Page 272 of 380
PDF/HTML Page 301 of 409
single page version
इह हि निखिलगुणधरगणधरदेवप्रभृतिजिनमुनिनाथकथिततत्त्वेषु विपरीताभिनिवेश- विवर्जितात्मभाव एव निश्चयपरमयोग इत्युक्त : ।
अपरसमयतीर्थनाथाभिहिते विपरीते पदार्थे ह्यभिनिवेशो दुराग्रह एव विपरीताभि- निवेशः । अमुं परित्यज्य जैनकथिततत्त्वानि निश्चयव्यवहारनयाभ्यां बोद्धव्यानि । सकलजिनस्य भगवतस्तीर्थाधिनाथस्य पादपद्मोपजीविनो जैनाः, परमार्थतो गणधरदेवादय इत्यर्थः । तैरभिहितानि निखिलजीवादितत्त्वानि तेषु यः परमजिनयोगीश्वरः स्वात्मानं युनक्ति , तस्य च निजभाव एव परमयोग इति ।
anvayārthaḥ — [विपरीताभिनिवेशं परित्यज्य] viparīt abhiniveshano parityāg karīne [यः] je [जैनकथिततत्त्वेषु] jainakathit tattvomān [आत्मानं] ātmāne [युनक्ति ] joḍe chhe, [निजभावः] teno nij bhāv [सः योगः भवेत्] te yog chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, samasta guṇonā dharanārā gaṇadharadev vagere jinamunināthoe kahelān tattvomān viparīt abhinivesh rahit ātmabhāv te ja nishchay-paramayog chhe em kahyun chhe.
anya samayanā tīrthanāthe kahelā ( – jain darshan sivāy anya darshananā tīrthapravartake kahelā) viparīt padārthamān abhinivesh — durāgrah te ja viparīt abhinivesh chhe. teno parityāg karīne jainoe kahelān tattvo nishchayavyavahāranayathī jāṇavāyogya chhe. 1sakalajin evā bhagavān tīrthādhināthanān charaṇakamaḷanā 2upajīvako te jaino chhe; paramārthe gaṇadharadev vagere evo teno artha chhe. temaṇe ( – gaṇadharadev vagere jainoe) kahelān je samasta jīvādi tattvo temān je param jinayogīshvar nij ātmāne joḍe chhe, teno nijabhāv ja param yog chhe.
[have ā 139mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
272 ]
1deh sahit hovā chhatān tīrthaṅkaradeve rāgadveṣh ane agnānane sampūrṇa rīte jītyā chhe tethī teo
sakalajin chhe.
2upajīvak = sevā karanār; sevak; āshrit; dās.
Page 273 of 380
PDF/HTML Page 302 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
व्यक्तेषु भव्यजनताभवघातकेषु ।
साक्षाद्युनक्ति निजभावमयं स योगः ।।२३०।।
भक्त्यधिकारोपसंहारोपन्यासोयम् ।
अस्मिन् भारते वर्षे पुरा किल श्रीनाभेयादिश्रीवर्धमानचरमाः चतुर्विंशति- तीर्थकरपरमदेवाः सर्वज्ञवीतरागाः त्रिभुवनवर्तिकीर्तयो महादेवाधिदेवाः परमेश्वराः सर्वे
[shlokārthaḥ — ] ā durāgrahane ( – uparokta viparīt abhiniveshane) chhoḍīne, jain- munināthonā ( – gaṇadharadevādik jainamunināthonā) mukhāravindathī pragaṭ thayelān, bhavya janonā bhavono nāsh karanārān tattvomān je jinayogīnāth (jain munivar) nij bhāvane sākṣhāt joḍe chhe, teno e nij bhāv te yog chhe. 230.
anvayārthaḥ — [वृषभादिजिनवरेन्द्राः] vr̥uṣhabhādi jinavarendro [एवम्] e rīte [योगवरभक्ति म्] yoganī uttam bhakti [कृत्वा] karīne [निर्वृतिसुखम्] nirvr̥utisukhane [आपन्नाः] pāmyā; [तस्मात्] tethī [योगवरभक्ति म्] yoganī uttam bhaktine [धारय] tun dhāraṇ kar.
ṭīkāḥ — ā, bhakti adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.
ā bhāratavarṣhamān pūrve shrī nābhiputrathī māṇḍīne shrī vardhamān sudhīnā chovīsh tīrthaṅkar- paramadevo — sarvagnavītarāg, trilokavartī kīrtivāḷā mahādevādhidev parameshvaro — badhā, yathokta
Page 274 of 380
PDF/HTML Page 303 of 409
single page version
एवमुक्त प्रकारस्वात्मसंबन्धिनीं शुद्धनिश्चययोगवरभक्तिं कृत्वा परमनिर्वाणवधूटिकापीवरस्तन- भरगाढोपगूढनिर्भरानंदपरमसुधारसपूरपरितृप्तसर्वात्मप्रदेशा जाताः, ततो यूयं महाजनाः स्फु टितभव्यत्वगुणास्तां स्वात्मार्थपरमवीतरागसुखप्रदां योगभक्तिं कुरुतेति ।
श्रीदेवेन्द्रकिरीटकोटिविलसन्माणिक्यमालार्चितान् ।
शक्रेणोद्भवभोगहासविमलान् श्रीकीर्तिनाथान् स्तुवे ।।२३१।।
prakāre nij ātmā sāthe sambandh rākhanārī shuddhanishchayayoganī uttam bhakti karīne, param- nirvāṇavadhūnā ati puṣhṭa stananā gāḍh āliṅganathī sarva ātmapradeshe atyant-ānandarūpī paramasudhārasanā pūrathī paritr̥upta thayā; māṭe 1sphuṭitabhavyatvaguṇavāḷā he mahājano! tame nij ātmāne param vītarāg sukhanī denārī evī te yogabhakti karo.
