Niyamsar-Hindi (English transliteration). Gatha: 7-13.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 21

 

Page 14 of 388
PDF/HTML Page 41 of 415
single page version

prashastamitaradaprashastamev . tiryangmAnavAnAn vayakRutadehavikAr ev jarA . vAtapittashleShmaNAn vaiShamyasanjAtakalevaravipIDaiv rujA . sAdisanidhanamUrtendriyavijAtIyanaranArakAdivibhAvavyanjan- paryAyavinAsh ev mRutyurityukta : . ashubhakarmavipAkajanitasharIrAyAsasamupajAtapUtigandhasambandha- vAsanAvAsitavArbindusandoha sveda . aniShTalAbha kheda . sahajachaturakavitvanikhilajanatA- karNAmRutasyandisahajasharIrakulabalaishvaryairAtmAhankArajanano mada . manogneShu vastuShu paramA prItirev rati . paramasamarasIbhAvabhAvanAparityaktAnAn kvachidapUrvadarshanAdvismaya . kevalen shubhakarmaNA, kevalenAshubhakarmaNA, mAyayA, shubhAshubhamishreN devanArakatiryangmanuShyaparyAyeShUtpattirjanma . darshanAvaraNIyakarmodayen pratyastamitagnAnajyotirev nidrA . iShTaviyogeShu viklavabhAv evodvega . ebhirmahAdoShairvyAptAstrayo lokA . etairvinirmukto vItarAgasarvagna iti . (Ayuke kAraN honevAlI sharIrakI jIrNadashA) vahI jarA hai . (9) vAt, pitta aur kaph kI viShamatAse utpanna honevAlI kalevar (sharIr) sambandhI pIDA vahI rog hai . (10) sAdi - sanidhan, mUrta indriyomvAle, vijAtIy naranArakAdi vibhAvavyanjanaparyAyakA jo vinAsh usIko mRutyu kahA gayA hai . (11) ashubh karmake vipAkase janit, shArIrik shramase utpanna honevAlA, jo durgandhake sambandhake kAraN burI gandhavAle jalabinduonkA samUh vah sved hai . (12) aniShTakI prApti (arthAt koI vastu aniShTa laganA) vah khed hai . (13) sarva janatAke (janasamAjake) kAnommen amRut unDelanevAle sahaj chatur kavitvake kAraN, sahaj (sundar) sharIrake kAraN, sahaj (uttam) kulake kAraN, sahaj balake kAraN tathA sahaj aishvaryake kAraN AtmAmen jo ahangkArakI utpatti vah mad hai . (14) manogna (manoharsundar) vastuommen param prIti vahI rati hai . (15) param samarasIbhAvakI bhAvanA rahit jIvonko (param samatAbhAvake anubhav rahit jIvonko) kabhI pUrvakAlamen na dekhA huA dekhaneke kAraN honevAlA bhAv vah vismay hai . (16) keval shubh karmase devaparyAyamen jo utpatti, keval ashubh karmase nArakaparyAyamen jo utpatti, mAyAse tiryanychaparyAyamen jo utpatti aur shubhAshubh mishra karmase manuShyaparyAyamen jo utpatti, so janma hai . (17) darshanAvaraNIy karmake udayase jisamen gnAnajyoti asta ho jAtI hai vahI nidrA hai . (18) iShTake viyogamen viklavabhAv (ghabarAhaT) hI udveg hai .in (aThArah) mahA doShonse tIn lok vyApta hain . vItarAg sarvagna in doShonse vimukta hain .


Page 15 of 388
PDF/HTML Page 42 of 415
single page version

tathA chokta m
‘‘so dhammo jattha dayA so vi tavo visayaNiggaho jattha .
dasaaThThadosarahio so devo Natthi sandeho ..’’

[vItarAg sarvagnako dravya-bhAv ghAtikarmonkA abhAv honese unhen bhay, roSh, rAg, moh, shubhAshubh chintA, khed, mad, rati, vismay, nidrA tathA udveg kahAnse honge ?

aur unako samudra jitane sAtAvedanIyakarmodayake madhya bindu jitanA asAtAvedanIyakarmoday vartatA hai vah, mohanIyakarmake bilakul abhAvamen, leshamAtra bhI kShudhA yA tRuShAkA nimitta kahAnse hogA ? nahIn hogA; kyonki chAhe jitanA asAtAvedanIy karma ho tathApi mohanIyakarmake abhAvamen dukhakI vedanA nahIn ho sakatI; to phi ra yahAn to jahAn anantagune sAtAvedanIyakarmake madhya alpamAtra (avidyamAn jaisA) asAtAvedanIyakarma vartatA hai vahAn kShudhAtRuShAkI vedanA kahAnse hogI ? kShudhAtRuShAke sadbhAvamen ananta sukh, ananta vIrya Adi kahAnse sambhav honge ? isaprakAr vItarAg sarvagnako kShudhA (tathA tRuShA) na honese unhen kavalAhAr bhI nahIn hotA . kavalAhArake binA bhI unake (anya manuShyonko asambhavit aise,) sugandhit, surasayukta, saptadhAturahit paramaudArik sharIrarUp nokarmAhArake yogya, sUkShma pudgal pratikShaN Ate hain aur isaliye sharIrasthiti rahatI hai .

aur pavitratAkA tathA puNyakA aisA sambandha hotA hai arthAt ghAtikarmonke abhAvako aur sheSh rahe aghAti karmonkA aisA sahaj sambandha hotA hai ki vItarAg sarvagnako un sheSh rahe aghAtikarmonke phalarUp paramaudArik sharIramen jarA, rog tathA sved nahIn hote .

aur kevalI bhagavAnako bhavAntaramen utpattike nimittabhUt shubhAshubh bhAv na honese unhen janma nahIn hotA; aur jis dehaviyogake pashchAt bhavAntaraprAptirUp janma nahIn hotA us dehaviyogako maraN nahIn kahA jAtA .

is prakAr vItarAg sarvagna aThArah doSh rahit hain .]
isIprakAr (anya shAstramen gAthA dvArA) kahA hai ki
‘‘[gAthArtha] vah dharma hai jahAn dayA hai, vah tap hai jahAn viShayonkA nigrah hai,

vah dev hai jo aThArah doSh rahit hai; is sambandhamen sanshay nahIn hai .’’


