Niyamsar-Hindi (English transliteration). Jinjini Vani; VishayAnukramanika; ShAstra-swAdhayayka Prarambhik Manglacharan; Adhikar-1 : jiv adhikAr; Gatha: 1-6.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 21

 

Page -6 of 388
PDF/HTML Page 21 of 415
single page version

jinajInI vANI
(rAgAshAbharyA ame AvIyA)
sImandhar mukhathI phU laDAn khare,
enI kun dakun da gUnthe mAL re,
jinajInI vANI bhalI re.
vANI bhalI, man lAge raLI,
jemAn sAr-samay shiratAj re,
jinajInI vANI bhalI re......sImandhara0
gUnthyAn pAhuD ne gUnthyun panchAsti,
gUnthyun pravachanasAr re,
jinajInI vANI bhalI re.
gUnthyun niyamasAr, gUnthyun rayaNasAr,
gUnthyo samayano sAr re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
syAdvAd ke rI suvAse bharelo,
jinajIno OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.
vandun jineshvar, vandun hun kun dakun da,
vandun e OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
haiDe hajo, mArA bhAve hajo,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
jinajInI vANI bhalI re.
jineshvaradevanI vANInA vAyarA
vAjo mane dinarAt re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
rachayitA : himmatalAl jeThAlAl shAh

Page -5 of 388
PDF/HTML Page 22 of 415
single page version

viShayAnukramaNikA
viShay
gAthA
viShay
gAthA
paramANukA visheSh kathan ............................. 26
svabhAvapudgalakA svarUp ............................. 27
pudgalaparyAyake svarUpakA kathan ................... 28
pudgaladravyake kathanakA upasanhAr ................... 29
dharma-adharma-AkAshakA sankShipta kathan ............. 30
vyavahArakAlakA svarUp aur usake
1jIv adhikAr
asAdhAraN mangal aur bhagavAn granthakArakI

pratignA ................................................ 1 mokShamArga aur usake phalake svarUp-

nirUpaNakI sUchanA ................................. 2 svabhAvaratnatrayakA svarUp ............................... 3 ratnatrayake bhedakAraN tathA lakShaN sambandhI

vividh bhed ....................................... 31
mukhya kAlakA svarUp................................ 32
kAlAdi amUrta achetan dravyonke svabhAvaguN-

kathan................................................. 4 vyavahAr samyaktvakA svarUp .......................... 5 aThArah doShonkA svarUp................................ 6 tIrthankar paramadevakA svarUp ........................... 7 paramAgamakA svarUp ...................................... 8 chhah dravyonke pRuthak pRuthak nAm ...................... 9 upayogakA lakShaN ...................................... 10 gnAnake bhed .............................................. 11 darshanopayogakA svarUp ................................ 13 ashuddha darshanakI shuddha aur ashuddha paryAyakI

paryAyonkA kathan .................................. 33
kAladravyake atirikta pUrvokta dravya hI
panchAstikAy hain, tatsambandhI kathan ........... 34
chhah dravyonke pradeshakA lakShaN aur usake
sambhavakA prakAr .................................. 34
ajIvadravya sambandhI kathanakA upasanhAr ........... 37
3shuddhabhAv adhikAr
hey aur upAdey tattvake svarUpakA kathan ...... 38
nirvikalpa tattvake svarUpakA kathan .............. 39
prakRiti Adi bandhasthAn tathA udayake sthAnonkA

sUchanA............................................... 14 svabhAvaparyAyen aur vibhAvaparyAyen...................... 15 chAragatikA svarUp nirUpaN......................... 16 kartRutva-bhoktRutvake prakArakA kathan................ 18 donon nayonkI saphalatA ................................ 19

samUh jIvake nahIn hai, tatsambandhI kathan.... 40
vibhAvasvabhAvonke svarUp kathan dvArA
panchamabhAvake svarUpakA kathan ................. 41
shuddha jIvako samasta sansAravikAr nahIn
2ajIv adhikAr
hainaisA nirUpaN................................. 42

pudgaladravyake bhedonkA kathan ........................ 20 vibhAvapudgalakA svarUp ............................. 21 kAraNaparamANudravya aur kAryaparamANudravyakA

shuddha AtmAko samasta vibhAvonkA abhAv
hai aisA kathan .................................... 43
shuddha jIvakA svarUp ................................. 44
svarUp ............................................. 25

Page -4 of 388
PDF/HTML Page 23 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

kAraNaparamAtmAko samasta paudgalik vikAr

sarva sAdhuonke svarUpakA kathan ................... 75
vyavahArachAritra-adhikArakA upasanhAr aur
nahIn hainaisA kathan ............................. 45

sansArI aur mukta jIvommen antar na

nishchayachAritrakI sUchanA ........................... 76
honekA kathan ..................................... 47
5paramArtha-pratikramaN adhikAr

kAryasamayasAr aur kAraNasamayasAramen antar

shuddha AtmAko sakal kartRutvake abhAv
na honekA kathan ................................. 48
sambandhI kathan ................................... 77

nishchay aur vyavahAranayakI upAdeyatAkA

bhedavignAn dvArA kramasha nishchay-chAritra hotA
prakAshan ............................................ 49
hai tatsambandhI kathan ............................ 82

hey-upAdey athavA tyAg-grahaNakA svarUp

vachanamay pratikramaN nAmak sUtrasamudAyakA nirAs.83
Atma-ArAdhanAmen vartate hue jIvako hI
ratnatrayakA svarUp ................................ 51
4vyavahArachAritra adhikAr
pratikramaNasvarUp kahA hai, tatsambandhI
kathan............................................... 84

ahinsAvratakA svarUp ................................. 56 satyavratakA svarUp .................................... 57 achauryavratakA svarUp .................................. 58 brahmacharyavratakA svarUp ................................. 59 parigrah-parityAgavratakA svarUp ...................... 60 IryAsamitikA svarUp ................................. 61 bhAShAsamitikA svarUp ................................ 62 eShaNAsamitikA svarUp .............................. 63 AdAnanikShepaNasamitikA svarUp .................... 64 pratiShThApanasamitikA svarUp........................... 65 vyavahAr manoguptikA svarUp .......................... 66 vachanaguptikA svarUp ................................... 67 kAyaguptikA svarUp ................................... 68 nishchayamano-vachanaguptikA svarUp...................... 69 nishchayakAyaguptikA svarUp ............................ 70 bhagavAn arhat parameshvarakA svarUp .................. 71 bhagavanta siddhaparameShThiyonkA svarUp .................. 72 bhagavanta AchAryakA svarUp .......................... 73 adhyApak nAmak paramagurukA svarUp .............. 74

