Niyamsar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shuddhopayog Adhikar; Gatha: 159-167 ; Shlok: 272-282.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 18 of 21

 

Page 312 of 380
PDF/HTML Page 341 of 409
single page version

312
have samasta karmanā pralayanā hetubhūt shuddhopayogano adhikār kahevāmān āve chhe.
jāṇe ane dekhe badhun prabhu kevaḷī vyavahārathī;
jāṇe ane dekhe svane prabhu kevaḷī nishchay thakī. 159.
anvayārthaḥ — [व्यवहारनयेन] vyavahāranayathī [केवली भगवान्] kevaḷī bhagavān
[सर्वं] badhun [जानाति पश्यति] jāṇe chhe ane dekhe chhe; [नियमेन] nishchayathī [केवलज्ञानी]
kevaḷagnānī [आत्मानम्] ātmāne (potāne) [जानाति पश्यति] jāṇe chhe ane dekhe chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, gnānīne sva-par svarūpanun prakāshakapaṇun kathañchit kahyun chhe.
‘पराश्रितो व्यवहारः (vyavahār parāshrit chhe)’ evun (shāstranun) vachan hovāthī,
— 12 —
shuddhopayog adhikār
अथ सकलकर्मप्रलयहेतुभूतशुद्धोपयोगाधिकार उच्यते ।
जाणदि पस्सदि सव्वं ववहारणएण केवली भगवं ।
केवलणाणी जाणदि पस्सदि णियमेण अप्पाणं ।।१५9।।
जानाति पश्यति सर्वं व्यवहारनयेन केवली भगवान् ।
केवलज्ञानी जानाति पश्यति नियमेन आत्मानम् ।।१५9।।
अत्र ज्ञानिनः स्वपरस्वरूपप्रकाशकत्वं कथंचिदुक्त म् ।
आत्मगुणघातकघातिकर्मप्रध्वंसनेनासादितसकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शनाभ्यां व्यवहार-

Page 313 of 380
PDF/HTML Page 342 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    shuddhopayog adhikār    [ 313    
नयेन जगत्त्रयकालत्रयवर्तिसचराचरद्रव्यगुणपर्यायान् एकस्मिन् समये जानाति पश्यति
च स भगवान् परमेश्वरः परमभट्टारकः, पराश्रितो व्यवहारः इति वचनात् ।
शुद्धनिश्चयतः परमेश्वरस्य महादेवाधिदेवस्य सर्वज्ञवीतरागस्य परद्रव्यग्राहकत्वदर्शकत्व-
ज्ञायकत्वादिविविधविकल्पवाहिनीसमुद्भूतमूलध्यानाषादः“ (?) स भगवान् त्रिकाल-
निरुपाधिनिरवधिनित्यशुद्धसहजज्ञानसहजदर्शनाभ्यां निजकारणपरमात्मानं स्वयं कार्य-
परमात्मापि जानाति पश्यति च । किं कृत्वा ? ज्ञानस्य धर्मोऽयं तावत् स्वपरप्रकाशकत्वं
प्रदीपवत् । घटादिप्रमितेः प्रकाशो दीपस्तावद्भिन्नोऽपि स्वयं प्रकाशस्वरूपत्वात् स्वं परं
च प्रकाशयति; आत्मापि व्यवहारेण जगत्त्रयं कालत्रयं च परं ज्योतिःस्वरूपत्वात्
स्वयंप्रकाशात्मकमात्मानं च प्रकाशयति ।
उक्तं च षण्णवतिपाषंडिविजयोपार्जितविशालकीर्तिभिर्महासेनपण्डितदेवैः —
vyavahāranayathī te bhagavān parameshvar paramabhaṭṭārak ātmaguṇono ghāt karanārān
ghātikarmonā nāsh vaḍe prāpta sakaḷ-vimaḷ kevaḷagnān ane kevaḷadarshan vaḍe trilokavartī
tathā trikāḷavartī sacharāchar dravyaguṇaparyāyone ek samaye jāṇe chhe ane dekhe chhe.
shuddhanishchayathī parameshvar mahādevādhidev sarvagnavītarāgane, paradravyanān grāhakatva, darshakatva,
gnāyakatva vagerenā vividh vikalponī senānī utpatti mūḷadhyānamān abhāvarūp
hovāthī (?), te bhagavān trikāḷ-nirupādhi, niravadhi (amaryādit), nityashuddha evān
sahajagnān ane sahajadarshan vaḍe nij kāraṇaparamātmāne, pote kāryaparamātmā hovā chhatān
paṇ, jāṇe chhe ane dekhe chhe. kaī rīte? ā gnānano dharma to, dīvānī māphak, svapar-
prakāshakapaṇun chhe. ghaṭādinī pramitithī prakāsh – dīvo (kathañchit) bhinna hovā chhatān svayam
prakāshasvarūp hovāthī sva ane parane prakāshe chhe; ātmā paṇ jyotisvarūp hovāthī
vyavahārathī trilok ane trikāḷarūp parane tathā svayam prakāshasvarūp ātmāne (potāne)
prakāshe chhe.
96 pākhaṇḍīo par vijay meḷavavāthī jemaṇe vishāḷ kīrti prāpta karī chhe evā
mahāsenapaṇḍitadeve paṇ (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
*ahīn sanskr̥it ṭīkāmān ashuddhi lāge chhe tethī sanskr̥it ṭīkāmān tathā tenā anuvādamān shaṅkāne sūchavavā
prashnārthanun chihna karyun chhe.

Page 314 of 380
PDF/HTML Page 343 of 409
single page version

31
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(अनुष्टुभ्)
‘‘यथावद्वस्तुनिर्णीतिः सम्यग्ज्ञानं प्रदीपवत् ।
तत्स्वार्थव्यवसायात्म कथंचित् प्रमितेः पृथक् ।।’’
अथ निश्चयपक्षेऽपि स्वपरप्रकाशकत्वमस्त्येवेति सततनिरुपरागनिरंजनस्वभाव-
निरतत्वात्, स्वाश्रितो निश्चयः इति वचनात् । सहजज्ञानं तावत् आत्मनः सकाशात्
संज्ञालक्षणप्रयोजनेन भिन्नाभिधानलक्षणलक्षितमपि भिन्नं भवति न वस्तुवृत्त्या चेति,
अतःकारणात् एतदात्मगतदर्शनसुखचारित्रादिकं जानाति स्वात्मानं कारणपरमात्मस्वरूपमपि
जानातीति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
‘‘[shlokārthaḥ — ] vastuno yathārtha nirṇay te samyaggnān chhe. te samyaggnān, dīvānī
māphak, svanā ane (par) padārthonā nirṇayātmak chhe tathā pramitithī (gnaptithī) kathañchit
bhinna chhe.’’
have ‘स्वाश्रितो निश्चयः (nishchay svāshrit chhe)’ evun (shāstranun) vachan hovāthī,
(gnānane) satat *niruparāg nirañjan svabhāvamān līnapaṇāne līdhe nishchayapakṣhe paṇ
svaparaprakāshakapaṇun chhe ja. (te ā pramāṇeḥ) sahajagnān ātmāthī sañgnā, lakṣhaṇ ane
prayojananī apekṣhāe bhinna nām ane bhinna lakṣhaṇathī (tem ja bhinna prayojanathī)
oḷakhātun hovā chhatān vastuvr̥uttie (akhaṇḍ vastunī apekṣhāe) bhinna nathī; ā kāraṇane
līdhe ā (sahajagnān) ātmagat (ātmāmān rahelān) darshan, sukh, chāritra vagerene jāṇe chhe
ane svātmāne — kāraṇaparamātmānā svarūpane — paṇ jāṇe chhe.
(sahajagnān svātmāne to svāshrit nishchayanayathī jāṇe ja chhe ane e rīte svātmāne
jāṇatān tenā badhā guṇo paṇ jaṇāī ja jāy chhe. have sahajagnāne je ā jāṇyun temān bhed-
apekṣhāe joīe to sahajagnānane māṭe gnān ja sva chhe ane te sivāyanun bījun badhun —
darshan, sukh vagere — par chhe; tethī ā apekṣhāe em siddha thayun ke nishchayapakṣhe paṇ gnān
svane tem ja parane jāṇe chhe.)
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti
nāmanī ṭīkāmān 192mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
*niruparāg = uparāg rahit; nirvikār.