Page 16 of 388
PDF/HTML Page 43 of 415
single page version

tathA choktan shrIvidyAnandasvAmibhi
(mAlinI)
‘‘abhimataphalasiddherabhyupAya subodha
sa cha bhavati sushAstrAttasya chotpattirAptAt
.
iti bhavati sa pUjyastatprasAdAtprabuddhai
na hi kRutamupakAran sAdhavo vismaranti
..’’
tathA hi
(mAlinI)
shatamakhashatapUjya prAjyasadbodharAjya
smaratirasuranAtha prAstaduShTAghayUtha
.
padanatavanamAlI bhavyapadmAnshumAlI
dishatu shamanishan no nemirAnandabhUmi
..13..
aur shrI vidyAnandasvAmIne (shlok dvArA) kahA hai ki
‘‘[shloekArtha :] iShTa phalakI siddhikA upAy subodh hai (arthAt muktikI

prAptikA upAy samyaggnAn hai ), subodh sushAstrase hotA hai, sushAstrakI utpatti Aptase hotI hai; isaliye unake prasAdake kAraN Apta puruSh budhajanon dvArA pUjaneyogya hain (arthAt mukti sarvagnadevakI kRupAkA phal honese sarvagnadev gnAniyon dvArA pUjanIy hain ), kyonki kiye hue upakArako sAdhu puruSh (sajjan) bhUlate nahIn hain .’’

aur (chhaThavIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok dvArA sarvagna bhagavAn shrI neminAthakI stuti karate hain ):

[shloekArtha :] jo sau indronse pUjya hain, jinakA sadbodharUpI (samyaggnAnarUpI) rAjya vishAl hai, kAmavijayI (laukAntik) devonke jo nAth hain, duShTa pAponke samUhakA jinhonne nAsh kiyA hai, shrI kRiShNa jinake charaNommen namen hain, bhavyakamalake jo sUrya hain (arthAt bhavyonrUpI kamalonko vikasit karanemen jo sUrya samAn hain ), ve AnandabhUmi neminAth (Anandake sthAnarUp neminAth bhagavAn) hamen shAshvat sukh pradAn karen

.13.

Page 17 of 388
PDF/HTML Page 44 of 415
single page version

Nissesadosarahio kevalaNANAiparamavibhavajudo .
so paramappA uchchai tavvivarIo Na paramappA ..7..
nisheShadoSharahita kevalagnAnAdiparamavibhavayuta .
sa paramAtmochyate tadviparIto na paramAtmA ..7..
tIrthankaraparamadevasvarUpAkhyAnametat .
AtmaguNaghAtakAni ghAtikarmANi gnAnadarshanAvaraNAntarAyamohanIyakarmANi, teShAn

niravasheSheN pradhvansanAnnisheShadoSharahita athavA pUrvasUtropAttAShTAdashamahAdoShanirmUlanAnni- sheShadoShanirmukta ityukta : . sakalavimalakevalabodhakevaldraShTiparamavItarAgAtmakAnandAdyanek- vibhavasamRuddha . yastvevamvidha trikAlanirAvaraNanityAnandaikasvarUpanijakAraNaparamAtmabhAvanotpanna-

gAthA : 7 anvayArtha :[nisheShadoSharahita] (aise) nisheSh doShase jo rahit hai aur [kevalagnAnAdiparamavibhavayuta ] kevalagnAnAdi param vaibhavase jo sanyukta hai, [sa ] vah [paramAtmA uchyate ] paramAtmA kahalAtA hai; [tadviparIta ] usase viparIt [paramAtmA na ] vah paramAtmA nahIn hai .

TIkA :yah, tIrthankar paramadevake svarUpakA kathan hai .

AtmAke guNonkA ghAt karanevAle ghAtikarmagnAnAvaraNIyakarma, darshanAvaraNIyakarma, antarAyakarma tathA mohanIyakarmahain; unakA niravasheSharUpase pradhvans kar deneke kAraN (kuchh bhI sheSh rakhe binA nAsh kar denese) jo ‘nisheShadoSharahit’ hain athavA pUrva sUtramen (chhaThavIn gAthAmen) kahe hue aThArah mahAdoShonko nirmUl kar diyA hai isaliye jinhen ‘nisheShadoSharahit’ kahA gayA hai aur jo ‘sakalavimal (sarvathA nirmal) kevalagnAn- kevaladarshan, paramavItarAgAtmak Ananda ityAdi anek vaibhavase samRuddha’ hain, aise jo

sab doSh rahit, anantagnAnadRugAdi param vibhavamayI .
paramAtma hai vah, kintu tadviparIt paramAtmA nahIn ..7..

Page 18 of 388
PDF/HTML Page 45 of 415
single page version

kAryaparamAtmA sa ev bhagavAn arhan parameshvara . asya bhagavata parameshvarasya viparItaguNAtmakA sarve devAbhimAnadagdhA api sansAriN ityartha .

tathA choktan shrIkundakundAchAryadevai
‘‘tejo diTThI NANan iDDhI sokkhan tahev Isariyan .
tihuvaNapahANadaiyan mAhappan jassa so ariho ..’’

tathA choktan shrImadamRutachandrasUribhi paramAtmAarthAt trikAlanirAvaraN, 1nityAnandaekasvarUp nij kAraNaparamAtmAkI bhAvanAse utpanna kAryaparamAtmA, vahI bhagavAn arhat parameshvar hain . in bhagavAn parameshvarake guNonse viparIt guNomvAle samasta (devAbhAs), bhale devatvake abhimAnase dagdha hon tathApi, sansArI hain .aisA (is gAthAkA) artha hai .

isIprakAr (bhagavAn) shrI kundakundAchAryadevane (2pravachanasArakI gAthAmen) kahA hai ki

‘‘[gAthArtha] tej (bhAmaNDal), darshan (kevaladarshan), gnAn (kevalagnAn), Ruddhi (samavasaraNAdi vibhUti), saukhya (ananta atIndriy sukh), (indrAdik bhI dAsarUpase varte aisA) aishvarya, aur (tIn lokake adhipatiyonke vallabh honerUp) tribhuvanapradhAnavallabhapanAaisA jinakA mAhAtmya hai, ve arhant hain .’’

aur isIprakAr (AchAryadev) shrImad amRutachandrasUrine (AtmakhyAtike 24ven shlokamenkalashamen) kahA hai ki : 1-nityAnanda-ekasvarUp=nitya Ananda hI jisakA ek svarUp hai aisA . [kAraNaparamAtmA trikAl

AvaraNarahit hai aur nitya Ananda hI usakA ek svarUp hai . pratyek AtmA shakti-apekShAse nirAvaraN
evan Anandamay hI hai isaliye pratyek AtmA kAraNaparamAtmA hai; jo kAraNaparamAtmAko bhAtA hai
usIkA Ashray karatA hai, vah vyakti - apekShAse nirAvaraN aur Anandamay hotA hai arthAt kAryaparamAtmA
hotA hai . shaktimense vyakti hotI hai, isaliye shakti kAraN hai aur vyakti kArya hai . aisA honese

shaktirUp paramAtmAko kAraNaparamAtmA kahA jAtA hai aur vyakta paramAtmAko kAryaparamAtmA kahA jAtA hai .] 2-dekho, shrI pravachanasAr, shrI jayasenAchAryakRut ‘tAtparyavRutti’ TIkA, pRuShTha 119 .


