥkhādirahit paramatattvamān ja nirvāṇ chhe).
ṭīkāḥ — ahīn, (paramatattvane) kharekhar sānsārik vikārasamūhanā abhāvane līdhe
2satat antarmukhākār param-adhyātmasvarūpamān līn evā te 3niruparāg- ratnatrayātmak paramātmāne ashubh pariṇatinā abhāvane līdhe ashubh karma nathī ane ashubh karmanā abhāvane līdhe duḥkh nathī; shubh pariṇatinā abhāvane līdhe shubh karma nathī ane shubh karmanā abhāvane līdhe kharekhar sansārasukh nathī; pīḍāyogya
352 ]
1nirvāṇ chhe em kahyun chhe.
1. nirvāṇ = mokṣha; mukti. [paramatattva vikārarahit hovāthī dravya-apekṣhāe sadā mukta ja chhe. māṭe mumukṣhue em samajavun ke vikārarahit paramatattvanā sampūrṇa āshrayathī ja (arthāt tenā ja shraddhān- gnān-ācharaṇathī) te paramatattva potānā svābhāvik muktaparyāye pariṇame chhe.]
2. satat antarmukhākār = nirantar antarmukh jeno ākār arthāt rūp chhe evā
3. niruparāg = nirvikār; nirmaḷ.
Page 353 of 380
PDF/HTML Page 382 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
वेदनीयकर्माभावान्नैव विद्यते बाधा, पंचविधनोकर्माभावान्न मरणम्, पंचविधनोकर्म- हेतुभूतकर्मपुद्गलस्वीकाराभावान्न जननम् । एवंलक्षणलक्षिताक्षुण्णविक्षेपविनिर्मुक्त परमतत्त्वस्य सदा निर्वाणं भवतीति ।
जननमरणपीडा नास्ति यस्येह नित्यम् ।
स्मरसुखविमुखस्सन् मुक्ति सौख्याय नित्यम् ।।२9८।।
nathī; pāñch prakāranān nokarmanā abhāvane līdhe maraṇ nathī; pāñch prakāranān nokarmanā hetubhūt karmapudgalanā svīkāranā abhāvane līdhe janma nathī. — āvān lakṣhaṇothī lakṣhit, akhaṇḍ, vikṣheparahit paramatattvane sadā nirvāṇ chhe.
[have ā 179 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ā lokamān jene sadā bhavabhavanān sukhaduḥkh nathī, bādhā nathī, janma, maraṇ ane pīḍā nathī, tene ( – te paramātmāne) hun, muktisukhanī prāpti arthe, kāmadevanā sukhathī vimukh vartato thako nitya namun chhun, stavun chhun, samyak prakāre bhāvun chhun. 298.
[shlokārthaḥ — ] ātmānī ārādhanā rahit jīvane sāparādh ( – aparādhī) gaṇavāmān āvyo chhe. (tethī) hun ānandamandir ātmāne (ānandanā ghararūp nijātmāne) nitya namun chhun. 299.
*yātanāsharīranā abhāvane līdhe pīḍā nathī; ashātāvedanīy karmanā abhāvane līdhe bādhā
*yātanā = vedanā; pīḍā. (sharīr vedanānī mūrti chhe.)
Page 354 of 380
PDF/HTML Page 383 of 409
single page version
परमनिर्वाणयोग्यपरमतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अखंडैकप्रदेशज्ञानस्वरूपत्वात् स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधानपंचेन्द्रियव्यापाराः देव- मानवतिर्यगचेतनोपसर्गाश्च न भवन्ति, क्षायिकज्ञानयथाख्यातचारित्रमयत्वान्न दर्शनचारित्र- भेदविभिन्नमोहनीयद्वितयमपि, बाह्यप्रपंचविमुखत्वान्न विस्मयः, नित्योन्मीलितशुद्ध- ज्ञानस्वरूपत्वान्न निद्रा, असातावेदनीयकर्मनिर्मूलनान्न क्षुधा तृषा च । तत्र परमब्रह्मणि नित्यं ब्रह्म भवतीति ।
anvayārthaḥ — [न अपि इन्द्रियाः उपसर्गाः] jyān indriyo nathī, upasargo nathī, [न अपि मोहः विस्मयः] moh nathī, vismay nathī, [न निद्रा च] nidrā nathī, [न च तृष्णा] tr̥uṣhā nathī, [न एव क्षुधा] kṣhudhā nathī, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyān ja nirvāṇ chhe (arthāt indriyādirahit paramatattvamān ja nirvāṇ chhe).
ṭīkāḥ — ā, param nirvāṇane yogya paramatattvanā svarūpanun kathan chhe.
