Niyamsar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Shlok: 255-271 ; Gatha: 148-158.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 21

 

Page 292 of 380
PDF/HTML Page 321 of 409
single page version

292 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
निष्क्रियेण अपुनर्भवपुरन्ध्रिकासंभोगहासप्रवीणेन जीवस्य सामायिकचारित्रं सम्पूर्णं भवतीति ।
तथा चोक्तं श्रीयोगीन्द्रदेवैः —
(मालिनी)
‘‘यदि चलति कथञ्चिन्मानसं स्वस्वरूपाद्
भ्रमति बहिरतस्ते सर्वदोषप्रसङ्गः ।
तदनवरतमंतर्मग्नसंविग्नचित्तो
भव भवसि भवान्तस्थायिधामाधिपस्त्वम् ।।’’
तथा हि —
(शार्दूलविक्रीडित)
यद्येवं चरणं निजात्मनियतं संसारदुःखापहं
मुक्ति श्रीललनासमुद्भवसुखस्योच्चैरिदं कारणम् ।
बुद्ध्वेत्थं समयस्य सारमनघं जानाति यः सर्वदा
सोयं त्यक्त बहिःक्रियो मुनिपतिः पापाटवीपावकः ।।२५५।।
1anupādey phaḷ ūpajyun evo artha chhe. māṭe apunarbhavarūpī (muktirūpī) strīnān sambhog
ane hāsya prāpta karavāmān pravīṇ evā niṣhkriy param-āvashyakathī jīvane sāmāyikachāritra
sampūrṇa thāy chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī yogīndradeve (amr̥utāshītimān 64 mā shlok dvārā) kahyun
chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jo koī prakāre man nij svarūpathī chalit thāy ane tenāthī
bahār bhame to tane sarva doṣhano prasaṅg āve chhe, māṭe tun satat antarmagna ane 2samvigna
chittavāḷo thā ke jethī tun mokṣharūpī sthāyī dhāmano adhipati thashe.’’
vaḷī (ā 147mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jo e rīte (jīvane) sansāraduḥkhanāshak 3nijātmaniyat chāritra
1anupādey = hey; nāpasand karavā jevun; nahi vakhāṇavā jevun.
2samvigna = samvegī; vairāgī; virakta.
3nijātmaniyat = nij ātmāne vaḷagelun; nij ātmāne avalambatun; nijātmāshrit; nij ātmāmān
ekāgra.

Page 293 of 380
PDF/HTML Page 322 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    nishchay-paramāvashyak adhikār    [ 293    
आवासएण हीणो पब्भट्ठो होदि चरणदो समणो ।
पुव्वुत्तकमेण पुणो तम्हा आवासयं कुज्जा ।।१४८।।
आवश्यकेन हीनः प्रभ्रष्टो भवति चरणतः श्रमणः ।
पूर्वोक्त क्रमेण पुनः तस्मादावश्यकं कुर्यात् ।।१४८।।
अत्र शुद्धोपयोगाभिमुखस्य शिक्षणमुक्त म् ।
अत्र व्यवहारनयेनापि समतास्तुतिवंदनाप्रत्याख्यानादिषडावश्यकपरिहीणः
श्रमणश्चारित्रपरिभ्रष्ट इति यावत्, शुद्धनिश्चयेन परमाध्यात्मभाषयोक्त निर्विकल्प-
समाधिस्वरूपपरमावश्यकक्रियापरिहीणश्रमणो निश्चयचारित्रभ्रष्ट इत्यर्थः । पूर्वोक्त स्ववशस्य
परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयावश्यकक्रमेण स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यान-
hoy, to te chāritra muktishrīrūpī (muktilakṣhmīrūpī) sundarīthī utpanna thatā sukhanun
atishayapaṇe kāraṇ thāy chhe; — ām jāṇīne je (munivar) nirdoṣh samayanā sārane sarvadā
jāṇe chhe, te ā munipati — ke jeṇe bāhya kriyā chhoḍī chhe te — pāparūpī aṭavīne
bāḷanāro agni chhe. 255.
āvashyake virahit shramaṇ chāritrathī prabhraṣhṭa chhe;
tethī yathokta prakār āvashyak karam kartavya chhe. 148.
anvayārthaḥ — [आवश्यकेन हीनः] āvashyak rahit [श्रमणः] shramaṇ [चरणतः]
charaṇathī [प्रभ्रष्टः भवति] prabhraṣhṭa (ati bhraṣhṭa) chhe; [तस्मात् पुनः] ane tethī [पूर्वोक्त क्रम्*ोण]
pūrvokta kramathī (pūrve kahelī vidhithī) [आवश्यकं कुर्यात्] āvashyak karavun.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) shuddhopayogasammukh jīvane shikhāmaṇ kahī chhe.
ahīn (ā lokamān) vyavahāranaye paṇ, samatā, stuti, vandanā, pratyākhyān vagere
chha āvashyakathī rahit shramaṇ chāritraparibhraṣhṭa (chāritrathī sarvathā bhraṣhṭa) chhe; shuddhanishchaye,
param-adhyātmabhāṣhāthī jene nirvikalpa-samādhisvarūp kahevāmān āve chhe evī param
āvashyak kriyāthī rahit shramaṇ nishchayachāritrabhraṣhṭa chhe; — ām artha chhe. (māṭe) svavash
paramajinayogīshvaranā nishchay-āvashyakano je kram pūrve kahevāmān āvyo chhe te kramathī
( – te vidhithī), svātmāshrit evān nishchay-dharmadhyān ane nishchay-shukladhyānasvarūpe, param