paramopekShAsanyamadharako nishchayapratikramaNakA svarUp
hotA hai, tatsambandhI nirUpaN ................. 85
unmArgake parityAg aur sarvagnavItarAgamArgake
svIkAr sambandhI varNan ......................... 86
nishalyabhAvarUp pariNat mahAtapodhan hI nishchay-
pratikramaNasvarUp hai, tatsambandhI kathan ..... 87
triguptigupta aise param tapodhanako nishchayachAritra
honekA kathan ..................................... 88
dhyAnake bhedonkA svarUp .............................. 89
Asannabhavya aur anAsannabhavya jIvake
pUrvApar pariNAmakA svarUp..................... 90
samyagdarshanagnAnachAritrakA sampUrNa svIkAr karane se
tathA mithyAdarshanachAritrakA sampUrNa tyAg karane
se mumukShuko nishchayapratikramaN hotA hai,
tatsambandhI kathan ................................ 91
nishchay uttamArthapratikramaNakA svarUp................ 92
dhyAn ek upAdey hai
aisA kathan ............ 93

Page -3 of 388
PDF/HTML Page 24 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

vyavahAr pratikramaNakI saphalatA kab kahI

nishchayaprAyashchitta samasta AcharaNommen param AcharaN
jAtI hai, tatsambandhI kathan .................... 94
hai, tatsambandhI kathan ......................... 117
shuddha kAraNaparamAtmatattvamen antarmukh rahakar
6nishchay-pratyAkhyAn adhikAr
jo pratapanso tap hai, aur vah tap prAyashchitta

nishchayanayake pratyAkhyAnakA svarUp .................. 95 anantachatuShTayAtmak nij AtmAke dhyAnakA

haitatsambandhI kathan .......................... 118
nishchayadharmadhyAn hI sarvabhAvonkA abhAv karanemen
upadesh ............................................. 96
samartha haiaisA kathan ....................... 119

paramabhAvanAke sanmukh haiaise gnAnIko sIkh ..... 97

shuddhanishchayaniyamakA svarUp ......................... 120
nishchayakAyotsargakA svarUp ......................... 121

bandharahit AtmAko bhAne sambandhI sIkh .......... 98 sakal vibhAvake sannyAsakI vidhi ................. 99 sarvatra AtmA upAdey haiaisA kathan ............ 100

9param-samAdhi adhikAr
param samAdhikA svarUp ............................ 122
samatA binA dravyalingadhArI shramaNAbhAsako

sansArAvasthA aur muktimen jIv nisahAy

haiaisA kathan................................ 101
kinchit mokShakA sAdhan nahIn hai, tatsambandhI
kathan............................................. 124

ekatvabhAvanArUp pariNamit samyaggnAnIkA

lakShaN ............................................ 102
param vItarAgasanyamIko sAmAyikavrat sthAyI hai,

Atmagat doShonse mukta honeke upAyakA

aisA nirUpaN................................... 125
kathan............................................. 103
paramamumukShukA svarUp ................................ 126
AtmA hI upAdey hai
aisA kathan ............. 127

param tapodhanakI bhAvashuddhikA kathan............. 104 nishchayapratyAkhyAnake yogya jIvakA svarUp ....... 105 nishchay-pratyAkhyAn adhikArakA upasanhAr......... 106

rAgadveShake abhAvase aparispandarUpatA hotI
hai, tatsambandhI kathan ......................... 128
7param-Alochan adhikAr
Artta-raudra dhyAnake parityAg dvArA sanAtan

nishchay-AlochanAkA svarUp ....................... 107 AlochanAke svarUpake bhedonkA kathan ........... 108

sAmAyikavratake svarUpakA kathan ........... 129
sukRutadRuShkRutarUp karmake sanyAsakI vidhi ...... 130
nau nau kaShAyakI vijay dvArA prApta honevAle
8shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr
sAmAyik chAritrakA svarUp ................. 131

nishchay-prAyashchittakA svarUp......................... 113 chAr kaShAyon par vijay prApta karaneke upAyakA

param samAdhi adhikArakA upasanhAr .............. 133
10paramabhakti adhikAr
svarUp ........................................... 115

‘‘shuddha gnAnakA svIkAr karanevAleko prAyashchitta

ratnatrayakA svarUp.................................... 134
vyavahAranayapradhAn siddhabhaktikA svarUp .......... 135
hai’’aisA kathan ............................. 116

Page -2 of 388
PDF/HTML Page 25 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

nij paramAtmAkI bhaktikA svarUp .............. 136 nishchayayogabhaktikA svarUp ......................... 137 viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv hI

shuddhanishchayadharmadhyAnasvarUp pratikramaNAdi hI
karane yogya hain, tatsambandhI kathan .......... 154
sAkShAt antarmukh paramajinayogIko sIkh ........ 155
vachanasambandhI vyApArakI nivRuttike
nishchayaparamayog hai, tatsambandhI kathan ....... 139
hetukA kathan ................................... 156

bhakti adhikArakA upasanhAr ...................... 140

sahajatattvakI ArAdhanAkI vidhi .................. 157
paramAvashyak adhikArakA upasanhAr ............... 158