(paramatattva) *akhaṇḍ-ekapradeshī-gnānasvarūp hovāne līdhe (tene) sparshan, rasan, ghrāṇ, chakṣhu ne shrotra nāmanī pāñch indriyonā vyāpāro nathī tathā dev, mānav, tiryañch ne achetanakr̥ut upasargo nathī; kṣhāyikagnānamay ane yathākhyātachāritramay hovāne līdhe (tene) darshanamohanīy ane chāritramohanīy evā bhedavāḷun be prakāranun mohanīy nathī; bāhya prapañchathī vimukh hovāne līdhe (tene) vismay nathī; nitya-prakaṭit shuddhagnānasvarūp hovāne līdhe (tene) nidrā nathī; ashātāvedanīy karmane nirmūḷ karyun hovāne līdhe (tene) kṣhudhā ane tr̥uṣhā nathī. te param brahmamān ( – paramātmatattvamān) sadā brahma ( – nirvāṇ) chhe.
35
*khaṇḍarahit abhinnapradeshī gnān paramatattvanun svarūp chhe tethī paramatattvane indriyo ane upasargo nathī.
Page 355 of 380
PDF/HTML Page 384 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा चोक्त ममृताशीतौ —
परिभवति न मृत्युर्नागतिर्नो गतिर्वा ।
गुणगुरुगुरुपादाम्भोजसेवाप्रसादात् ।।’’
तथा हि —
ऽक्षानामुच्चैर्विविधविषमं वर्तनं नैव किंचित् ।
तस्मिन्नित्यं निजसुखमयं भाति निर्वाणमेकम् ।।३००।।
evī rīte (shrī yogīndradevakr̥ut) amr̥utāshītimān (58 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jyān (je tattvamān) jvar, janma ane jarānī vedanā nathī, mr̥utyu nathī, gati ke āgati nathī, te tattvane ati nirmaḷ chittavāḷā puruṣho, sharīramān rahyā chhatān paṇ, guṇamān moṭā evā gurunān charaṇakamaḷanī sevānā prasādathī anubhave chhe.’’
vaḷī (ā 180 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] anupam guṇothī alaṅkr̥ut ane nirvikalpa evā je brahmamān (ātmatattvamān) indriyonun ati vividh ane viṣham vartan jarā paṇ nathī ja, tathā sansāranā mūḷabhūt anya (moh-vismayādi) *sansārīguṇasamūho nathī ja, te brahmamān sadā nijasukhamay ek nirvāṇ prakāshamān chhe. 300.
*moh, vismay vagere doṣho sansārīonā guṇo chhe — ke je sansāranā kāraṇabhūt chhe.
Page 356 of 380
PDF/HTML Page 385 of 409
single page version
मेतत् ।
सदा निरंजनत्वान्न द्रव्यकर्माष्टकं, त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपत्वान्न नोकर्मपंचकं च, अमनस्कत्वान्न चिंता, औदयिकादिविभावभावानामभावादार्तरौद्रध्याने न स्तः, धर्म- शुक्लध्यानयोग्यचरमशरीराभावात्तद्द्वितयमपि न भवति । तत्रैव च महानंद इति ।
anvayārthaḥ — [न अपि कर्म नोकर्म] jyān karma ne nokarma nathī, [न अपि चिन्ता] chintā nathī, [न एव आर्तरौद्रे] ārta ne raudra dhyān nathī, [न अपि धर्मशुक्लध्याने] dharma ne shukla dhyān nathī, [तत्र एव च निर्वाणम् भवति] tyān ja nirvāṇ chhe (arthāt karmādirahit paramatattvamān ja nirvāṇ chhe).
ṭīkāḥ — ā, sarva karmothī vimukta ( – rahit) tem ja shubh, ashubh ne shuddha dhyān tathā dhyeyanā vikalpothī vimukta paramatattvanā svarūpanun kathan chhe.
(paramatattva) sadā nirañjan hovāne līdhe (tene) āṭh dravyakarma nathī; traṇe kāḷe nirupādhisvarūpavāḷun hovāne līdhe (tene) pāñch nokarma nathī; man rahit hovāne līdhe chintā nathī; audayikādi vibhāvabhāvono abhāv hovāne līdhe ārta ne raudra dhyān nathī; dharmadhyān ne shukladhyānane yogya charam sharīrano abhāv hovāne līdhe te be dhyān nathī. tyān ja mahā ānand chhe.