Page 19 of 388
PDF/HTML Page 46 of 415
single page version

(shArdUlavikrIDit)
‘‘kAntyaiv snapayanti ye dashadisho dhAmnA nirundhanti ye
dhAmoddAmamahasvinAn janamano muShNanti rUpeN ye
.
divyen dhvaninA sukhan shravaNayo sAkShAtkSharantomRutan
vandyAsteShTasahasralakShaNadharAstIrtheshvarA sUraya
..’’
tathA hi
(mAlinI)
jagadidamajagachcha gnAnanIreruhAnta-
rbhramaravadavabhAti prasphu Tan yasya nityam
.
tamapi kil yajehan nemitIrthankareshan
jalanidhimapi dorbhyAmuttarAmyUrdhvavIchim
..14..
tassa muhuggadavayaNan puvvAvaradosavirahiyan suddhan .
Agamamidi parikahiyan teN du kahiyA havanti tachchatthA ..8..

‘‘[shloekArtha :] jo kAntise dashon dishAonko dhote hainnirmal karate hain, jo tej dvArA atyanta tejasvI sUryAdikake tejako Dhank dete hain, jo rUpase janonke man har lete hain, jo divyadhvani dvArA (bhavyonke) kAnommen mAnon ki sAkShAt amRut barasAte hon aisA sukh utpanna karate hain tathA jo ek hajAr aur ATh lakShaNonko dhAraN karate hain, ve tIrthangkarasUri vandya hain .’’

aur (sAtavIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok dvArA shrI neminAth tIrthankarakI stuti karate hain ) :

[shloekArtha :] jisaprakAr kamalake bhItar bhramar samA jAtA hai usIprakAr jinake gnAnakamalamen yah jagat tathA ajagat (lok tathA alok) sadA spaShTarUpase samA jAte haingnAt hote hain, un neminAth tIrthankarabhagavAnako main sachamuch pUjatA hUn ki jisase Un chI tarangomvAle samudrako bhI (dustar sansArasamudrako bhI) do bhujAonse pAr kar lUn .14.

paramAtmavANI shuddha, pUrvApar rahit virodh hai .
Agam vahI, detI vahI tattvArthakA upadesh hai ..8..

Page 20 of 388
PDF/HTML Page 47 of 415
single page version

tasya mukhodgatavachanan pUrvAparadoShavirahitan shuddham .
Agamamiti parikathitan ten tu kathitA bhavanti tattvArthA ..8..
paramAgamasvarUpAkhyAnametat .
tasya khalu parameshvarasya vadanavanajavinirgatachaturavachanarachanAprapanycha pUrvAparadoSharahita,

tasya bhagavato rAgAbhAvAt pApasUtravaddhinsAdipApakriyAbhAvAchchhuddha paramAgam iti parikathita . ten paramAgamAmRuten bhavyai shravaNAnyjalipuTapeyen mukti sundarImukhadarpaNen sansaraNavArinidhimahA- vartanimagnasamastabhavyajanatAdattahastAvalambanen sahajavairAgyaprAsAdashikharashikhAmaNinA akShuNNa- mokShaprAsAdaprathamasopAnen smarabhogasamudbhUtAprashastarAgAnggArai pachyamAnasamastadInajanatAmahatklesh-

gAthA : 8 anvayArtha :[tasya mukhodgatavachanan ] unake mukhase nikalI huI vANI jo ki [pUrvAparadoShavirahitan shuddham ] pUrvApar doSh rahit (Age pIchhe virodh rahit) aur shuddha hai, use [Agamam iti parikathitan ] Agam kahA hai; [ten tu ] aur usane [tattvArthA ] tattvArtha [kathitA bhavanti ] kahe hain .

TIkA :yah, paramAgamake svarUpakA kathan hai .

un (pUrvokta) parameshvarake mukhakamalase nikalI huI chatur vachanarachanAkA vistAr jo ki ‘pUrvApar doSh rahit’ hai aur un bhagavAnako rAgakA abhAv honese pApasUtrakI bhAnti hinsAdi pApakriyAshUnya honese ‘shuddha’ hai vahparamAgam kahA gayA hai . us paramAgamaneki jo (paramAgam) bhavyonko karNarUpI anyjalipuTase pIneyogya amRut hai, jo muktisundarIke mukhakA darpaN hai (arthAt jo paramAgam muktikA svarUp darashAtA hai ), jo sansArasamudrake mahA bhamvaramen nimagna samasta bhavyajanonko hastAvalamban (hAthakA sahArA) detA hai, jo sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharakA shikhAmaNi hai, jo kabhI na dekhe hue (anajAne, ananubhUt, jis par svayam pahale kabhI nahIn gayA hai aise) mokSha-mahalakI pratham sIDhI hai aur jo kAmabhogase utpanna honevAle aprashasta

shikhAmaNi = shikharakI choTIke U parakA ratna; chUDAmaNi; kalagIkA ratna . (paramAgam
sahaj vairAgyarUpI mahalake shikhAmaNi samAn hai, kyonki paramAgamakA tAtparya sahaj vairAgyakI utkRuShTatA
hai
.)

Page 21 of 388
PDF/HTML Page 48 of 415
single page version

nirnAshanasamarthasajalajaladen kathitA khalu sapta tattvAni nav padArthAshcheti .

tathA choktan shrIsamantabhadrasvAmibhi
(AryA)
‘‘anyUnamanatiriktan yAthAtathyan vinA cha viparItAt .
nisandehan ved yadAhustajgnAnamAgamina ..’’
(hariNI)
lalitalalitan shuddhan nirvANakAraNakAraNan
nikhilabhavinAmetatkarNAmRutan jinasadvacha
.
bhavaparibhavAraNyajvAlitviShAn prashame jalan
pratidinamahan vande vandyan sadA jinayogibhi
..15..
rAgarUp angAron dvArA sikate hue samasta dIn janonke mahAkleshakA nAsh karanemen samartha
sajal megh (
pAnIse bharA huA bAdal) hai, usanevAstavamen sAt tattva tathA nav
padArtha kahe hain .

isIprakAr (AchAryadev) shrI samantabhadrasvAmIne (ratnakaraNDashrAvakAchAramen 42ven shlok dvArA) kahA hai ki

‘‘[shloekArtha :] jo nyUnatA binA, adhikatA binA, viparItatA binA yathAtath vastusvarUpako nisandeharUpase jAnatA hai use 1Agamiyon gnAn (samyaggnAn) kahate hain .’’

[ab, AThavIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok dvArA jinavANIkojinAgamako vandan karate hain : ]

[shloekArtha :] jo (jinavachan) 2lalitamen lalit hain, jo shuddha hain, jo nirvANake kAraNakA kAraN hain, jo sarva bhavyonke karNonko amRut hain, jo bhavabhavarUpI araNyake ugra dAvAnalako shAnt karanemen jal hain aur jo jain yogiyon dvArA sadA vandya hain, aise in jinabhagavAnake sadvachanonko (samyak jinAgamako) main pratidin vandan karatA hUn .15. 1-Agamiyon = Agamavanton; Agamake gnAtAon . 2-lalitamen lalit = atyanta prasannatA utpanna karen aise; atishay manohar .