11nishchay-paramAvashyak adhikAr nirantar svavashako nishchay-Avashyak hone

12shuddhopayog adhikAr
sambandhI kathan ................................. 141
gnAnIko sva-par svarUpakA prakAshapanA kathanchit

avash param jinayogIshvarako param Avashyak-

hai, tatsambandhI kathan ......................... 159
karma Avashyak haiaisA kathan ........... 142
kevalagnAn aur kevaladarshanake yugapad

bhedopachAr-ratnatrayapariNativAle jIvako avashapanA

pravartan sambandhI dRuShTAnta dvArA kathan ........ 160
na hone sambandhI kathan........................ 143
AtmAke svaparaprakAshakapane sambandhI virodh

anyavash aise ashuddha-antarAtma jIvakA lakShaN 144 anyavashakA svarUp ................................. 145 sAkShAt svavash paramajinayogIshvarakA

kathan............................................. 161
ekAntase AtmAko paraprakAshakapanA honekI
bAtakA khanDan .................................. 163
svarUp ........................................... 146
vyavahAranayakI saphalatA darshAnevAlA kathan...... 164
nishchayanayase svarUpakA kathan ...................... 165
shuddhanishchayanayakI vivakShAse paradarshanakA khaNDan 166
kevalagnAnakA svarUp ................................ 167
kevaladarshanake abhAvamen sarvagnatA nahIn hotI

shuddha-nishchay-AvashyakakI prAptike upAyakA

svarUp ........................................... 147

shuddhopayogonmukh jIvako sIkh .................... 148 Avashyak karmake abhAvamen tapodhan bahirAtmA hotA

haitatsambandhI kathan .......................... 149
tatsambandhI kathan .............................. 168

bAhya tathA antar jalpakA nirAs ................ 150 svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn aur nishchayashukladhyAn-

vyavahAranayakI pragaTatAse kathan .................... 169
‘‘jIv gnAnasvarUp hai’’ aisA vitarka
yah do dhyAn hI upAdey hain, tatsambandhI
kathan............................................. 151
nirUpaN ......................................... 170
guN-guNImen bhedakA abhAv hone sambandhI

paramavItarAgachAritramen sthit param tapodhanakA

kathan............................................. 171
svarUp ........................................... 152
sarvagna vItarAgako vAnchhAkA abhAv hotA hai,

samasta vachanasambandhI vyApArakA nirAs .......... 153

tatsambandhI kathan .............................. 172

Page -1 of 388
PDF/HTML Page 26 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

kevalagnAnIko bandhake abhAvake svarUp

paramanirvANayogya paramatattvakA svarUp ............ 180
paramatattvake svarUpakA visheSh kathan .......... 181
bhagavAn siddhake svabhAvaguNonke svarUpakA
sambandhI kathan ................................. 173

kevalI bhaTTArakake manarahitapane sambandhI

kathan............................................. 182
kathan............................................. 175
siddhi aur siddhake ekatvakA pratipAdan ....... 183
siddhakShetrase U par jIv-pudgalonke gamanakA

shuddha jIvako svabhAvagatikI prApti honeke

upAyakA kathan ................................ 176
niShedh............................................. 184

kAraNaparamatattvake svarUpakA kathan .............. 177 nirupAdhisvarUp jisakA lakShaN hai aise

niyamashabdakA aur usake phalakA upasanhAr ... 185
bhavyako sIkh ........................................ 186
shAstrake nAm kathan dvArA shAstrakA upasanhAr .. 18
paramAtmatattvasambandhI kathan ................... 178
7

sAnsArik vikArasamUhake abhAvake kAraN

paramatattvako nirvAN hai, tatsambandhI kathan 179

Page 0 of 388
PDF/HTML Page 27 of 415
single page version

nama shrIsarvagnavItarAgAy .
shAstra-svAdhyAyakA prArambhik mangalAcharaN
onkAran bindusanyuktan nityan dhyAyanti yogina .
kAmadan mokShadan chaiv OMkArAy namo nama ..1..
aviralashabdaghanaughaprakShAlitasakalabhUtalakalangkA .
munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritAn ..2..
agnAnatimirAndhAnAn gnAnAnyjanashalAkayA .
chakShurunmIlitan yen tasmai shrIgurave nama ..3..
shrIparamagurave nama, paramparAchAryagurave nama ..
sakalakaluShavidhvansakan, shreyasAn parivardhakan, dharmasambandhakan, bhavyajIvamanapratibodhakArakan,
puNyaprakAshakan, pApapraNAshakamidan shAstran shrIniyamasAranAmadheyan, asya mUlagranthakartAra
shrIsarvagnadevAstaduttaragranthakartAra shrIgaNadharadevA pratigaNadharadevAsteShAn vachanAnusAramAsAdya
AchAryashrIkundakundAchAryadevavirachitan, shrotAra sAvadhAnatayA shRuNavantu
..
manggalan bhagavAn vIro manggalan gautamo gaNI .
manggalan kundakundAryo jainadharmostu manggalam ..1..
sarvamanggalamAnggalyan sarvakalyANakArakan .
pradhAnan sarvadharmANAn jainan jayatu shAsanam ..2..

Page 1 of 388
PDF/HTML Page 28 of 415
single page version

nama paramAtmane.
shrImadbhabhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
niyamasAr
1
jIv adhikAr
shrIpadmaprabhamaladhAridevavirachitatAtparyavRutti .
(mAlinI)
tvayi sati paramAtmanmAdrashAnmohamugdhAn
kathamatanuvashatvAnbuddhakeshAnyajeham .
sugatamagadharan vA vAgadhIshan shivan vA
jitabhavamabhivande bhAsuran shrIjinan vA
..1..
mUl gAthAonke tathA tAtparyavRutti nAmak TIkAke gujarAtI anuvAdakA
hindI rUpAntar

[pratham, granthake Adimen shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit prAkRitagAthAbaddha is ‘niyamasAr’ nAmak shAstrakI ‘tAtparyavRutti’ nAmak sanskRit TIkAke rachayitA muni shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shlokon dvArA mangalAcharaNAdi karate hain :]

[shloekArtha :] he paramAtmA ! tere hote hue main apane jaise (sansAriyon jaise) mohamugdha aur kAmavash buddhako tathA brahmA-viShNu-maheshako kyon pUjUn ? (nahIn pUjUngA .)