Page 294 of 380
PDF/HTML Page 323 of 409
single page version

294 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
स्वरूपेण सदावश्यकं करोतु परममुनिरिति ।
(मंदाक्रांता)
आत्मावश्यं सहजपरमावश्यकं चैकमेकं
कुर्यादुच्चैरघकुलहरं निर्वृतेर्मूलभूतम् ।
सोऽयं नित्यं स्वरसविसरापूर्णपुण्यः पुराणः
वाचां दूरं किमपि सहजं शाश्वतं शं प्रयाति ।।२५६।।
(अनुष्टुभ्)
स्ववशस्य मुनीन्द्रस्य स्वात्मचिन्तनमुत्तमम् ।
इदं चावश्यकं कर्म स्यान्मूलं मुक्ति शर्मणः ।।२५७।।
आवासएण जुत्तो समणो सो होदि अंतरंगप्पा ।
आवासयपरिहीणो समणो सो होदि बहिरप्पा ।।१४9।।
muni sadā āvashyak karo.
[have ā 148mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ātmāe avashya mātra sahaj-param-āvashyakane ekane ja — ke
je *aghasamūhanun nāshak chhe ane muktinun mūḷ ( – kāraṇ) chhe tene ja — atishayapaṇe
karavun. (em karavāthī,) sadā nij rasanā phelāvathī pūrṇa bharelo hovāne līdhe pavitra
ane purāṇ (sanātan) evo te ātmā vāṇīthī dūr (vachan-agochar) evā koī
sahaj shāshvat sukhane pāme chhe. 256.
[shlokārthaḥ — ] svavash munīndrane uttam svātmachintan (nijātmānubhavan) hoy chhe;
ane ā (nijātmānubhavanarūp) āvashyak karma (tene) muktisaukhyanun kāraṇ thāy chhe. 257.
āvashyake sanyukta yogī antarātmā jāṇavo;
āvashyake virahit shramaṇ bahiraṅg ātmā jāṇavo. 149.
*agh = doṣh; pāp. (ashubh tem ja shubh banne agh chhe.)

Page 295 of 380
PDF/HTML Page 324 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 295
आवश्यकेन युक्त : श्रमणः स भवत्यंतरंगात्मा ।
आवश्यकपरिहीणः श्रमणः स भवति बहिरात्मा ।।१४9।।
अत्रावश्यककर्माभावे तपोधनो बहिरात्मा भवतीत्युक्त : ।
अभेदानुपचाररत्नत्रयात्मकस्वात्मानुष्ठाननियतपरमावश्यककर्मणानवरतसंयुक्त : स्व-
वशाभिधानपरमश्रमणः सर्वोत्कृष्टोऽन्तरात्मा, षोडशकषायाणामभावादयं क्षीणमोहपदवीं
परिप्राप्य स्थितो महात्मा । असंयतसम्यग्द्रष्टिर्जघन्यांतरात्मा । अनयोर्मध्यमाः सर्वे
मध्यमान्तरात्मानः । निश्चयव्यवहारनयद्वयप्रणीतपरमावश्यकक्रियाविहीनो बहिरात्मेति ।
उक्तं च मार्गप्रकाशे —
(अनुष्टुभ्)
‘‘बहिरात्मान्तरात्मेति स्यादन्यसमयो द्विधा ।
बहिरात्मानयोर्देहकरणाद्युदितात्मधीः ।।’’
anvayārthaḥ — [आवश्यकेन युक्त :] āvashyak sahit [श्रमणः] shramaṇ [सः] te
[अंतरंगात्मा] antarātmā [भवति] chhe; [आवश्यकपरिहीणः] āvashyak rahit [श्रमणः] shramaṇ
[सः] te [बहिरात्मा] bahirātmā [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, āvashyak karmanā abhāvamān tapodhan bahirātmā hoy chhe em kahyun chhe.
abhed-anupachār-ratnatrayātmak *svātmānuṣhṭhānamān niyat paramāvashyak-karmathī nirantar
sanyukta evo je ‘svavash’ nāmano param shramaṇ te sarvotkr̥uṣhṭa antarātmā chhe; ā mahātmā soḷ
kaṣhāyonā abhāv dvārā kṣhīṇamohapadavīne prāpta karīne sthit chhe. asanyat samyagdraṣhṭi jaghanya
antarātmā chhe. ā benī madhyamān rahelā sarve madhyam antarātmā chhe. nishchay ane vyavahār e
be nayothī praṇīt je param āvashyak kriyā tenāthī je rahit hoy te bahirātmā chhe.
shrī mārgaprakāshamān paṇ (be shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] anyasamay (arthāt paramātmā sivāyanā jīvo) bahirātmā ane
antarātmā em be prakāre chhe; temān bahirātmā deh-indriy vageremān ātmabuddhivāḷo hoy
chhe.’’
*
svātmānuṣhṭhān = nij ātmānun ācharaṇ. (param āvashyak karma abhed-anupachār-ratnatrayasvarūp
svātmācharaṇamān niyamathī rahelun chhe arthāt te svātmācharaṇ ja param āvashyak karma chhe.)

Page 296 of 380
PDF/HTML Page 325 of 409
single page version

296 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(अनुष्टुभ्)
‘‘जघन्यमध्यमोत्कृष्टभेदादविरतः सुद्रक् ।
प्रथमः क्षीणमोहोन्त्यो मध्यमो मध्यमस्तयोः ।।’’
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
योगी नित्यं सहजपरमावश्यकर्मप्रयुक्त :
संसारोत्थप्रबलसुखदुःखाटवीदूरवर्ती ।
तस्मात्सोऽयं भवति नितरामन्तरात्मात्मनिष्ठः
स्वात्मभ्रष्टो भवति बहिरात्मा बहिस्तत्त्वनिष्ठः ।।२५८।।
अंतरबाहिरजप्पे जो वट्टइ सो हवेइ बहिरप्पा ।
जप्पेसु जो ण वट्टइ सो उच्चइ अंतरंगप्पा ।।१५०।।
अन्तरबाह्यजल्पे यो वर्तते स भवति बहिरात्मा ।
जल्पेषु यो न वर्तते स उच्यतेऽन्तरंगात्मा ।।१५०।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] antarātmānā jaghanya, madhyam ane utkr̥uṣhṭa evā (traṇ) bhedo chhe;
avirat samyagdraṣhṭi te pahelo (jaghanya) antarātmā chhe, kṣhīṇamoh te chhello (utkr̥uṣhṭa)
antarātmā chhe ane te benī madhyamān rahelo te madhyam antarātmā chhe.’’
vaḷī (ā 149mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] yogī sadā sahaj param āvashyak karmathī yukta raheto thako
sansārajanit prabaḷ sukhaduḥkharūpī aṭavīthī dūravartī hoy chhe tethī te yogī atyant
ātmaniṣhṭha antarātmā chhe; je svātmāthī bhraṣhṭa hoy te bahiḥtattvaniṣhṭha (bāhya tattvamān līn)
bahirātmā chhe. 258.
je bāhya-antar jalpamān varte, are! bahirātma chhe;
jalpo viṣhe varte nahīn, te antarātmā jīv chhe. 150.
anvayārthaḥ — [यः] je [अन्तरबाह्यजल्पे] antarbāhya jalpamān [वर्तते] varte chhe, [सः] te
[बहिरात्मा] bahirātmā [भवति] chhe; [यः] je [जल्पेषु] jalpomān [न वर्तते] vartato nathī,
[सः] te [अन्तरंगात्मा] antarātmā [उच्यते] kahevāy chhe.