Page 315 of 380
PDF/HTML Page 344 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 315
(मंदाक्रांता)
‘‘बन्धच्छेदात्कलयदतुलं मोक्षमक्षय्यमेत-
न्नित्योद्योतस्फु टितसहजावस्थमेकान्तशुद्धम् ।
एकाकारस्वरसभरतोत्यन्तगंभीरधीरं
पूर्णं ज्ञानं ज्वलितमचले स्वस्य लीनं महिम्नि ।।’’
तथा हि —
(स्रग्धरा)
आत्मा जानाति विश्वं ह्यनवरतमयं केवलज्ञानमूर्तिः
मुक्ति श्रीकामिनीकोमलमुखकमले कामपीडां तनोति ।
शोभां सौभाग्यचिह्नां व्यवहरणनयाद्देवदेवो जिनेशः
तेनोच्चैर्निश्चयेन प्रहतमलकलिः स्वस्वरूपं स वेत्ति ।।२७२।।
जुगवं वट्टइ णाणं केवलणाणिस्स दंसणं च तहा ।
दिणयरपयासतावं जह वट्टइ तह मुणेयव्वं ।।१६०।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] karmabandhanā chhedathī atul akṣhay (avināshī) mokṣhane anubhavatun,
nitya udyotavāḷī (jeno prakāsh nitya chhe evī) sahaj avasthā jenī khīlī nīkaḷī chhe
evun, ekāntashuddha ( – karmano mel nahi rahevāthī je atyant shuddha thayun chhe evun), ane ekākār
(ek gnānamātra ākāre pariṇamelā) nijarasanī atishayatāthī je atyant gambhīr ane dhīr
chhe evun ā pūrṇa gnān jhaḷahaḷī ūṭhyun ( – sarvathā shuddha ātmadravya jājvalyamān pragaṭ thayun),
potānā achaḷ mahimāmān līn thayun.’’
vaḷī (ā 159 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī
padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] vyavahāranayathī ā kevaḷagnānamūrti ātmā nirantar vishvane kharekhar
jāṇe chhe ane muktilakṣhmīrūpī kāminīnā komaḷ mukhakamaḷ par kāmapīḍāne ane
saubhāgyachihnavāḷī shobhāne phelāve chhe. nishchayathī to, jemaṇe maḷ ane kleshane naṣhṭa karel
chhe evā te devādhidev jinesh nij svarūpane atyant jāṇe chhe. 272.
je rīt tāp-prakāsh varte yugapade ādityane,
te rīt darshan-gnān yugapad hoy kevaḷagnānīne. 160.

Page 316 of 380
PDF/HTML Page 345 of 409
single page version

31
6 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
युगपद् वर्तते ज्ञानं केवलज्ञानिनो दर्शनं च तथा ।
दिनकरप्रकाशतापौ यथा वर्तेते तथा ज्ञातव्यम् ।।१६०।।
इह हि केवलज्ञानकेवलदर्शनयोर्युगपद्वर्तनं द्रष्टान्तमुखेनोक्त म् ।
अत्र द्रष्टान्तपक्षे क्वचित्काले बलाहकप्रक्षोभाभावे विद्यमाने नभस्स्थलस्य
मध्यगतस्य सहस्रकिरणस्य प्रकाशतापौ यथा युगपद् वर्तेते, तथैव च भगवतः
परमेश्वरस्य तीर्थाधिनाथस्य जगत्त्रयकालत्रयवर्तिषु स्थावरजंगमद्रव्यगुणपर्यायात्मकेषु ज्ञेयेषु
सकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शने च युगपद् वर्तेते । किं च संसारिणां दर्शनपूर्वमेव ज्ञानं
भवति इति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारे —
‘‘णाणं अत्थंतगयं लोयालोएसु वित्थडा दिट्ठी ।
णट्ठमणिट्ठं सव्वं इट्ठं पुण जं तु तं लद्धं ।।’’
anvayārthaḥ — [केवलज्ञानिनः] kevaḷagnānīne [ज्ञानं] gnān [तथा च] tem ja [दर्शनं]
darshan [युगपद्] yugapad [वर्तते] varte chhe. [दिनकरप्रकाशतापौ] sūryanā prakāsh ane tāp [यथा]
jevī rīte [वर्तेते] (yugapad) varte chhe [तथा ज्ञातव्यम्] tevī rīte jāṇavun.
ṭīkāḥ — ahīn kharekhar kevaḷagnān ane kevaḷadarshananun yugapad vartavāpaṇun draṣhṭānt
dvārā kahyun chhe.
ahīn draṣhṭāntapakṣhe koī vakhate vādaḷānnī khalel na hoy tyāre ākāshanā madhyamān
rahelā sūryanā prakāsh ane tāp jevī rīte yugapad varte chhe, tevī ja rīte bhagavān
parameshvar tīrthādhināthane trilokavartī ane trikāḷavartī, sthāvar-jaṅgam dravyaguṇaparyāyātmak
gneyomān sakaḷ-vimaḷ (sarvathā nirmaḷ) kevaḷagnān ane kevaḷadarshan yugapad varte chhe. vaḷī
(visheṣh eṭalun samajavun ke), sansārīone darshanapūrvak ja gnān hoy chhe (arthāt pratham
darshan ane pachhī gnān thāy chhe, yugapad thatān nathī).
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramān (61mī gāthā
dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘
[gāthārthaḥ — ] gnān padārthonā pārane pāmelun chhe ane darshan lokālokamān vistr̥ut