[have ā 181 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
35
Page 357 of 380
PDF/HTML Page 386 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कर्माशेषं न च न च पुनर्ध्यानकं तच्चतुष्कम् ।
काचिन्मुक्ति र्भवति वचसां मानसानां च दूरम् ।।३०१।।
भगवतः सिद्धस्य स्वभावगुणस्वरूपाख्यानमेतत् ।
निरवशेषेणान्तर्मुखाकारस्वात्माश्रयनिश्चयपरमशुक्लध्यानबलेन ज्ञानावरणाद्यष्टविध- कर्मविलये जाते ततो भगवतः सिद्धपरमेष्ठिनः केवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलवीर्य-
[shlokārthaḥ — ] je nirvāṇamān sthit chhe, jeṇe pāparūpī andhakāranā samūhano nāsh karyo chhe ane je vishuddha chhe, temān ( – te paramabrahmamān) asheṣh (samasta) karma nathī tem ja pelān chār dhyāno nathī. te siddharūp bhagavān gnānapuñj paramabrahmamān koī evī mukti chhe ke je vachan ne manathī dūr chhe. 301.
anvayārthaḥ — [केवलज्ञानं] (siddhabhagavānane) kevaḷagnān, [केवलद्रष्टिः] kevaḷadarshan, [केवलसौख्यं च] kevaḷasukh, [केवलं वीर्यम्] kevaḷavīrya, [अमूर्तत्वम्] amūrtatva, [अस्तित्वं] astitva ane [सप्रदेशत्वम्] sapradeshatva [विद्यते] hoy chhe.
ṭīkāḥ — ā, bhagavān siddhanā svabhāvaguṇonā svarūpanun kathan chhe.
niravasheṣhapaṇe antarmukhākār ( – sarvathā antarmukh jenun svarūp chhe evā), svātmāshrit nishchay-paramashukladhyānanā baḷathī gnānāvaraṇādi āṭh prakāranān karmono vilay thatān, te kāraṇe
Page 358 of 380
PDF/HTML Page 387 of 409
single page version
केवलसौख्यामूर्तत्वास्तित्वसप्रदेशत्वादिस्वभावगुणा भवंति इति ।
तस्मिन्सिद्धे भवति नितरां केवलज्ञानमेतत् ।
सिद्धिसिद्धयोरेकत्वप्रतिपादनपरायणमेतत् । bhagavān siddhaparameṣhṭhīne kevaḷagnān, kevaḷadarshan, kevaḷavīrya, kevaḷasukh, amūrtatva, astitva, sapradeshatva vagere svabhāvaguṇo hoy chhe.
[have ā 182 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] bandhanā chhedane līdhe, bhagavān tem ja nityashuddha evā te prasiddha siddhamān ( – siddhaparameṣhṭhīmān) sadā atyantapaṇe ā kevaḷagnān hoy chhe, samagra jeno viṣhay chhe evun sākṣhāt darshan hoy chhe, *ātyantik saukhya hoy chhe tathā shuddhashuddha evo vīryādik anya guṇarūpī maṇiono samūh hoy chhe. 302.
anvayārthaḥ — [निर्वाणम् एव सिद्धाः] nirvāṇ te ja siddho chhe ane [सिद्धाः निर्वाणम्] siddho te nirvāṇ chhe [इति समुद्दिष्टाः] em (shāstramān) kahyun chhe. [कर्मविमुक्त : आत्मा] karmathī vimukta ātmā [लोकाग्रपर्यन्तम्] lokāgra paryant [गच्छति] jāy chhe.
ṭīkāḥ — ā, siddhi ane siddhanā ekatvanā pratipādan viṣhe chhe.
35
*ātyantik = sarvashreṣhṭha; anant.
Page 359 of 380
PDF/HTML Page 388 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
निर्वाणशब्दोऽत्र द्विष्ठो भवति । कथमिति चेत्, निर्वाणमेव सिद्धा इति वचनात् । सिद्धाः सिद्धक्षेत्रे तिष्ठंतीति व्यवहारः, निश्चयतो भगवंतः स्वस्वरूपे तिष्ठंति । ततो हेतोर्निर्वाणमेव सिद्धाः सिद्धा निर्वाणम् इत्यनेन क्रमेण निर्वाणशब्दसिद्धशब्दयो- रेकत्वं सफलं जातम् । अपि च यः कश्चिदासन्नभव्यजीवः परमगुरुप्रसादासादित- परमभावभावनया सकलकर्मकलंकपंकविमुक्त : स परमात्मा भूत्वा लोकाग्रपर्यन्तं गच्छतीति ।
क्वचिदपि न च विद्मो युक्ति तश्चागमाच्च ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।३०३।।
nirvāṇ shabdanā ahīn be artha chhe. kaī rīte? ‘nirvāṇ te ja siddho chhe’ evun (shāstranun) vachan hovāthī. siddho siddhakṣhetre rahe chhe em vyavahār chhe, nishchayathī to bhagavanto nij svarūpe rahe chhe; te kāraṇathī ‘nirvāṇ te ja siddho chhe ane siddho te nirvāṇ chhe’ evā ā prakār vaḍe nirvāṇashabdanun ane siddhashabdanun ekatva saphaḷ thayun.
vaḷī, je koī āsannabhavya jīv paramagurunā prasād vaḍe prāpta paramabhāvanī bhāvanā vaḍe sakaḷ karmakalaṅkarūpī kādavathī vimukta thāy chhe, te paramātmā thaīne lokāgra paryant jāy chhe.