[have ā param-bhakti adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev sāt shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] guṇamān jeo moṭā chhe, jeo trilokanān puṇyanā rāshi chhe (arthāt jemanāmān jāṇe ke traṇ lokanān puṇya ekaṭhān thayān chhe), devendronā mugaṭanī kinārī par prakāshatī māṇekapaṅktithī jeo pūjit chhe (arthāt jemanān charaṇāravindamān devendronā mugaṭ jhūke chhe), (jemanī āgaḷ) shachī ādi prasiddha indrāṇīonā sāthamān shakrendra vaḍe karavāmān āvatān nr̥itya, gān ane ānandathī jeo shobhe chhe, ane 2shrī tathā kīrtinā jeo svāmī chhe, te shrī nābhiputrādi jineshvarone hun stavun chhun. 231.
[shlokārthaḥ — ] shrī vr̥uṣhabhathī māṇḍīne shrī vīr sudhīnā jinapatio paṇ yathokta mārge
274 ]
1. sphuṭit = prakaṭit; pragaṭ thayel; pragaṭ.
2. shrī = shobhā; saundarya; bhavyatā.
Page 275 of 380
PDF/HTML Page 304 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
शुद्धध्यानसमाहितेन मनसानंदात्मतत्त्वस्थितः ।
ज्ञानापास्तसमस्तमोहमहिमा लीये परब्रह्मणि ।।२३४।।
(pūrvokta prakāre) yogabhakti karīne nirvāṇavadhūnā sukhane pāmyā chhe. 232.
[shlokārthaḥ — ] apunarbhavasukhanī (muktisukhanī) siddhi arthe hun shuddha yoganī uttam bhakti karun chhun; sansāranī ghor bhītithī sarva jīvo nitya te uttam bhakti karo. 233.
[shlokārthaḥ — ] gurunā sānnidhyamān nirmaḷasukhakārī dharmane prāpta karīne, gnān vaḍe jeṇe samasta mohano mahimā naṣhṭa karyo chhe evo hun, have rāgadveṣhanī paramparārūpe pariṇat chittane chhoḍīne, shuddha dhyān vaḍe samāhit ( – ekāgra, shānt) karelā manathī ānandātmak tattvamān sthit raheto thako, parabrahmamān (paramātmāmān) līn thāun chhun. 234.
[shlokārthaḥ — ] indriyalolupatā jemane nivr̥utta thaī chhe ane tattvalolup (tattvaprāpti māṭe ati utsuk) jemanun chitta chhe, temane sundar-ānandajharatun uttam tattva pragaṭe chhe. 235.
[shlokārthaḥ — ] ati apūrva nijātmajanit bhāvanāthī utpanna thatā sukh māṭe
Page 276 of 380
PDF/HTML Page 305 of 409
single page version
संभावयामि तदहं पुनरेकमेकम् ।
मुक्ति स्पृहस्य भवशर्मणि निःस्पृहस्य ।।२३७।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां
नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ परमभक्त्यधिकारो दशमः श्रुतस्कन्धः ।।
je yatio yatna kare chhe, teo kharekhar jīvanmukta thāy chhe, bījāo nahi. 236.
[shlokārthaḥ — ] je paramātmatattva (rāgadveṣhādi) dvandvamān rahelun nathī ane anagh (nirdoṣh, maḷ rahit) chhe, te kevaḷ ekanī hun pharīpharīne sambhāvanā (samyak bhāvanā) karun chhun. muktinī spr̥uhāvāḷā ane bhavanā sukh pratye niḥspr̥uh evā mane ā lokamān pelā anyapadārthasamūhothī shun phaḷ chhe? 237.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) param-bhakti adhikār nāmano dashamo shrutaskandh samāpta thayo.
276 ]niyamasār
Page 277 of 380
PDF/HTML Page 306 of 409
single page version
अथ सांप्रतं व्यवहारषडावश्यकप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयाधिकार उच्यते ।
अत्रानवरतस्ववशस्य निश्चयावश्यककर्म भवतीत्युक्त म् ।
have vyavahār chha āvashyakothī pratipakṣha shuddhanishchayano (shuddhanishchay-āvashyakano) adhikār kahevāmān āve chhe.
anvayārthaḥ — [यः अन्यवशः न भवति] je anyavash nathī (arthāt je jīv anyane vash nathī) [तस्य तु आवश्यकम् कर्म भणन्ति] tene āvashyak karma kahe chhe (arthāt te jīvane āvashyak karma chhe em param yogīshvaro kahe chhe). [कर्मविनाशनयोगः] karmano vināsh karanāro yog ( – evun je ā āvashyak karma) [निर्वृतिमार्गः] te nirvāṇano mārga chhe [इति प्ररूपितः] em kahyun chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), nirantar svavashane nishchay-āvashyak-karma chhe em kahyun chhe.