Page 22 of 388
PDF/HTML Page 49 of 415
single page version

jIvA poggalakAyA dhammAdhammA ya kAl AyAsan .
tachchatthA idi bhaNidA NANAguNapajjaehin sanjuttA ..9..
jIvA pudgalakAyA dharmAdharmau cha kAl AkAsham .
tattvArthA iti bhaNitA nAnAguNaparyAyai sanyuktA ..9..
atra ShaNNAn dravyANAn pRuthakpRuthak nAmadheyamukta m .
sparshanarasanaghrANachakShushrotramanovAkkAyAyuruchchhvAsanishvAsAbhidhAnairdashabhi prANai jIvati

jIviShyati jIvitapUrvo vA jIva . sangrahanayoyamukta : . nishchayen bhAvaprANadhAraNAjjIva . vyavahAreN dravyaprANadhAraNAjjIva . shuddhasadbhUtavyavahAreN kevalagnAnAdishuddhaguNAnAmAdhArabhUtatvA- tkAryashuddhajIva . ashuddhasadbhUtavyavahAreN matignAnAdivibhAvaguNAnAmAdhArabhUtatvAdashuddhajIva .

gAthA : 9 anvayArtha :[jIvA ] jIv, [pudgalakAyA ] pudgalakAy, [dharmAdharmau ] dharma, adharma, [kAla ] kAl, [cha ] aur [AkAsham ] AkAsh [tattvArthA iti bhaNitA ] yah tattvArtha kahe hain, jo ki [nAnAguNaparyAyai sanyuktA ] vividh guNaparyAyonse sanyukta hain .

TIkA :yahAn (is gAthAmen), chhah dravyonke pRuthak-pRuthak nAm kahe gaye hain .

sparshan, rasan, ghrAN, chakShu, shrotra, man, vachan, kAy, Ayu aur shvAsochchhavAs nAmak das prANonse (sansAradashAmen) jo jItA hai, jiyegA aur pUrvakAlamen jItA thA vah ‘jIv’ hai . yah sangrahanay kahA . nishchayase bhAvaprAN dhAraN karaneke kAraN ‘jIv’ hai . vyavahArase dravyaprAN dhAraN karaneke kAraN ‘jIv’ hai . shuddha-sadbhUt-vyavahArase kevalagnAnAdi shuddhaguNonkA AdhAr honeke kAraN ‘kAryashuddha jIv’ hai . ashuddha-sadbhUt-vyavahArase matignAnAdi vibhAvaguNonkA AdhAr honeke kAraN ‘ashuddha jIv’ hai . shuddhanishchayase sahajagnAnAdi paramasvabhAvaguNonkA AdhAr honeke kAraN ‘kAraNashuddha jIv’ hai . yah (jIv)

pratyek jIv shakti-apekShAse shuddha hai arthAt sahajagnAnAdik sahit hai isaliye pratyek jIv ‘kAraNashuddha
ShaT dravya pudgal, jIv, dharma, adharma, kAlAkAsh hain .
ye vividh guNaparyAyase sanyukta ShaT tattvArtha hain ..9..

Page 23 of 388
PDF/HTML Page 50 of 415
single page version

shuddhanishchayen sahajagnAnAdiparamasvabhAvaguNAnAmAdhArabhUtatvAtkAraNashuddhajIva . ayan chetana . asya chetanaguNA . ayamamUrta . asyAmUrtaguNA . ayan shuddha . asya shuddhaguNA . ayamashuddha . asyAshuddhaguNA . paryAyashcha . tathA galanapUraNasvabhAvasanAtha pudgala . shvetAdivarNAdhAro mUrta . asya hi mUrtaguNA . ayamachetana . asyAchetanaguNA . svabhAvavibhAvagatikriyApariNatAnAn jIvapudgalAnAn svabhAvavibhAvagatihetu dharma . svabhAvavibhAvasthitikriyApariNatAnAn teShAn sthitiheturadharma . panchAnAmavakAshadAn- chetan hai; isake(jIvake ) chetan guN hain . yah amUrta hai; isake amUrta guN hain . yah shuddha hai; isake shuddha guN hain . yah ashuddha hai; isake ashuddha guN hain . paryAy bhI isIprakAr hai .

aur, jo galan - pUraNasvabhAv sahit hai (arthAt pRuthak hone aur ekatrit honeke svabhAvavAlA hai ) vah pudgal hai . yah (pudgal) shvetAdi varNonke AdhArabhUt mUrta hai; isake mUrta guN hain . yah achetan hai; isake achetan guN hain .

1svabhAvagatikriyArUp aur vibhAvagatikriyArUp pariNat jIv - pudgalonko svabhAvagatikA aur vibhAvagatikA nimitta so dharma hai .

2svabhAvasthitikriyArUp aur vibhAvasthitikriyArUp pariNat jIv-pudgalonko
jIv’ hai; jo kAraNashuddha jIvako bhAtA haiusIkA Ashray karatA hai, vah vyakti-apekShAse shuddha
(kevalagnAnAdi sahit) hotA hai arthAt ‘kAryashuddha jIv’ hotA hai . shaktimense vyakti hotI hai,
isaliye shakti kAraN hai aur vyakti kArya hai . aisA honese shaktirUp shuddhatAvAle jIvako kAraNashuddha
jIv kahA jAtA hai aur vyakta shuddhatAvAle jIvako kAryashuddha jIv kahA jAtA hai . [kAraNashuddha
arthAt kAraN-apekShAse shuddha arthAt shakti-apekShAse shuddha . kAryashuddha arthAt kArya-apekShAse shuddha
arthAt vyakti-apekShAse shuddha .]

1 chaudahaven guNasthAnake antamen jIv U rdhvagamanasvabhAvase lokAntamen jAtA hai vah jIvakI svabhAvagatikriyA

hai aur sansArAvasthAmen karmake nimittase gaman karatA hai vah jIvakI vibhAvagatikriyA hai . ek pRuthak
paramANu gati karatA hai vah pudgalakI svabhAvagatikriyA hai aur pudgalaskandha gaman karatA hai vah pudgalakI
(skandhake pratyek paramANukI) vibhAvagatikriyA hai
. is svAbhAvik tathA vaibhAvik gatikriyAmen dharmadravya
nimittamAtra hai .

2- siddhadashAmen jIv sthir rahatA hai vah jIvakI svAbhAvik sthitikriyA hai aur sansAradashAmen sthir rahatA hai

vah jIvakI vaibhAvik sthitikriyA hai . akelA paramANu sthir rahatA hai vah pudgalakI svAbhAvik
sthitikriyA hai aur skandha sthir rahatA hai vah pudgalakI (skandhake pratyek paramANukI) vaibhAvik
sthitikriyA hai
. in jIv-pudgalakI svAbhAvik tathA vaibhAvik sthitikriyAmen adharmadravya nimittamAtra hai .

Page 24 of 388
PDF/HTML Page 51 of 415
single page version

lakShaNamAkAsham . panchAnAn vartanAhetu kAla . chaturNAmamUrtAnAn shuddhaguNA, paryAyAshchaiteShAn tathAvidhAshcha .