[have ā 183 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] jinasammat muktimān ane mukta jīvamān ame kyāy paṇ yuktithī ke āgamathī bhed jāṇatā nathī. vaḷī, ā lokamān jo koī bhavya jīv sarva karmane nirmūḷ kare chhe, to te paramashrīrūpī (muktilakṣhmīrūpī) kāminīno vallabh thāy chhe. 303.
Page 360 of 380
PDF/HTML Page 389 of 409
single page version
अत्र सिद्धक्षेत्रादुपरि जीवपुद्गलानां गमनं निषिद्धम् ।
जीवानां स्वभावक्रिया सिद्धिगमनं, विभावक्रिया षटकापक्रमयुक्त त्वम्; पुद्गलानां स्वभावक्रिया परमाणुगतिः, विभावक्रिया व्द्यणुकादिस्कन्धगतिः । अतोऽमीषां त्रिलोक- शिखरादुपरि गतिक्रिया नास्ति, परतो गतिहेतोर्धर्मास्तिकायाभावात्; यथा जलाभावे मत्स्यानां गतिक्रिया नास्ति । अत एव यावद्धर्मास्तिकायस्तिष्ठति तत्क्षेत्रपर्यन्तं स्वभावविभाव- गतिक्रियापरिणतानां जीवपुद्गलानां गतिरिति ।
anvayārthaḥ — [यावत् धर्मास्तिकः] jyān sudhī dharmāstikāy chhe tyān sudhī [जीवानां पुद्गलानां] jīvonun ane pudgalonun [गमनं] gaman [जानीहि] jāṇ; [धर्मास्ति- कायाभावे] dharmāstikāyanā abhāve [तस्मात् परतः] tethī āgaḷ [न गच्छंति] teo jatān nathī.
ṭīkāḥ — ahīn, siddhakṣhetrathī upar jīv-pudgalonā gamanano niṣhedh karyo chhe.
jīvonī svabhāvakriyā siddhigaman (siddhakṣhetramān gaman) chhe ane vibhāvakriyā (anya bhavamān jatān) chha dishāomān gaman chhe; pudgalonī svabhāvakriyā paramāṇunī gati chhe ane vibhāvakriyā *dvi-aṇukādi skandhonī gati chhe. māṭe āmanī (jīv-pudgalonī) gatikriyā trilokanā shikharathī upar nathī, kāraṇ ke āgaḷ gatihetu (gatinā nimittabhūt) dharmāstikāyano abhāv chhe; jem jaḷanā abhāve māchhalānnī gatikriyā hotī nathī tem. āthī ja, jyān sudhī dharmāstikāy chhe te kṣhetra sudhī svabhāvagatikriyā ane vibhāvagatikriyārūpe pariṇat jīv-pudgalonī gati hoy chhe.
36
*dvi-aṇukādi skandho = be paramāṇuthī māṇḍīne anant paramāṇunā banelā skandho
Page 361 of 380
PDF/HTML Page 390 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
णियमं णियमस्स फलं णिद्दिट्ठं पवयणस्स भत्तीए ।
पुव्वावरविरोधो जदि अवणीय पूरयंतु समयण्हा ।।१८५।।
शास्त्रादौ गृहीतस्य नियमशब्दस्य तत्फलस्य चोपसंहारोऽयम् ।
नियमस्तावच्छुद्धरत्नत्रयव्याख्यानस्वरूपेण प्रतिपादितः । तत्फलं परमनिर्वाणमिति प्रतिपादितम् । न कवित्वदर्पात् प्रवचनभक्त्या प्रतिपादितमेतत् सर्वमिति यावत् । यद्यपि
[have ā 184 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] gatihetunā abhāvane līdhe, sadā (arthāt kadāpi) trilokanā shikharathī ūñche jīv ane pudgal bannenun gaman hotun nathī ja. 304.
anvayārthaḥ — [नियमः] niyam ane [नियमस्य फलं] niyamanun phaḷ [प्रवचनस्य भक्त्या] pravachananī bhaktithī [निर्दिष्टम्] darshāvavāmān āvyān. [यदि] jo (temān kāī) [पूर्वापरविरोधः] pūrvāpar (āgaḷapāchhaḷ) virodh hoy to [समयज्ञाः] samayagno (āgamanā gnātāo) [अपनीय] tene dūr karī [पूरयंतु] pūrti karajo.