Page 2 of 388
PDF/HTML Page 29 of 415
single page version

(anuShTubh)
vAchan vAchanyamIndrANAn vaktravArijavAhanAm .
vande nayadvayAyattavAchyasarvasvapaddhatim ..2..
(shAlinI)
siddhAntodghashrIdhavan siddhasenan
tarkAbjArkan bhaTTapUrvAkalankam
.
shabdAbdhIndun pUjyapAdan cha vande
tadvidyADhayan vIranandin vratIndram
..3..

jisane bhavonko jItA hai usakI main vandanA karatA hUnuse prakAshamAn aise shrI jin kaho, 1sugat kaho, 2giridhar kaho, 3vAgIshvar kaho yA 4shiv kaho .1.

[shloekArtha :] 5vAchanyamIndronkA (jinadevonkA) mukhakamal jisakA vAhan hai aur do nayonke Ashrayase sarvasva kahanekI jisakI paddhati hai us vANIko (jinabhagavantonkI syAdvAdamudrit vANIko) main vandan karatA hUn .2.

[shloekArtha :] uttam siddhAntarUpI shrIke pati siddhasen munIndrako, 6tarka kamalake sUrya bhaTTa akalank munIndrako, 7shabdasindhuke chandra pUjyapAd munIndrako aur tadvidyAse (siddhAntAdi tInonke gnAnase) samRuddha vIranandi munIndrako main vandan karatA hUn .3. 1buddhako sugat kahA jAtA hai . sugat arthAt (1) shobhanIkatAko prApta, athavA (2) sampUrNatAko prApta .

shrI jinabhagavAn (1) moharAgadveShakA abhAv honeke kAraN shobhanIkatAko prApta hain, aur (2) kevalagnAnAdiko prApta kar liyA hai isaliye sampUrNatAko prApta hain; isaliye unhen yahAn sugat kahA hai . 2kRiShNako giridhar (arthAt parvatako dhAraN kar rakhanevAle) kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn anantavIryavAn

honese unhen yahAn giridhar kahA hai . 3brahmAko athavA bRuhaspatiko vAgIshvar (arthAt vANIke adhipati) kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn

divyavANIke prakAshak honese unhen yahAn vAgIshvar kahA hai . 4maheshako (shankarako) shiv kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn kalyANasvarUp honese unhen yahAn shiv

kahA gayA hai . 5vAchanyamIndra = muniyommen pradhAn arthAt jinadev; maun sevan karanevAlommen shreShTha arthAt jinadev; vAk- sanyamiyommen indra samAn arthAt jinadev [vAchanyamI = muni; maun sevan karanevAle; vANIke sanyamI .] 6tarkakamalake sUrya = tarkarUpI kamalako praphu llit karanemen sUrya samAn 7shabdasindhuke chandra = shabdarUpI samudrako uchhAlanemen chandra samAn


Page 3 of 388
PDF/HTML Page 30 of 415
single page version

(anuShTubh)
apavargAy bhavyAnAn shuddhaye svAtmana puna .
vakShye niyamasArasya vRuttin tAtparyasangnikAm ..4..
kinch
(AryA)
guNadharagaNadhararachitan shrutadharasantAnatastu suvyakta m .
paramAgamArthasArthan vaktu mamun ke vayan mandA ..5..
api cha
(anuShTubh)
asmAkan mAnasAnyuchchai preritAni puna puna .
paramAgamasArasya ruchyA mAnsalayAdhunA ..6..
(anuShTubh)
panchAstikAyaShaDdravyasaptatattvanavArthakA .
proktA sUtrakRutA pUrvan pratyAkhyAnAdisatkriyA ..7..

[shloekArtha :] bhavyonke mokShake liye tathA nij AtmAkI shuddhike hetu niyamasArakI ‘tAtparyavRutti’ nAmak TIkA main kahUngA .4.

punashcha

[shloekArtha :] guNake dhAraN karanevAle gaNadharonse rachit aur shrutadharonkI paramparAse achchhI tarah vyakta kiye gaye is paramAgamake arthasamUhakA kathan karanemen ham mandabuddhi so kaun ? .5.

tathApi

[shloekArtha :] Ajak la hamArA man paramAgamake sArakI puShTa ruchise puna puna atyanta prerit ho rahA hai . [us ruchise prerit honeke kAraN ‘tAtparyavRutti’ nAmakI yah TIkA rachI jA rahI hai .] .6.

[shloekArtha :] sUtrakArane pahale pAnch astikAy, chhah dravya, sAt tattva aur nav padArtha tathA pratyAkhyAnAdi satkriyAkA kathan kiyA hai (arthAt bhagavAn kundakundAchAryadevane is shAstramen pratham pAnch astikAy Adi aur pashchAt pratyAkhyAnAdi satkriyAkA kathan kiyA hai ) .7.


Page 4 of 388
PDF/HTML Page 31 of 415
single page version

alamalamativistareN . svasti sAkShAdasmai vivaraNAy .
ath sUtrAvatAra
NamiUN jiNan vIran aNantavaraNANadansaNasahAvan .
vochchhAmi NiyamasAran kevalisudakevalIbhaNidan ..1..
natvA jinan vIran anantavaragnAnadarshanasvabhAvam .
vakShyAmi niyamasAran kevalishrutakevalibhaNitam ..1..
athAtra jinan natvetyanen shAstrasyAdAvasAdhAraNan manggalamabhihitam .
natvetyAdianekajanmATavIprApaNahetUn samastamoharAgadveShAdIn jayatIti jina . vIro

vikrAnta; vIrayate shUrayate vikrAmati karmArAtIn vijayat iti vIrashrIvardhamAn-sanmatinAth

ati vistArase bas hoo, bas hoo . sAkShAt yah vivaraN jayavanta varto .
ab (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit) gAthAsUtrakA avataraN kiyA

jAtA hai :

gAthA : 1 anvayArtha :[anantavaragnAnadarshanasvabhAvan ] anant aur utkRuShTa gnAnadarshan jinakA svabhAv hai aise (kevalagnAnI aur kevaladarshanI) [ jinan vIran ] jin vIrako [ natvA ] naman karake [ kevalishrutakevalibhaNitam ] kevalI tathA shrutakevaliyonne kahA huA [ niyamasAran ] niyamasAr [ vakShyAmi ] main kahUngA .