Page 278 of 380
PDF/HTML Page 307 of 409
single page version
यः खलु यथाविधि परमजिनमार्गाचरणकुशलः सर्वदैवान्तर्मुखत्वादनन्यवशो भवति किन्तु साक्षात्स्ववश इत्यर्थः । तस्य किल व्यावहारिकक्रियाप्रपंचपराङ्मुखस्य स्वात्माश्रय- निश्चयधर्मध्यानप्रधानपरमावश्यककर्मास्तीत्यनवरतं परमतपश्चरणनिरतपरमजिनयोगीश्वरा वदन्ति । किं च यस्त्रिगुप्तिगुप्तपरमसमाधिलक्षणपरमयोगः सकलकर्मविनाशहेतुः स एव साक्षान्मोक्षकारणत्वान्निर्वृतिमार्ग इति निरुक्ति र्व्युत्पत्तिरिति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचन्द्रसूरिभिः —
नित्यानन्दप्रसरसरसे ज्ञानतत्त्वे निलीय ।
स्फू र्जज्ज्योतिःसहजविलसद्रत्नदीपस्य लक्ष्मीम् ।।’’
vidhi anusār paramajinamārganā ācharaṇamān kushaḷ evo je jīv sadāy antarmukhapaṇāne līdhe anyavash nathī parantu sākṣhāt svavash chhe 1evo artha chhe, te vyāvahārik kriyāprapañchathī parāṅmukh jīvane 2svātmāshrit-nishchayadharmadhyānapradhān param āvashyak karma chhe em nirantar paramatapashcharaṇamān līn paramajinayogīshvaro kahe chhe. vaḷī, sakaḷ karmanā vināshano hetu evo je 3triguptigupta-paramasamādhilakṣhaṇ param yog te ja sākṣhāt mokṣhanun kāraṇ hovāne līdhe nirvāṇano mārga chhe. ām nirukti arthāt vyutpatti chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī pravachanasāranī tattvadīpikā nāmanī ṭīkāmān pāñchamā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] e rīte shuddhopayogane prāpta karīne ātmā svayam dharma thato arthāt pote dharmapaṇe pariṇamato thako nitya ānandanā phelāvathī saras (arthāt je shāshvat ānandanā phelāvathī rasayukta chhe) evā gnānatattvamān līn thaīne, atyant avichaḷapaṇāne līdhe, dedīpyamān jyotivāḷā ane sahajapaṇe vilasatā ( – svabhāvathī ja prakāshatā)
278 ]
1. ‘anyavash nathī’ e kathanano ‘sākṣhāt svavash chhe’ evo artha chhe.
2. nij ātmā jeno āshray chhe evun nishchayadharmadhyān param āvashyak karmamān pradhān chhe.
3. param yoganun lakṣhaṇ traṇ gupti vaḍe gupta ( – antarmukh) evī param samādhi chhe. [param āvashyak
karma te ja param yog chhe ane param yog te nirvāṇano mārga chhe.]
Page 279 of 380
PDF/HTML Page 308 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तथा हि —
धर्मः साक्षात् स्ववशजनितावश्यकर्मात्मकोऽयम् ।
तेनैवाहं किमपि तरसा यामि शं निर्विकल्पम् ।।२३८।।
ratnadīpakanī niṣhkamp-prakāshavāḷī shobhāne pāme chhe (arthāt ratnadīpakanī māphak svabhāvathī ja niṣhkampapaṇe atyant prakāshyā — jāṇyā kare chhe).’’
vaḷī (ā 141mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] svavashatāthī utpanna āvashyak-karmasvarūp ā sākṣhāt dharma niyamathī (chokkas) sachchidānandamūrti ātmāmān (sat-chid-ānandasvarūp ātmāmān) atishayapaṇe hoy chhe. te ā (ātmasthit dharma), karmakṣhay karavāmān kushaḷ evo nirvāṇano ek mārga chhe. tenāthī ja hun shīghra koī ( – adbhut) nirvikalpa sukhane prāpta karun chhun. 238.
anvayārthaḥ — [न वशः अवशः] je (anyane) vash nathī te ‘avash’ chhe [वा] ane [अवशस्य कर्म] avashanun karma te [आवश्यकम्] ‘āvashyak’ chhe [इति बोद्धव्यम्] em jāṇavun; [युक्ति : इति] te (asharīr thavānī) yukti chhe, [उपायः इति च] te (asharīr thavāno) upāy chhe, [निरवयवः भवति] tenāthī jīv niravayav (arthāt asharīr) thāy chhe. [निरुक्ति :] ām nirukti chhe.
Page 280 of 380
PDF/HTML Page 309 of 409
single page version
अवशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य परमावश्यककर्मावश्यं भवतीत्यत्रोक्त म् ।
यो हि योगी स्वात्मपरिग्रहादन्येषां पदार्थानां वशं न गतः, अत एव अवश इत्युक्त :, अवशस्य तस्य परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयधर्मध्यानात्मकपरमावश्यक- कर्मावश्यं भवतीति बोद्धव्यम् । निरवयवस्योपायो युक्ति : । अवयवः कायः, अस्याभावात् अवयवाभावः । अवशः परद्रव्याणां निरवयवो भवतीति निरुक्ति : व्युत्पत्तिश्चेति ।
अन्येषां यो न वश इति या संस्थितिः सा निरुक्ति : ।
स्फू र्जज्ज्योतिःस्फु टितसहजावस्थयाऽमूर्तता स्यात् ।।२३9।।
ṭīkāḥ — ahīn, *avash paramajinayogīshvarane param āvashyak karma jarūr chhe em kahyun chhe.
je yogī nij ātmānā parigrah sivāy anya padārthone vash thato nathī ane tethī ja jene ‘avash’ kahevāmān āve chhe, te avash paramajinayogīshvarane nishchay- dharmadhyānasvarūp param-āvashyak-karma jarūr chhe em jāṇavun. (te param-āvashyak-karma) niravayavapaṇāno upāy chhe, yukti chhe. avayav eṭale kāy; teno (kāyano) abhāv te avayavano abhāv (arthāt niravayavapaṇun). paradravyone avash jīv niravayav thāy chhe (arthāt je jīv paradravyone vash thato nathī te akāy thāy chhe). ā pramāṇe nirukti — vyutpatti — chhe.