(mAlinI)
iti jinapatimArgAmbhodhimadhyastharatnan
dyutipaTalajaTAlan taddhi ShaDdravyajAtam
.
hRudi sunishitabuddhirbhUShaNArthan vidhatte
sa bhavati paramashrIkAminIkAmarUpa
..16..
jIvo uvaogamao uvaogo NANadansaNo hoi .
NANuvaogo duviho sahAvaNANan vihAvaNANan ti ..10..

sthitikA (svabhAvasthitikA tathA vibhAvasthitikA) nimitta so adharma hai .

(sheSh) pAnch dravyonko avakAshadAn (avakAsh denA) jisakA lakShaN hai vah AkAsh hai .

(sheSh) pAnch dravyonko vartanAkA nimitta vah kAl hai .
(jIvake atirikta) chAr amUrta dravyonke shuddha guN hain; unakI paryAyen bhI vaisI (shuddha

hI) hain .

[ab, navamI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok dvArA chhah dravyakI shraddhAke phalakA varNan karate hain : ]

[shloekArtha :] isaprakAr us ShaTdravyasamUharUpI ratnakojo ki (ratna) tejake ambArake kAraN kiraNomvAlA hai aur jo jinapatike mArgarUpI samudrake madhyamen sthit hai usejo tIkShNa buddhivAlA puruSh hRudayamen bhUShaNArtha (shobhAke liye) dhAraN karatA hai, vah puruSh paramashrIrUpI kAminIkA vallabh hotA hai (arthAt jo puruSh antarangamen chhah dravyakI yathArtha shraddhA karatA hai, vah muktilakShmIkA varaN karatA hai ) .16 .

upayogamay hai jIv, vah upayog darshan-gnAn hai .
gnAnopayog svabhAv aur vibhAv dvividh vidhAn hai ..10..

Page 25 of 388
PDF/HTML Page 52 of 415
single page version

jIv upayogamaya upayogo gnAnadarshanan bhavati .
gnAnopayogo dvividha svabhAvagnAnan vibhAvagnAnamiti ..10..
atropayogalakShaNamukta m .
AtmanashchaitanyAnuvartI pariNAma sa upayoga . ayan dharma . jIvo dharmI . anayo

sambandha pradIpaprakAshavat . gnAnadarshanavikalpenAsau dvividha . atra gnAnopayogopi svabhAv- vibhAvabhedAd dvividho bhavati . ih hi svabhAvagnAnam amUrtam avyAbAdham atIndriyam avinashvaram . tachcha kAryakAraNarUpeN dvividhan bhavati . kAryan tAvat sakalavimalakevalagnAnam . tasya kAraNan paramapAriNAmikabhAvasthitatrikAlanirupAdhirUpan sahajagnAnan syAt . kevalan vibhAv- rUpANi gnAnAni trINi kumatikushrutavibhanggabhAnyji bhavanti . eteShAm upayogabhedAnAn gnAnAnAn bhedo vakShyamANasUtrayordvayorboddhavya iti .

gAthA : 10 anvayArtha :[jIva ] jIv [upayogamaya ] upayogamay hai . [upayoga ] upayog [gnAnadarshanan bhavati ] gnAn aur darshan hai . [gnAnopayoga dvividha ] gnAnopayog do prakArakA hai : [svabhAvagnAnan ] svabhAvagnAn aur [vibhAvagnAnam iti ] vibhAvagnAn .

TIkA :yahAn (is gAthAmen) upayogakA lakShaN kahA hai .

AtmAkA chaitanya-anuvartI (chaitanyakA anusaraN karake vartanevAlA) pariNAm so upayog hai . upayog dharma hai, jIv dharmI hai . dIpak aur prakAsh jaisA unakA sambandha hai . gnAn aur darshanake bhedase yah upayog do prakArakA hai (arthAt upayogake do prakAr hain : gnAnopayog aur darshanopayog) . inamen gnAnopayog bhI svabhAv aur vibhAvake bhedake kAraN do prakArakA hai (arthAt gnAnopayogake bhI do prakAr hain : svabhAvagnAnopayog aur vibhAvagnAnopayog) . unamen svabhAvagnAn amUrta, avyAbAdh, atIndriy aur avinAshI hai; vah bhI kArya aur kAraNarUpase do prakArakA hai (arthAt svabhAvagnAnake bhI do prakAr hain : kAryasvabhAvagnAn aur kAraNasvabhAvagnAn) . kArya to sakalavimal (sarvathA nirmal) kevalagnAn hai aur usakA kAraN param pAriNAmikabhAvase sthit trikAlanirupAdhik sahajagnAn hai . keval vibhAvarUp gnAn tIn hain : kumati, kushrut aur vibhangga .

is upayogake bhedarUp gnAnake bhed, ab kahe jAnevAle do sUtron dvArA (11 aur 12vIn gAthA dvArA) jAnanA .

[bhAvArthachaitanyAnuvidhAyI pariNAm vah upayog hai . upayog do prakArakA hai :

Page 26 of 388
PDF/HTML Page 53 of 415
single page version

(mAlinI)
ath sakalajinokta gnAnabhedan prabuddhvA
parihRutaparabhAva svasvarUpe sthito ya
.
sapadi vishati yattachchichchamatkAramAtran
sa bhavati paramashrIkAminIkAmarUpa
..17..
kevalamindiyarahiyan asahAyan tan sahAvaNANan ti .
saNNANidaraviyappe vihAvaNANan have duvihan ..11..

(1) gnAnopayog aur (2) darshanopayog . gnAnopayogake bhI do prakAr hain : (1) svabhAv- gnAnopayog aur (2) vibhAvagnAnopayog . svabhAvagnAnopayog bhI do prakArakA hai : (1) kArya- svabhAvagnAnopayog (arthAt kevalagnAnopayog) aur (2) kAraNasvabhAv-gnAnopayog (arthAt

sahajagnAnopayog) . vibhAvagnAnopayog bhI do prakArakA hai : (1) samyak vibhAvagnAnopayog

aur (2) mithyA vibhAvagnAnopayog (arthAt keval vibhAvagnAnopayog) . samyak vibhAvagnAnopayogake chAr bhed (sumatignAnopayog, sushrutagnAnopayog, suavadhignAnopayog aur manaparyayagnAnopayog) ab agalI do gAthAommen kahenge . mithyA vibhAvagnAnopayogake arthAt keval vibhAvagnAnopayogake tIn bhed hain : (1) kumatignAnopayog, (2) kushrutagnAnopayog aur (3) vibhanggagnAnopayog arthAt kuavadhignAnopayog] .