TIkA :yahAn ‘jinan natvA’ is gAthAse shAstrake Adimen asAdhAraN mangal kahA hai .

‘natvA’ ityAdi padonkA tAtparya kahA jAtA hai : anek janmarUp aTavIko prApta karAneke hetubhUt samasta moharAgadveShAdikako jo jIt letA hai vah ‘jin’ hai . ‘vIr’ arthAt vikrAnt (parAkramI); vIratA pragaT kare, shaurya pragaT kare, vikram (parAkram) darshAye, karmashatruon par vijay prApta kare, vah ‘vIr’ hai . aise vIrakojo ki shrI vardhamAn, shrI sanmatinAth, shrI ativIr tathA shrI mahAvIrin nAmonse

namakar anantotkRuShTa darshanagnAnamay jin vIrako .
kahun niyamasAr su kevalIshrutakevalIparikathitako ..1..

Page 5 of 388
PDF/HTML Page 32 of 415
single page version

-mahatimahAvIrAbhidhAnai sanAtha parameshvaro mahAdevAdhideva pashchimatIrthanAtha tribhuvanasacharAchar- dravyaguNaparyAyaikasamayaparichchhittisamarthasakalavimalakevalagnAnadarshanAbhyAn yukto yastan praNamya vakShyAmi kathayAmItyartha . kam? niyamasAram . niyamashabdastAvat samyagdarshanagnAnachAritreShu vartate, niyamasAr ityanen shuddharatnatrayasvarUpamukta m . kimvishiShTam ? kevalishrutakevali- bhaNitankevalina sakalapratyakShagnAnadharA, shrutakevalina sakaladravyashrutadharAstai kevalibhi shrutakevalibhishcha bhaNitansakalabhavyanikurambahitakaran niyamasArAbhidhAnan paramAgaman vakShyAmIti vishiShTeShTadevatAstavanAnantaran sUtrakRutA pUrvasUriNA shrIkundakundAchAryadevaguruNA pratignAtam . iti sarvapadAnAn tAtparyamukta m .

(mAlinI)
jayati jagati vIra shuddhabhAvAstamAra
tribhuvanajanapUjya pUrNabodhaikarAjya
.
natadivijasamAja prAstajanmadrubIja
samavasRutinivAsa kevalashrInivAsa
..8..

yukta hain, jo parameshvar hain, mahAdevAdhidev hain, antim tIrthanAth hain, jo tIn bhuvanake sacharAchar, dravya - guN - paryAyonko ek samayamen jAnane-dekhanemen samartha aise sakalavimal (sarvathA nirmal) kevalagnAnadarshanase sanyukta hain unhenpraNAm karake kahatA hUn . kyA kahatA hUn ? ‘niyamasAr’ kahatA hUn . ‘niyam’ shabda, pratham to, samyagdarshanagnAnachAritrake liye hai . ‘niyamasAr’ (‘niyamakA sAr’) aisA kahakar shuddha ratnatrayakA svarUp kahA hai . kaisA hai vah ? kevaliyon tathA shrutakevaliyonne kahA huA hai . ‘kevalI’ ve sakalapratyakSha gnAnake dhAraN karanevAle aur ‘shrutakevalI’ ve sakal dravyashrutake dhAraN karanevAle; aise kevaliyon tathA shrutakevaliyonne kahA huA, sakal bhavyasamUhako hitakar, ‘niyamasAr’ nAmakA paramAgam main kahatA hUn . isaprakAr, vishiShTa iShTadevatAkA stavan karake, phi ra sUtrakAr pUrvAchArya shrI kundakundAchAryadevagurune pratignA kI .

isaprakAr sarva padonkA tAtparya kahA gayA .

[ab pahalI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai :]

[shloekArtha :] shuddhabhAv dvArA mArakA (kAmakA) jinhonne nAsh kiyA hai, tIn mAr = (1) kAmadev; (2) hinsA; (3) maraN .


Page 6 of 388
PDF/HTML Page 33 of 415
single page version

maggo maggaphalan ti ya duvihan jiNasAsaNe samakkhAdan .
maggo mokkhauvAo tassa phalan hoi NivvANan ..2..
mArgo mArgaphalamiti cha dvividhan jinashAsane samAkhyAtam .
mArgo mokShopAya tasya phalan bhavati nirvANam ..2..
mokShamArgatatphalasvarUpanirUpaNopanyAsoyam .
‘samyagdarshanagnAnachAritrANi mokShamArga’ iti vachanAt mArgastAvachchhuddharatnatrayan, mArgaphal-

mapunarbhavapurandhrikAsthUlabhAlasthalalIlAlankAratilakatA . dvividhan kilaivan paramavItarAgasarvagnashAsane bhuvanake janonko jo pUjya hain, pUrNa gnAn jinakA ek rAjya hai, devonkA samAj jinhen naman karatA hai, janmavRukShakA bIj jinhonne naShTa kiyA hai, samavasaraNamen jinakA nivAs hai aur kevalashrI (kevalagnAnadarshanarUpI lakShmI) jinamen vAs karatI hai, ve vIr jagatamen jayavant vartate hain .8 .

gAthA : 2 anvayArtha :[mArga mArgaphalam ] mArga aur mArgaphal [iti cha dvividhan ] aise do prakArakA [jinashAsane ] jinashAsanamen [samAkhyAtam ] kathan kiyA gayA hai; [mArga mokShopAya ] mArga mokShopAy hai aur [tasya phalan ] usakA phal [nirvANan bhavati ] nirvAN hai .

TIkA :yah, mokShamArga aur usake phalake svarUpanirUpaNakI sUchanA (un dononke svarUpake nirUpaNakI prastAvanA) hai .

‘samyagdarshanagnAnachAritrANi mokShamArga (samyagdarshan, samyaggnAn aur samyakchAritra mokShamArga hai )’ aisA (shAstrakA) vachan honese, mArga to shuddharatnatray hai aur mArgaphal muktirUpI strIke vishAl bhAlapradeshamen shobhA-alangkArarUp tilakapanA hai (arthAt mArgaphal muktirUpI strIko varaN karanA hai) . is prakAr vAstavamen (mArga aur mArgaphal aisA) do prakArakA, chaturthagnAnadhArI (manaparyayagnAnake dhAraN karanevAle) pUrvAchAryonne paramavItarAg

hai mArgakA aru mArgaphalakA kathan jinashAsan viShen .
hai mArga mokShaupAy aru nirvAN usakA phal kahen ..2..

