Niyamsar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shlok: 283-297 ; Gatha: 168-178.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 19 of 21

 

Page 332 of 380
PDF/HTML Page 361 of 409
single page version

332
]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
‘‘जं पेच्छदो अमुत्तं मुत्तेसु अदिंदियं च पच्छण्णं ।
सयलं सगं च इदरं तं णाणं हवदि पच्चक्खं ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
सम्यग्वर्ती त्रिभुवनगुरुः शाश्वतानन्तधामा
लोकालोकौ स्वपरमखिलं चेतनाचेतनं च ।
तार्तीयं यन्नयनमपरं केवलज्ञानसंज्ञं
तेनैवायं विदितमहिमा तीर्थनाथो जिनेन्द्रः ।।२८३।।
पुव्वुत्तसयलदव्वं णाणागुणपज्जएण संजुत्तं ।
जो ण य पेच्छइ सम्मं परोक्खदिट्ठी हवे तस्स ।।१६८।।
पूर्वोक्त सकलद्रव्यं नानागुणपर्यायेण संयुक्त म् ।
यो न च पश्यति सम्यक् परोक्षद्रष्टिर्भवेत्तस्य ।।१६८।।
‘‘[gāthārthaḥ — ] dekhanāranun je gnān amūrtane, mūrta padārthomān paṇ atīndriyane, ane
prachchhannane e badhāyane — svane tem ja parane — dekhe chhe, te gnān pratyakṣha chhe.’’
vaḷī (ā 167 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] kevaḷagnān nāmanun je trījun utkr̥uṣhṭa netra tenāthī ja jemano prasiddha
mahimā chhe, jeo traṇ lokanā guru chhe ane shāshvat anant jemanun *dhām chhe — evā ā
tīrthanāth jinendra lokālokane arthāt sva-par evān samasta chetan-achetan padārthone samyak
prakāre (barābar) jāṇe chhe. 283.
vidhavidh guṇo ne paryayo sanyukta dravya samastane
dekhe na je samyak prakār, parokṣha draṣhṭi tehane. 168.
anvayārthaḥ — [नानागुणपर्यायेण संयुक्त म्] vidhavidh guṇo ane paryāyothī sanyukta
[पूर्वोक्त सकलद्रव्यं] pūrvokta samasta dravyone [यः] je [सम्यक्] samyak prakāre (barābar)
[न च पश्यति] dekhato nathī, [तस्य] tene [परोक्षद्रष्टिः भवेत्] parokṣha darshan chhe.
*dhām = (1) bhavyatā; (2) tej; (3) baḷ.

Page 333 of 380
PDF/HTML Page 362 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    shuddhopayog adhikār    [ 333    
अत्र केवलद्रष्टेरभावात् सकलज्ञत्वं न समस्तीत्युक्त म् ।
पूर्वसूत्रोपात्तमूर्तादिद्रव्यं समस्तगुणपर्यायात्मकं, मूर्तस्य मूर्तगुणाः, अचेतनस्या-
चेतनगुणाः, अमूर्तस्यामूर्तगुणाः, चेतनस्य चेतनगुणाः, षड्ढानिवृद्धिरूपाः सूक्ष्माः परमागम-
प्रामाण्यादभ्युपगम्याः अर्थपर्यायाः षण्णां द्रव्याणां साधारणाः, नरनारकादिव्यंजनपर्याया
जीवानां पंचसंसारप्रपंचानां, पुद्गलानां स्थूलस्थूलादिस्कन्धपर्यायाः, चतुर्णां धर्मादीनां
शुद्धपर्यायाश्चेति, एभिः संयुक्तं तद्द्रव्यजालं यः खलु न पश्यति, तस्य संसारिणामिव
परोक्ष
द्रष्टिरिति ।
(वसंततिलका)
यो नैव पश्यति जगत्त्रयमेकदैव
कालत्रयं च तरसा सकलज्ञमानी ।
प्रत्यक्षद्रष्टिरतुला न हि तस्य नित्यं
सर्वज्ञता कथमिहास्य जडात्मनः स्यात् ।।२८४।।
ṭīkāḥ — ahīn, kevaḷadarshananā abhāve (arthāt pratyakṣha darshananā abhāvamān) sarvagnapaṇun
hotun nathī em kahyun chhe.
samasta guṇo ane paryāyothī sanyukta pūrvasūtrokta (167 mī gāthāmān kahelān) mūrtādi
dravyone je dekhato nathī; — arthāt mūrta dravyanā mūrta guṇo hoy chhe, achetananā achetan guṇo
hoy chhe, amūrtanā amūrta guṇo hoy chhe, chetananā chetan guṇo hoy chhe; ṣhaṭ (chha prakāranī)
hānivr̥uddhirūp, sūkṣhma, paramāgamanā pramāṇathī svīkāravāyogya arthaparyāyo chha dravyone sādhāraṇ
chhe, naranārakādi vyañjanaparyāyo pāñch prakāranā *sansāraprapañchavāḷā jīvone hoy chhe, pudgalone
sthūl-sthūl vagere skandhaparyāyo hoy chhe ane dharmādi chār dravyone shuddha paryāyo hoy chhe; ā
guṇaparyāyothī sanyukta evā te dravyasamūhane je kharekhar dekhato nathī; — tene (bhale te
sarvagnapaṇānā abhimānathī dagdha hoy topaṇ) sansārīonī māphak parokṣha draṣhṭi chhe.
[have ā 168mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
*sansāraprapañch = sansāravistār. (sansāravistār dravya, kṣhetra, kāḷ, bhav ane bhāv — evā pāñch
parāvartanarūp chhe.)