[ab dasavIn gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hain :]

[shloekArtha :] jinendrakathit samasta gnAnake bhedonko jAnakar jo puruSh parabhAvonkA parihAr karake nij svarUpamen sthit rahatA huA shIghra chaitanyachamatkAramAtra tattvamen praviShTa ho jAtA haigaharA uttar jAtA hai, vah puruSh paramashrIrUpI kAminIkA vallabh hotA hai (arthAt muktisundarIkA pati hotA hai ) .17 . sahajagnAnopayog paramapAriNAmikabhAvase sthit hai tathA trikAl upAdhi rahit hai; usamense (sarvako jAnanevAlA) kevalagnAnopayog pragaT hotA hai . isaliye sahajagnAnopayog kAraN hai aur kevalagnAnopayog

kArya hai . aisA honese sahajagnAnopayogako kAraNasvabhAvagnAnopayog kahA jAtA hai aur kevalagnAnopayogako
kAryasvabhAvagnAnopayog kahA jAtA hai
.
indriyarahit, asahAy, keval vah svabhAvik gnAn hai .
do vidhi vibhAvikagnAnsamyak aur mithyAgnAn hai ..11..

Page 27 of 388
PDF/HTML Page 54 of 415
single page version

saNNANan chaubheyan madisudaohI tahev maNapajjan .
aNNANan tiviyappan madiyAI bhedado chev ..12..
kevalamindriyarahitan asahAyan tatsvabhAvagnAnamiti .
sangnAnetaravikalpe vibhAvagnAnan bhaved dvividham ..11..
sangnAnan chaturbhedan matishrutAvadhayastathaiv manaparyayam .
agnAnan trivikalpan matyAderbhedatashchaiv ..12..
atra cha gnAnabhedamukta m .
nirupAdhisvarUpatvAt kevalam, nirAvaraNasvarUpatvAt kramakaraNavyavadhAnApoDham,

aprativastuvyApakatvAt asahAyam, tatkAryasvabhAvagnAnan bhavati . kAraNagnAnamapi tAdrashan

gAthA : 11-12 anvayArtha :[kevalam ] jo (gnAn) keval, [indriyarahitam ] indriyarahit aur [asahAyan ] asahAy hai, [tat ] vah [svabhAvagnAnam iti ] svabhAvagnAn hai; [sangnAnetaravikalpe ] samyaggnAn aur mithyAgnAnarUp bhed kiye jAne par, [vibhAvagnAnan ] vibhAvagnAn [dvividhan bhavet ] do prakArakA hai .

[sangnAnan ] samyaggnAn [chaturbhedan ] chAr bhedavAlA hai : [matishrutAvadhaya tathA ev manaparyayam ] mati, shrut, avadhi tathA manaparyay; [agnAnan cha ev ] aur agnAn (mithyAgnAn) [matyAde bhedata ] mati Adike bhedase [trivikalpam ] tIn bhedavAlA hai .

TIkA :yahAn (in gAthAommen) gnAnake bhed kahe hain .

jo upAdhi rahit svarUpavAlA honese 1keval hai, AvaraN rahit svarUpavAlA honese kram, indriy aur (deshkAlAdi) 2vyavadhAn rahit hai, ekek vastumen vyApta nahIn hotA 1 keval = akelA; shuddha; milAvaT rahit (nirbhel) . 2 vyavadhAn = AD; paradA; antar; Antar-dUrI; vighna .

mati, shrut, avadhi, aru manaparyay chAr samyaggnAn hai .
aru kumati, kushrut, kuavadhi ye tIn bhed mithyAgnAn hai ..12..

Page 28 of 388
PDF/HTML Page 55 of 415
single page version

bhavati . kuta, nijaparamAtmasthitasahajadarshanasahajachAritrasahajasukhasahajaparamachichchhakti nij- kAraNasamayasArasvarUpANi cha yugapat parichchhettun samarthatvAt tathAvidhamev . iti shuddha- gnAnasvarUpamukta m .

idAnIn shuddhAshuddhagnAnasvarUpabhedastvayamuchyate . anekavikalpasanAthan matignAnam up- labdhibhAvanopayogAchcha avagrahAdibhedAchcha bahubahuvidhAdibhedAdvA . labdhibhAvanAbhedAchchhrutagnAnan dvividham . deshasarvaparamabhedAdavadhignAnan trividham . RujuvipulamativikalpAnmanaparyayagnAnan cha dvividham . paramabhAvasthitasya samyagdraShTeretatsangnAnachatuShkan bhavati . matishrutAvadhignAnAni mithyAdraShTin pariprApya kumatikushrutavibhangagnAnAnIti nAmAntarANi prapedire . (samasta vastuommen vyApta hotA hai ) isaliye asahAy hai, vah kAryasvabhAvagnAn hai . kAraNagnAn bhI vaisA hI hai . kAhese ? nij paramAtmAmen vidyamAn sahajadarshan, sahajachAritra, sahajasukh aur sahajaparamachitshaktirUp nij kAraNasamayasArake svarUponko yugapad jAnanemen samartha honese vaisA hI hai . is prakAr shuddha gnAnakA svarUp kahA .

ab yah (nimnAnusAr), shuddhAshuddha gnAnakA svarUp aur bhed kahe jAte hain : 1upalabdhi, bhAvanA aur upayogase tathA 2avagrahAdi bhedase athavA 3bahu, bahuvidh Adi bhedase matignAn anek bhedavAlA hai . labdhi aur bhAvanAke bhedase shrutagnAn do prakArakA hai . desh, sarva aur paramake bhedase (arthAt deshAvadhi, sarvAvadhi tathA paramAvadhi aise tIn bhedonke kAraN) avadhignAn tIn prakArakA hai . Rujumati aur vipulamatike bhedake kAraN 1matignAn tIn prakArakA hai : upalabdhi, bhAvanA aur upayog . matignAnAvaraNakA kShayopasham jisamen nimitta

hai aisI arthagrahaNashakti (padArthako jAnanekI shakti) so upalabdhi hai; jAne hue padArthake prati puna

puna chintan so bhAvanA hai; ‘yah kAlA hai,’ ‘yah pIlA hai’ ityAdirUp arthagrahaNavyApAr (padArthako jAnanekA vyApAr) so upayog hai . 2matignAn chAr bhedavAlA hai : avagrah, IhA (vichAraNA), avAy (nirNay) aur dhAraNA . [visheShake

liye mokShashAstra (saTIk) dekhen .] 3matignAn bArah bhedavAlA hai : bahu, ek, bahuvidh, ekavidh, kShipra, akShipra, anisRut, nisRut, anukta, ukta, dhruv tathA adhruv . [visheShake liye mokShashAstra (saTIk) dekhen .]