Page 317 of 380
PDF/HTML Page 346 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 317
अन्यच्च —
‘‘दंसणपुव्वं णाणं छदमत्थाणं ण दोण्णि उवओग्गा ।
जुगवं जह्मा केवलिणाहे जुगवं तु ते दोवि ।।’’
तथा हि —
(स्रग्धरा)
वर्तेते ज्ञानद्रष्टी भगवति सततं धर्मतीर्थाधिनाथे
सर्वज्ञेऽस्मिन् समंतात् युगपदसद्रशे विश्वलोकैकनाथे ।
एतावुष्णप्रकाशौ पुनरपि जगतां लोचनं जायतेऽस्मिन्
तेजोराशौ दिनेशे हतनिखिलतमस्तोमके ते तथैवम् ।।२७३।।
chhe; sarva aniṣhṭa nāsh pāmyun chhe ane je iṣhṭa chhe te sarva prāpta thayun chhe.’’
vaḷī bījun paṇ (shrī nemichandrasiddhāntidevavirachit br̥uhaddravyasaṅgrahamān 44 mī gāthā
dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] chhadmasthone darshanapūrvak gnān hoy chhe (arthāt pahelān darshan ane
pachhī gnān thāy chhe), kāraṇ ke temane banne upayogo yugapad hotā nathī; kevaḷīnāthane te
banne yugapad hoy chhe.’’
vaḷī (ā 160mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj chār shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] je dharmatīrthanā adhināth (nāyak) chhe, je asadrash chhe (arthāt
jenā samān anya koī nathī) ane je sakaḷ lokanā ek nāth chhe evā ā sarvagna
bhagavānamān nirantar sarvataḥ gnān ane darshan yugapad varte chhe. jeṇe samasta timirasamūhano
nāsh karyo chhe evā ā tejarāshirūp sūryamān jevī rīte ā uṣhṇatā ane prakāsh (yugapad)
varte chhe ane vaḷī jagatanā jīvone netra prāpta thāy chhe (arthāt sūryanā nimitte jīvonān
netra dekhavā lāge chhe), tevī ja rīte gnān ane darshan (yugapad) hoy chhe (arthāt tevī
ja rīte sarvagna bhagavānane gnān ane darshan ekīsāthe hoy chhe ane vaḷī sarvagna
bhagavānanā nimitte jagatanā jīvone gnān pragaṭ thāy chhe). 273.

Page 318 of 380
PDF/HTML Page 347 of 409
single page version

31
8 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(वसंततिलका)
सद्बोधपोतमधिरुह्य भवाम्बुराशि-
मुल्लंघ्य शाश्वतपुरी सहसा त्वयाप्ता ।
तामेव तेन जिननाथपथाधुनाहं
याम्यन्यदस्ति शरणं किमिहोत्तमानाम् ।।२७४।।
(मंदाक्रांता)
एको देवः स जयति जिनः केवलज्ञानभानुः
कामं कान्तिं वदनकमले संतनोत्येव कांचित् ।
मुक्ते स्तस्याः समरसमयानंगसौख्यप्रदायाः
को नालं शं दिशतुमनिशं प्रेमभूमेः प्रियायाः ।।२७५।।
(अनुष्टुभ्)
जिनेन्द्रो मुक्ति कामिन्याः मुखपद्मे जगाम सः ।
अलिलीलां पुनः काममनङ्गसुखमद्वयम् ।।२७६।।
[shlokārthaḥ — ] (he jinanāth!) sadgnānarūpī nāvamān ārohaṇ karī bhavasāgarane
oḷaṅgī jaīne, tun jhaḍapathī shāshvatapurīe pahoñchyo. have hun jinanāthanā te mārge ( – je
mārge jinanāth gayā te ja mārge) te ja shāshvatapurīmān jāun chhun; (kāraṇ ke) ā lokamān
uttam puruṣhone (te mārga sivāy) bījun shun sharaṇ chhe? 274.
[shlokārthaḥ — ] kevaḷagnānabhānu ( – kevaḷagnānarūpī prakāshanā dharanārā sūrya) evā
te ek jinadev ja jayavant chhe. te jinadev samarasamay anaṅg ( – asharīrī, atīndriy)
saukhyanī denārī evī te muktinā mukhakamaḷ par kharekhar koī avarṇanīy kāntine
phelāve chhe; (kāraṇ ke) koṇ (potānī) snehāḷ priyāne nirantar sukhotpattinun kāraṇ thatun
nathī? 275.
[shlokārthaḥ — ] te jinendradeve muktikāminīnā mukhakamaḷ pratye bhramaralīlāne dhāraṇ
karī (arthāt teo temān bhramaranī jem līn thayā) ane kharekhar advitīy anaṅg
(ātmik) sukhane prāpta karyun. 276.

Page 319 of 380
PDF/HTML Page 348 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 319
णाणं परप्पयासं दिट्ठी अप्पप्पयासया चेव ।
अप्पा सपरपयासो होदि त्ति हि मण्णसे जदि हि ।।१६१।।
ज्ञानं परप्रकाशं द्रष्टिरात्मप्रकाशिका चैव ।
आत्मा स्वपरप्रकाशो भवतीति हि मन्यसे यदि खलु ।।१६१।।
आत्मनः स्वपरप्रकाशकत्वविरोधोपन्यासोऽयम् ।
इह हि तावदात्मनः स्वपरप्रकाशकत्वं कथमिति चेत् । ज्ञानदर्शनादि-
विशेषगुणसमृद्धो ह्यात्मा, तस्य ज्ञानं शुद्धात्मप्रकाशकासमर्थत्वात् परप्रकाशकमेव, यद्येवं
द्रष्टिर्निरंकुशा केवलमभ्यन्तरे ह्यात्मानं प्रकाशयति चेत् अनेन विधिना स्वपरप्रकाशको
ह्यात्मेति हंहो जडमते प्राथमिकशिष्य, दर्शनशुद्धेरभावात् एवं मन्यसे, न खलु
जडस्त्वत्तस्सकाशादपरः कश्चिज्जनः । अथ ह्यविरुद्धा स्याद्वादविद्यादेवता समभ्यर्चनीया
सद्भिरनवरतम् । तत्रैकान्ततो ज्ञानस्य परप्रकाशकत्वं न समस्ति; न केवलं स्यान्मते
darshan prakāshak ātmanun, paranun prakāshak gnān chhe,
nijaparaprakāshak jīv, — e tuj mānyatā ayathārtha chhe. 161.
anvayārthaḥ — [ज्ञानं परप्रकाशं] gnān paraprakāshak ja chhe [च] ane [द्रष्टिः
आत्मप्रकाशिका एव] darshan svaprakāshak ja chhe [आत्मा स्वपरप्रकाशः भवति] tathā ātmā
svaparaprakāshak chhe [इति हि यदि खलु मन्यसे] em jo kharekhar tun mānato hoy to temān
virodh āve chhe.
ṭīkāḥ — ā, ātmānā svaparaprakāshakapaṇā sambandhī virodhakathan chhe.
pratham to, ātmāne svaparaprakāshakapaṇun kaī rīte chhe? (te vichāravāmān āve chhe.)
‘ātmā gnānadarshanādi visheṣh guṇothī samr̥uddha chhe; tenun gnān shuddha ātmāne prakāshavāmān
asamartha hovāthī paraprakāshak ja chhe; e rīte niraṅkush darshan paṇ kevaḷ abhyantaramān
ātmāne prakāshe chhe (arthāt svaprakāshak ja chhe). ā vidhithī ātmā svaparaprakāshak
chhe.’ — ām he jaḍamati prāthamik shiṣhya! jo tun darshanashuddhinā abhāvane līdhe mānato
hoy, to kharekhar tārāthī anya koī puruṣh jaḍ (mūrkha) nathī.