Page 297 of 380
PDF/HTML Page 326 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 297
बाह्याभ्यन्तरजल्पनिरासोऽयम् ।
यस्तु जिनलिंगधारी तपोधनाभासः पुण्यकर्मकांक्षया स्वाध्यायप्रत्याख्यान-
स्तवनादिबहिर्जल्पं करोति, अशनशयनयानस्थानादिषु सत्कारादिलाभलोभस्सन्नन्तर्जल्पे
मनश्चकारेति स बहिरात्मा जीव इति । स्वात्मध्यानपरायणस्सन् निरवशेषेणान्तर्मुखः
प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तविकल्पजालकेषु कदाचिदपि न वर्तते अत एव परमतपोधनः
साक्षादंतरात्मेति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
(वसंततिलका)
‘‘स्वेच्छासमुच्छलदनल्पविकल्पजाला-
मेवं व्यतीत्य महतीं नयपक्षकक्षाम् ।
अन्तर्बहिः समरसैकरसस्वभावं
स्वं भावमेकमुपयात्यनुभूतिमात्रम् ।।’’
ṭīkāḥ — ā, bāhya tathā antar jalpano nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan) chhe.
je jinaliṅgadhārī tapodhanābhās puṇyakarmanī kāṅkṣhāthī svādhyāy, pratyākhyān,
stavan vagere bahirjalpa kare chhe ane ashan, shayan, gaman, sthiti vageremān ( – khāvun,
sūvun, gaman karavun, sthir rahevun ityādi kāryomān) satkārādinī prāptino lobhī vartato
thako antarjalpamān manane joḍe chhe, te bahirātmā jīv chhe. nij ātmānā dhyānamān
parāyaṇ vartato thako niravasheṣhapaṇe (sampūrṇapaṇe) antarmukh rahīne (param tapodhan)
prashasta-aprashasta samasta vikalpajāḷomān kyārey vartato nathī tethī ja param tapodhan
sākṣhāt antarātmā chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti
nāmanī ṭīkāmān 90 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘
[shlokārthaḥ — ] e pramāṇe jemān bahu vikalponī jāḷo āpoāp ūṭhe chhe
evī moṭī nayapakṣhakakṣhāne (nayapakṣhanī bhūmine) oḷaṅgī jaīne (tattvavedī) andar ane
bahār samatā-rasarūpī ek ras ja jeno svabhāv chhe evā anubhūtimātra ek potānā
bhāvane ( – svarūpane) pāme chhe.’’

Page 298 of 380
PDF/HTML Page 327 of 409
single page version

298 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
तथा हि —
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा जल्पं भवभयकरं बाह्यमाभ्यन्तरं च
स्मृत्वा नित्यं समरसमयं चिच्चमत्कारमेकम् ।
ज्ञानज्योतिःप्रकटितनिजाभ्यन्तरांगान्तरात्मा
क्षीणे मोहे किमपि परमं तत्त्वमन्तर्ददर्श ।।२५9।।
जो धम्मसुक्कझाणम्हि परिणदो सो वि अंतरंगप्पा ।
झाणविहीणो समणो बहिरप्पा इदि विजाणीहि ।।१५१।।
यो धर्मशुक्लध्यानयोः परिणतः सोप्यन्तरंगात्मा ।
ध्यानविहीनः श्रमणो बहिरात्मेति विजानीहि ।।१५१।।
अत्र स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वितयमेवोपादेयमित्युक्त म् ।
vaḷī (ā 150 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhavabhayanā karanārā, bāhya tem ja abhyantar jalpane chhoḍīne,
samarasamay (samatārasamay) ek chaitanyachamatkārane sadā smarīne, gnānajyoti vaḍe jeṇe nij
abhyantar aṅg pragaṭ karyun chhe evo antarātmā, moh kṣhīṇ thatān, koī (adbhut) param tattvane
andaramān dekhe chhe. 259.
vaḷī dharmashukladhyānapariṇat antarātmā jāṇaje;
ne dhyānavirahit shramaṇane bahiraṅg ātmā jāṇaje. 151.
anvayārthaḥ — [यः] je [धर्मशुक्लध्यानयोः] dharmadhyān ane shukladhyānamān [परिणतः]
pariṇat chhe [सः अपि] te paṇ [अन्तरंगात्मा] antarātmā chhe; [ध्यानविहीनः] dhyānavihīn
[श्रमणः] shramaṇ [बहिरात्मा] bahirātmā chhe [इति विजानीहि] em jāṇ.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), svātmāshrit nishchay-dharmadhyān ane nishchay-shukladhyān
e be dhyāno ja upādey chhe em kahyun chhe.

Page 299 of 380
PDF/HTML Page 328 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 299
इह हि साक्षादन्तरात्मा भगवान् क्षीणकषायः । तस्य खलु भगवतः
क्षीणकषायस्य षोडशकषायाणामभावात् दर्शनचारित्रमोहनीयकर्मराजन्ये विलयं गते अत
एव सहजचिद्विलासलक्षणमत्यपूर्वमात्मानं शुद्धनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वयेन नित्यं ध्यायति ।
आभ्यां ध्यानाभ्यां विहीनो द्रव्यलिंगधारी द्रव्यश्रमणो बहिरात्मेति हे शिष्य त्वं जानीहि ।
(वसंततिलका)
कश्चिन्मुनिः सततनिर्मलधर्मशुक्ल-
ध्यानामृते समरसे खलु वर्ततेऽसौ ।
ताभ्यां विहीनमुनिको बहिरात्मकोऽयं
पूर्वोक्त योगिनमहं शरणं प्रपद्ये ।।२६०।।
किं च केवलं शुद्धनिश्चयनयस्वरूपमुच्यते —
(अनुष्टुभ्)
बहिरात्मान्तरात्मेति विकल्पः कुधियामयम् ।
सुधियां न समस्त्येष संसाररमणीप्रियः ।।२६१।।
ahīn (ā lokamān) kharekhar sākṣhāt antarātmā bhagavān kṣhīṇakaṣhāy chhe. kharekhar
te bhagavān kṣhīṇakaṣhāyane soḷ kaṣhāyono abhāv hovāne līdhe darshanamohanīy ane
chāritramohanīy karmarūpī yoddhāonān daḷ nāsh pāmyān chhe tethī te (bhagavān kṣhīṇakaṣhāy)
*sahajachiddavilāsalakṣhaṇ ati-apūrva ātmāne shuddhanishchay-dharmadhyān ane shuddhanishchay-
shukladhyān e be dhyāno vaḍe nitya dhyāve chhe. ā be dhyāno vināno dravyaliṅgadhārī dravyashramaṇ
bahirātmā chhe em he shiṣhya! tun jāṇ.
[have ahīn ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] koī muni satat-nirmaḷ dharmashukla-dhyānāmr̥utarūpī samarasamān kharekhar
varte chhe; (te antarātmā chhe;) e be dhyāno vināno tuchchha muni te bahirātmā chhe. hun pūrvokta
(samarasī) yogīnun sharaṇ grahun chhun. 260.
vaḷī (ā 151 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj vaḍe shlok dvārā)
kevaḷ shuddhanishchayanayanun svarūp kahevāmān āve chheḥ —
[shlokārthaḥ — ] (shuddha ātmatattvane viṣhe) bahirātmā ane antarātmā evo ā
* sahajachiddavilāsalakṣhaṇ = jenun lakṣhaṇ ( – chihna athavā svarūp) sahaj chaitanyano vilās chhe evā