ṭīkāḥ — ā, shāstranā ādimān levāmān āvelā niyamashabdano ane tenā phaḷano upasanhār chhe.
pratham to, niyam shuddharatnatrayanā vyākhyānasvarūpe pratipādit karavāmān āvyo; tenun phaḷ param nirvāṇ tarīke pratipādit karavāmān āvyun. ā badhun kavipaṇānā abhimānathī nahi paṇ pravachananī bhaktithī pratipādit karavāmān āvyun chhe. jo (temān kāī) pūrvāpar doṣh hoy
Page 362 of 380
PDF/HTML Page 391 of 409
single page version
पूर्वापरदोषो विद्यते चेत्तद्दोषात्मकं लुप्त्वा परमकवीश्वरास्समयविदश्चोत्तमं पदं कुर्वन्त्विति ।
हृदयसरसिजाते निर्वृतेः कारणत्वात् ।
स खलु निखिलभव्यश्रेणिनिर्वाणमार्गः ।।३०५।।
इह हि भव्यस्य शिक्षणमुक्त म् । to samayagna param-kavīshvaro doṣhātmak padano lop karīne uttam pad karajo.
[have ā 185 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] muktinun kāraṇ hovāthī niyamasār tem ja tenun phaḷ uttam puruṣhonān hr̥udayakamaḷamān jayavant chhe. pravachananī bhaktithī sūtrakāre je karel chhe (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadeve je ā niyamasār rachel chhe), te kharekhar samasta bhavyasamūhane nirvāṇano mārga chhe. 305.
anvayārthaḥ — [पुनः] parantu [ईर्षाभावेन] īrṣhābhāvathī [केचित्] koī loko [सुन्दरं मार्गम्] sundar mārgane [निन्दन्ति] ninde chhe [तेषां वचनं] temanān vachan [श्रुत्वा] sāmbhaḷīne [जिनमार्गे] jinamārga pratye [अभक्तिं ] abhakti [मा कुरुध्वम्] na karajo.
ṭīkāḥ — ahīn bhavyane shikhāmaṇ dīdhī chhe.
362 ]
Page 363 of 380
PDF/HTML Page 392 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
केचन मंदबुद्धयः त्रिकालनिरावरणनित्यानंदैकलक्षणनिर्विकल्पकनिजकारणपरमात्म- तत्त्वसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानरूपशुद्धरत्नत्रयप्रतिपक्षमिथ्यात्वकर्मोदयसामर्थ्येन मिथ्या- दर्शनज्ञानचारित्रपरायणाः ईर्ष्याभावेन समत्सरपरिणामेन सुन्दरं मार्गं सर्वज्ञवीतरागस्य मार्गं पापक्रियानिवृत्तिलक्षणं भेदोपचाररत्नत्रयात्मकमभेदोपचाररत्नत्रयात्मकं केचिन्निन्दन्ति, तेषां स्वरूपविकलानां कुहेतु
रत्नत्रयमार्गे हे भव्य मा कुरुष्व, पुनर्भक्ति : कर्तव्येति ।
विश्वाशातिकरालकालदहने शुष्यन्मनीयावने“ ।
koī mandabuddhio trikāḷ-nirāvaraṇ, nitya ānand jenun ek lakṣhaṇ chhe evā nirvikalpa nij kāraṇaparamātmatattvanān samyakshraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp shuddharatnatrayathī pratipakṣha mithyātvakarmodayanā sāmarthya vaḍe mithyādarshan-gnān-chāritraparāyaṇ vartatā thakā īrṣhābhāvathī arthāt matsarayukta pariṇāmathī sundar mārgane — pāpakriyāthī nivr̥utti jenun lakṣhaṇ chhe evā bhedopachār-ratnatrayātmak ane abhedopachār-ratnatrayātmak sarvagnavītarāganā mārgane — ninde chhe, te svarūpavikaḷ (svarūpaprāpti rahit) jīvonān kuhetukudraṣhṭāntayukta kutarkavachano sāmbhaḷīne jineshvarapraṇīt shuddharatnatrayamārga pratye, he bhavya! abhakti na karaje, parantu bhakti kartavya chhe.
[have ā 186mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] dehasamūharūpī vr̥ukṣhapaṅktithī je bhayaṅkar chhe, jemān duḥkhaparamparārūpī jaṅgalī pashuo (vase) chhe, ati karāḷ kāḷarūpī agni jyān sarvanun bhakṣhaṇ kare chhe, jemān buddhirūpī jaḷ (?) sukāy chhe ane je darshanamohayukta jīvone anek kunayarūpī
*ahīn kāīk ashuddhi hoy em lāge chhe.