Page 320 of 380
PDF/HTML Page 349 of 409
single page version

32
0 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
दर्शनमपि शुद्धात्मानं पश्यति । दर्शनज्ञानप्रभृत्यनेकधर्माणामाधारो ह्यात्मा । व्यवहार-
पक्षेऽपि केवलं परप्रकाशकस्य ज्ञानस्य न चात्मसम्बन्धः सदा बहिरवस्थितत्वात्,
आत्मप्रतिपत्तेरभावात् न सर्वगतत्वम्; अतःकारणादिदं ज्ञानं न भवति, मृगतृष्णाजलवत्
प्रतिभासमात्रमेव । दर्शनपक्षेऽपि तथा न केवलमभ्यन्तरप्रतिपत्तिकारणं दर्शनं भवति । सदैव
सर्वं पश्यति हि चक्षुः स्वस्याभ्यन्तरस्थितां कनीनिकां न पश्यत्येव । अतः
स्वपरप्रकाशकत्वं ज्ञानदर्शनयोरविरुद्धमेव । ततः स्वपरप्रकाशको ह्यात्मा ज्ञानदर्शनलक्षण
इति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
māṭe aviruddha evī syādvādavidyārūpī devī sajjano vaḍe samyak prakāre nirantar
ārādhavāyogya chhe. tyān (syādvādamatamān), ekānte gnānane paraprakāshakapaṇun ja nathī;
syādvādamatamān darshan paṇ kevaḷ shuddhātmāne ja dekhatun nathī (arthāt mātra svaprakāshak
ja nathī). ātmā darshan, gnān vagere anek dharmono ādhār chhe. (tyān) vyavahārapakṣhe
paṇ gnān kevaḷ paraprakāshak hoy to, sadā bāhyasthitapaṇāne līdhe, (gnānane) ātmā
sāthe sambandh rahe nahi ane (tethī) *ātmapratipattinā abhāvane līdhe sarvagatapaṇun
(paṇ) bane nahi. ā kāraṇane līdhe, ā gnān hoy ja nahi (arthāt gnānanun
astitva ja na hoy), mr̥ugatr̥uṣhṇānā jaḷanī māphak ābhāsamātra ja hoy. evī rīte
darshanapakṣhe paṇ, darshan kevaḷ +abhyantarapratipattinun ja kāraṇ nathī, (sarvaprakāshananun kāraṇ
chhe); (kem ke) chakṣhu sadaiv sarvane dekhe chhe, potānā abhyantaramān rahelī kīkīne dekhatun
nathī (māṭe chakṣhunī vātathī em samajāy chhe ke darshan abhyantarane dekhe ane bāhyasthit
padārthone na dekhe evo koī niyam ghaṭato nathī). āthī, gnān ane darshanane (bannene)
svaparaprakāshakapaṇun aviruddha ja chhe. māṭe (e rīte) gnānadarshanalakṣhaṇavāḷo ātmā
svaparaprakāshak chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī pravachanasāranī ṭīkāmān
chothā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
*ātmapratipatti = ātmānun gnān; svane jāṇavun te.
+abhyantarapratipatti = antaraṅganun prakāshan; svane prakāshavun te.

Page 321 of 380
PDF/HTML Page 350 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 321
(स्रग्धरा)
‘‘जानन्नप्येष विश्वं युगपदपि भवद्भाविभूतं समस्तं
मोहाभावाद्यदात्मा परिणमति परं नैव निर्लूनकर्मा ।
तेनास्ते मुक्त एव प्रसभविकसितज्ञप्तिविस्तारपीत-
ज्ञेयाकारां त्रिलोकीं पृथगपृथगथ द्योतयन् ज्ञानमूर्तिः ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
ज्ञानं तावत् सहजपरमात्मानमेकं विदित्वा
लोकालोकौ प्रकटयति वा तद्वतं ज्ञेयजालम् ।
द्रष्टिः साक्षात् स्वपरविषया क्षायिकी नित्यशुद्धा
ताभ्यां देवः स्वपरविषयं बोधति ज्ञेयराशिम् ।।२७७।।
णाणं परप्पयासं तइया णाणेण दंसणं भिण्णं ।
ण हवदि परदव्वगयं दंसणमिदि वण्णिदं तम्हा ।।१६२।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] jeṇe karmone chhedī nākhyān chhe evo ā ātmā bhūt, vartamān ane
bhāvi samasta vishvane (arthāt traṇe kāḷanā paryāyo sahit samasta padārthone) yugapad jāṇato
hovā chhatān mohanā abhāvane līdhe pararūpe pariṇamato nathī, tethī have, jenā samasta
gneyākārone atyant vikasit gnaptinā vistār vaḍe pote pī gayo chhe evā traṇe lokanā
padārthone pr̥uthak ane apr̥uthak prakāshato te gnānamūrti mukta ja rahe chhe.’’
vaḷī (ā 161mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] gnān ek sahajaparamātmāne jāṇīne lokālokane arthāt lokālok-
sambandhī (samasta) gneyasamūhane pragaṭ kare chhe ( – jāṇe chhe). nitya-shuddha evun kṣhāyik darshan (paṇ)
sākṣhāt svaparaviṣhayak chhe (arthāt te paṇ svaparane sākṣhāt prakāshe chhe). te banne (gnān
tem ja darshan) vaḍe ātmadev svaparasambandhī gneyarāshine jāṇe chhe (arthāt ātmadev svapar
samasta prakāshya padārthone prakāshe chhe). 277.
parane ja jāṇe gnān to drag gnānathī bhinna ja ṭhare,
darshan nathī paradravyagat — e mānyatā tuj hoīne. 162.