Page 334 of 380
PDF/HTML Page 363 of 409
single page version

33
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
लोयालोयं जाणइ अप्पाणं णेव केवली भगवं ।
जइ कोइ भणइ एवं तस्स य किं दूसणं होइ ।।१६9।।
लोकालोकौ जानात्यात्मानं नैव केवली भगवान् ।
यदि कोऽपि भणति एवं तस्य च किं दूषणं भवति ।।१६9।।
व्यवहारनयप्रादुर्भावकथनमिदम् ।
सकलविमलकेवलज्ञानत्रितयलोचनो भगवान् अपुनर्भवकमनीयकामिनीजीवितेशः
षड्द्रव्यसंकीर्णलोकत्रयं शुद्धाकाशमात्रालोकं च जानाति, पराश्रितो व्यवहार इति
मानात् व्यवहारेण व्यवहारप्रधानत्वात्, निरुपरागशुद्धात्मस्वरूपं नैव जानाति, यदि
व्यवहारनयविवक्षया कोपि जिननाथतत्त्वविचारलब्धः (दक्षः) कदाचिदेवं वक्ति चेत्, तस्य
[shlokārthaḥ — ] sarvagnatānā abhimānavāḷo je jīv shīghra ek ja kāḷe traṇ
jagatane ane traṇ kāḷane dekhato nathī, tene sadā (arthāt kadāpi) atul pratyakṣha darshan
nathī; te jaḍ ātmāne sarvagnatā kaī rīte hoy? 284.
prabhu kevaḷī jāṇe trilok-alokane, nahi ātmane,
— jo koī bhākhe em to temān kaho sho doṣh chhe? 169.
anvayārthaḥ — [केवली भगवान्] (vyavahārathī) kevaḷī bhagavān [लोकालोकौ]
lokālokane [जानाति] jāṇe chhe, [न एव आत्मानम्] ātmāne nahi — [एवं] em [यदि]
jo [कः अपि भणति] koī kahe to [तस्य च किं दूषणं भवति] tene sho doṣh chhe?
(arthāt kāī doṣh nathī.)
ṭīkāḥ — ā, vyavahāranayanī pragaṭatāthī kathan chhe.
‘पराश्रितो व्यवहारः (vyavahāranay parāshrit chhe)’ evā (shāstranā) abhiprāyane
līdhe, vyavahāre vyavahāranayanī pradhānatā dvārā (arthāt vyavahāre vyavahāranayane pradhān
karīne), ‘sakaḷ-vimaḷ kevaḷagnān jemanun trījun lochan chhe ane apunarbhavarūpī sundar
kāminīnā jeo jīvitesh chhe ( – muktisundarīnā jeo prāṇanāth chhe) evā bhagavān chha
dravyothī vyāpta traṇ lokane ane shuddha-ākāshamātra alokane jāṇe chhe, niruparāg
(nirvikār) shuddha ātmasvarūpane nathī ja jāṇatā’ — em jo vyavahāranayanī vivakṣhāthī

Page 335 of 380
PDF/HTML Page 364 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 335
न खलु दूषणमिति ।
तथा चोक्तं श्रीसमन्तभद्रस्वामिभिः —
(अपरवक्त्र)
‘‘स्थितिजनननिरोधलक्षणं
चरमचरं च जगत्प्रतिक्षणम् ।
इति जिन सकलज्ञलांछनं
वचनमिदं वदतांवरस्य ते ।।’’
तथा हि —
(वसंततिलका)
जानाति लोकमखिलं खलु तीर्थनाथः
स्वात्मानमेकमनघं निजसौख्यनिष्ठम् ।
नो वेत्ति सोऽयमिति तं व्यवहारमार्गाद्
वक्तीति कोऽपि मुनिपो न च तस्य दोषः ।।२८५।।
koī jinanāthanā tattvavichāramān nipuṇ jīv ( – jinadeve kahelā tattvanā vichāramān pravīṇ
jīv) kadāchit kahe, to tene kharekhar dūṣhaṇ nathī.
evī rīte (āchāryavar) shrī samantabhadrasvāmīe (br̥uhatsvayambhūstotramān shrī munisuvrat
bhagavānanī stuti karatān 114 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] he jinendra! tun vaktāomān shreṣhṭha chhe; ‘charāchar (jaṅgam tathā
sthāvar) jagat pratikṣhaṇ (pratyek samaye) utpādavyayadhrauvyalakṣhaṇavāḷun chhe’ evun ā tārun
vachan (tārī) sarvagnatānun chihna chhe.’’
vaḷī (ā 169 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] tīrthanāth kharekhar ākhā lokane jāṇe chhe ane teo ek, anagh
(nirdoṣh), nijasaukhyaniṣhṭha (nij sukhamān līn) svātmāne jāṇatā nathī — em koī
munivar vyavahāramārgathī kahe to tene doṣh nathī. 285.

Page 336 of 380
PDF/HTML Page 365 of 409
single page version

33
6 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
णाणं जीवसरूवं तम्हा जाणेइ अप्पगं अप्पा ।
अप्पाणं ण वि जाणदि अप्पादो होदि विदिरित्तं ।।१७०।।
ज्ञानं जीवस्वरूपं तस्माज्जानात्यात्मकं आत्मा ।
आत्मानं नापि जानात्यात्मनो भवति व्यतिरिक्त म् ।।१७०।।
अत्र ज्ञानस्वरूपो जीव इति वितर्केणोक्त : ।
इह हि ज्ञानं तावज्जीवस्वरूपं भवति, ततो हेतोरखंडाद्वैतस्वभावनिरतं
निरतिशयपरमभावनासनाथं मुक्ति सुंदरीनाथं बहिर्व्यावृत्तकौतूहलं निजपरमात्मानं जानाति
कश्चिदात्मा भव्यजीव इति अयं खलु स्वभाववादः । अस्य विपरीतो वितर्कः स खलु
विभाववादः प्राथमिकशिष्याभिप्रायः । कथमिति चेत्, पूर्वोक्त स्वरूपमात्मानं खलु न
जानात्यात्मा, स्वरूपावस्थितः संतिष्ठति । यथोष्णस्वरूपस्याग्नेः स्वरूपमग्निः किं जानाति,
chhe gnān jīvasvarūp, tethī jīv jāṇe jīvane;
jīvane na jāṇe gnān to e jīvathī judun ṭhare! 170.
anvayārthaḥ — [ज्ञानं] gnān [जीवस्वरूपं] jīvanun svarūp chhe, [तस्मात्] tethī [आत्मा]
ātmā [आत्मकं] ātmāne [जानाति] jāṇe chhe; [आत्मानं न अपि जानाति] jo gnān ātmāne
na jāṇe to [आत्मनः] ātmāthī [व्यतिरिक्त म्] vyatirikta (judun) [भवति] ṭhare!
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) ‘jīv gnānasvarūp chhe’ em vitarkathī (dalīlathī) kahyun
chhe.
pratham to, gnān kharekhar jīvanun svarūp chhe; te hetuthī, je akhaṇḍ advait svabhāvamān
līn chhe, je 1niratishay param bhāvanā sahit chhe, je muktisundarīno nāth chhe ane bahāramān
jeṇe 2kautūhal vyāvr̥utta karyun chhe (arthāt bāhya padārtho sambandhī kutūhalano jeṇe abhāv karyo
chhe) evā nij paramātmāne koī ātmā — bhavya jīv — jāṇe chhe. — ām ā kharekhar
svabhāvavād chhe. ānāthī viparīt vitarka ( – vichār) te kharekhar vibhāvavād chhe, prāthamik
shiṣhyano abhiprāy chhe.
1. niratishay = jenāthī bījun koī chaḍiyātun nathī evī; anuttam; shreṣhṭha; ajoḍ.
2. kautūhal = intejārī; utsukatā; āshcharya; kautuk.