Page 364 of 380
PDF/HTML Page 393 of 409
single page version
तथा हि —
स्तं शंखध्वनिकंपिताखिलभुवं श्रीनेमितीर्थेश्वरम् ।
जाने तत्स्तवनैककारणमहं भक्ति र्जिनेऽत्युत्सुका ।।३०७।।
mārgone līdhe atyant +durgam chhe, te sansār-aṭavīrūpī vikaṭ sthaḷamān jain darshan ek ja sharaṇ chhe. 306.
vaḷī —
[shlokārthaḥ — ] je prabhunun gnānasharīr sadā lokālokanun niketan chhe (arthāt je nemināthaprabhunā gnānamān lokālok sadā samāy chhe — jaṇāy chhe), te shrī nemināth tīrtheshvarane — ke jemaṇe shaṅkhanā dhvanithī ākhī pr̥ithvīne dhrujāvī hatī temane — stavavāne traṇe lokamān koṇ manuṣhyo ke devo samartha chhe? (topaṇ) temane stavavānun ekamātra kāraṇ jin pratye ati utsuk bhakti chhe em hun jāṇun chhun. 307.
anvayārthaḥ — [पूर्वापरदोषनिर्मुक्त म्] pūrvāpar doṣh rahit [जिनोपदेशं] jinopadeshane [ज्ञात्वा] jāṇīne [मया] men [निजभावनानिमित्तं] nijabhāvanānimitte [नियमसारनामश्रुतम्] niyamasār nāmanun shāstra [कृतम्] karyun chhe.
36
+durgam = mushkelīthī oḷaṅgī shakāy evun; dustar. (sansār-aṭavīne viṣhe anek kunayarūpī
mārgomānthī satya mārga shodhī kāḍhavo mithyādraṣhṭione atyant kaṭhin chhe ane tethī sansār-aṭavī
atyant dustar chhe.)
Page 365 of 380
PDF/HTML Page 394 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
शास्त्रनामधेयकथनद्वारेण शास्त्रोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
अत्राचार्याः प्रारब्धस्यान्तगमनत्वात् नितरां कृतार्थतां परिप्राप्य निजभावनानिमित्त- मशुभवंचनार्थं नियमसाराभिधानं श्रुतं परमाध्यात्मशास्त्रशतकुशलेन मया कृतम् । किं कृत्वा ? पूर्वं ज्ञात्वा अवंचकपरमगुरुप्रसादेन बुद्ध्वेति । कम् ? जिनोपदेशं वीतरागसर्वज्ञ- मुखारविन्दविनिर्गतपरमोपदेशम् । तं पुनः किंविशिष्टम् ? पूर्वापरदोषनिर्मुक्तं पूर्वापरदोषहेतुभूत- सकलमोहरागद्वेषाभावादाप्तमुखविनिर्गतत्वान्निर्दोषमिति ।
किञ्च अस्य खलु निखिलागमार्थसार्थप्रतिपादनसमर्थस्य नियमशब्दसंसूचित- विशुद्धमोक्षमार्गस्य अंचितपञ्चास्तिकायपरिसनाथस्य संचितपंचाचारप्रपञ्चस्य षड्द्रव्यविचित्रस्य सप्ततत्त्वनवपदार्थगर्भीकृतस्य पंचभावप्रपंचप्रतिपादनपरायणस्य निश्चयप्रतिक्रमणप्रत्याख्यान-
ṭīkāḥ — ā, shāstranā nāmakathan dvārā shāstranā upasanhār sambandhī kathan chhe.
ahīn āchāryashrī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev) prārambhelā kāryanā antane pahoñchavāthī atyant kr̥utārthatāne pāmīne kahe chhe ke seṅkaḍo param-adhyātmashāstromān kushaḷ evā men nijabhāvanānimitte — ashubhavañchanārthe niyamasār nāmanun shāstra karyun chhe. shun karīne (ā shāstra karyun chhe)? pahelān *avañchak param gurunā prasādathī jāṇīne. shun jāṇīne? jinopadeshane arthāt vītarāg-sarvagnanā mukhāravindathī nīkaḷelā param upadeshane. kevo chhe te upadesh? pūrvāpar doṣh rahit chhe arthāt pūrvāpar doṣhanā hetubhūt sakaḷ moharāgadveṣhanā abhāvane līdhe je āpta chhe temanā mukhathī nīkaḷelo hovāthī nirdoṣh chhe.