[have ā 142 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] koī yogī svahitamān līn raheto thako shuddhajīvāstikāy sivāyanā anya padārthone vash thato nathī. ām je susthit rahevun te nirukti (arthāt avashapaṇāno vyutpatti-artha) chhe. em karavāthī ( – potāmān līn rahī parane vash nahi
280 ]
*avash = parane vash na hoy evā; svavash; svādhīn; svatantra.
Page 281 of 380
PDF/HTML Page 310 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि भेदोपचाररत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्यावशत्वं न समस्तीत्युक्त म् ।
अप्रशस्तरागाद्यशुभभावेन यः श्रमणाभासो द्रव्यलिङ्गी वर्तते स्वस्वरूपादन्येषां
परद्रव्याणां वशो भूत्वा, ततस्तस्य जघन्यरत्नत्रयपरिणतेर्जीवस्य स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मध्यान- लक्षणपरमावश्यककर्म न भवेदिति अशनार्थं द्रव्यलिङ्गं गृहीत्वा स्वात्मकार्यविमुखः सन् परमतपश्चरणादिकमप्युदास्य जिनेन्द्रमन्दिरं वा तत्क्षेत्रवास्तुधनधान्यादिकं वा सर्वमस्मदीयमिति मनश्चकारेति ।
thavāthī) *duritarūpī timirapuñjano jeṇe nāsh karyo chhe evā te yogīne sadā prakāshamān jyoti vaḍe sahaj avasthā pragaṭavāthī amūrtapaṇun thāy chhe. 239.
anvayārthaḥ — [यः] je [अशुभभावेन] ashubh bhāv sahit [वर्तते] varte chhe, [सः श्रमणः] te shramaṇ [अन्यवशः भवति] anyavash chhe; [तस्मात्] tethī [तस्य तु] tene [आवश्यकलक्षणं कर्म] āvashyakasvarūp karma [न भवेत्] nathī.
ṭīkāḥ — ahīn, bhedopachār-ratnatrayapariṇativāḷā jīvane avashapaṇun nathī em kahyun chhe.
je shramaṇābhās – dravyaliṅgī aprashasta rāgādirūp ashubhabhāv sahit varte chhe, te nij svarūpathī anya ( – bhinna) evān paradravyone vash chhe; tethī te jaghanya ratnatrayapariṇativāḷā jīvane svātmāshrit nishchay-dharmadhyānasvarūp param-āvashyak-karma nathī. (te shramaṇābhās) bhojan arthe dravyaliṅg grahīne svātmakāryathī vimukh raheto thako param tapashcharaṇādi pratye paṇ udāsīn (bedarakār) rahīne jinendramandir athavā tenun kṣhetra, makān, dhan, dhānyādik badhun amārun chhe em buddhi kare chhe.
*durit = duṣhkr̥ut; duṣhkarma. (pāp tem ja puṇya banne kharekhar durit chhe.)
Page 282 of 380
PDF/HTML Page 311 of 409
single page version
त्रिभुवनभुवनान्तर्ध्वांतपुंजायमानम् ।
वसतिमनुपमां तामस्मदीयां स्मरन्ति ।।२४०।।
मिथ्यात्वादिकलंकपंकरहितः सद्धर्मरक्षामणिः ।
मुक्तानेकपरिग्रहव्यतिकरः पापाटवीपावकः ।।२४१।।
नमस्या सा योग्या शतमखशतस्यापि सततम् ।
सुखं रेमे कश्चिद्बत कलिहतोऽसौ जडमतिः ।।२४२।।
[have ā 143mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj pāñch shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] trilokarūpī makānamān rahelā (mahā) timirapuñj jevun munionun ā (koī) navun tīvra mohanīy chhe ke (pahelān) teo tīvra vairāgyabhāvathī ghāsanā gharane paṇ chhoḍīne (pachhī) ‘amārun te anupam ghar!’ em smaraṇ kare chhe! 240.
[shlokārthaḥ — ] kaḷikāḷamān paṇ kyāṅk koīk bhāgyashāḷī jīv mithyātvādirūp maḷakādavathī rahit ane *saddharmarakṣhāmaṇi evo samartha muni thāy chhe. jeṇe anek parigrahonā vistārane chhoḍyo chhe ane je pāparūpī aṭavīne bāḷanāro agni chhe te ā muni ā kāḷe bhūtaḷamān tem ja devalokamān devothī paṇ sārī rīte pūjāy chhe. 241.
[shlokārthaḥ — ] ā lokamān tapashcharyā samasta subuddhione prāṇapyārī chhe; te yogya
282 ]
*saddharmarakṣhāmaṇi = saddharmanī rakṣhā karanāro maṇi. (rakṣhāmaṇi = āpattiothī athavā pishāch vagerethī
potānī jātane bachāvavā māṭe paheravāmān āvato maṇi).