Page 300 of 380
PDF/HTML Page 329 of 409
single page version

300 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
पडिकमणपहुदिकिरियं कुव्वंतो णिच्छयस्स चारित्तं ।
तेण दु विरागचरिए समणो अब्भुट्ठिदो होदि ।।१५२।।
प्रतिक्रमणप्रभृतिक्रियां कुर्वन् निश्चयस्य चारित्रम् ।
तेन तु विरागचरिते श्रमणोभ्युत्थितो भवति ।।१५२।।
परमवीतरागचारित्रस्थितस्य परमतपोधनस्य स्वरूपमत्रोक्त म् ।
यो हि विमुक्तैहिकव्यापारः साक्षादपुनर्भवकांक्षी महामुमुक्षुः परित्यक्त सकलेन्द्रिय-
व्यापारत्वान्निश्चयप्रतिक्रमणादिसत्क्रियां कुर्वन्नास्ते, तेन कारणेन स्वस्वरूपविश्रान्तिलक्षणे
परमवीतरागचारित्रे स परमतपोधनस्तिष्ठति इति ।
vikalpa kubuddhione hoy chhe; sansārarūpī ramaṇīne priy evo ā vikalpa subuddhione hoto
nathī. 261.
pratikramaṇ ādi kriyā — charaṇ nishchay taṇun — karato rahe,
tethī shramaṇ te vītarāg charitramān ārūḍh chhe. 152.
anvayārthaḥ — [प्रतिक्रमणप्रभृतिक्रियां] pratikramaṇādi kriyāne — [निश्चयस्य चारित्रम्]
nishchayanā chāritrane — [कुर्वन्] (nirantar) karato rahe chhe [तेन तु] tethī [श्रमणः] te shramaṇ
[विरागचरिते] vītarāg chāritramān [अभ्युत्थितः भवति] ārūḍh chhe.
ṭīkāḥ — ahīn param vītarāg chāritramān sthit param tapodhananun svarūp kahyun
chhe.
jeṇe aihik vyāpār (sānsārik kāryo) tajel chhe evo je sākṣhāt apunarbhavano
(mokṣhano) abhilāṣhī mahāmumukṣhu sakaḷ indriyavyāpārane chhoḍyo hovāthī nishchay-
pratikramaṇādi satkriyāne karato sthit chhe (arthāt nirantar kare chhe), te param tapodhan te
kāraṇe nijasvarūpavishrāntilakṣhaṇ paramavītarāg-chāritramān sthit chhe (arthāt te param
shramaṇ, nishchayapratikramaṇādi nishchayachāritramān sthit hovāne līdhe, jenun lakṣhaṇ nij
svarūpamān vishrānti chhe evā paramavītarāg chāritramān sthit chhe).
[have ā 152 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]

Page 301 of 380
PDF/HTML Page 330 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 301
(मंदाक्रांता)
आत्मा तिष्ठत्यतुलमहिमा नष्टद्रक्शीलमोहो
यः संसारोद्भवसुखकरं कर्म मुक्त्वा विमुक्तेः ।
मूले शीले मलविरहिते सोऽयमाचारराशिः
तं वंदेऽहं समरससुधासिन्धुराकाशशांकम् ।।२६२।।
वयणमयं पडिकमणं वयणमयं पच्चखाण णियमं च ।
आलोयण वयणमयं तं सव्वं जाण सज्झायं ।।१५३।।
वचनमयं प्रतिक्रमणं वचनमयं प्रत्याख्यानं नियमश्च ।
आलोचनं वचनमयं तत्सर्वं जानीहि स्वाध्यायम् ।।१५३।।
सकलवाग्विषयव्यापारनिरासोऽयम् ।
पाक्षिकादिप्रतिक्रमणक्रियाकारणं निर्यापकाचार्यमुखोद्गतं समस्तपापक्षयहेतुभूतं
द्रव्यश्रुतमखिलं वाग्वर्गणायोग्यपुद्गलद्रव्यात्मकत्वान्न ग्राह्यं भवति, प्रत्याख्यान-
[shlokārthaḥ — ] darshanamoh ane chāritramoh jenā naṣhṭa thayā chhe evo je atul
mahimāvāḷo ātmā sansārajanit sukhanā kāraṇabhūt karmane chhoḍīne muktinun mūḷ evā
maḷarahit chāritramān sthit chhe, te ātmā chāritrano puñj chhe. samarasarūpī sudhānā sāgarane
uchhāḷavāmān pūrṇa chandra samān te ātmāne hun vandun chhun. 262.
re! vachanamay pratikramaṇ, niyamo, vachanamay pachakhāṇ je,
je vachanamay ālochanā, saghaḷuy te svādhyāy chhe. 153.
anvayārthaḥ — [वचनमयं प्रतिक्रमणं] vachanamay pratikramaṇ, [वचनमयं प्रत्याख्यानं]
vachanamay pratyākhyān, [नियमः] (vachanamay) niyam [च] ane [वचनमयम् आलोचनं]
vachanamay ālochanā — [तत् सर्वं] e badhun [स्वाध्यायम्] (prashasta adhyavasāyarūp)
svādhyāy [जानीहि] jāṇ.
ṭīkāḥ — ā, samasta vachanasambandhī vyāpārano nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan) chhe.
pākṣhik ādi pratikramaṇakriyānun kāraṇ evun je niryāpak āchāryanā mukhathī