Page 337 of 380
PDF/HTML Page 366 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 337
तथैव ज्ञानज्ञेयविकल्पाभावात् सोऽयमात्मात्मनि तिष्ठति । हंहो प्राथमिकशिष्य
अग्निवदयमात्मा किमचेतनः । किं बहुना । तमात्मानं ज्ञानं न जानाति चेद् देवदत्त-
रहितपरशुवत् इदं हि नार्थक्रियाकारि, अत एव आत्मनः सकाशाद् व्यतिरिक्तं भवति । तन्न
खलु सम्मतं स्वभाववादिनामिति ।
तथा चोक्तं श्रीगुणभद्रस्वामिभिः —
(अनुष्टुभ्)
‘‘ज्ञानस्वभावः स्यादात्मा स्वभावावाप्तिरच्युतिः ।
तस्मादच्युतिमाकांक्षन् भावयेज्ज्ञानभावनाम् ।।’’
te (viparīt vitarka — prāthamik shiṣhyano abhiprāy) kayā prakāre chhe? (te ā
prakāre chheḥ — ) ‘pūrvoktasvarūp (gnānasvarūp) ātmāne ātmā kharekhar jāṇato nathī,
svarūpamān avasthit rahe chhe ( – ātmāmān mātra sthit rahe chhe). jevī rīte uṣhṇatāsvarūp
agninā svarūpane (arthāt agnine) shun agni jāṇe chhe? (nathī ja jāṇato.) tevī ja
rīte gnānagney sambandhī vikalpanā abhāvathī ā ātmā ātmāmān (mātra) sthit rahe chhe
( – ātmāne jāṇato nathī).’
(uparokta vitarkano uttaraḥ — ) ‘he prāthamik shiṣhya! agninī māphak shun ā
ātmā achetan chhe (ke jethī te potāne na jāṇe)? vadhāre shun kahevun? (saṅkṣhepamān,) jo te
ātmāne gnān na jāṇe to te gnān, devadatta vinānī kuhāḍīnī māphak, *arthakriyākārī na
ṭhare, ane tethī te ātmāthī bhinna ṭhare! te to (arthāt gnān ne ātmānī sarvathā bhinnatā
to) kharekhar svabhāvavādīone sammat nathī. (māṭe nakkī kar ke gnān ātmāne jāṇe chhe.)’
evī rīte (āchāryavar) shrī guṇabhadrasvāmīe (ātmānushāsanamān 174mā shlok
dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] ātmā gnānasvabhāv chhe; svabhāvanī prāpti te achyuti (avināshī
*arthakriyākārī = prayojanabhūt kriyā karanārun. (jem devadatta vagaranī ekalī kuhāḍī arthakriyā
— kāpavānī kriyā — karatī nathī, tem jo gnān ātmāne jāṇatun na hoy to gnāne paṇ arthakriyā
— jāṇavānī kriyā — na karī; tethī jem arthakriyāshūnya kuhāḍī devadattathī bhinna chhe tem arthakriyāshūnya
gnān ātmāthī bhinna hovun joīe! parantu te to spaṣhṭapaṇe viruddha chhe. māṭe gnān ātmāne jāṇe
ja chhe.)

Page 338 of 380
PDF/HTML Page 367 of 409
single page version

33
8 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
ज्ञानं तावद्भवति सुतरां शुद्धजीवस्वरूपं
स्वात्मात्मानं नियतमधुना तेन जानाति चैकम् ।
तच्च ज्ञानं स्फु टितसहजावस्थयात्मानमारात्
नो जानाति स्फु टमविचलाद्भिन्नमात्मस्वरूपात् ।।२८६।।
तथा चोक्त म् —
‘‘णाणं अव्विदिरित्तं जीवादो तेण अप्पगं मुणइ ।
जदि अप्पगं ण जाणइ भिण्णं तं होदि जीवादो ।।’’
अप्पाणं विणु णाणं णाणं विणु अप्पगो ण संदेहो ।
तम्हा सपरपयासं णाणं तह दंसणं होदि ।।१७१।।
आत्मानं विद्धि ज्ञानं ज्ञानं विद्धयात्मको न संदेहः ।
तस्मात्स्वपरप्रकाशं ज्ञानं तथा दर्शनं भवति ।।१७१।।
dashā) chhe; māṭe achyutine (avināshīpaṇāne, shāshvat avasthāne) ichchhanār jīve gnānanī
bhāvanā bhāvavī.’’
vaḷī (ā 170 mī gāthānī ṭīkānā kaḷasharūpe ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] gnān to barābar shuddhajīvanun svarūp chhe; tethī (amāro) nij ātmā
hamaṇān (sādhak dashāmān) ek (potānā) ātmāne niyamathī (nishchayathī) jāṇe chhe. ane, jo
te gnān pragaṭ thayelī sahaj avasthā vaḍe sīdhun (pratyakṣhapaṇe) ātmāne na jāṇe to te gnān
avichaḷ ātmasvarūpathī avashya bhinna ṭhare! 286.
vaḷī evī rīte (anyatra gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] gnān jīvathī abhinna chhe tethī te ātmāne jāṇe chhe; jo gnān
ātmāne na jāṇe to te jīvathī bhinna ṭhare!’’
re! jīv chhe te gnān chhe, ne gnān chhe te jīv chhe;
te kāraṇe nijaparaprakāshak gnān tem ja draṣhṭi chhe. 171.
anvayārthaḥ — [आत्मानं ज्ञानं विद्धि] ātmāne gnān jāṇ, ane [ज्ञानम् आत्मकः

Page 339 of 380
PDF/HTML Page 368 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 339
गुणगुणिनोः भेदाभावस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सकलपरद्रव्यपराङ्मुखमात्मानं स्वस्वरूपपरिच्छित्तिसमर्थसहजज्ञानस्वरूपमिति हे शिष्य
त्वं विद्धि जानीहि तथा विज्ञानमात्मेति जानीहि । तत्त्वं स्वपरप्रकाशं ज्ञानदर्शनद्वितयमित्यत्र
संदेहो नास्ति ।
(अनुष्टुभ्)
आत्मानं ज्ञानद्रग्रूपं विद्धि द्रग्ज्ञानमात्मकं ।
स्वं परं चेति यत्तत्त्वमात्मा द्योतयति स्फु टम् ।।२८७।।
जाणंतो पस्संतो ईहापुव्वं ण होइ केवलिणो ।
केवलिणाणी तम्हा तेण दु सोऽबंधगो भणिदो ।।१७२।।
जानन् पश्यन्नीहापूर्वं न भवति केवलिनः ।
केवलज्ञानी तस्मात् तेन तु सोऽबन्धको भणितः ।।१७२।।
विद्धि] gnān ātmā chhe em jāṇ; — [न संदेहः] āmān sandeh nathī. [तस्मात्] tethī
[ज्ञानं] gnān [तथा] tem ja [दर्शनं] darshan [स्वपरप्रकाशं] svaparaprakāshak [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ā, guṇ-guṇīmān bhedano abhāv hovārūp svarūpanun kathan chhe.
he shiṣhya! sarva paradravyathī parāṅmukh ātmāne tun nij svarūpane jāṇavāmān samartha
sahajagnānasvarūp jāṇ, tathā gnān ātmā chhe em jāṇ. māṭe tattva ( – svarūp) em
chhe ke gnān tathā darshan banne svaparaprakāshak chhe. āmān sandeh nathī.
[have ā 171 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ātmāne gnānadarshanarūp jāṇ ane gnānadarshanane ātmā jāṇ; sva
ane par evā tattvane (samasta padārthone) ātmā spaṣhṭapaṇe prakāshe chhe. 287.
jāṇe ane dekhe chhatān ichchhā na kevaḷījinane;
ne tethī ‘kevaḷagnānī’ tem ‘abandh’ bhākhyā temane. 172.
anvayārthaḥ — [जानन् पश्यन्] jāṇatā ane dekhatā hovā chhatān, [केवलिनः]