Page 283 of 380
PDF/HTML Page 312 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
tapashcharyā so indrone paṇ satat vandanīy chhe. tene pāmīne je koī jīv kāmāndhakārayukta sansārathī janit sukhamān rame chhe, te jaḍamati arere! kaḷithī haṇāyelo chhe ( – kaḷikāḷathī ijā pāmelo chhe). 242.
[shlokārthaḥ — ] je jīv anyavash chhe te bhale muniveshadhārī hoy topaṇ sansārī chhe, nitya duḥkhano bhogavanār chhe; je jīv svavash chhe te jīvanmukta chhe, jineshvarathī kiñchit nyūn chhe (arthāt tenāmān jineshvaradev karatān jarāk ja ūṇap chhe). 243.
[shlokārthaḥ — ] ām hovāthī ja jinanāthanā mārgane viṣhe munivargamān svavash muni sadā shobhe chhe; ane anyavash muni nokaranā samūhomān *rājavallabh nokar samān shobhe chhe (arthāt jem āvaḍat vināno, khushāmatiyo nokar shobhato nathī tem anyavash muni shobhato nathī). 244.
anvayārthaḥ — [यः] je (jīv) [संयतः] sanyat raheto thako [खलु] kharekhar [शुभभावे] shubh bhāvamān [चरति] chare — pravarte chhe, [सः] te [अन्यवशः भवेत्] anyavash
*rājavallabh = (khushāmatathī) rājāno mānīto thayelo
Page 284 of 380
PDF/HTML Page 313 of 409
single page version
अत्राप्यन्यवशस्याशुद्धान्तरात्मजीवस्य लक्षणमभिहितम् ।
यः खलु जिनेन्द्रवदनारविन्दविनिर्गतपरमाचारशास्त्रक्रमेण सदा संयतः सन्
शुभोपयोगे चरति, व्यावहारिकधर्मध्यानपरिणतः अत एव चरणकरणप्रधानः, स्वाध्यायकालमवलोकयन् स्वाध्यायक्रियां करोति, दैनं दैनं भुक्त्वा भुक्त्वा चतुर्विधाहारप्रत्याख्यानं च करोति, तिसृषु संध्यासु भगवदर्हत्परमेश्वरस्तुतिशत- सहस्रमुखरमुखारविन्दो भवति, त्रिकालेषु च नियमपरायणः इत्यहोरात्रेऽप्येकादशक्रिया-तत्परः, पाक्षिकमासिकचातुर्मासिकसांवत्सरिकप्रतिक्रमणाकर्णनसमुपजनितपरितोषरोमांच- कंचुकितधर्मशरीरः, अनशनावमौदर्यरसपरित्यागवृत्तिपरिसंख्यानविविक्त शयनासनकाय- क्लेशाभिधानेषु षट्सु बाह्यतपस्सु च संततोत्साहपरायणः, स्वाध्यायध्यानशुभाचरणप्रच्युत- प्रत्यवस्थापनात्मकप्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यव्युत्सर्गनामधेयेषु चाभ्यन्तरतपोनुष्ठानेषु च
chhe; [तस्मात्] tethī [तस्य तु] tene [आवश्यकलक्षणं कर्म] āvashyakasvarūp karma [न भवेत्] nathī.
ṭīkāḥ — ahīn paṇ (ā gāthāmān paṇ), anyavash evā ashuddha-antarātmajīvanun lakṣhaṇ kahyun chhe.
je (shramaṇ) kharekhar jinendranā vadanāravindamānthī nīkaḷelā param-āchārashāstranā kramathī (rītathī) sadā sanyat raheto thako shubhopayogamān chare — pravarte chhe; vyāvahārik dharmadhyānamān pariṇat rahe chhe tethī ja *charaṇakaraṇapradhān chhe; svādhyāyakāḷane avalokato thako ( – svādhyāyayogya kāḷanun dhyān rākhīne) svādhyāyakriyā kare chhe, pratidin bhojan karīne chaturvidh āhāranun pratyākhyān kare chhe, traṇ sandhyāo vakhate ( – savāre, bapore ne sāñje) bhagavān arhat parameshvaranī lākho stuti mukhakamaḷathī bole chhe, traṇe kāḷe niyamaparāyaṇ rahe chhe (arthāt traṇe vakhatanā niyamomān tatpar rahe chhe), — e rīte aharnish (divas-rāt thaīne) agiyār kriyāmān tatpar rahe chhe; pākṣhik, māsik, chāturmāsik ane sāmvatsarik pratikramaṇ sāmbhaḷavāthī ūpajelā santoṣhathī jenun dharmasharīr romāñchathī chhavāī jāy chhe; anashan, avamaudarya, rasaparityāg, vr̥uttiparisaṅkhyān, vivikta shayyāsan ane kāyaklesh nāmanān chha bāhya tapamān je satat utsāhaparāyaṇ rahe chhe; svādhyāy, dhyān, shubh ācharaṇathī chyut thatān pharī temān sthāpanasvarūp prāyashchitta, vinay, vaiyāvr̥uttya ane vyutsarga nāmanān
284 ]
*charaṇakaraṇapradhān = shubh ācharaṇanā pariṇām jene mukhya chhe evo
Page 285 of 380
PDF/HTML Page 314 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