Page 7 of 388
PDF/HTML Page 34 of 415
single page version

chaturthagnAnadhAribhi pUrvasUribhi samAkhyAtam . paramanirapekShatayA nijaparamAtmatattvasamyak- shraddhAnaparignAnAnuShThAnashuddharatnatrayAtmakamArgo mokShopAya, tasya shuddharatnatrayasya phalan svAtmopalabdhiriti .

(pRithvI)
kvachid vrajati kAminIratisamutthasaukhyan jana
kvachid draviNarakShaNe matimimAn cha chakre puna
.
kvachijjinavarasya mArgamupalabhya ya panDito
nijAtmani rato bhaved vrajati mukti metAn hi sa
..9..
NiyameN ya jan kajjan tan Niyaman NANadansaNacharittan .
vivarIyapariharatthan bhaNidan khalu sAramidi vayaNan ..3..

sarvagnake shAsanamen kathan kiyA hai . nij paramAtmatattvake samyakshraddhAn - gnAn - anuShThAnarUp

shuddharatnatrayAtmak mArga param nirapekSha honese mokShakA upAy hai aur us shuddharatnatrayakA phal

svAtmopalabdhi (nij shuddha AtmAkI prApti) hai .

[ab dUsarI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain : ]

[shloekArtha :] manuShya kabhI kAminIke prati ratise utpanna honevAle sukhakI or gati karatA hai aur phi ra kabhI dhanarakShAkI buddhi karatA hai . jo paNDit kabhI jinavarake mArgako prApta karake nij AtmAmen rat ho jAte hain, ve vAstavamen is muktiko prApta hote hain .9. shuddharatnatray arthAt nij paramAtmatattvakI samyak shraddhA, usakA samyak gnAn aur usakA samyak AcharaN

parakI tathA bhedonkI lesh bhI apekShA rahit honese vah shuddharatnatray mokShakA upAy hai; us shuddharatnatrayakA
phal shuddha AtmAkI pUrNa prApti arthAt mokSha hai
.
jo niyamase kartavya darshan - gnAn - vrat yah niyam hai .
yah ‘sAr’ pad viparItake parihAr hit parikathit hai ..3..

Page 8 of 388
PDF/HTML Page 35 of 415
single page version

niyamen cha yatkAryan sa niyamo gnAnadarshanachAritram .
viparItaparihArArthan bhaNitan khalu sAramiti vachanam ..3..
atra niyamashabdasya sAratvapratipAdanadvAreN svabhAvaratnatrayasvarUpamukta m .
ya sahajaparamapAriNAmikabhAvasthita svabhAvAnantachatuShTayAtmaka shuddhagnAnachetanA-

pariNAma sa niyama . niyamen cha nishchayen yatkAryan prayojanasvarUpan gnAnadarshanachAritram . gnAnan tAvat teShu triShu paradravyaniravalambatven nisheShatontarmukhayogashakte : sakAshAt nij-

gAthA : 3 anvayArtha :[sa niyama ] niyam arthAt [niyamen cha ] niyamase (nishchit) [yat kAryan ] jo karaneyogya ho vah arthAt [gnAnadarshanachAritram ] gnAnadarshanachAritra . [viparItaparihArArthan ] viparItake parihAr hetuse (gnAnadarshanachAritrase viruddha bhAvonkA tyAg karaneke liye) [khalu ] vAstavamen [sAram iti vachanam ] ‘sAr’ aisA vachan [bhaNitam ] kahA hai

.

TIkA : yahAn (is gAthAmen), ‘niyam’ shabdako ‘sAr’ shabda kyon lagAyA hai usake pratipAdan dvArA svabhAvaratnatrayakA svarUp kahA hai .

jo sahaj 1param pAriNAmik bhAvase sthit, svabhAv-anantachatuShTayAtmak 2shuddhagnAnachetanApariNAm so 3niyam (kAraNaniyam) hai . niyam (kAryaniyam) arthAt nishchayase (nishchit) jo karaneyogyaprayojanasvarUpho vah arthAt gnAnadarshanachAritra . un tInommense pratyekakA svarUp kahA jAtA hai : (1) paradravyakA avalamban liye binA 1- is param pAriNAmik bhAvamen ‘pAriNAmik’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit

karaneke liye nahIn hai tathA paryAyArthik nayakA viShay nahIn hai; yah param pAriNAmik bhAv to utpAdavyay-
nirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai
. [visheShake liye hindI samayasAr gA0 320

shrI jayasenAchAryadevakI sanskRit TIkA aur bRuhadadravyasangrah gAthA 13 kI TIkA dekho .] 2- isa shuddhagnAnachetanApariNAmamen ‘pariNAm’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit karaneke

liye nahIn hai aur paryAyArthik nayakA viShay nahIn hai; yah shuddhagnAnachetanApariNAm to utpAdavyayanirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai . 3- yah niyam so kAraNaniyam hai, kyonki vah samyaggnAnadarshanachAritrarUp kAryaniyamakA kAraN hai .

[kAraNaniyamake Ashrayase kAryaniyam pragaT hotA hai .]

Page 9 of 388
PDF/HTML Page 36 of 415
single page version

paramatattvaparignAnam upAdeyan bhavati . darshanamapi bhagavatparamAtmasukhAbhilAShiNo jIvasya shuddhAntastattvavilAsajanmabhUmisthAnanijashuddhajIvAstikAyasamupajanitaparamashraddhAnamev bhavati . chAritramapi nishchayagnAnadarshanAtmakakAraNaparamAtmani avichalasthitirev . asya tu niyam- shabdasya nirvANakAraNasya viparItaparihArArthatven sAramiti bhaNitan bhavati .