Page 340 of 380
PDF/HTML Page 369 of 409
single page version

34
0 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
सर्वज्ञवीतरागस्य वांछाभावत्वमत्रोक्त म् ।
भगवानर्हत्परमेष्ठी साद्यनिधनामूर्तातीन्द्रियस्वभावशुद्धसद्भूतव्यवहारेण केवलज्ञानादि-
शुद्धगुणानामाधारभूतत्वात् विश्वमश्रान्तं जानन्नपि पश्यन्नपि वा मनःप्रवृत्तेरभावादीहापूर्वकं
वर्तनं न भवति तस्य केवलिनः परमभट्टारकस्य, तस्मात् स भगवान् केवलज्ञानीति प्रसिद्धः,
पुनस्तेन कारणेन स भगवान् अबन्धक इति ।
तथा चोक्तं श्रीप्रवचनसारे —
‘‘ण वि परिणमदि ण गेण्हदि उप्पज्जदि णेव तेसु अट्ठेसु ।
जाणण्णवि ते आदा अबंधगो तेण पण्णत्तो ।।’’
तथा हि —
kevaḷīne [ईहापूर्वं] ichchhāpūrvak (vartan) [न भवति] hotun nathī; [तस्मात्] tethī temane
[केवलज्ञानी] ‘kevaḷagnānī’ kahyā chhe; [तेन तु] vaḷī tethī [सः अबन्धकः भणितः] abandhak
kahyā chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, sarvagna vītarāgane vāñchhāno abhāv hoy chhe em kahyun chhe.
bhagavān arhant parameṣhṭhī sādi-anant amūrta atīndriyasvabhāvavāḷā shuddhasadbhūt-
vyavahārathī kevaḷagnānādi shuddha guṇonā ādhārabhūt hovāne līdhe vishvane nirantar jāṇatā
hovā chhatān ane dekhatā hovā chhatān, te param bhaṭṭārak kevaḷīne manapravr̥uttino (mananī
pravr̥uttino, bhāvamanapariṇatino) abhāv hovāthī ichchhāpūrvak vartan hotun nathī; tethī te
bhagavān ‘kevaḷagnānī’ tarīke prasiddha chhe; vaḷī te kāraṇathī te bhagavān abandhak chhe.
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramān (52mī gāthā
dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] (kevaḷagnānī) ātmā padārthone jāṇato hovā chhatān te-rūpe
pariṇamato nathī, temane grahato nathī ane te padārthorūpe utpanna thato nathī tethī tene
abandhak kahyo chhe.’’
vaḷī (ā 172mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —

Page 341 of 380
PDF/HTML Page 370 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 341
(मंदाक्रांता)
जानन् सर्वं भुवनभवनाभ्यन्तरस्थं पदार्थं
पश्यन् तद्वत् सहजमहिमा देवदेवो जिनेशः ।
मोहाभावादपरमखिलं नैव गृह्णाति नित्यं
ज्ञानज्योतिर्हतमलकलिः सर्वलोकैकसाक्षी ।।२८८।।
परिणामपुव्ववयणं जीवस्स य बंधकारणं होइ ।
परिणामरहियवयणं तम्हा णाणिस्स ण हि बंधो ।।१७३।।
ईहापुव्वं वयणं जीवस्स य बंधकारणं होइ ।
ईहारहियं वयणं तम्हा णाणिस्स ण हि बंधो ।।१७४।।
परिणामपूर्ववचनं जीवस्य च बंधकारणं भवति ।
परिणामरहितवचनं तस्माज्ज्ञानिनो न हि बंधः ।।१७३।।
ईहापूर्वं वचनं जीवस्य च बंधकारणं भवति ।
ईहारहितं वचनं तस्माज्ज्ञानिनो न हि बंधः ।।१७४।।
[shlokārthaḥ — ] sahajamahimāvant devādhidev jinesh lokarūpī bhavananī andar rahelā
sarva padārthone jāṇatā hovā chhatān, tem ja dekhatā hovā chhatān, mohanā abhāvane līdhe samasta
parane ( – koī paṇ par padārthane) nitya ( – kadāpi) grahatā nathī ja; (parantu) jemaṇe
gnānajyoti vaḍe maḷarūp kleshano nāsh karyo chhe evā te jinesh sarva lokanā ek sākṣhī
( – kevaḷ gnātādraṣhṭā) chhe. 288.
pariṇāmapūrvak vachan jīvane bandhakāraṇ thāy chhe;
pariṇām virahit vachan tethī bandh thāy na gnānīne. 173.
abhilāṣhapūrvak vachan jīvane bandhakāraṇ thāy chhe;
abhilāṣh virahit vachan tethī bandh thāy na gnānīne. 174.
anvayārthaḥ — [परिणामपूर्ववचनं] pariṇāmapūrvak (manapariṇāmapūrvak) vachan [जीवस्य
च] jīvane [बंधकारणं] bandhanun kāraṇ [भवति] chhe; [परिणामरहितवचनं] (gnānīne)