Page 302 of 380
PDF/HTML Page 331 of 409
single page version

30
2 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
नियमालोचनाश्च । पौद्गलिकवचनमयत्वात्तत्सर्वं स्वाध्यायमिति रे शिष्य त्वं जानीहि इति ।
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा भव्यो वचनरचनां सर्वदातः समस्तां
निर्वाणस्त्रीस्तनभरयुगाश्लेषसौख्यस्पृहाढयः ।
नित्यानंदाद्यतुलमहिमाधारके स्वस्वरूपे
स्थित्वा सर्वं तृणमिव जगज्जालमेको ददर्श ।।२६३।।
तथा चोक्त म् —
‘‘परियट्टणं च वायण पुच्छण अणुपेक्खणा य धम्मकहा ।
थुदिमंगलसंजुत्तो पंचविहो होदि सज्झाउ ।।’’
nīkaḷelun, samasta pāpakṣhayanā hetubhūt, saghaḷun dravyashrut te vachanavargaṇāyogya pudgaladravyātmak
hovāthī grāhya nathī. pratyākhyān, niyam ane ālochanā paṇ (pudgaladravyātmak hovāthī)
grahaṇ karavāyogya nathī. te badhun paudgalik vachanamay hovāthī svādhyāy chhe em he
shiṣhya! tun jāṇ.
[have ahīn ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ām hovāthī, muktirūpī strīnā puṣhṭa stanayugalanā āliṅgan-
saukhyanī spr̥uhāvāḷo bhavya jīv samasta vachanarachanāne sarvadā chhoḍīne, nityānand ādi
atul mahimānā dhārak nijasvarūpamān sthit rahīne, ekalo (nirālambapaṇe) sarva
jagatajāḷane (samasta lokasamūhane) tr̥uṇ samān (tuchchha) dekhe chhe. 263.
evī rīte (shrī mūlāchāramān pañchāchār adhikārane viṣhe 219 mī gāthā dvārā) kahyun
chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] parivartan (bhaṇelun pāchhun pheravī javun te), vāchanā (shāstra-
vyākhyān), pr̥uchchhanā (shāstrashravaṇ), anuprekṣhā (anityatvādi bār anuprekṣhā) ane dharmakathā
(63 shalākāpuruṣhonān charitro) — ām pāñch prakārano, *stuti tathā maṅgaḷ sahit,
svādhyāy chhe.’’
*stuti = dev ane munine vandan. (dharmakathā, stuti ane maṅgaḷ thaīne svādhyāyano pāñchamo prakār
gaṇāy chhe.)

Page 303 of 380
PDF/HTML Page 332 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 303
जदि सक्कदि कादुं जे पडिकमणादिं करेज्ज झाणमयं ।
सत्तिविहीणो जा जइ सद्दहणं चेव कायव्वं ।।१५४।।
यदि शक्यते कर्तुम् अहो प्रतिक्रमणादिकं करोषि ध्यानमयम् ।
शक्ति विहीनो यावद्यदि श्रद्धानं चैव कर्तव्यम् ।।१५४।।
अत्र शुद्धनिश्चयधर्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणादिकमेव कर्तव्यमित्युक्त म् ।
मुक्ति सुंदरीप्रथमदर्शनप्राभृतात्मकनिश्चयप्रतिक्रमणप्रायश्चित्तप्रत्याख्यानप्रमुखशुद्धनिश्चय-
क्रियाश्चैव कर्तव्याः संहननशक्ति प्रादुर्भावे सति हंहो मुनिशार्दूल परमागममकरंदनिष्यन्दि-
मुखपद्मप्रभ सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणे परद्रव्यपराङ्मुखस्वद्रव्यनिष्णातबुद्धे पञ्चेन्द्रिय-
प्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रह । शक्ति हीनो यदि दग्धकालेऽकाले केवलं त्वया निजपरमात्म-
तत्त्वश्रद्धानमेव कर्तव्यमिति ।
karī jo shake, pratikramaṇ ādi dhyānamay karaje aho!
kartavya chhe shraddhā ja, shaktivihīn jo tun hoy to. 154.
anvayārthaḥ — [यदि] jo [कर्तुम् शक्यते] karī shakāy to [अहो] aho! [ध्यानमयम्]
dhyānamay [प्रतिक्रमणादिकं] pratikramaṇādi [करोषि] kar; [यदि] jo [शक्ति विहीनः] tu
shaktivihīn hoy to [यावत्] tyān sudhī [श्रद्धानं च एव] shraddhān ja [कर्तव्यम्] kartavya chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, shuddhanishchayadharmadhyānasvarūp pratikramaṇ vagere ja karavāyogya chhe em
kahyun chhe.
sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharanā shikhāmaṇi, paradravyathī parāṅmukh ane
svadravyamān niṣhṇāt buddhivāḷā, pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra parigrahanā dhārī,
paramāgamarūpī *makarand jharatā mukhakamaḷathī shobhāyamān he munishārdūl! (athavā
paramāgamarūpī makarand jharatā mukhavāḷā he padmaprabh munishārdūl!) sanhanan ane shaktino
+prādurbhāv hoy to muktisundarīnā pratham darshananī bheṭasvarūp nishchayapratikramaṇ,
nishchayaprāyashchitta, nishchayapratyākhyān vagere shuddhanishchayakriyāo ja kartavya chhe. jo ā
*makarand = puṣhpa-ras; phūlanun madh.
+prādurbhāv = pedā thavun te; prākaṭya; utpatti.

Page 304 of 380
PDF/HTML Page 333 of 409
single page version

30
4 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
(शिखरिणी)
असारे संसारे कलिविलसिते पापबहुले
न मुक्ति र्मार्गेऽस्मिन्ननघजिननाथस्य भवति ।
अतोऽध्यात्मं ध्यानं कथमिह भवेन्निर्मलधियां
निजात्मश्रद्धानं भवभयहरं स्वीकृतमिदम् ।।२६४।।
जिणकहियपरमसुत्ते पडिकमणादिय परीक्खऊण फु डं ।
मोणव्वएण जोई णियकज्जं साहए णिच्चं ।।१५५।।
जिनकथितपरमसूत्रे प्रतिक्रमणादिकं परीक्षयित्वा स्फु टम् ।
मौनव्रतेन योगी निजकार्यं साधयेन्नित्यम् ।।१५५।।
इह हि साक्षादन्तर्मुखस्य परमजिनयोगिनः शिक्षणमिदमुक्त म् ।
dagdhakāḷarūp (hīnakāḷarūp) akāḷamān tun shaktihīn ho to tāre kevaḷ nij paramātmatattvanun
shraddhān ja kartavya chhe.
[have ā 154 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe
chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] asār sansāramān, pāpathī bharapūr kaḷikāḷano vilās hotān, ā
nirdoṣh jinanāthanā mārgane viṣhe mukti nathī. māṭe ā kāḷamān adhyātmadhyān kem thaī
shake? tethī nirmaḷabuddhivāḷāo bhavabhayano nāsh karanārī evī ā nijātmashraddhāne
aṅgīkr̥ut kare chhe. 264.
pratikramaṇ-ādi spaṣhṭa parakhī jin-paramasūtro viṣhe,
munie nirantar maunavrat sah sādhavun nij kāryane. 155.
anvayārthaḥ — [जिनकथितपरमसूत्रे] jinakathit param sūtrane viṣhe [प्रतिक्रमणादिकं
स्फु टम् परीक्षयित्वा] pratikramaṇādikanī spaṣhṭa parīkṣhā karīne [मौनव्रतेन] maunavrat sahit [योगी]
yogīe [निजकार्यम्] nij kāryane [नित्यम्] nitya
[साधयेत्] sādhavun.
ṭīkāḥ — ahīn sākṣhāt antarmukh paramajinayogīne ā shikhāmaṇ devāmān āvī chhe.