Page 322 of 380
PDF/HTML Page 351 of 409
single page version

322
]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
ज्ञानं परप्रकाशं तदा ज्ञानेन दर्शनं भिन्नम् ।
न भवति परद्रव्यगतं दर्शनमिति वर्णितं तस्मात् ।।१६२।।
पूर्वसूत्रोपात्तपूर्वपक्षस्य सिद्धान्तोक्ति रियम् ।
केवलं परप्रकाशकं यदि चेत् ज्ञानं तदा परप्रकाशकप्रधानेनानेन ज्ञानेन दर्शनं
भिन्नमेव । परप्रकाशकस्य ज्ञानस्य चात्मप्रकाशकस्य दर्शनस्य च कथं सम्बन्ध इति
चेत् सह्यविंध्ययोरिव अथवा भागीरथीश्रीपर्वतवत् । आत्मनिष्ठं यत् तद् दर्शनमस्त्येव,
निराधारत्वात् तस्य ज्ञानस्य शून्यतापत्तिरेव, अथवा यत्र तत्र गतं ज्ञानं तत्तद्द्रव्यं
सर्वं चेतनत्वमापद्यते, अतस्त्रिभुवने न कश्चिदचेतनः पदार्थः इति महतो
दूषणस्यावतारः । तदेव ज्ञानं केवलं न परप्रकाशकम् इत्युच्यते हे शिष्य तर्हि दर्शनमपि
न केवलमात्मगतमित्यभिहितम् । ततः खल्विदमेव समाधानं सिद्धान्तहृदयं ज्ञान-
anvayārthaḥ — [ज्ञानं परप्रकाशं] jo gnān (kevaḷ) paraprakāshak hoy [तदा] to
[ज्ञानेन] gnānathī [दर्शनं] darshan [भिन्नम्] bhinna ṭhare, [दर्शनम् परद्रव्यगतं न भवति इति
वर्णितं तस्मात्] kāraṇ ke darshan paradravyagat (paraprakāshak) nathī em (pūrva sūtramān tārun
mantavya) varṇavavāmān āvyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, pūrva sūtramān (161mī gāthāmān) kahelā pūrvapakṣhanā siddhānt sambandhī
kathan chhe.
jo gnān kevaḷ paraprakāshak hoy to ā paraprakāshanapradhān (paraprakāshak) gnānathī
darshan bhinna ja ṭhare; (kāraṇ ke) sahyāchal ane vindhyāchalanī māphak athavā gaṅgā ane
shrīparvatanī māphak, paraprakāshak gnānane ane ātmaprakāshak darshanane sambandh kaī rīte hoy?
je ātmaniṣhṭha ( – ātmāmān rahelun) chhe te to darshan ja chhe. ane pelā gnānane to,
nirādhārapaṇāne līdhe (arthāt ātmārūpī ādhār nahi rahevāthī), shūnyatānī āpatti ja
āve; athavā to jyān jyān gnān pahoñche (arthāt je je dravyane gnān pahoñche) te te
sarva dravya chetanapaṇāne pāme, tethī traṇ lokamān koī achetan padārtha na ṭhare e moṭo
doṣh prāpta thāy. māṭe ja (upar kahelā doṣhanā bhayathī), he shiṣhya! gnān kevaḷ
paraprakāshak nathī em jo tun kahe, to darshan paṇ kevaḷ ātmagat (svaprakāshak) nathī
em paṇ (temān sāthe ja) kahevāī gayun. tethī kharekhar siddhāntanā hārdarūp evun ā ja

Page 323 of 380
PDF/HTML Page 352 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 323
दर्शनयोः कथंचित् स्वपरप्रकाशत्वमस्त्येवेति ।
तथा चोक्तं श्रीमहासेनपंडितदेवैः —
‘‘ज्ञानाद्भिन्नो न नाभिन्नो भिन्नाभिन्नः कथंचन ।
ज्ञानं पूर्वापरीभूतं सोऽयमात्मेति कीर्तितः ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
आत्मा ज्ञानं भवति न हि वा दर्शनं चैव तद्वत्
ताभ्यां युक्त : स्वपरविषयं वेत्ति पश्यत्यवश्यम् ।
संज्ञाभेदादघकुलहरे चात्मनि ज्ञानद्रष्टयोः
भेदो जातो न खलु परमार्थेन वह्नयुष्णवत्सः ।।२७८।।
samādhān chhe ke gnān ane darshanane kathañchit svaparaprakāshakapaṇun chhe ja.
evī rīte shrī mahāsenapaṇḍitadeve (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] ātmā gnānathī (sarvathā) bhinna nathī, (sarvathā) abhinna
nathī, kathañchit bhinnābhinna chhe; *pūrvāparabhūt je gnān te ā ātmā chhe em kahyun
chhe.’’
vaḷī (ā 162 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] ātmā (sarvathā) gnān nathī, tevī rīte (sarvathā) darshan paṇ
nathī ja; te ubhayayukta (gnānadarshanayukta) ātmā svapar viṣhayane avashya jāṇe chhe ane
dekhe chhe. aghasamūhanā (pāpasamūhanā) nāshak ātmāmān ane gnānadarshanamān sañgnābhede bhed
ūpaje chhe (arthāt sañgnā, saṅkhyā, lakṣhaṇ ane prayojananī apekṣhāe temanāmān upar
kahyā pramāṇe bhed chhe), paramārthe agni ane uṣhṇatānī māphak temanāmān ( – ātmāmān
ane gnānadarshanamān) kharekhar bhed nathī ( – abhedatā chhe). 278.
*pūrvāpar = pūrva ane apar; pahelānnun ane pachhīnun.

Page 324 of 380
PDF/HTML Page 353 of 409
single page version

32
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
अप्पा परप्पयासो तइया अप्पेण दंसणं भिण्णं ।
ण हवदि परदव्वगयं दंसणमिदि वण्णिदं तम्हा ।।१६३।।
आत्मा परप्रकाशस्तदात्मना दर्शनं भिन्नम् ।
न भवति परद्रव्यगतं दर्शनमिति वर्णितं तस्मात् ।।१६३।।
एकान्तेनात्मनः परप्रकाशकत्वनिरासोऽयम् ।
यथैकान्तेन ज्ञानस्य परप्रकाशकत्वं पुरा निराकृतम्, इदानीमात्मा केवलं
परप्रकाशश्चेत् तत्तथैव प्रत्यादिष्टं, भावभाववतोरेकास्तित्वनिर्वृत्तत्वात् । पुरा किल ज्ञानस्य
परप्रकाशकत्वे सति तद्दर्शनस्य भिन्नत्वं ज्ञातम् । अत्रात्मनः परप्रकाशकत्वे सति
तेनैव दर्शनं भिन्नमित्यवसेयम् । अपि चात्मा न परद्रव्यगत इति चेत्
तद्दर्शनमप्यभिन्नमित्यवसेयम् । ततः खल्वात्मा स्वपरप्रकाशक इति यावत् । यथा
parane ja jāṇe jīv to drag jīvathī bhinna ja ṭhare,
darshan nathī paradravyagat — e mānyatā tuj hoīne. 163.
anvayārthaḥ — [आत्मा परप्रकाशः] jo ātmā (kevaḷ) paraprakāshak hoy [तदा] to
[आत्मना] ātmāthī [दर्शनं] darshan [भिन्नम्] bhinna ṭhare, [दर्शनं परद्रव्यगतं न भवति इति
वर्णितं तस्मात्] kāraṇ ke darshan paradravyagat (paraprakāshak) nathī em (pūrve tārun mantavya)
varṇavavāmān āvyun chhe.
ṭīkāḥ — ā, ekānte ātmāne paraprakāshakapaṇun hovānī vātanun khaṇḍan chhe.
jevī rīte pūrve (162mī gāthāmān) ekānte gnānane paraprakāshakapaṇun khaṇḍit karavāmān
āvyun, tevī rīte have jo ‘ātmā kevaḷ paraprakāshak chhe’ em mānavāmān āve to te
vāt paṇ tevī ja rīte khaṇḍan pāme chhe, kāraṇ ke *bhāv ane bhāvavān ek astitvathī
rachāyelā hoy chhe. pūrve (162mī gāthāmān) em jaṇāyun hatun ke jo gnān (kevaḷ)
paraprakāshak hoy to gnānathī darshan bhinna ṭhare! ahīn (ā gāthāmān) em samajavun ke jo
ātmā (kevaḷ) paraprakāshak hoy to ātmāthī ja darshan bhinna ṭhare! vaḷī jo ‘ātmā
*gnān bhāv chhe ane ātmā bhāvavān chhe.