Page 342 of 380
PDF/HTML Page 371 of 409
single page version

342
]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
इह हि ज्ञानिनो बंधाभावस्वरूपमुक्त म् ।
सम्यग्ज्ञानी जीवः क्वचित् कदाचिदपि स्वबुद्धिपूर्वकं वचनं न वक्ति
स्वमनःपरिणामपूर्वकमिति यावत् । कुतः ? अमनस्काः केवलिनः इति वचनात् । अतः
कारणाज्जीवस्य मनःपरिणतिपूर्वकं वचनं बंधकारणमित्यर्थः, मनःपरिणामपूर्वकं वचनं केवलिनो
न भवति; ईहापूर्वं वचनमेव साभिलाषात्मकजीवस्य बंधकारणं भवति, केवलि-
मुखारविन्दविनिर्गतो दिव्यध्वनिरनीहात्मकः समस्तजनहृदयाह्लादकारणम्; ततः सम्यग्ज्ञानिनो
बंधाभाव इति
।
pariṇāmarahit vachan hoy chhe [तस्मात्] tethī [ज्ञानिनः] gnānīne (kevaḷagnānīne) [हि]
kharekhar [बंधः न] bandh nathī.
[ईहापूर्वं] ichchhāpūrvak [वचनं] vachan [जीवस्य च] jīvane [बंधकारणं] bandhanun kāraṇ
[भवति] chhe; [ईहारहितं वचनं] (gnānīne) ichchhārahit vachan hoy chhe [तस्मात्] tethī
[ज्ञानिनः] gnānīne (kevaḷagnānīne) [हि] kharekhar [बंधः न] bandh nathī.
ṭīkāḥ — ahīn kharekhar gnānīne (kevaḷagnānīne) bandhanā abhāvanun svarūp kahyun
chhe.
samyaggnānī (kevaḷagnānī) jīv kyāy kyārey svabuddhipūrvak arthāt svaman-
pariṇāmapūrvak vachan bolato nathī. kem? ‘अमनस्काः केवलिनः (kevaḷīo manarahit chhe)’
evun (shāstranun) vachan hovāthī. ā kāraṇathī (em samajavun ke) — jīvane manapariṇatipūrvak
vachan bandhanun kāraṇ chhe evo artha chhe ane manapariṇatipūrvak vachan to kevaḷīne hotun
nathī; (vaḷī) ichchhāpūrvak vachan ja *sābhilāṣhasvarūp jīvane bandhanun kāraṇ chhe ane
kevaḷīnā mukhāravindamānthī nīkaḷato, samasta janonān hr̥udayane āhlādanā kāraṇabhūt
divyadhvani to anichchhātmak (ichchhārahit) hoy chhe; māṭe samyaggnānīne (kevaḷagnānīne)
bandhano abhāv chhe.
[have ā 173-174mī gāthāonī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj traṇ
shlok kahe chheḥ]
*sābhilāṣhasvarūp = jenun svarūp sābhilāṣh (ichchhāyukta) hoy evā

Page 343 of 380
PDF/HTML Page 372 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 343
(मंदाक्रांता)
ईहापूर्वं वचनरचनारूपमत्रास्ति नैव
तस्मादेषः प्रकटमहिमा विश्वलोकैकभर्ता ।
अस्मिन् बंधः कथमिव भवेद्द्रव्यभावात्मकोऽयं
मोहाभावान्न खलु निखिलं रागरोषादिजालम् ।।२८9।।
(मंदाक्रांता)
एको देवस्त्रिभुवनगुरुर्नष्टकर्माष्टकार्धः
सद्बोधस्थं भुवनमखिलं तद्गतं वस्तुजालम् ।
आरातीये भगवति जिने नैव बंधो न मोक्षः
तस्मिन् काचिन्न भवति पुनर्मूर्च्छना चेतना च ।।२9०।।
(मंदाक्रांता)
न ह्येतस्मिन् भगवति जिने धर्मकर्मप्रपंचो
रागाभावादतुलमहिमा राजते वीतरागः ।
एषः श्रीमान् स्वसुखनिरतः सिद्धिसीमन्तिनीशो
ज्ञानज्योतिश्छुरितभुवनाभोगभागः समन्तात् ।।२9१।।
[shlokārthaḥ — ] āmanāmān (kevaḷī bhagavānamān) ichchhāpūrvak vachanarachanānun svarūp
nathī ja; tethī teo pragaṭ-mahimāvant chhe ane samasta lokanā ek (ananya) nāth chhe. temane
dravyabhāvasvarūp evo ā bandh kaī rīte thāy? (kāraṇ ke) mohanā abhāvane līdhe temane
kharekhar samasta rāgadveṣhādi samūh to chhe nahi. 289.
[shlokārthaḥ — ] traṇ lokanā jeo guru chhe, chār karmano jemaṇe nāsh karyo chhe ane
ākho lok tathā temān rahelo padārthasamūh jemanā sadgnānamān sthit chhe, te (jin bhagavān)
ek ja dev chhe. te nikaṭ (sākṣhāt) jin bhagavānane viṣhe nathī bandh ke nathī mokṣha, tem
ja temanāmān nathī koī 1mūrchhā ke nathī koī 2chetanā (kāraṇ ke dravyasāmānyano pūrṇa āshray
chhe.) 290.
[shlokārthaḥ — ] ā jin bhagavānamān kharekhar dharma ane karmano prapañch nathī (arthāt
1. mūrchhā = bebhānapaṇun; beshuddhi; agnānadashā.
2. chetanā = bhānavāḷī dashā; shuddhi; gnānadashā.

Page 344 of 380
PDF/HTML Page 373 of 409
single page version

34
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
ठाणणिसेज्जविहारा ईहापुव्वं ण होइ केवलिणो ।
तम्हा ण होइ बंधो साक्खट्ठं मोहणीयस्स ।।१७५।।
स्थाननिषण्णविहारा ईहापूर्वं न भवन्ति केवलिनः ।
तस्मान्न भवति बंधः साक्षार्थं मोहनीयस्य ।।१७५।।
केवलिभट्टारकस्यामनस्कत्वप्रद्योतनमेतत् ।
भगवतः परमार्हन्त्यलक्ष्मीविराजमानस्य केवलिनः परमवीतरागसर्वज्ञस्य ईहापूर्वकं
न किमपि वर्तनम्; अतः स भगवान् न चेहते मनःप्रवृत्तेरभावात्; अमनस्काः
केवलिनः इति वचनाद्वा न तिष्ठति नोपविशति न चेहापूर्वं श्रीविहारादिकं करोति ।
sādhakadashāmān je shuddhi ane ashuddhinā bhedaprabhedo vartatā hoy chhe te jin bhagavānamān nathī);
rāganā abhāvane līdhe atul-mahimāvant evā te (bhagavān) vītarāgapaṇe virāje chhe. te
shrīmān (shobhāvant bhagavān) nijasukhamān līn chhe, muktirūpī strīnā nāth chhe ane
gnānajyoti vaḍe temaṇe lokanā vistārane sarvataḥ chhāī dīdho chhe. 291.
abhilāṣhapūrva vihār, āsan, sthān nahi jinadevane,
tethī nathī tyān bandh; bandhan mohavash sākṣhārthane. 175.
anvayārthaḥ — [केवलिनः] kevaḷīne [स्थाननिषप्णविहाराः] ūbhā rahevun, besavun ane
vihār [ईहापूर्वं] ichchhāpūrvak [न भवन्ति] hotān nathī, [तस्मात्] tethī [बंधः न भवति]
temane bandh nathī; [मोहनीयस्य] mohanīyavash jīvane [साक्षार्थम्] indriyaviṣhayasahitapaṇe bandh
thāy chhe.
ṭīkāḥ — ā, kevaḷībhaṭṭārakane manarahitapaṇānun prakāshan chhe (arthāt ahīn kevaḷī-
bhagavānanun manarahitapaṇun darshāvyun chhe).
arhantayogya param lakṣhmīthī virājamān, paramavītarāg sarvagna kevaḷībhagavānane
ichchhāpūrvak kāī paṇ vartan hotun nathī; tethī te bhagavān (kāī) ichchhatā nathī, kāraṇ ke
manapravr̥uttino abhāv chhe; athavā, teo ichchhāpūrvak ūbhā rahetā nathī, besatā nathī ke
shrīvihārādik karatā nathī, kāraṇ ke ‘अमनस्काः केवलिनः (kevaḷīo manarahit chhe)’ evun
shāstranun vachan chhe. māṭe te tīrthaṅkar-paramadevane dravyabhāvasvarūp chaturvidh bandh (prakr̥itibandh,