Page 305 of 380
PDF/HTML Page 334 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 305
श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसमस्तपदार्थगर्भीकृतचतुरसन्दर्भे द्रव्यश्रुते शुद्धनिश्चय-
नयात्मकपरमात्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणप्रभृतिसत्क्रियां बुद्ध्वा केवलं स्वकार्यपरः
परमजिनयोगीश्वरः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तवचनरचनां परित्यज्य निखिलसंगव्यासंगं मुक्त्वा
चैकाकीभूय मौनव्रतेन सार्धं समस्तपशुजनैः निंद्यमानोऽप्यभिन्नः सन् निजकार्यं
निर्वाणवामलोचनासंभोगसौख्यमूलमनवरतं साधयेदिति ।
(मंदाक्रांता)
हित्वा भीतिं पशुजनकृतां लौकिकीमात्मवेदी
शस्ताशस्तां वचनरचनां घोरसंसारकर्त्रीम् ।
मुक्त्वा मोहं कनकरमणीगोचरं चात्मनात्मा
स्वात्मन्येव स्थितिमविचलां याति मुक्त्यै मुमुक्षुः ।।२६५।।
(वसंततिलका)
भीतिं विहाय पशुभिर्मनुजैः कृतां तं
मुक्त्वा मुनिः सकललौकिकजल्पजालम् ।
आत्मप्रवादकुशलः परमात्मवेदी
प्राप्नोति नित्यसुखदं निजतत्त्वमेकम् ।।२६६।।
shrīmad arhatnā mukhāravindathī nīkaḷel samasta padārtho jenī andar samāyel chhe evī
chaturashabdarachanārūp dravyashrutane viṣhe shuddhanishchayanayātmak paramātmadhyānasvarūp pratikramaṇādi
satkriyāne jāṇīne, kevaḷ svakāryamān parāyaṇ paramajinayogīshvare prashasta-aprashasta samasta
vachanarachanāne parityāgīne, sarva saṅganī āsaktine chhoḍī ekalo thaīne, maunavrat sahit,
samasta pashujano (pashu samān agnānī mūrkha manuṣhyo) vaḍe nindavāmān āvato hovā chhatān
*abhinna rahīne, nijakāryane — ke je nijakārya nirvāṇarūpī sulochanānā sambhogasaukhyanun mūḷ
chhe tene — nirantar sādhavun.
[have ā 155 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ātmagnānī mumukṣhu jīv pashujanakr̥ut laukik bhayane tem ja ghor
sansāranī karanārī prashasta-aprashasta vachanarachanāne chhoḍīne tathā kanak-kāminī sambandhī mohane
tajīne, muktine māṭe pote potānāthī potānāmān ja avichaḷ sthitine pāme chhe. 265.
[shlokārthaḥ — ] ātmapravādamān (ātmapravād nāmanā shrutamān) kushaḷ evo
*abhinna = chhinnabhinna thayā vagarano; akhaṇḍit; achyut.

Page 306 of 380
PDF/HTML Page 335 of 409
single page version

30
6 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
णाणाजीवा णाणाकम्मं णाणाविहं हवे लद्धी ।
तम्हा वयणविवादं सगपरसमएहिं वज्जिज्जो ।।१५६।।
नानाजीवा नानाकर्म नानाविधा भवेल्लब्धिः ।
तस्माद्वचनविवादः स्वपरसमयैर्वर्जनीयः ।।१५६।।
वाग्विषयव्यापारनिवृत्तिहेतूपन्यासोऽयम् ।
जीवा हि नानाविधाः मुक्ता अमुक्ताः, भव्या अभव्याश्च । संसारिणः त्रसाः स्थावराः;
द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियसंज्ञ्यसंज्ञिभेदात् पंच त्रसाः, पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः स्थावराः ।
भाविकाले स्वभावानन्तचतुष्टयात्मसहजज्ञानादिगुणैः भवनयोग्या भव्याः, एतेषां विपरीता
paramātmagnānī muni pashujano vaḍe karavāmān āvatā bhayane chhoḍīne ane pelī (prasiddha)
sakaḷ laukik jalpajāḷane (vachanasamūhane) tajīne, shāshvatasukhadāyak ek nij tattvane pāme
chhe. 266.
chhe jīv vidhavidh, karma vidhavidh, labdhi chhe vidhavidh are!
te kāraṇe nijaparasamay sah vād parihartavya chhe. 156.
anvayārthaḥ — [नानाजीवाः] nānā prakāranā jīvo chhe, [नानाकर्म] nānā prakāranun karma
chhe, [नानाविधा लब्धिः भवेत्] nānā prakāranī labdhi chhe; [तस्मात्] tethī [स्वपरसमयैः] svasamayo
ane parasamayo sāthe (svadharmīo ane paradharmīo sāthe) [वचनविवादः] vachanavivād
[वर्जनीयः] varjavāyogya chhe.
ṭīkāḥ — ā, vachanasambandhī vyāpāranī nivr̥uttinā hetunun kathan chhe (arthāt
vachanavivād shā māṭe chhoḍavāyogya chhe tenun kāraṇ ahīn kahyun chhe).
jīvo nānā prakāranā chheḥ mukta ane amukta, bhavya ane abhavya, sansārīo —
tras ane sthāvar. dvīndriy, trīndriy, chaturindriy tathā (pañchendriy) sañgnī ne (pañchendriy) asañgnī
evā bhedone līdhe tras jīvo pāñch prakāranā chhe. pr̥ithvī, pāṇī, tej, vāyu ane vanaspati
e (pāñch prakāranā) sthāvar jīvo chhe. bhaviṣhya kāḷe svabhāv-anant-chatuṣhṭayātmak sahaj-
gnānādi guṇorūpe *bhavanane yogya (jīvo) te bhavyo chhe; āmanāthī viparīt (jīvo) te
*bhavan = pariṇaman; thavun te.