Page 325 of 380
PDF/HTML Page 354 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 325
कथंचित्स्वपरप्रकाशकत्वं ज्ञानस्य साधितम् अस्यापि तथा, धर्मधर्मिणोरेकस्वरूपत्वात्
पावकोष्णवदिति ।
(मंदाक्रांता)
आत्मा धर्मी भवति सुतरां ज्ञानद्रग्धर्मयुक्त :
तस्मिन्नेव स्थितिमविचलां तां परिप्राप्य नित्यम् ।
सम्यग्द्रष्टिर्निखिलकरणग्रामनीहारभास्वान्
मुक्तिं याति स्फु टितसहजावस्थया संस्थितां ताम् ।।२७9।।
णाणं परप्पयासं ववहारणयेण दंसणं तम्हा ।
अप्पा परप्पयासो ववहारणयेण दंसणं तम्हा ।।१६४।।
ज्ञानं परप्रकाशं व्यवहारनयेन दर्शनं तस्मात् ।
आत्मा परप्रकाशो व्यवहारनयेन दर्शनं तस्मात् ।।१६४।।
paradravyagat nathī (arthāt ātmā kevaḷ paraprakāshak nathī, svaprakāshak paṇ chhe)’ em
(have) mānavāmān āve to ātmāthī darshananun (samyak prakāre) abhinnapaṇun siddha thāy em
samajavun. māṭe kharekhar ātmā svaparaprakāshak chhe. jem (162mī gāthāmān) gnānanun kathañchit
svaparaprakāshakapaṇun siddha thayun tem ātmānun paṇ samajavun, kāraṇ ke agni ane uṣhṇatānī
māphak dharmī ane dharmanun ek svarūp hoy chhe.
[have ā 163mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] gnānadarshanadharmothī yukta hovāne līdhe ātmā kharekhar dharmī chhe. sakaḷ
indriyasamūharūpī himane (naṣhṭa karavā) māṭe sūrya samān evo samyagdraṣhṭi jīv temān ja
(gnānadarshanadharmayukta ātmāmān ja) sadā avichaḷ sthiti prāpta karīne muktine pāme chhe —
ke je mukti pragaṭ thayelī sahaj avasthārūpe susthit chhe. 279.
vyavahārathī chhe paraprakāshak gnān, tethī draṣhṭi chhe;
vyavahārathī chhe paraprakāshak jīv, tethī draṣhṭi chhe. 164.
anvayārthaḥ — [व्यवहारनयेन] vyavahāranayathī [ज्ञानं] gnān [परप्रकाशं] paraprakāshak chhe;
[तस्मात्] tethī [दर्शनम्] darshan paraprakāshak chhe. [व्यवहारनयेन] vyavahāranayathī [आत्मा] ātmā

Page 326 of 380
PDF/HTML Page 355 of 409
single page version

32
6 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
व्यवहारनयस्य सफलत्वप्रद्योतनकथनमाह ।
इह सकलकर्मक्षयप्रादुर्भावासादितसकलविमलकेवलज्ञानस्य पुद्गलादिमूर्तामूर्त-
चेतनाचेतनपरद्रव्यगुणपर्यायप्रकरप्रकाशकत्वं कथमिति चेत्, पराश्रितो व्यवहारः इति वचनात्
व्यवहारनयबलेनेति । ततो दर्शनमपि ताद्रशमेव । त्रैलोक्यप्रक्षोभहेतुभूततीर्थकरपरमदेवस्य
शतमखशतप्रत्यक्षवंदनायोग्यस्य कार्यपरमात्मनश्च तद्वदेव परप्रकाशकत्वम् । तेन व्यवहार-
नयबलेन च तस्य खलु भगवतः केवलदर्शनमपि ताद्रशमेवेति ।
तथा चोक्तं श्रुतबिन्दौ —
(मालिनी)
‘‘जयति विजितदोषोऽमर्त्यमर्त्येन्द्रमौलि-
प्रविलसदुरुमालाभ्यर्चितांघ्रिर्जिनेन्द्रः ।
त्रिजगदजगती यस्येद्रशौ व्यश्नुवाते
सममिव विषयेष्वन्योन्यवृत्तिं निषेद्धुम् ।।’’
[परप्रकाशः] paraprakāshak chhe; [तस्मात्] tethī [दर्शनम्] darshan paraprakāshak chhe.
ṭīkāḥ — ā, vyavahāranayanun saphaḷapaṇun darshāvanārun kathan chhe.
samasta (gnānāvaraṇīy) karmano kṣhay thavāthī prāpta thatun sakaḷ-vimaḷ kevaḷagnān
pudgalādi mūrta-amūrta chetan-achetan paradravyaguṇaparyāyasamūhanun prakāshak kaī rīte chhe — evo
ahīn prashna thāy, to teno uttar em chhe ke — ‘पराश्रितो व्यवहारः (vyavahār parāshrit chhe)’
evun (shāstranun) vachan hovāthī vyavahāranayanā baḷe em chhe (arthāt paraprakāshak chhe); tethī
darshan paṇ tevun ja ( – vyavahāranayanā baḷe paraprakāshak) chhe. vaḷī traṇ lokanā *prakṣhobhanā
hetubhūt tīrthaṅkar-paramadevane — ke jeo so indronī pratyakṣha vandanāne yogya chhe ane
kāryaparamātmā chhe temane — gnānanī māphak ja (vyavahāranayanā baḷe) paraprakāshakapaṇun chhe; tethī
vyavahāranayanā baḷe te bhagavānanun kevaḷadarshan paṇ tevun ja chhe.
evī rīte shrutabindumān (shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jemaṇe doṣhone jītyā chhe, jemanān charaṇo devendro tem ja narendronā
*prakṣhobhanā artha māṭe 83mā pānānun padaṭippaṇ juo.