Page 345 of 380
PDF/HTML Page 374 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 345
ततस्तस्य तीर्थकरपरमदेवस्य द्रव्यभावात्मकचतुर्विधबंधो न भवति । स च बंधः
पुनः किमर्थं जातः कस्य संबंधश्च ? मोहनीयकर्मविलासविजृंभितः, अक्षार्थमिन्द्रियार्थं तेन
सह यः वर्तत इति साक्षार्थं मोहनीयस्य वशगतानां साक्षार्थप्रयोजनानां संसारिणामेव
बंध इति ।
तथा चोक्तं श्रीप्रवचनसारे —
‘‘ठाणणिसेज्जविहारा धम्मुवदेसो य णियदयो तेसिं ।
अरहंताणं काले मायाचारो व्व इत्थीणं ।।’’
(शार्दूलविक्रीडित)
देवेन्द्रासनकंपकारणमहत्कैवल्यबोधोदये
मुक्ति श्रीललनामुखाम्बुजरवेः सद्धर्मरक्षामणेः ।
सर्वं वर्तनमस्ति चेन्न च मनः सर्वं पुराणस्य तत्
सोऽयं नन्वपरिप्रमेयमहिमा पापाटवीपावकः ।।२9२।।
pradeshabandh, sthitibandh ane anubhāgabandh) thato nathī.
vaḷī, te bandh (1) kayā kāraṇe thāy chhe ane (2) kone thāy chhe? (1) bandh
mohanīyakarmanā vilāsathī utpanna thāy chhe. (2) ‘akṣhārtha’ eṭale indriyārtha
(indriyaviṣhay); akṣhārtha sahit hoy te ‘sākṣhārtha’; mohanīyane vash thayelā, sākṣhārthaprayojan
( – indriyaviṣhayarūp prayojanavāḷā) sansārīone ja bandh thāy chhe.
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramān (44mī gāthā
dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] te arhantabhagavantone te kāḷe ūbhā rahevun, besavun, vihār ane
dharmopadesh, strīone māyāchāranī māphak, svābhāvik ja — prayatna vinā ja — hoy
chhe.’’
[have ā 175mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] devendronān āsan kampāyamān thavānā kāraṇabhūt mahā kevaḷagnānano

Page 346 of 380
PDF/HTML Page 375 of 409
single page version

34
6 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
आउस्स खयेण पुणो णिण्णासो होइ सेसपयडीणं ।
पच्छा पावइ सिग्घं लोयग्गं समयमेत्तेण ।।१७६।।
आयुषः क्षयेण पुनः निर्नाशो भवति शेषप्रकृतीनाम् ।
पश्चात्प्राप्नोति शीघ्रं लोकाग्रं समयमात्रेण ।।१७६।।
शुद्धजीवस्य स्वभावगतिप्राप्त्युपायोपन्यासोऽयम् ।
स्वभावगतिक्रियापरिणतस्य षटकापक्रमविहीनस्य भगवतः सिद्धक्षेत्राभिमुखस्य
ध्यानध्येयध्यातृतत्फलप्राप्तिप्रयोजनविकल्पशून्येन स्वस्वरूपाविचलस्थितिरूपेण परमशुक्लध्यानेन
आयुःकर्मक्षये जाते वेदनीयनामगोत्राभिधानशेषप्रकृतीनां निर्नाशो भवति । शुद्धनिश्चयनयेन
uday thatān, je muktilakṣhmīrūpī strīnā mukhakamaḷanā sūrya chhe ane saddharmanā *rakṣhāmaṇi chhe
evā purāṇ puruṣhane badhun vartan bhale hoy topaṇ man saghaḷuy hotun nathī; tethī teo
(kevaḷagnānī purāṇapuruṣh) kharekhar agamya mahimāvant chhe ane pāparūpī vanane bāḷanār
agni samān chhe. 292.
āyukṣhaye tyān sheṣh sarve karmano kṣhay thāy chhe;
pachhī samayamātre shīghra te lokāgra pahoñchī jāy chhe. 176.
anvayārthaḥ — [पुनः] vaḷī (kevaḷīne) [आयुषः क्षयेण] āyunā kṣhayathī [शेषप्रकृतीनाम्]
sheṣh prakr̥itiono [निर्नाशः] sampūrṇa nāsh [भवति] thāy chhe; [पश्चात्] pachhī te [शीघ्रं] shīghra
[समयमात्रेण] samayamātramān [लोकाग्रं] lokāgre [प्राप्नोति] pahoñche chhe.
ṭīkāḥ — ā, shuddha jīvane svabhāvagatinī prāpti thavānā upāyanun kathan chhe.
svabhāvagatikriyārūpe pariṇat, chha +apakramathī rahit, siddhakṣhetrasammukh bhagavānane param
shukladhyān vaḍe — ke je (shukladhyān) dhyān-dhyey-dhyātā sambandhī, tenī phaḷaprāpti sambandhī ane
tenā prayojan sambandhī vikalpo vinānun chhe ane nij svarūpamān avichaḷ sthitirūp chhe tenā
*rakṣhāmaṇi = āpattiothī athavā pishāch vagerethī potānī jātane bachāvavā māṭe paheravāmān āvato
maṇi. (kevaḷībhagavān saddharmanā rakṣhaṇ māṭe — asaddharmathī bachavā māṭe — rakṣhāmaṇi chhe.)
+sansārī jīvane anya bhavamān jatān ‘chha dishāomān gaman’ thāy chhe tene ‘chha apakram’ kahevāmān
āve chhe.