Page 29 of 388
PDF/HTML Page 56 of 415
single page version

atra sahajagnAnan shuddhAntastattvaparamatattvavyApakatvAt svarUpapratyakSham . kevalagnAnan sakalapratyakSham . ‘rUpiShvavadhe’ iti vachanAdavadhignAnan vikalapratyakSham . tadanantabhAgavastvansh- grAhakatvAnmanaparyayagnAnan cha vikalapratyakSham . matishrutagnAnadvitayamapi paramArthata parokShan vyavahArata pratyakShan cha bhavati .

kin cha ukte Shu gnAneShu sAkShAnmokShamUlamekan nijaparamatattvaniShThasahajagnAnamev . api cha pAriNAmikabhAvasvabhAven bhavyasya paramasvabhAvatvAt sahajagnAnAdaparamupAdeyan na samasti .

anen sahajachidvilAsarUpeN sadA sahajaparamavItarAgasharmAmRuten apratihatanirA- manaparyayagnAn do prakArakA hai . paramabhAvamen sthit samyagdRuShTiko 1yah chAr samyaggnAn hote hain . mithyAdarshan ho vahAn matignAn, shrutagnAn aur avadhignAn ‘kumatignAn,’ ‘kushrutagnAn’ tathA ‘vibhangagnAn’aise nAmAntaronko (anya nAmonko) prApta hote hain .

yahAn (U par kahe hue gnAnommen) sahajagnAn, shuddha antatattvarUp paramatattvamen vyApak honese, 2svarUpapratyakSha hai . kevalagnAn sakalapratyakSha (sampUrNapratyakSha) hai . ‘rUpiShvavadhe (avadhignAnakA viShaysambandha rUpI dravyommen hai )’ aisA (AgamakA) vachan honese avadhignAn vikalapratyakSha (ekadeshapratyakSha) hai . usake anantaven bhAgamen vastuke anshakA grAhak (gnAtA) honese manaparyayagnAn bhI vikalapratyakSha hai . matignAn aur shrutagnAn donon paramArthase parokSha hain aur vyavahArase pratyakSha hain .

aur visheSh yah hai kiukta (U par kahe hue) gnAnommen sAkShAt mokShakA mUl nijaparamatattvamen sthit aisA ek sahajagnAn hI hai; tathA sahajagnAn (usake) pAriNAmikabhAvarUp svabhAvake kAraN bhavyakA paramasvabhAv honese, sahajagnAnake atirikta anya kuchh upAdey nahIn hai .

is sahajachidvilAsarUp (1) sadA sahaj param vItarAg sukhAmRut, (2) apratihat nirAvaraN param chitshaktikA rUp, (3) sadA antarmukh aisA svasvarUpamen avichal sthitirUp sahaj param chAritra, aur (4) trikAl avichchhinna (aTUT) honese sadA nikaT aisI param chaitanyarUpakI shraddhAis svabhAv- 1sumatignAn aur sushrutagnAn sarva samyagdRuShTi jIvonko hote hain . suavadhignAn kinhIn-kinhIn samyagdRuShTi

jIvonko hotA hai . manaparyayagnAn kinhIn-kinhIn munivaronkovishiShTasanyamadharonkohotA hai . 2svarUpapratyakSha = svarUpase pratyakSha; svarUp-apekShAse pratyakSha; svabhAvase pratyakSha .


Page 30 of 388
PDF/HTML Page 57 of 415
single page version

varaNaparamachichchhakti rUpeN sadAntarmukhe svasvarUpAvichalasthitirUpasahajaparamachAritreN trikAleShva- vyuchchhinnatayA sadA sannihitaparamachidrUpashraddhAnen anen svabhAvAnantachatuShTayen sanAtham anAthamukti sundarInAtham AtmAnan bhAvayet .

ityanenopanyAsen sansAravratatimUlalavitreN brahmopadesha kRut iti .
(mAlinI)
iti nigaditabhedagnAnamAsAdya bhavya
pariharatu samastan ghorasansAramUlam
.
sukRutamasukRutan vA dukhamuchchai sukhan vA
tat upari samagran shAshvatan shan prayAti
..18..
(anuShTubh)
parigrahAgrahan muktvA kRutvopekShAn cha vigrahe .
nirvyagraprAyachinmAtravigrahan bhAvayed budha ..19..

anantachatuShTayase jo sanAth (sahit) hai aise AtmAkoanAth muktisundarIke nAthakobhAnA chAhiye (arthAt sahajagnAnavilAsarUpase svabhAv-anantachatuShTayayukta AtmAko bhAnA chAhiyeanubhavan karanA chAhiye) .

isaprakAr sansArarUpI latAkA mUl chhedaneke liye hansiyArUp is 1upanyAsase brahmopadesh kiyA .

[ab, in do gAthAonkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj pAnch shlok kahate hain :]

[shloekArtha :] isaprakAr kahe gaye bhedonke gnAnako pAkar bhavya jIv ghor sansArake mUlarUp samasta 2sukRut yA duShkRutako, sukh yA dukhako atyanta pariharo . usase U par (arthAt use pAr kar lene par), jIv samagra (paripUrNa) shAshvat sukhako prApta karatA hai .18.

[shloekArtha :] parigrahakA grahaN chhoDakar tathA sharIrake prati upekShA karake budh puruShako avyagratAse (nirAkulatAse) bharA huA chaitanya mAtra jisakA sharIr hai use (AtmAko) bhAnA chAhiye .19. 1-upanyAs = kathan; sUchan; lekh; prArambhik kathan; prastAvanA . 2-sukRut yA duShkRut = shubh yA ashubh .


Page 31 of 388
PDF/HTML Page 58 of 415
single page version

(shArdUlavikrIDit)
shastAshastasamastarAgavilayAnmohasya nirmUlanAd
dveShAmbhaparipUrNamAnasaghaTapradhvansanAt
pAvanam .
gnAnajyotiranuttaman nirupadhi pravyakti nityoditan
bhedagnAnamahIjasatphalamidan vandyan jaganmangalam
..20..
(mandAkrAntA)
mokShe mokShe jayati sahajagnAnamAnandatAnan
nirvyAbAdhan sphu TitasahajAvasthamantarmukhan cha
.
lInan svasminsahajavilasachchichchamatkAramAtre
svasya jyotipratihatatamovRutti nityAbhirAmam
..21..
(anuShTubh)
sahajagnAnasAmrAjyasarvasvan shuddhachinmayam .
mamAtmAnamayan gnAtvA nirvikalpo bhavAmyaham ..22..

[shloekArtha :] mohako nirmUl karanese, prashasta-aprashasta samasta rAgakA vilay karanese tathA dveSharUpI jalase bhare hue manarUpI ghaDekA nAsh karanese, pavitra 1anuttam, 2nirupadhi aur nitya-udit (sadA prakAshamAn) aisI gnAnajyoti pragaT hotI hai . bhedonke gnAnarUpI vRukShakA yah 3satphal vandya hai, jagatako mangalarUp hai .20.

[shloekArtha :] Anandamen jisakA phai lAv hai, jo avyAbAdh (bAdhA rahit) hai, jisakI sahaj dashA vikasit ho gaI hai, jo antarmukh hai, jo apanemensahaj vilasate (khelate, pariNamate) chitchamatkAramAtramenlIn hai, jisane nij jyotise tamovRuttiko (andhakAradashAko, agnAnapariNatiko) naShTa kiyA hai aur jo nitya abhirAm (sadA sundar) hai, aisA sahajagnAn sampUrNa mokShamen jayavanta vartatA hai .21.