Page 307 of 380
PDF/HTML Page 336 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 307
ह्यभव्याः । कर्म नानाविधं द्रव्यभावनोकर्मभेदात्, अथवा मूलोत्तरप्रकृतिभेदाच्च, अथ
तीव्रतरतीव्रमंदमंदतरोदयभेदाद्वा । जीवानां सुखादिप्राप्तेर्लब्धिः कालकरणोपदेशोपशम-
प्रायोग्यताभेदात् पञ्चधा । ततः परमार्थवेदिभिः स्वपरसमयेषु वादो न कर्तव्य इति ।
(शिखरिणी)
विकल्पो जीवानां भवति बहुधा संसृतिकरः
तथा कर्मानेकविधमपि सदा जन्मजनकम् ।
असौ लब्धिर्नाना विमलजिनमार्गे हि विदिता
ततः कर्तव्यं नो स्वपरसमयैर्वादवचनम् ।।२६७।।
लद्धूणं णिहि एक्को तस्स फलं अणुहवेइ सुजणत्ते ।
तह णाणी णाणणिहिं भुंजेइ चइत्तु परतत्तिं ।।१५७।।
kharekhar abhavyo chhe. dravyakarma, bhāvakarma ane nokarma evā bhedone līdhe, athavā (āṭh) mūḷ
prakr̥iti ane (ek so ne aḍatāḷīs) uttar prakr̥itirūp bhedone līdhe, athavā tīvratar, tīvra,
mand ne mandatar udayabhedone līdhe, karma nānā prakāranun chhe. jīvone sukhādinī prāptirūp labdhi
kāḷ, karaṇ, upadesh, upasham ane prāyogyatārūp bhedone līdhe pāñch prakāranī chhe. māṭe
paramārthanā jāṇanārāoe svasamayo ane parasamayo sāthe vād karavāyogya nathī.
[bhāvārthaḥ — jagatamān jīvo, temanān karma, temanī labdhio vagere anek prakāranān chhe;
tethī sarva jīvo samān vichāranā thāy te banavun asambhavit chhe. māṭe par jīvone samajāvī
devānī ākuḷatā karavī yogya nathī. svātmāvalambanarūp nij hitamān pramād na thāy em
rahevun e ja kartavya chhe.]
[have ā 156 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] jīvonā, sansāranā kāraṇabhūt evā (tras, sthāvar vagere) bahu
prakāranā bhedo chhe; evī rīte sadā janmanun utpanna karanārun karma paṇ anek prakāranun chhe; ā
labdhi paṇ vimaḷ jinamārgamān anek prakāranī prasiddha chhe; māṭe svasamayo ane parasamayo
sāthe vachanavivād kartavya nathī. 267.
nidhi pāmīne jan koī nij vatane rahī phaḷ bhogave,
tyam gnānī parajanasaṅg chhoḍī gnānanidhine bhogave. 157.

Page 308 of 380
PDF/HTML Page 337 of 409
single page version

30
8 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
anvayārthaḥ — [एकः] jem koī ek (daridra māṇas) [निधिम्] nidhine [लब्ध्वा]
pāmīne [सुजनत्वेन] potānā vatanamān (guptapaṇe) rahī [तस्य फलम्] tenā phaḷane
[अनुभवति] bhogave chhe, [तथा] tem [ज्ञानी] gnānī [परततिम्] parajanonā samūhane [त्यक्त्वा]
chhoḍīne [ज्ञाननिधिम्] gnānanidhine [भुंक्ते ] bhogave chhe.
ṭīkāḥ — ahīn draṣhṭānt dvārā sahaj tattvanī ārādhanāno vidhi kahyo chhe.
koī ek daridra manuṣhya kvachit kadāchit puṇyodayathī nidhine pāmīne, te nidhinā
phaḷane saujanya arthāt janmabhūmi evun je gupta sthān temān rahīne ati guptapaṇe bhogave
chhe; ām draṣhṭāntapakṣha chhe. 1dārṣhṭāntapakṣhe paṇ (em chhe ke) — sahajaparamatattvagnānī jīv
kvachit āsannabhavyanā (āsannabhavyatārūp) guṇano uday thatān sahajavairāgyasampatti
hotān, param gurunā charaṇakamaḷayugalanī niratishay (uttam) bhakti vaḍe muktisundarīnā
mukhanā 2makarand samān sahajagnānanidhine pāmīne, 3svarūpavikaḷ evā par janonā samūhane
dhyānamān vighnanun kāraṇ samajīne taje chhe.
[have ā 157 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe
chheḥ]
लब्ध्वा निधिमेकस्तस्य फलमनुभवति सुजनत्वेन ।
तथा ज्ञानी ज्ञाननिधिं भुंक्ते त्यक्त्वा परततिम् ।।१५७।।
अत्र द्रष्टान्तमुखेन सहजतत्त्वाराधनाविधिरुक्त : ।
कश्चिदेको दरिद्रः क्वचित् कदाचित् सुकृतोदयेन निधिं लब्ध्वा तस्य निधेः फलं
हि सौजन्यं जन्मभूमिरिति रहस्ये स्थाने स्थित्वा अतिगूढवृत्त्यानुभवति इति द्रष्टान्तपक्षः ।
दार्ष्टान्तपक्षेऽपि सहजपरमतत्त्वज्ञानी जीवः क्वचिदासन्नभव्यस्य गुणोदये सति
सहजवैराग्यसम्पत्तौ सत्यां परमगुरुचरणनलिनयुगलनिरतिशयभक्त्या मुक्ति सुन्दरीमुख-
मकरन्दायमानं सहजज्ञाननिधिं परिप्राप्य परेषां जनानां स्वरूपविकलानां ततिं समूहं
ध्यानप्रत्यूहकारणमिति त्यजति ।
1. dārṣhṭānt = draṣhṭānt vaḍe samajāvavānī hoy te vāt; upamey.
2. makarand = puṣhpa-ras; phūlanun madh.
3. svarūpavikaḷ = svarūpaprāpti vagaranā; agnānī.