Page 347 of 380
PDF/HTML Page 376 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 347
स्वस्वरूपे सहजमहिम्नि लीनोऽपि व्यवहारेण स भगवान् क्षणार्धेन लोकाग्रं प्राप्नोतीति ।
(अनुष्टुभ्)
षटकापक्रमयुक्तानां भविनां लक्षणात् पृथक् ।
सिद्धानां लक्षणं यस्मादूर्ध्वगास्ते सदा शिवाः ।।२9३।।
(मंदाक्रांता)
बन्धच्छेदादतुलमहिमा देवविद्याधराणां
प्रत्यक्षोऽद्य स्तवनविषयो नैव सिद्धः प्रसिद्धः ।
लोकस्याग्रे व्यवहरणतः संस्थितो देवदेवः
स्वात्मन्युच्चैरविचलतया निश्चयेनैवमास्ते ।।२9४।।
(अनुष्टुभ्)
पंचसंसारनिर्मुक्तान् पंचसंसारमुक्त ये ।
पंचसिद्धानहं वंदे पंचमोक्षफलप्रदान् ।।२9५।।
vaḍe — āyukarmano kṣhay thatān, vedanīy, nām ne gotra nāmanī sheṣh prakr̥itiono sampūrṇa nāsh
thāy chhe (arthāt bhagavānane shukladhyān vaḍe āyukarmano kṣhay thatān bākīnān traṇ karmono paṇ
kṣhay thāy chhe ane siddhakṣhetra taraph svabhāvagatikriyā thāy chhe). shuddhanishchayanayathī sahaj-
mahimāvāḷā nij svarūpamān līn hovā chhatān vyavahāre te bhagavān ardha kṣhaṇamān
(samayamātramān) lokāgre pahoñche chhe.
[have ā 176 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj traṇ shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] jeo chha apakram sahit chhe evā bhavavāḷā jīvonā
( – sansārīonā) lakṣhaṇathī siddhonun lakṣhaṇ bhinna chhe, tethī te siddho ūrdhvagāmī chhe ane sadā
shiv (nirantar sukhī) chhe. 293.
[shlokārthaḥ — ] bandhano chhed thavāthī jemano atul mahimā chhe evā (asharīrī ane
lokāgrasthit) siddhabhagavān have devo ane vidyādharonā pratyakṣha stavanano viṣhay nathī ja
em prasiddha chhe. te devādhidev vyavahārathī lokanā agre susthit chhe ane nishchayathī nij
ātmāmān em ne em atyant avichaḷapaṇe rahe chhe. 294.
[shlokārthaḥ — ] (dravya, kṣhetra, kāḷ, bhav ne bhāv — evān pāñch parāvartanarūp) pāñch

Page 348 of 380
PDF/HTML Page 377 of 409
single page version

34
8 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
जाइजरमरणरहियं परमं कम्मट्ठवज्जियं सुद्धं ।
णाणाइचउसहावं अक्खयमविणासमच्छेयं ।।१७७।।
जातिजरामरणरहितं परमं कर्माष्टवर्जितं शुद्धम् ।
ज्ञानादिचतुःस्वभावं अक्षयमविनाशमच्छेद्यम् ।।१७७।।
कारणपरमतत्त्वस्वरूपाख्यानमेतत् ।
निसर्गतः संसृतेरभावाज्जातिजरामरणरहितम्, परमपारिणामिकभावेन परमस्वभाव-
त्वात्परमम्, त्रिकालनिरुपाधिस्वरूपत्वात् कर्माष्टकवर्जितम्, द्रव्यभावकर्मरहितत्वाच्छुद्धम्,
सहजज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजचिच्छक्ति मयत्वाज्ज्ञानादिचतुःस्वभावम्, सादिसनिधन-
prakāranā sansārathī mukta, pāñch prakāranā mokṣharūpī phaḷane denārā (arthāt dravyaparāvartan,
kṣhetraparāvartan, kāḷaparāvartan, bhavaparāvartan ne bhāvaparāvartanathī mukta karanārā), pañchaprakār
siddhone (arthāt pāñch prakāranī muktine — siddhine — prāpta siddhabhagavantone) hun pāñch prakāranā
sansārathī mukta thavā māṭe vandun chhun. 295.
karmāṣhṭavarjit, param, janmajarāmaraṇahīn, shuddha chhe,
gnānādi chār svabhāv chhe, akṣhay, anāsh, achhedya chhe. 177.
anvayārthaḥ — (paramātmatattva) [जातिजरामरणरहितम्] janma-jarā-maraṇ rahit, [परमम्]
param, [कर्माष्टवर्जितम्] āṭh karma vinānun, [शुद्धम्] shuddha, [ज्ञानादिचतुःस्वभावम्] gnānādik chār
svabhāvavāḷun, [अक्षयम्] akṣhay, [अविनाशम्] avināshī ane [अच्छेद्यम्] achchhedya chhe.
ṭīkāḥ — (jeno sampūrṇa āshray karavāthī siddha thavāy chhe evā) kāraṇaparamatattvanā
svarūpanun ā kathan chhe.
(kāraṇaparamatattva āvun chheḥ — ) nisargathī (svabhāvathī) sansārano abhāv hovāne
līdhe janma-jarā-maraṇ rahit chhe; param-pāriṇāmikabhāv vaḍe paramasvabhāvavāḷun hovāne līdhe
param chhe; traṇe kāḷe nirupādhi-svarūpavāḷun hovāne līdhe āṭh karma vinānun chhe; dravyakarma ane
bhāvakarma rahit hovāne līdhe shuddha chhe; sahajagnān, sahajadarshan, sahajachāritra ane
sahajachitshaktimay hovāne līdhe gnānādik chār svabhāvavāḷun chhe; sādi-sānt, mūrta
indriyātmak vijātīy-vibhāvavyañjanaparyāy rahit hovāne līdhe akṣhay chhe; prashasta-aprashasta

Page 349 of 380
PDF/HTML Page 378 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 349
मूर्तेन्द्रियात्मकविजातीयविभावव्यंजनपर्यायवीतत्वादक्षयम्, प्रशस्ताप्रशस्तगतिहेतुभूतपुण्यपाप-
कर्मद्वन्द्वाभावादविनाशम्, वधबंधच्छेदयोग्यमूर्तिमुक्त त्वादच्छेद्यमिति ।
(मालिनी)
अविचलितमखंडज्ञानमद्वन्द्वनिष्ठं
निखिलदुरितदुर्गव्रातदावाग्निरूपम् ।
भज भजसि निजोत्थं दिव्यशर्मामृतं त्वं
सकलविमलबोधस्ते भवत्येव तस्मात् ।।२9६।।
अव्वाबाहमणिंदियमणोवमं पुण्णपावणिम्मुक्कं ।
पुणरागमणविरहियं णिच्चं अचलं अणालंबं ।।१७८।।
अव्याबाधमतीन्द्रियमनुपमं पुण्यपापनिर्मुक्त म् ।
पुनरागमनविरहितं नित्यमचलमनालंबम् ।।१७८।।
gatinā hetubhūt puṇya-pāpakarmarūp dvandvano abhāv hovāne līdhe avināshī chhe; vadh, bandh ane
chhedane yogya mūrtithī (mūrtikatāthī) rahit hovāne līdhe achchhedya chhe.
[have ā 177mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] avichaḷ, akhaṇḍagnānarūp, advandvaniṣhṭha (rāgadveṣhādi dvandvamān nahi
rahel) ane samasta pāpanā dustar samūhane bāḷavāmān dāvānaḷ samān — evā svotpanna
(potāthī utpanna thatā) divyasukhāmr̥utane ( – divyasukhāmr̥utasvabhāvī ātmatattvane) — ke jene
tun bhajī rahyo chhe tene — bhaj; tethī tane sakaḷ-vimaḷ gnān (kevaḷagnān) thashe
ja. 296.
anupam, atīndriy, puṇyapāpavimukta, avyābādh chhe,
punarāgaman virahit, nirālamban, sunishchaḷ, nitya chhe. 178.
anvayārthaḥ — (paramātmatattva) [अव्याबाधम्] avyābādh, [अतीन्द्रियम्] atīndriy,
[अनुपमम्] anupam, [पुण्यपापनिर्मुक्त म्] puṇyapāp vinānun, [पुनरागमनविरहितम्] punarāgaman