कुशलबुद्धिः, किन्तु स निरपेक्षतपोधनः साक्षान्मोक्षकारणं स्वात्माश्रयावश्यककर्म निश्चयतः परमात्मतत्त्वविश्रान्तिरूपं निश्चयधर्मध्यानं शुक्लध्यानं च न जानीते, अतः परद्रव्यगतत्वादन्यवश इत्युक्त : । अस्य हि तपश्चरणनिरतचित्तस्यान्यवशस्य नाकलोकादिक्लेशपरंपरया शुभोपयोगफलात्मभिः प्रशस्तरागांगारैः पच्यमानः सन्नासन्न- भव्यतागुणोदये सति परमगुरुप्रसादासादितपरमतत्त्वश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानात्मकशुद्ध- निश्चयरत्नत्रयपरिणत्या निर्वाणमुपयातीति ।
भजतु परमानन्दं निर्वाणकारणकारणम् ।
सहजपरमात्मानं दूरं नयानयसंहतेः ।।२४५।।
abhyantar tapanā anuṣhṭhānamān (ācharaṇamān) je kushaḷabuddhivāḷo chhe; parantu te nirapekṣha tapodhan sākṣhāt mokṣhanā kāraṇabhūt svātmāshrit āvashyak-karmane — nishchayathī paramātmatattvamān vishrāntirūp nishchayadharmadhyānane tathā shukladhyānane — jāṇato nathī; tethī paradravyamān pariṇat hovāthī tene anyavash kahevāmān āvyo chhe. jenun chitta tapashcharaṇamān līn chhe evo ā anyavash shramaṇ devalokādinā kleshanī paramparā pāmavāthī shubhopayoganā phaḷasvarūp prashasta rāgarūpī aṅgārāothī shekāto thako, āsannabhavyatārūpī guṇano uday thatān paramagurunā prasādathī prāpta paramatattvanān shraddhān-gnān-anuṣhṭhānasvarūp shuddha-nishchay-ratnatrayapariṇati vaḍe nirvāṇane pāme chhe (arthāt kyārek shuddha-nishchay-ratnatrayapariṇatine prāpta kare to ja ane tyāre ja nirvāṇane pāme chhe).
[have ā 144mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] munivar devalokādinā klesh pratye rati tajo ane *nirvāṇanā kāraṇanun kāraṇ evā sahajaparamātmāne bhajo — ke je sahajaparamātmā paramānandamay chhe, sarvathā nirmaḷ gnānanun raheṭhāṇ chhe, nirāvaraṇasvarūp chhe ane nay-anayanā samūhathī (sunayo tathā kunayonā samūhathī) dūr chhe. 245.
*nirvāṇanun kāraṇ paramashuddhopayog chhe ane paramashuddhopayoganun kāraṇ sahajaparamātmā chhe.
Page 286 of 380
PDF/HTML Page 315 of 409
single page version
अत्राप्यन्यवशस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यः कश्चिद् द्रव्यलिङ्गधारी भगवदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतमूलोत्तरपदार्थसार्थप्रति- पादनसमर्थः क्वचित् षण्णां द्रव्याणां मध्ये चित्तं धत्ते, क्वचित्तेषां मूर्तामूर्तचेतनाचेतनगुणानां मध्ये मनश्चकार, पुनस्तेषामर्थव्यंजनपर्यायाणां मध्ये बुद्धिं करोति, अपि तु त्रिकाल- निरावरणनित्यानंदलक्षणनिजकारणसमयसारस्वरूपनिरतसहजज्ञानादिशुद्धगुणपर्यायाणामाधार- भूतनिजात्मतत्त्वे चित्तं कदाचिदपि न योजयति, अत एव स तपोधनोऽप्यन्यवश इत्युक्त : ।
anvayārthaḥ — [यः] je [द्रव्यगुणपर्यायाणां] dravya-guṇ-paryāyomān (arthāt temanā vikalpomān) [चित्तं करोति] man joḍe chhe, [सः अपि] te paṇ [अन्यवशः] anyavash chhe; [मोहान्धकारव्यपगतश्रमणाः] mohāndhakār rahit shramaṇo [ईद्रशम्] ām [कथयन्ति] kahe chhe.
ṭīkāḥ — ahīn paṇ anyavashanun svarūp kahyun chhe.
bhagavān arhatnā mukhāravindathī nīkaḷelā ( – kahevāyelā) mūḷ ane uttar padārthonun sārtha ( – artha sahit) pratipādan karavāmān samartha evo je koī dravyaliṅgadhārī (muni) kyārek chha dravyomān chitta joḍe chhe, kyārek temanā mūrta-amūrta chetan-achetan guṇomān man joḍe chhe ane vaḷī kyārek temanā arthaparyāyo ane vyañjanaparyāyomān buddhi joḍe chhe, parantu trikāḷ- nirāvaraṇ, nityānand jenun lakṣhaṇ chhe evā nijakāraṇasamayasāranā svarūpamān līn sahajagnānādi shuddhaguṇaparyāyonā ādhārabhūt nij ātmatattvamān chitta kyārey joḍato nathī, te tapodhanane paṇ te kāraṇe ja (arthāt par vikalpone vash thato hovānā kāraṇe ja) anyavash kahevāmān āvyo chhe.