Page 309 of 380
PDF/HTML Page 338 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 309
[shlokārthaḥ — ] ā lokamān koī ek laukik jan puṇyane līdhe dhananā samūhane
pāmīne, saṅgane chhoḍī gupta thaīne rahe chhe; tenī māphak gnānī (paranā saṅgane chhoḍī guptapaṇe
rahī) gnānanī rakṣhā kare chhe. 268.
[shlokārthaḥ — ] janmamaraṇarūp roganā hetubhūt samasta saṅgane chhoḍīne, hr̥udayakamaḷamān
1buddhipūrvak pūrṇavairāgyabhāv karīne, sahaj paramānand vaḍe je avyagra (anākuḷ) chhe evā nij
rūpamān (potānī) 2shaktithī sthit rahīne, moh kṣhīṇ hotān, ame lokane sadā tr̥uṇavat
avalokīe chhīe. 269.
sarve purāṇ jano aho e rīt āvashyak karī,
apramatta ādi sthānane pāmī thayā prabhu kevaḷī. 158.
anvayārthaḥ — [सर्वे] sarve [पुराणपुरुषाः] purāṇ puruṣho [एवम्] e rīte [आवश्यकं च]
(शालिनी)
अस्मिन् लोके लौकिकः कश्चिदेकः
लब्ध्वा पुण्यात्कांचनानां समूहम् ।
गूढो भूत्वा वर्तते त्यक्त संगो
ज्ञानी तद्वत् ज्ञानरक्षां करोति ।।२६८।।
(मंदाक्रांता)
त्यक्त्वा संगं जननमरणातंकहेतुं समस्तं
कृत्वा बुद्धया हृदयकमले पूर्णवैराग्यभावम् ।
स्थित्वा शक्त्या सहजपरमानंदनिर्व्यग्ररूपे
क्षीणे मोहे तृणमिव सदा लोकमालोकयामः ।।२६9।।
सव्वे पुराणपुरिसा एवं आवासयं च काऊण ।
अपमत्तपहुदिठाणं पडिवज्ज य केवली जादा ।।१५८।।
सर्वे पुराणपुरुषा एवमावश्यकं च कृत्वा ।
अप्रमत्तप्रभृतिस्थानं प्रतिपद्य च केवलिनो जाताः ।।१५८।।
1. buddhipūrvak = samajaṇapūrvak; vivekapūrvak; vichārapūrvak.
2. shakti = sāmarthya; baḷ; vīrya; puruṣhārtha.

Page 310 of 380
PDF/HTML Page 339 of 409
single page version

31
0 ]
niyamasār
[ bhagavānashrīkundakund-
āvashyak [कृत्वा] karīne, [अप्रमत्तप्रभृतिस्थानं] apramattādi sthānane [प्रतिपद्य च] prāpta karī
[केवलिनः जाताः] kevaḷī thayā.
ṭīkāḥ — ā, paramāvashyak adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.
svātmāshrit nishchayadharmadhyān ane nishchayashukladhyānasvarūp evun je bāhya-āvashyakādi
kriyāthī pratipakṣha shuddhanishchay-paramāvashyak — sākṣhāt apunarbhavarūpī (muktirūpī) strīnā anaṅg
(asharīrī) sukhanun kāraṇ — tene karīne, sarve purāṇ puruṣho — ke jemānthī tīrthaṅkar-paramadev
vagere svayambuddha thayā ane keṭalāk bodhitabuddha thayā teo — apramattathī māṇḍīne sayogībhaṭṭārak
sudhīnā guṇasthānonī paṅktimān ārūḍh thayā thakā, paramāvashyakarūp ātmārādhanānā prasādathī
kevaḷī — sakaḷapratyakṣhagnānadhārī — thayā.
[have ā nishchay-paramāvashyak adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār
munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] pūrve je sarva purāṇ puruṣho — yogīo — nij ātmānī
ārādhanāthī samasta karmarūpī rākṣhasonā samūhano nāsh karīne *viṣhṇu ane jayavant thayā
(arthāt sarvavyāpī gnānavāḷā jin thayā), temane je muktinī spr̥uhāvāḷo niḥspr̥uh jīv
ananya manathī nitya praṇame chhe, te jīv pāparūpī aṭavīne bāḷavāmān agni samān chhe ane
tenān charaṇakamaḷane sarva jano pūje chhe. 270.
परमावश्यकाधिकारोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानस्वरूपं बाह्यावश्यकादिक्रियाप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयपरमा-
वश्यकं साक्षादपुनर्भववारांगनानङ्गसुखकारणं कृत्वा सर्वे पुराणपुरुषास्तीर्थकरपरमदेवादयः
स्वयंबुद्धाः केचिद् बोधितबुद्धाश्चाप्रमत्तादिसयोगिभट्टारकगुणस्थानपंक्ति मध्यारूढाः सन्तः
केवलिनः सकलप्रत्यक्षज्ञानधराः परमावश्यकात्माराधनाप्रसादात् जाताश्चेति ।
(शार्दूलविक्रीडित)
स्वात्माराधनया पुराणपुरुषाः सर्वे पुरा योगिनः
प्रध्वस्ताखिलकर्मराक्षसगणा ये विष्णवो जिष्णवः ।
तान्नित्यं प्रणमत्यनन्यमनसा मुक्ति स्पृहो निस्पृहः
स स्यात् सर्वजनार्चितांघ्रिकमलः पापाटवीपावकः ।।२७०।।
*viṣhṇu = vyāpak. (kevaḷī bhagavānanun gnān sarvane jāṇatun hovāthī te apekṣhāe temane sarvavyāpak
kahevāmān āve chhe.)

Page 311 of 380
PDF/HTML Page 340 of 409
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]
nishchay-paramāvashyak adhikār
[ 311
[shlokārthaḥ — ] heyarūp evo je kanak ane kāminī sambandhī moh tene chhoḍīne, he
chitta! nirmaḷ sukhane arthe param guru dvārā dharmane prāpta karīne tun avyagrarūp (shāntasvarūpī)
paramātmāmān — ke je (paramātmā) nitya ānandavāḷo chhe, nirupam guṇothī alaṅkr̥ut chhe ane
divya gnānavāḷo chhe temān — shīghra pravesh kar. 271.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā
phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī
niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī
niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī
ṭīkāmān) nishchay-paramāvashyak adhikār nāmano agiyāramo shrutaskandh samāpta thayo.
(मंदाक्रांता)
मुक्त्वा मोहं कनकरमणीगोचरं हेयरूपं
नित्यानन्दं निरुपमगुणालंकृतं दिव्यबोधम् ।
चेतः शीघ्रं प्रविश परमात्मानमव्यग्ररूपं
लब्ध्वा धर्मं परमगुरुतः शर्मणे निर्मलाय ।।२७१।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयपरमावश्यकाधिकार एकादशमः श्रुतस्कन्धः ।।