Page 327 of 380
PDF/HTML Page 356 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 327
तथा हि —
(मालिनी)
व्यवहरणनयेन ज्ञानपुंजोऽयमात्मा
प्रकटतरसुद्रष्टिः सर्वलोकप्रदर्शी ।
विदितसकलमूर्तामूर्ततत्त्वार्थसार्थः
स भवति परमश्रीकामिनीकामरूपः ।।२८०।।
णाणं अप्पपयासं णिच्छयणयएण दंसणं तम्हा ।
अप्पा अप्पपयासो णिच्छयणयएण दंसणं तम्हा ।।१६५।।
ज्ञानमात्मप्रकाशं निश्चयनयेन दर्शनं तस्मात् ।
आत्मा आत्मप्रकाशो निश्चयनयेन दर्शनं तस्मात् ।।१६५।।
mugaṭomān prakāshatī kīmatī māḷāothī pūjāy chhe (arthāt jemanān charaṇomān indro tathā
chakravartīonān maṇimāḷāyukta mugaṭavāḷān mastako atyant jhūke chhe), ane (lokālokanā
samasta) padārtho ekabījāmān pravesh na pāme evī rīte traṇ lok ane alok jemanāmān
ekī sāthe ja vyāpe chhe (arthāt je jinendrane yugapad jaṇāy chhe), te jinendra jayavant chhe.’’
vaḷī (ā 164 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] gnānapuñj evo ā ātmā atyant spaṣhṭa darshan thatān (arthāt
kevaḷadarshan pragaṭ thatān) vyavahāranayathī sarva lokane dekhe chhe tathā (sāthe vartatā
kevaḷagnānane līdhe) samasta mūrta-amūrta padārthasamūhane jāṇe chhe. te (kevaḷadarshanagnānayukta)
ātmā paramashrīrūpī kāminīno (muktisundarīno) vallabh thāy chhe. 280.
nishchayanaye chhe nijaprakāshak gnān, tethī draṣhṭi chhe;
nishchayanaye chhe nijaprakāshak jīv, tethī draṣhṭi chhe. 165.
anvayārthaḥ — [निश्चयनयेन] nishchayanayathī [ज्ञानम्] gnān [आत्मप्रकाशं] svaprakāshak
chhe; [तस्मात्] tethī [दर्शनम्] darshan svaprakāshak chhe. [निश्चयनयेन] nishchayanayathī [आत्मा]
ātmā [आत्मप्रकाशः] svaprakāshak chhe;
[तस्मात्] tethī [दर्शनम्] darshan svaprakāshak chhe.

Page 328 of 380
PDF/HTML Page 357 of 409
single page version

32
8 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
निश्चयनयेन स्वरूपाख्यानमेतत् ।
निश्चयनयेन स्वप्रकाशकत्वलक्षणं शुद्धज्ञानमिहाभिहितं तथा सकलावरण-
प्रमुक्त शुद्धदर्शनमपि स्वप्रकाशकपरमेव । आत्मा हि विमुक्त सकलेन्द्रियव्यापारत्वात्
स्वप्रकाशकत्वलक्षणलक्षित इति यावत् । दर्शनमपि विमुक्त बहिर्विषयत्वात् स्वप्रकाशकत्व-
प्रधानमेव । इत्थं स्वरूपप्रत्यक्षलक्षणलक्षिताक्षुण्णसहजशुद्धज्ञानदर्शनमयत्वात् निश्चयेन
जगत्त्रयकालत्रयवर्तिस्थावरजंगमात्मकसमस्तद्रव्यगुणपर्यायविषयेषु “आकाशाप्रकाशकादि-
विकल्पविदूरस्सन् स्वस्वरूपे “संज्ञालक्षणप्रकाशतया निरवशेषेणान्तर्मुखत्वादनवरतम्
अखंडाद्वैतचिच्चमत्कारमूर्तिरात्मा तिष्ठतीति ।
(मंदाक्रांता)
आत्मा ज्ञानं भवति नियतं स्वप्रकाशात्मकं या
द्रष्टिः साक्षात् प्रहतबहिरालंबना सापि चैषः ।
एकाकारस्वरसविसरापूर्णपुण्यः पुराणः
स्वस्मिन्नित्यं नियतवसतिर्निर्विकल्पे महिम्नि ।।२८१।।
ṭīkāḥ — ā, nishchayanayathī svarūpanun kathan chhe.
ahīn nishchayanayathī shuddha gnānanun lakṣhaṇ svaprakāshakapaṇun kahyun chhe; tevī rīte sarva
āvaraṇathī mukta shuddha darshan paṇ svaprakāshak ja chhe. ātmā kharekhar, teṇe sarva indriy-
vyāpārane chhoḍyo hovāthī, svaprakāshakasvarūp lakṣhaṇathī lakṣhit chhe; darshan paṇ, teṇe
bahirviṣhayapaṇun chhoḍyun hovāthī, svaprakāshakatvapradhān ja chhe. ā rīte svarūpapratyakṣha-lakṣhaṇathī
lakṣhit akhaṇḍ-sahaj-shuddhagnānadarshanamay hovāne līdhe, nishchayathī, trilok-trikāḷavartī
sthāvar-jaṅgamasvarūp samasta dravyaguṇaparyāyarūp viṣhayo sambandhī prakāshya-prakāshakādi vikalpothī
ati dūr vartato thako, svasvarūpasañchetan jenun lakṣhaṇ chhe evā prakāsh vaḍe sarvathā antarmukh
hovāne līdhe, ātmā nirantar akhaṇḍ-advait-chaitanyachamatkāramūrti rahe chhe.
[have ā 165mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] nishchayathī ātmā svaprakāshak gnān chhe; jeṇe bāhya ālamban naṣhṭa karyun
*ahīn kāīk ashuddhi hoy em lāge chhe.

Page 329 of 380
PDF/HTML Page 358 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 329
अप्पसरूवं पेच्छदि लोयालोयं ण केवली भगवं ।
जइ कोइ भणइ एवं तस्स य किं दूसणं होइ ।।१६६।।
आत्मस्वरूपं पश्यति लोकालोकौ न केवली भगवान् ।
यदि कोपि भणत्येवं तस्य च किं दूषणं भवति ।।१६६।।
शुद्धनिश्चयनयविवक्षया परदर्शनत्वनिरासोऽयम् ।
व्यवहारेण पुद्गलादित्रिकालविषयद्रव्यगुणपर्यायैकसमयपरिच्छित्तिसमर्थसकल-
विमलकेवलावबोधमयत्वादिविविधमहिमाधारोऽपि स भगवान् केवलदर्शनतृतीय-
लोचनोऽपि परमनिरपेक्षतया निःशेषतोऽन्तर्मुखत्वात् केवलस्वरूपप्रत्यक्षमात्रव्यापार-
निरतनिरंजननिजसहजदर्शनेन सच्चिदानंदमयमात्मानं निश्चयतः पश्यतीति शुद्ध-
chhe evun (svaprakāshak) je sākṣhāt darshan te-rūp paṇ ātmā chhe. ekākār nijarasanā phelāvathī
pūrṇa hovāne līdhe je pavitra chhe ane je purāṇ (sanātan) chhe evo ā ātmā sadā potānā
nirvikalpa mahimāmān nishchitapaṇe vase chhe. 281.
prabhu kevaḷī dekhe nijātmāne, na lokālokane,
— jo koī bhākhe em to temān kaho sho doṣh chhe? 166.
anvayārthaḥ — [केवली भगवान्] (nishchayathī) kevaḷī bhagavān [आत्मस्वरूपं]
ātmasvarūpane [पश्यति] dekhe chhe, [न लोकालोकौ] lokālokane nahi — [एवं] em [यदि] jo
[कः अपि भणति] koī kahe to [तस्य च किं दूषणं भवति] tene sho doṣh chhe? (arthāt kāī
doṣh nathī.)
ṭīkāḥ — ā, shuddhanishchayanayanī vivakṣhāthī paradarshananun (parane dekhavānun) khaṇḍan chhe.
joke vyavahārathī ek samayamān traṇ kāḷ sambandhī pudgalādi dravyaguṇaparyāyone
jāṇavāmān samartha sakaḷ-vimaḷ kevaḷagnānamayatvādi vividh mahimāono dharanār chhe,
topaṇ te bhagavān, kevaḷadarshanarūp tr̥utīy lochanavāḷo hovā chhatān, param nirapekṣhapaṇāne
līdhe niḥsheṣhapaṇe (sarvathā) antarmukh hovāthī kevaḷ svarūpapratyakṣhamātra vyāpāramān līn
evā nirañjan nij sahajadarshan vaḍe sachchidānandamay ātmāne nishchayathī dekhe chhe (parantu
lokālokane nahi) — em je koī paṇ shuddha antaḥtattvano vedanār (jāṇanār,