286 ]
Page 287 of 380
PDF/HTML Page 316 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
प्रध्वस्तदर्शनचारित्रमोहनीयकर्मध्वांतसंघाताः परमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नवीतराग- सुखामृतपानोन्मुखाः श्रवणा हि महाश्रवणाः परमश्रुतकेवलिनः, ते खलु कथयन्तीद्रशम् अन्यवशस्य स्वरूपमिति ।
तथा चोक्त म् —
तथा हि —
jemaṇe darshanamohanīy ane chāritramohanīy karmarūpī timirasamūhano nāsh karyo chhe ane paramātmatattvanī bhāvanāthī utpanna vītarāgasukhāmr̥utanā pānamān je unmukh (tatpar) chhe evā shramaṇo kharekhar mahāshramaṇo chhe, param shrutakevaḷīo chhe; teo kharekhar anyavashanun āvun ( – upar kahyā pramāṇe) svarūp kahe chhe.
evī rīte (anyatra shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] ātmakāryane chhoḍīne draṣhṭa tathā adraṣhṭathī viruddha evī te chintāthī ( – pratyakṣha tathā parokṣhathī viruddha evā vikalpothī) brahmaniṣhṭha yatione shun prayojan chhe?’’
vaḷī (ā 145mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jem indhanayukta agni vr̥uddhi pāme chhe (arthāt jyān sudhī indhan chhe tyān sudhī agninī vr̥uddhi thāy chhe), tem jyān sudhī jīvone chintā (vikalpo) chhe tyān sudhī sansār chhe. 246.
Page 288 of 380
PDF/HTML Page 317 of 409
single page version
परिचत्ता परभावं अप्पाणं झादि णिम्मलसहावं ।
अप्पवसो सो होदि हु तस्स दु कम्मं भणंति आवासं ।।१४६।।
अत्र हि साक्षात् स्ववशस्य परमजिनयोगीश्वरस्य स्वरूपमुक्त म् ।
यस्तु निरुपरागनिरंजनस्वभावत्वादौदयिकादिपरभावानां समुदयं परित्यज्य काय- करणवाचामगोचरं सदा निरावरणत्वान्निर्मलस्वभावं निखिलदुरघवीरवैरिवाहिनीपताकालुंटाकं निजकारणपरमात्मानं ध्यायति स एवात्मवश इत्युक्त : । तस्याभेदानुपचाररत्नत्रयात्मकस्य निखिलबाह्यक्रियाकांडाडंबरविविधविकल्पमहाकोलाहलप्रतिपक्षमहानंदानंदप्रदनिश्चयधर्मशुक्ल- ध्यानात्मकपरमावश्यककर्म भवतीति ।
anvayārthaḥ — [परभावं परित्यज्य] je parabhāvane parityāgīne [निर्मलस्वभावम्] nirmaḷ svabhāvavāḷā [आत्मानं] ātmāne [ध्यायति] dhyāve chhe, [सः खलु] te kharekhar [आत्मवशः भवति] ātmavash chhe [तस्य तु] ane tene [आवश्यम् कर्म] āvashyak karma [भणन्ति] (jino) kahe chhe.
ṭīkāḥ — ahīn kharekhar sākṣhāt svavash paramajinayogīshvaranun svarūp kahyun chhe.
je (shramaṇ) niruparāg nirañjan svabhāvavāḷo hovāne līdhe audayikādi parabhāvonā samudāyane parityāgīne, nij kāraṇaparamātmāne — ke je (kāraṇaparamātmā) kāyā, indriy ane vāṇīne agochar chhe, sadā nirāvaraṇ hovāthī nirmaḷ svabhāvavāḷo chhe ane samasta ja) ātmavash kahevāmān āvyo chhe. te abhed-anupachāraratnatrayātmak shramaṇane samasta bāhyakriyākāṇḍ-āḍambaranā vividh vikalponā mahā kolāhalathī pratipakṣha +mahā-ānandānandaprad nishchayadharmadhyān tathā nishchayashukladhyānasvarūp paramāvashyak-karma chhe.
288 ]
*duragharūpī vīr shatruonī senānā dhvajane lūṇṭanāro chhe tene — dhyāve chhe, tene ja ( – te shramaṇane
*duragh = duṣhṭa agh; duṣhṭa pāp. (ashubh tem ja shubh karma banne duragh chhe.)
+param āvashyak karma nishchayadharmadhyān tathā nishchayashukladhyānasvarūp chhe — ke je dhyāno mahā ānand- ānandanā denārān chhe. ā mahā ānand-ānand vikalponā mahā kolāhalathī viruddha chhe.
Page 289 of 380
PDF/HTML Page 318 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
प्रनष्टभवकारणः प्रहतपूर्वकर्मावलिः ।
सदाशिवमयां मुदा व्रजति सर्वथा निर्वृतिम् ।।२४७।।
प्रहतचारुवधूकनकस्पृह ।
स्मरकिरातशरक्षतचेतसाम् ।।२५०।।
[have ā 146mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj āṭh shloko kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] udār jenī buddhi chhe, bhavanun kāraṇ jeṇe naṣhṭa karyun chhe, pūrva karmāvali jeṇe haṇī nākhī chhe ane spaṣhṭa utkaṭ vivek dvārā pragaṭ-shuddhabodhasvarūp sadāshivamay sampūrṇa muktine je pramodathī pāme chhe, te ā svavash munishreṣhṭha jayavant chhe. 247.