vaḷī (ā shāstranā tātparya sambandhī em samajavun ke), je (niyamasārashāstra) kharekhar samasta āgamanā arthasamūhanun pratipādan karavāmān samartha chhe, jeṇe niyam-shabdathī vishuddha mokṣhamārga samyak prakāre darshāvyo chhe, je shobhit pañchāstikāy sahit chhe (arthāt jemān pāñch astikāyanun varṇan karavāmān āvyun chhe), jemān pañchāchār-prapañchano sañchay karavāmān āvyo chhe (arthāt jemān gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, tapāchār ane vīryāchārarūp pāñch prakāranā āchāranun kathan karavāmān āvyun chhe), je chha dravyothī vichitra chhe (arthāt je chha dravyonā nirūpaṇathī vidhavidh prakāranun — sundar chhe), sāt tattvo ane nav padārtho jenī andar samāyelān chhe, je pāñch bhāvarūp vistāranā pratipādanamān parāyaṇ chhe, je nishchay-pratikramaṇ, nishchay-pratyākhyān, nishchay-prāyashchitta, param-ālochanā, niyam,
*avañchak = chhetare nahi evā; niṣhkapaṭī; saraḷ; r̥̄uju.
Page 366 of 380
PDF/HTML Page 395 of 409
single page version
प्रायश्चित्तपरमालोचनानियमव्युत्सर्गप्रभृतिसकलपरमार्थक्रियाकांडाडंबरसमृद्धस्य उपयोग- त्रयविशालस्य परमेश्वरस्य शास्त्रस्य द्विविधं किल तात्पर्यं, सूत्रतात्पर्यं शास्त्रतात्पर्यं चेति । सूत्रतात्पर्यं पद्योपन्यासेन प्रतिसूत्रमेव प्रतिपादितम्, शास्त्रतात्पर्यं त्विदमुपदर्शनेन । भागवतं
शास्त्रमिदं निर्वाणसुंदरीसमुद्भवपरमवीतरागात्मकनिर्व्याबाधनिरन्तरानङ्गपरमानन्दप्रदं निरति- शयनित्यशुद्धनिरंजननिजकारणपरमात्मभावनाकारणं समस्तनयनिचयांचितं पंचमगति- हेतुभूतं पंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहेण निर्मितमिदं ये खलु निश्चयव्यवहारनययोरविरोधेन जानन्ति ते खलु महान्तः समस्ताध्यात्मशास्त्रहृदयवेदिनः परमानंदवीतरागसुखाभिलाषिणः परित्यक्त बाह्याभ्यन्तरचतुर्विंशतिपरिग्रहप्रपंचाः त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपनिरतनिजकारण-
vyutsarga vagere sakaḷ paramārtha kriyākāṇḍanā āḍambarathī samr̥uddha chhe (arthāt jemān paramārtha kriyāonun puṣhkaḷ nirūpaṇ chhe) ane je traṇ upayogathī susampanna chhe (arthāt jemān ashubh, shubh ne shuddha upayoganun puṣhkaḷ kathan chhe) — evā ā parameshvar shāstranun kharekhar be prakāranun tātparya chheḥ sūtratātparya ane shāstratātparya. sūtratātparya to padyakathanathī darek sūtrane viṣhe ( – padya dvārā darek gāthānā ante) pratipādit karavāmān āvyun chhe. ane shāstratātparya ā nīche pramāṇe ṭīkā vaḍe pratipādit karavāmān āve chheḥ ā (niyamasārashāstra) 1bhāgavat shāstra chhe. je (shāstra) nirvāṇasundarīthī utpanna thatā, paramavītarāgātmak, 2nirābādh, nirantar ane 3anaṅg paramānandanun denārun chhe, je nayonā samūhathī shobhit chhe, je pañcham gatinā hetubhūt chhe ane je pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra-parigrahavāḷāthī (nirgranth munivarathī) rachāyelun chhe — evā ā bhāgavat shāstrane jeo nishchayanay ane vyavahāranayanā avirodhathī jāṇe chhe, te mahāpuruṣho — samasta adhyātmashāstronā 5hr̥udayane jāṇanārāo ane paramānandarūp vītarāg sukhanā abhilāṣhīo — bāhya-abhyantar chovīsh parigrahonā prapañchane parityāgīne,
36
4niratishay, nityashuddha, nirañjan nij kāraṇaparamātmānī bhāvanānun kāraṇ chhe, je samasta
1. bhāgavat = bhagavānanun; daivī; pavitra.
2. nirābādh = bādhā rahit; nirvighna.
3. anaṅg = asharīrī; ātmik; atīndriy.
4. niratishay = jenāthī koī chaḍiyātun nathī evā; anuttam; shreṣhṭha; ajoḍ.
5. hr̥uday = hārda; rahasya; marma. (ā bhāgavat shāstrane jeo samyak prakāre jāṇe chhe, teo samasta
adhyātmashāstronā hārdanā gnātā chhe.)