(AryA)
iti viparItavimuktan ratnatrayamanuttaman prapadyAham .
apunarbhavabhAminyAn samudbhavamanangashan yAmi ..10..

nisheSharUpase antarmukh yogashaktimense upAdey (upayogako sampUrNarUpase antarmukh karake grahaN karaneyogya) aisA jo nij paramatattvakA parignAn (jAnanA) so gnAn hai . (2) bhagavAn paramAtmAke sukhake abhilAShI jIvako shuddha antatattvake 1vilAsakA janmabhUmisthAn jo nij shuddha jIvAstikAy usase utpanna honevAlA jo param shraddhAn vahI darshan hai . (3) nishchayagnAnadarshanAtmak kAraNaparamAtmAmen avichal sthiti (nishchalarUpase lIn rahanA) hI chAritra hai . yah gnAnadarshanachAritrasvarUp niyam nirvANakA 2kAraN hai . us ‘niyam’ shabdako 3viparItake parihAr hetu ‘sAr’ shabda joDA gayA hai .

[ab tIsarI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]

[shloekArtha :] isaprakAr main viparIt rahit (vikalparahit) 4anuttam ratnatrayakA Ashray karake muktirUpI strIse utpanna anangga (asharIrI, atIndriy, Atmik) sukhako prApta karatA hUn .10. 1- vilAs=krIDA, Ananda, mauj . 2- kAraN jaisA hI kArya hotA hai; isaliye svarUpamen sthiratA karanekA abhyAs hI vAstavamen ananta kAl

tak svarUpamen sthir rah jAnekA upAy hai .

3- viparIt=viruddha . [vyavahAraratnatrayarUp vikalponkoparAshrit bhAvonkochhoDakar mAtra nirvikalpa

gnAnadarshanachAritrakA hIshuddharatnatrayakA hIsvIkAr karane hetu ‘niyam’ ke sAth ‘sAr’ shabda
joDA hai .]

4- anuttam=jisase uttam koI dUsarA nahIn hai aisA; sarvottam; sarvashreShTha .


Page 10 of 388
PDF/HTML Page 37 of 415
single page version

Niyaman mokkhauvAo tassa phalan havadi paramaNivvANan .
edesin tiNhan pi ya patteyaparUvaNA hoi ..4..
niyamo mokShopAyastasya phalan bhavati paramanirvANam .
eteShAn trayANAmapi cha pratyekaprarUpaNA bhavati ..4..
ratnatrayasya bhedakaraNalakShaNakathanamidam .
mokSha sAkShAdakhilakarmapradhvansanenAsAditamahAnandalAbha . pUrvokta nirupachAraratnatray-

pariNatistasya mahAnandasyopAya . api chaiShAn gnAnadarshanachAritrANAn trayANAn pratyekaprarUpaNA bhavati . katham, idan gnAnamidan darshanamidan chAritramityanen vikalpen . darshanagnAnachAritrANAn lakShaNan vakShyamANasUtreShu gnAtavyan bhavati .

gAthA : 4 anvayArtha :[niyama ] (ratnatrayarUp) niyam [mokShopAya ] mokShakA upAy hai; [tasya phalan ] usakA phal [paramanirvANan bhavati ] param nirvAN hai . [api cha ] punashcha (bhedakathan dvArA abhed samajhAneke hetu) [eteShAn trayANAn ] in tInonkA [pratyekaprarUpaNA ] bhed karake bhinna-bhinna nirUpaN [bhavati ] hotA hai .

TIkA :ratnatrayake bhed karaneke sambandhamen aur unake lakShaNonke sambandhamen yah kathan hai .

samasta karmonke nAsh dvArA sAkShAt prApta kiyA jAnevAlA mahA AnandakA lAbh so mokSha hai . us mahA AnandakA upAy pUrvokta nirupachAr ratnatrayarUp pariNati hai . punashcha (nirupachAr ratnatrayarUp abhedapariNatimen antarbhUt rahe hue) in tInakAgnAn, darshan aur chAritrakAbhinna-bhinna nirUpaN hotA hai . kis prakAr ? yah gnAn hai, yah darshan hai, yah chAritra haiisaprakAr bhed karake . (is shAstramen) jo gAthAsUtra Age kahe jAyenge unamen darshan-gnAn-chAritrake lakShaN gnAt honge .

[ab, chauthI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]
hai niyam mokSha - upAy, usakA phal param nirvAN hai .
in tInakA hI bhedapUrvak bhinna-bhinna vidhAn hai ..4..

Page 11 of 388
PDF/HTML Page 38 of 415
single page version

(mandAkrAntA)
mokShopAyo bhavati yaminAn shuddharatnatrayAtmA
hyAtmA gnAnan na punaraparan
draShTiranyApi naiv .
shIlan tAvanna bhavati paran mokShubhi prokta metad
buddhavA janturna punarudaran yAti mAtu sa bhavya
..11..
attAgamatachchANan saddahaNAdo havei sammattan .
vavagayaasesadoso sayalaguNappA have atto ..5..
AptAgamatattvAnAn shraddhAnAdbhavati samyaktvam .
vyapagatAsheShadoSha sakalaguNAtmA bhavedApta ..5..
vyavahArasamyaktvasvarUpAkhyAnametat .
Apta shankArahita . shankA hi sakalamoharAgadveShAdaya . Agama tanmukhAravinda-

vinirgatasamastavastuvistArasamarthanadakSha chaturavachanasandarbha . tattvAni cha bahistattvAntastattva-

[shloekArtha :] muniyonko mokShakA upAy shuddharatnatrayAtmak (shuddharatnatray- pariNatirUp pariNamit) AtmA hai . gnAn isase koI anya nahIn hai, darshan bhI isase anya nahIn hai aur shIl (chAritra) bhI anya nahIn hai .yah, mokShako prApta karanevAlonne (arhantabhagavantonne) kahA hai . ise jAnakar jo jIv mAtAke udaramen puna nahIn AtA, vah bhavya hai .11.

gAthA : 5 anvayArtha :[AptAgamatattvAnAn ] Apta, Agam aur tattvonkI [shraddhAnAt ] shraddhAse [samyaktvam ] samyaktva [bhavati ] hotA hai; [vyapagatAsheShadoSha ] jisake asheSh (samasta) doSh dUr hue hain aisA jo [sak laguNAtmA ] sakalaguNamay puruSh [Apta bhavet ] vah Apta hai .