[shlokārthaḥ — ] kāmadevano jemaṇe nāsh karyo chhe ane (gnān-darshan-chāritra-tap- vīryātmak) pañchāchārathī sushobhit jemanī ākr̥uti chhe — evā avañchak (māyāchār rahit) gurunun vākya muktisampadānun kāraṇ chhe. 248.
[shlokārthaḥ — ] nirvāṇanun kāraṇ evo je jinendrano mārga tene ā rīte jāṇīne je nirvāṇasampadāne pāme chhe, tene hun pharīpharīne vandun chhun. 249.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe sundar strīnī ane suvarṇanī spr̥uhāne naṣhṭa karī chhe evā he
Page 290 of 380
PDF/HTML Page 319 of 409
single page version
तनुविशोषणमेव न चापरम् ।
स्ववश जन्म सदा सफलं मम ।।२५१।।
स्वरसविसरपूरक्षालितांहः समंतात् ।
स्ववशमनसि नित्यं संस्थितः शुद्धसिद्धः ।।२५२।।
yogīsamūhamān shreṣhṭha svavash yogī! tun amārun — kāmadevarūpī bhīlanā tīrathī ghavāyelā chittavāḷānun — bhavarūpī araṇyamān sharaṇ chhe. 250.
[shlokārthaḥ — ] anashanādi tapashcharaṇonun phaḷ sharīranun shoṣhaṇ ( – sukāvun) ja chhe, bījun nahi. (parantu) he svavash! (he ātmavash muni!) tārā charaṇakamaḷayugalanā chintanathī māro janma sadā saphaḷ chhe. 251.
[shlokārthaḥ — ] jeṇe nij rasanā vistārarūpī pūr vaḍe pāpane sarva taraphathī dhoī nākhyān chhe, je sahaj samatārasathī pūrṇa bharelo hovāthī pavitra chhe, je purāṇ (sanātan) chhe, je svavash manamān sadā susthit chhe (arthāt je sadā manane – bhāvane svavash karīne birājamān chhe) ane je shuddha siddha chhe (arthāt je shuddha siddhabhagavān samān chhe) — evo sahaj tejarāshimān magna jīv jayavant chhe. 252.
[shlokārthaḥ — ] sarvagna-vītarāgamān ane ā svavash yogīmān kyārey kāī paṇ bhed nathī; chhatān arere! āpaṇe jaḍ chhīe ke temanāmān bhed gaṇīe chhīe. 253.
[shlokārthaḥ — ] ā janmamān svavash mahāmuni ek ja sadā dhanya chhe ke je
290 ]
Page 291 of 380
PDF/HTML Page 320 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
आवासं जइ इच्छसि अप्पसहावेसु कुणदि थिरभावं ।
तेण दु सामण्णगुणं संपुण्णं होदि जीवस्स ।।१४७।।
शुद्धनिश्चयावश्यकप्राप्त्युपायस्वरूपाख्यानमेतत् ।
इह हि बाह्यषडावश्यकप्रपंचकल्लोलिनीकलकलध्वानश्रवणपराङ्मुख हे शिष्य शुद्ध-
निश्चयधर्मशुक्लध्यानात्मकस्वात्माश्रयावश्यकं संसारव्रततिमूललवित्रं यदीच्छसि, समस्त- विकल्पजालविनिर्मुक्त निरंजननिजपरमात्मभावेषु सहजज्ञानसहजदर्शनसहजचारित्रसहजसुख- प्रमुखेषु सततनिश्चलस्थिरभावं करोषि, तेन हेतुना निश्चयसामायिकगुणे जाते मुमुक्षोर्जीवस्य बाह्यषडावश्यकक्रियाभिः किं जातम्, अप्यनुपादेयं फलमित्यर्थः । अतः परमावश्यकेन
ananyabuddhivāḷo raheto thako ( – nijātmā sivāy anya pratye līn nahi thato thako) sarva karmothī bahār rahe chhe. 254.
anvayārthaḥ — [यदि] jo tun [आवश्यकम् इच्छसि] āvashyakane ichchhe chhe to tun [आत्मस्वभावेषु] ātmasvabhāvomān [स्थिरभावम्] sthirabhāv [करोषि] kare chhe; [तेन तु] tenāthī [जीवस्य] jīvane [सामायिकगुणं] sāmāyikaguṇ [सम्पूर्णं भवति] sampūrṇa thāy chhe.
ṭīkāḥ — ā, shuddhanishchay-āvashyakanī prāptino je upāy tenā svarūpanun kathan chhe.
bāhya ṣhaṭ-āvashyakaprapañcharūpī nadīnā kolāhalanā shravaṇathī ( – vyavahār chha āvashyakanā vistārarūpī nadīnā kakaḷāṭanā shravaṇathī) parāṅmukh he shiṣhya! shuddhanishchay- dharmadhyān tathā shuddhanishchay-shukladhyānasvarūp svātmāshrit āvashyakane — ke je sansārarūpī latānā mūḷane chhedavāno kuhāḍo chhe tene — jo tun ichchhe chhe, to tun samasta vikalpajāḷ rahit nirañjan nij paramātmānā bhāvomān — sahaj gnān, sahaj darshan, sahaj chāritra ane sahaj sukh vageremān — satat-nishchaḷ sthirabhāv kare chhe; te hetuthī (arthāt te kāraṇ vaḍe) nishchayasāmāyikaguṇ ūpajatān, mumukṣhu jīvane bāhya chha āvashyakakriyāothī shun ūpajyun?