Page 350 of 380
PDF/HTML Page 379 of 409
single page version

35
0 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
अत्रापि निरुपाधिस्वरूपलक्षणपरमात्मतत्त्वमुक्त म् ।
अखिलदुरघवीरवैरिवरूथिनीसंभ्रमागोचरसहजज्ञानदुर्गनिलयत्वादव्याबाधम्, सर्वात्म-
प्रदेशभरितचिदानन्दमयत्वादतीन्द्रियम्, त्रिषु तत्त्वेषु विशिष्टत्वादनौपम्यम्, संसृति-
पुरंध्रिकासंभोगसंभवसुखदुःखाभावात्पुण्यपापनिर्मुक्त म्, पुनरागमनहेतुभूतप्रशस्ताप्रशस्तमोह-
रागद्वेषाभावात्पुनरागमनविरहितम्, नित्यमरणतद्भवमरणकारणकलेवरसंबन्धाभावान्नित्यम्,
निजगुणपर्यायप्रच्यवनाभावादचलम्, परद्रव्यावलम्बनाभावादनालम्बमिति
।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
rahit, [नित्यम्] nitya, [अचलम्] achaḷ ane [अनालंबम्] nirālamb chhe.
ṭīkāḥ — ahīn paṇ, nirupādhi svarūp jenun lakṣhaṇ chhe evun paramātmatattva kahyun
chhe.
(paramātmatattva āvun chheḥ – ) samasta duṣhṭa 1agharūpī vīr shatruonī senānā
dhāndhalane agochar evā sahajagnānarūpī killāmān raheṭhāṇ hovāne līdhe avyābādh
(nirvighna) chhe; sarva ātmapradeshe bharelā chidānandamayapaṇāne līdhe atīndriy chhe; traṇ
tattvomān vishiṣhṭa hovāne līdhe (bahirātmatattva, antarātmatattva ane paramātmatattva e
traṇemān vishiṣhṭa — khās prakāranun — uttam hovāne līdhe) anupam chhe; sansārarūpī strīnā
sambhogathī utpanna thatān sukhaduḥkhano abhāv hovāne līdhe puṇyapāp vinānun chhe;
2punarāgamananā hetubhūt prashasta-aprashasta moharāgadveṣhano abhāv hovāne līdhe
punarāgaman rahit chhe; 3nitya maraṇanā ane te bhav sambandhī maraṇanā kāraṇabhūt
kalevaranā (sharīranā) sambandhano abhāv hovāne līdhe nitya chhe; nij guṇo ane
paryāyothī chyut nahi thatun hovāne līdhe achaḷ chhe; paradravyanā avalambanano abhāv
hovāne līdhe nirālamb chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti
nāmanī ṭīkāmān 138mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
1. adhyātmashāstromān ghaṇān sthaḷe pāp tem ja puṇya bannene ‘agh’ athavā ‘pāp’ kahevāmān āve chhe.
2. punarāgaman = (chār gatimānnī koī gatimān) pāchhā āvavun te; pharīne janmavun te.
3. nitya maraṇ = samaye samaye thato āyukarmanā niṣhekono kṣhay

Page 351 of 380
PDF/HTML Page 380 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 351
(मंदाक्रांता)
‘‘आसंसारात्प्रतिपदममी रागिणो नित्यमत्ताः
सुप्ता यस्मिन्नपदमपदं तद्विबुध्यध्वमंधाः ।
एतैतेतः पदमिदमिदं यत्र चैतन्यधातुः
शुद्धः शुद्धः स्वरसभरतः स्थायिभावत्वमेति ।।’’
तथा हि —
(शार्दूलविक्रीडित)
भावाः पंच भवन्ति येषु सततं भावः परः पंचमः
स्थायी संसृतिनाशकारणमयं सम्यग्द्रशां गोचरः ।
तं मुक्त्वाखिलरागरोषनिकरं बुद्ध्वा पुनर्बुद्धिमान्
एको भाति कलौ युगे मुनिपतिः पापाटवीपावकः ।।२9७।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] (shrī guru sansārī bhavya jīvone sambodhe chhe keḥ) he andh
prāṇīo! anādi sansārathī māṇḍīne paryāye paryāye ā rāgī jīvo sadāy matta vartatā thakā
je padamān sūtā chhe — ūṅghe chhe te pad arthāt sthān apad chhe — apad chhe, (tamārun sthān
nathī,) em tame samajo. (be vār kahevāthī ati karuṇābhāv sūchit thāy chhe.) ā taraph
āvo — ā taraph āvo, (ahīn nivās karo,) tamārun pad ā chhe — ā chhe jyān shuddha-
shuddha chaitanyadhātu nij rasanī atishayatāne līdhe sthāyībhāvapaṇāne prāpta chhe arthāt sthir
chhe — avināshī chhe. (ahīn ‘shuddha’ shabda be vār kahyo chhe te dravya ane bhāv bannenī shuddhatā
sūchave chhe. sarva anyadravyothī judo hovāne līdhe ātmā dravye shuddha chhe ane paranā nimitte
thatā potānā bhāvothī rahit hovāne līdhe bhāve shuddha chhe.)’’
vaḷī (ā 178 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhāvo pāñch chhe, jemān ā param pañcham bhāv (param pāriṇāmik
bhāv) nirantar sthāyī chhe, sansāranā nāshanun kāraṇ chhe ane samyagdraṣhṭione gochar chhe.
buddhimān puruṣh samasta rāgadveṣhanā samūhane chhoḍīne tem ja te param pañcham bhāvane jāṇīne,
ekalo, kaḷiyugamān pāpavananā agnirūp munivar tarīke shobhe chhe (arthāt je buddhimān
puruṣh param pāriṇāmik bhāvano ugrapaṇe āshray kare chhe, te ja ek puruṣh pāpavanane
bāḷavāmān agni samān munivar chhe). 297.