TIkA :yah, vyavahArasamyaktvake svarUpakA kathan hai .

Apta arthAt shankArahit . shankA arthAt sakal moharAgadveShAdik (doSh) . Agam arthAt Aptake mukhAravindase nikalI huI, samasta vastuvistArakA sthApan karanemen samartha aisI

re ! Apta - Agam - tattvakA shraddhAn vah samyaktva hai .
nisheShadoShavihIn jo guNasakalamay so Apta hai ..5 ..

Page 12 of 388
PDF/HTML Page 39 of 415
single page version

paramAtmatattvabhedabhinnAni athavA jIvAjIvAsravasamvaranirjarAbandhamokShANAn bhedAtsaptadhA bhavanti .
teShAn samyakshraddhAnan vyavahArasamyaktvamiti .
(AryA)
bhavabhayabhedini bhagavati bhavata kin bhakti ratra na samasti .
tarhi bhavAmbudhimadhyagrAhamukhAntargato bhavasi ..12..
chhuhataNhabhIruroso rAgo moho chintA jarA rujA michchU .
sedan khed mado rai vimhiyaNiddA jaNuvvego ..6..
kShudhA tRuShNA bhayan roSho rAgo mohashchintA jarA rujA mRutyu .
sveda khedo mado rati vismayanidre janmodvegau ..6..

chatur vachanarachanA . tattva bahitattva aur antatattvarUp paramAtmatattva aise (do) bhedomvAle hain athavA jIv, ajIv, Asrav, samvar, nirjarA, bandha tathA mokSha aise bhedonke kAraN sAt prakArake hain . unakA (AptakA, AgamakA aur tattvakA) samyak shraddhAn so vyavahArasamyaktva hai .

[ab, pAnchavIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]

[shloekArtha :] bhavake bhayakA bhedanakaranevAle in bhagavAnake prati kyA tujhe bhakti nahIn hai ? to tU bhavasamudrake madhyamen rahanevAle magarake mukhamen hai .12.

gAthA : 6 anvayArtha :[kShudhA ] kShudhA, [tRuShNA ] tRuShA, [bhayan ] bhay, [roSha ] roSh (krodh), [rAga ] rAg, [moha ] moh, [chintA ] chintA, [jarA ] jarA, [rujA ] rog, [mRutyu ] mRutyu, [sveda ] sved (pasInA), [kheda ] khed, [mada ] mad, [rati ] rati, [vismayanidre ] vismay, nidrA, [janmodvegau ] janma aur udveg(yah aThArah doSh hain ) .

hai doSh aShTAdash kahe rati, moh, chintA, mad, jarA .
bhay, doSh, rAg, ru janma, nidrA, rog, khed, kShudhA, tRuShA ..6..

Page 13 of 388
PDF/HTML Page 40 of 415
single page version

aShTAdashadoShasvarUpAkhyAnametat .
asAtAvedanIyatIvramandakleshakarI kShudhA . asAtAvedanIyatIvratIvrataramandamandatarapIDayA

samupajAtA tRuShA . ihalokaparalokAtrANAguptimaraNavedanAkasmikabhedAt saptadhA bhavati bhayam . krodhanasya punsastIvrapariNAmo roSha . rAga prashastoprashastashcha; dAnashIlopavAsagurujanavaiyAvRuttyA- disamudbhava prashastarAga, strIrAjachaurabhakta vikathAlApAkarNanakautUhalapariNAmo hyaprashastarAga . chAturvarNyashramaNasanghavAtsalyagato moha prashasta itaroprashasta ev . chintanan dharmashuklarUpan

TIkA :yah, aThArah doShonke svarUpakA kathan hai .

(1) asAtAvedanIy sambandhI tIvra athavA mand kleshakI karanevAlI vah kShudhA hai (arthAt vishiShTakhAs prakArakeasAtAvedanIy karmake nimittase honevAlI jo vishiShTa sharIr-avasthA us par lakSha jAkar mohanIy karmake nimittase honevAlA jo khAnekI ichchhArUp dukh vah kShudhA hai) . (2) asAtAvedanIy sambandhI tIvra, tIvratar (adhik tIvra), manda athavA mandatar pIDAse utpanna honevAlI vah tRuShA hai (arthAt vishiShTa asAtAvedanIy karmake nimittase honevAlI jo vishiShTa sharIr-avasthA us par lakSha jAk ra karanese mohanIy karmake nimittase honevAlA jo pInekI ichchhArUp dukh vah tRuShA hai) . (3) is lokakA bhay, paralokakA bhay, arakShAbhay, aguptibhay, maraNabhay, vedanAbhay tathA akasmAtabhay isaprakAr bhay sAt prakArake hain . (4) krodhI puruShakA tIvra pariNAm vah roSh hai . (5) rAg prashasta aur aprashasta hotA hai; dAn, shIl, upavAs tathA gurujanonkI vaiyAvRuttya Adimen utpanna honevAlA vah prashasta rAg hai aur strI sambandhI, rAjA sambandhI, chor sambandhI tathA bhojan sambandhI vikathA kahane tathA sunaneke kautUhalapariNAm vah aprashasta rAg hai . (6)1chAr prakArake shramaNasanghake prati vAtsalya sambandhI moh vah prashasta hai aur usase atirikta moh aprashasta hI hai . (7) dharmarUp tathA shuklarUp chintan (chintA, vichAr) prashasta hai aur usake atirikta (ArtarUp tathA raudrarUp chintan) aprashasta hI hai . (8) tiryanchon tathA manuShyonko vayakRut dehavikAr 1 shramaNake chAr prakAr isaprakAr hain(1) RuShi, (2) muni, (3) yati aur (4) anagAr . RuddhivAle

shramaN ve RuShi hain; avadhignAn, manaparyayagnAn athavA kevalagnAnavAle shramaN ve muni hain; upashamak athavA
kShapak shreNImen ArUDh shramaN ve yati hain; aur sAmAnya sAdhu ve anagAr hain
.aise chAr prakArakA shramaNasangh
hai .