Page 330 of 380
PDF/HTML Page 359 of 409
single page version

33
0 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
निश्चयनयविवक्षया यः कोपि शुद्धान्तस्तत्त्ववेदी परमजिनयोगीश्वरो वक्ति तस्य च न
खलु दूषणं भवतीति ।
(मंदाक्रांता)
पश्यत्यात्मा सहजपरमात्मानमेकं विशुद्धं
स्वान्तःशुद्धयावसथमहिमाधारमत्यन्तधीरम् ।
स्वात्मन्युच्चैरविचलतया सर्वदान्तर्निमग्नं
तस्मिन्नैव प्रकृतिमहति व्यावहारप्रपंचः ।।२८२।।
anubhavanār) param jinayogīshvar shuddhanishchayanayanī vivakṣhāthī kahe chhe, tene kharekhar dūṣhaṇ
nathī.
[have ā 166 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] (*nishchayathī) ātmā sahaj paramātmāne dekhe chhe — ke je
paramātmā ek chhe, vishuddha chhe, nij antaḥshuddhinun raheṭhāṇ hovāthī (kevaḷagnānadarshanādi)
mahimāno dharanār chhe, atyant dhīr chhe ane nij ātmāmān atyant avichaḷ hovāthī
sarvadā antarmagna chhe; svabhāvathī mahān evā te ātmāmān *vyavahāraprapañch nathī ja
(arthāt nishchayathī ātmāmān lokālokane dekhavārūp vyavahāravistār nathī ja). 282.
*ahīn nishchay-vyavahār sambandhī em samajavun ke — jemān svanī ja apekṣhā hoy te nishchayakathan
chhe ane jemān paranī apekṣhā āve te vyavahārakathan chhe; māṭe kevaḷī bhagavān lokālokane —
parane jāṇe-dekhe chhe em kahevun te vyavahārakathan chhe ane kevaḷī bhagavān svātmāne jāṇe-dekhe
chhe em kahevun te nishchayakathan chhe. ahīn vyavahārakathanano vāchyārtha em na samajavo ke jem
chhadmastha jīv lokālokane jāṇato-dekhato ja nathī tem kevaḷī bhagavān lokālokane jāṇatā-
dekhatā ja nathī. chhadmastha jīv sāthe sarakhāmaṇīnī apekṣhāe to kevaḷī bhagavān lokālokane
jāṇe-dekhe chhe te barābar satya chhe — yathārtha chhe, kāraṇ ke teo trikāḷ sambandhī sarva
dravyaguṇaparyāyone yathāsthit barābar paripūrṇapaṇe kharekhar jāṇe-dekhe chhe, ‘kevaḷī bhagavān
lokālokane jāṇe-dekhe chhe’ em kahetān paranī apekṣhā āve chhe eṭalun ja sūchavavā, tathā kevaḷī
bhagavān jem svane tadrūp thaīne nijasukhanā samvedan sahit jāṇe-dekhe chhe tem lokālokane
(parane) tadrūp thaīne parasukhaduḥkhādinā samvedan sahit jāṇatā-dekhatā nathī, parantu parathī taddan
bhinna rahīne, paranā sukhaduḥkhādinun samvedan karyā vinā jāṇe-dekhe chhe eṭalun ja sūchavavā tene
vyavahār kahel chhe.

Page 331 of 380
PDF/HTML Page 360 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
shuddhopayog adhikār
[ 331
मुत्तममुत्तं दव्वं चेयणमियरं सगं च सव्वं च ।
पेच्छंतस्स दु णाणं पच्चक्खमणिंदियं होइ ।।१६७।।
मूर्तममूर्तं द्रव्यं चेतनमितरत् स्वकं च सर्वं च ।
पश्यतस्तु ज्ञानं प्रत्यक्षमतीन्द्रियं भवति ।।१६७।।
केवलबोधस्वरूपाख्यानमेतत् ।
षण्णां द्रव्याणां मध्ये मूर्तत्वं पुद्गलस्य पंचानाम् अमूर्तत्वम्; चेतनत्वं जीवस्यैव
पंचानामचेतनत्वम् । मूर्तामूर्तचेतनाचेतनस्वद्रव्यादिकमशेषं त्रिकालविषयम् अनवरतं पश्यतो
भगवतः श्रीमदर्हत्परमेश्वरस्य क्रमकरणव्यवधानापोढं चातीन्द्रियं च सकलविमलकेवलज्ञानं
सकलप्रत्यक्षं भवतीति ।
तथा चोक्तं प्रवचनसारे —
mūrtik-amūrtik chetanāchetan svapar sau dravyane
je dekhato tene atīndriy gnān chhe, pratyakṣha chhe. 167.
anvayārthaḥ — [मूर्तम् अमूर्तम्] mūrta-amūrta [चेतनम् इतरत्] chetan-achetan [द्रव्यं]
dravyone — [स्वकं च सर्वं च] svane tem ja samastane [पश्यतः तु] dekhanāranun (jāṇanāranun)
[ज्ञानम्] gnān [अतीन्द्रियं] atīndriy chhe, [प्रत्यक्षम् भवति] pratyakṣha chhe.
ṭīkāḥ — ā, kevaḷagnānanā svarūpanun kathan chhe.
chha dravyomān pudgalane mūrtapaṇun chhe, (bākīnān) pāñchane amūrtapaṇun chhe; jīvane ja
chetanapaṇun chhe, (bākīnān) pāñchane achetanapaṇun chhe. trikāḷ sambandhī mūrta-amūrta chetan-achetan
svadravyādi asheṣhane (sva tem ja par samasta dravyone) nirantar dekhanār bhagavān shrīmad
arhatparameshvaranun je kram, indriy ane *vyavadhān vinānun, atīndriy sakaḷ-vimaḷ (sarvathā
nirmaḷ) kevaḷagnān te sakalapratyakṣha chhe.
evī rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasāramān (54 mī gāthā
dvārā) kahyun chhe keḥ —
*vyavadhānanā artha māṭe 26mā pānānun padaṭippaṇ juo.