Page 367 of 380
PDF/HTML Page 396 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
परमात्मस्वरूपश्रद्धानपरिज्ञानाचरणात्मकभेदोपचारकल्पनानिरपेक्षस्वस्थरत्नत्रयपरायणाः सन्तः शब्दब्रह्मफलस्य शाश्वतसुखस्य भोक्तारो भवन्तीति ।
ललितपदनिकायैर्निर्मितं शास्त्रमेतत् ।
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।३०८।।
trikāḷanirupādhi svarūpamān līn nij kāraṇaparamātmānā svarūpanān shraddhān-gnān- ācharaṇātmak bhedopachār-kalpanāthī nirapekṣha evā 1svastha ratnatrayamān parāyaṇ vartatā thakā, shabdabrahmanā phaḷarūp shāshvat sukhanā bhoktā thāy chhe.
[have ā niyamasār-paramāgamanī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkānī pūrṇāhuti karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev chār shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] sukavijanarūpī kamaḷone ānand denārā ( – vikasāvanārā) sūrye lalit padasamūho vaḍe rachelā ā uttam shāstrane je vishuddha ātmāno ākāṅkṣhī jīv nij manamān dhāraṇ kare chhe, te paramashrīrūpī kāminīno vallabh thāy chhe. 308.
[shlokārthaḥ — ] padmaprabh nāmanā uttam samudrathī utpanna thatī je ā ūrmimāḷā — kathanī (ṭīkā), te satpuruṣhonān chittamān sthit raho. 309.
[shlokārthaḥ — ] āmān jo koī pad lakṣhaṇashāstrathī viruddha hoy to bhadra kavio teno lop karīne uttam pad karajo. 310.
1. svastha = nijātmasthit. (nijātmasthit shuddharatnatray bhedopachār-kalpanāthī nirapekṣha chhe.)
Page 368 of 380
PDF/HTML Page 397 of 409
single page version
तारागणैः परिवृतं सकलेन्दुबिंबम् ।
स्थेयात्सतां विपुलचेतसि तावदेव ।।३११।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ शुद्धोपयोगाधिकारो द्वादशमः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokārthaḥ — ] jyān sudhī tārāgaṇothī viṇṭaḷāyelun pūrṇachandrabimb ujjvaḷ gaganamān virāje (shobhe), barābar tyān sudhī tātparyavr̥utti (nāmanī ā ṭīkā) — ke jeṇe hey vr̥uttione nirasta karī chhe (arthāt jeṇe chhoḍavāyogya samasta vibhāvavr̥uttione dūr pheṅkī dīdhī chhe) te — satpuruṣhonā vishāḷ hr̥udayamān sthit raho. 311.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) shuddhopayog adhikār nāmano bāramo shrutaskandh samāpta thayo.
ām (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit) tātparyavr̥utti nāmanī sanskr̥it ṭīkāno shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh kr̥ut gujarātī anuvād samāpta thayo.
368 ]niyamasār
Page 369 of 380
PDF/HTML Page 398 of 409
single page version
Page 370 of 380
PDF/HTML Page 399 of 409
single page version
गमणणिमित्तं धम्म-
गामे वा णयरे वा
घणघाईकम्मरहिया
चउगइभवसंभमणं
चउदहभेदा भणिदा
चक्खु अचक्खू ओही
चत्ता ह्यगुत्तिभावं
चलमलिणमगाढत्त-
छायातवमादीया
छुहतण्हभीरुरोसो
जं किंचि मे दुच्चरित्तं
जदि सक्कदि कादुं जे
जस्स रागो दु दोसो दु
जस्स सण्णिहिदो अप्पा
जाइजरमरणरहियं
जाणंतो पस्संतो
जाणदि पस्सदि सव्वं
जा रायादिणियत्ती
जारिसिया सिद्धप्पा
जिणकहियपरमसुत्ते
जीवाण पुग्गलाणं
जीवादिबहित्तच्चं
370 ]
Page 371 of 380
PDF/HTML Page 400 of 409
single page version
णंताणंतभवेण स-
णाणं अप्पपयासं
णाणं जीवसरूवं
णाणं परप्पयासं
णाणं परप्पयासं
णाणं परप्पयासं
णाणाजीवा णाणा-
णाहं कोहो माणो
णाहं णारयभावो
णाहं बालो बुड्ढो
णाहं मग्गणठाणो
णाहं रागो दोसो
णिक्कसायस्स दंतस्स
णिग्गंथो णीरागो
णिद्दंडो णिद्वंद्वो
णियभावणाणिमित्तं
मियभावं णवि मुच्चइ
णियमं णियमस्स फलं
णियमं मोक्खउवायो
णियमेण य जं कज्जं
णिव्वाणमेव सिद्धा
णिस्सेसदोसरहिओ
णोकम्मकम्मरहियं
णो खइयभावठाणा
णो खलु सहावठाणा
णो ठिदिबंधट्ठाणा
तस्स मुहग्गदवयणं