[shloekArtha :] sahajagnAnarUpI sAmrAjya jisakA sarvasva hai aisA shuddhachaitanyamay apane AtmAko jAnakar, main yah nirvikalpa hoUn .22. 1-anuttam = jisase anya koI uttam nahIn hai aisI; sarvashreShTha . 2-nirupadhi = upadhi rahit; parigrah rahit; bAhya sAmagrI rahit; upAdhi rahit; chhalakapaT rahitsaral . 3-satphal = sundar phal; achchhA phal; uttam phal; sachchA phal .


Page 32 of 388
PDF/HTML Page 59 of 415
single page version

tah dansaNauvaogo sasahAvedaraviyappado duviho .
kevalamindiyarahiyan asahAyan tan sahAvamidi bhaNidan ..13..
tathA darshanopayoga svasvabhAvetaravikalpato dvividha .
kevalamindriyarahitan asahAyan tat svabhAv iti bhaNita ..13..
darshanopayogasvarUpAkhyAnametat .
yathA gnAnopayogo bahuvidhavikalpasanAtha darshanopayogashcha tathA . svabhAvadarshanopayogo

vibhAvadarshanopayogashcha . svabhAvopi dvividha, kAraNasvabhAva kAryasvabhAvashcheti . tatra kAraN- draShTi sadA pAvanarUpasya audayikAdichaturNAn vibhAvasvabhAvaparabhAvAnAmagocharasya sahajaparamapAri- NAmikabhAvasvabhAvasya kAraNasamayasArasvarUpasya nirAvaraNasvabhAvasya svasvabhAvasattAmAtrasya

gAthA : 13 anvayArtha :[tathA ] usIprakAr [darshanopayoga ] darshanopayog [svasvabhAvetaravikalpata ] svabhAv aur vibhAvake bhedase [dvividha ] do prakArakA hai . [kevalam ] jo keval, [indriyarahitam ] indriyarahit aur [asahAyan ] asahAy hai, [tat ] vah [svabhAva iti bhaNita ] svabhAvadarshanopayog kahA hai .

TIkA :yah, darshanopayogake svarUpakA kathan hai .

jisaprakAr gnAnopayog bahuvidh bhedomvAlA hai, usIprakAr darshanopayog bhI vaisA hai . (vahAn pratham, usake do bhed hain :) svabhAvadarshanopayog aur vibhAvadarshanopayog . svabhAvadarshanopayog bhI do prakArakA hai : kAraNasvabhAvadarshanopayog aur kAryasvabhAv - darshanopayog .

vahAn 1kAraNadRuShTi to, sadA pAvanarUp aur audayikAdi chAr 2vibhAvasvabhAv parabhAvonko agochar aisA sahaj - paramapAriNAmikabhAvarUp jisakA svabhAv hai, jo 1dRuShTi = darshan . [darshan athavA dRuShTike do artha hain : (1) sAmAnya pratibhAs, aur (2) shraddhA . jahAn

jo artha ghaTit hotA ho vahAn vah artha samajhanA . donon artha garbhit hon vahAn donon samajhanA .] 2vibhAv = visheSh bhAv; apekShit bhAv . [audayik, aupashamik, kShAyopashamik aur kShAyik yah

chAr bhAv apekShit bhAv honese unhen vibhAvasvabhAv parabhAv kahA hai . ek sahajaparamapAriNAmik bhAvako
darshanapayog svabhAv aur vibhAv do vidhi jAniye .
indriy - rahit, asahAy, keval dRugsvabhAvik mAniye ..13..

Page 33 of 388
PDF/HTML Page 60 of 415
single page version

paramachaitanyasAmAnyasvarUpasya akRutrimaparamasvasvarUpAvichalasthitisanAthashuddhachAritrasya nityashuddha- niranjanabodhasya nikhiladuraghavIravairisenAvaijayantIvidhvansakAraNasya tasya khalu svarUp- shraddhAnamAtramev .

anyA kAryadraShTi darshanagnAnAvaraNIyapramukhaghAtikarmakShayeN jAtaiv . asya khalu kShAyikajIvasya sakalavimalakevalAvabodhabuddhabhuvanatrayasya svAtmotthaparamavItarAgasukhasudhA- samudrasya yathAkhyAtAbhidhAnakAryashuddhachAritrasya sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvashuddhasadbhUtavyavahAr- nayAtmakasya trailokyabhavyajanatApratyakShavandanAyogyasya tIrthakaraparamadevasya kevalagnAnavadiyamapi yugapallokAlokavyApinI

.

kAraNasamayasArasvarUp hai, nirAvaraN jisakA svabhAv hai, jo nij svabhAvasattAmAtra hai, jo paramachaitanyasAmAnyasvarUp hai, jo akRutrim param sva-svarUpamen avichalasthitimay shuddhachAritrasvarUp hai, jo nitya-shuddha-niranjanagnAnasvarUp hai aur jo samasta duShTa pAponrUp vIr shatruonkI senAkI dhvajAke nAshakA kAraN hai aise AtmAke sachamuch 1svarUpashraddhAnamAtra hI hai (arthAt kAraNadRuShTi to vAstavamen shuddhAtmAkI svarUpashraddhAmAtra hI hai ) .

dUsarI kAryadRuShTi darshanAvaraNIy-gnAnAvaraNIyAdi ghAtikarmonke kShayase utpanna hotI hai . is kShAyik jIvakojisane sakalavimal (sarvathA nirmal) kevalagnAn dvArA tIn bhuvanako jAnA hai, nij AtmAse utpanna honevAle param vItarAg sukhAmRutakA jo samudra hai, jo yathAkhyAt nAmak kAryashuddhachAritrasvarUp hai, jo sAdi-ananta amUrta atIndriyasvabhAvavAle 2shuddhasadbhUtavyavahAranayAtmak hai, aur jo trilokake bhavya janonko pratyakSha vandanAyogya hai, aise tIrthankaraparamadevakokevalagnAnakI bhAnti yah (kAryadRuShTi) bhI yugapat lokAlokamen vyApta honevAlI hai .

hI sadA-pAvanarUp nij svabhAv kahA hai . chAr vibhAvabhAvonkA Ashray karanese paramapAriNAmikabhAvakA
Ashray nahIn hotA . paramapAriNAmikabhAvakA Ashray karanese hI samyaktvase lekar mokSha dashA takakI
dashAen prApta hotI hain .]

1svarUpashraddhAn = svarUp-apekShAse shraddhAn . [jisaprakAr kAraNasvabhAvagnAn arthAt sahajagnAn svarUpapratyakSha

hai, usIprakAr kAraNasvabhAvadRuShTi arthAt sahajadarshan svarUpashraddhAnamAtra hI hai .] 2tIrthankaraparamadev shuddhasadbhUtavyavahAranayasvarUp hain, ki jo shuddhasadbhUtavyavahAranay sAdi-ananta, amUrtik aur atIndriyasvabhAvavAlA hai .