Niyamsar-Hindi (Gujarati transliteration). Gatha: 177-187.

Page 354 of 388
PDF/HTML Page 381 of 415
single page version

પાઁચ પ્રકારકે સંસારસે મુક્ત, પાઁચ પ્રકારકે મોક્ષરૂપી ફલકો દેનેવાલે (અર્થાત્
દ્રવ્યપરાવર્તન, ક્ષેત્રપરાવર્તન, કાલપરાવર્તન, ભવપરાવર્તન ઔર ભાવપરાવર્તનસે મુક્ત
કરનેવાલે), પાઁચપ્રકાર સિદ્ધોંકો (અર્થાત્ પાઁચ પ્રકારકી મુક્તિકો — સિદ્ધિકો — પ્રાપ્ત

સિદ્ધભગવન્તોંકો) મૈં પાઁચ પ્રકારકે સંસારસે મુક્ત હોનેકે લિયે વન્દન કરતા હૂઁ .૨૯૫.

ગાથા : ૧૭૭ અન્વયાર્થ : — (પરમાત્મતત્ત્વ) [જાતિજરામરણરહિતમ્ ] જન્મ -

જરા - મરણ રહિત, [પરમમ્ ] પરમ, [કર્માષ્ટવર્જિતમ્ ] આઠ કર્મ રહિત, [શુદ્ધમ્ ] શુદ્ધ,

[જ્ઞાનાદિ-ચતુઃસ્વભાવમ્ ] જ્ઞાનાદિક ચાર સ્વભાવવાલા, [અક્ષયમ્ ] અક્ષય, [અવિનાશમ્ ]
અવિનાશી ઔર [અચ્છેદ્યમ્ ] અચ્છેદ્ય હૈ .

ટીકા : — (જિસકા સમ્પૂર્ણ આશ્રય કરનેસે સિદ્ધ હુઆ જાતા હૈ ઐસે)

કારણપરમતત્ત્વકે સ્વરૂપકા યહ કથન હૈ .

(કારણપરમતત્ત્વ ઐસા હૈ : — ) નિસર્ગસે (સ્વભાવસે) સંસારકા અભાવ હોનેકે

કારણ જન્મ - જરા - મરણ રહિત હૈ; પરમ - પારિણામિકભાવ દ્વારા પરમસ્વભાવવાલા હોનેકે

કારણ પરમ હૈ; તીનોં કાલ નિરુપાધિ - સ્વરૂપવાલા હોનેકે કારણ આઠ કર્મ રહિત હૈ;

દ્રવ્યકર્મ ઔર ભાવકર્મ રહિત હોનેકે કારણ શુદ્ધ હૈ; સહજજ્ઞાન, સહજદર્શન, સહજચારિત્ર
ઔર સહજચિત્શક્તિમય હોનેકે કારણ જ્ઞાનાદિક ચાર સ્વભાવવાલા હૈ; સાદિ - સાંત, મૂર્ત

જાઇજરમરણરહિયં પરમં કમ્મટ્ઠવજ્જિયં સુદ્ધં .

ણાણાઇચઉસહાવં અક્ખયમવિણાસમચ્છેયં ..૧૭૭..

જાતિજરામરણરહિતં પરમં કર્માષ્ટવર્જિતં શુદ્ધમ્ .

જ્ઞાનાદિચતુઃસ્વભાવં અક્ષયમવિનાશમચ્છેદ્યમ્ ..૧૭૭..

કારણપરમતત્ત્વસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્ .

નિસર્ગતઃ સંસૃતેરભાવાજ્જાતિજરામરણરહિતમ્, પરમપારિણામિકભાવેન પરમસ્વભાવ-

ત્વાત્પરમમ્, ત્રિકાલનિરુપાધિસ્વરૂપત્વાત્ કર્માષ્ટકવર્જિતમ્, દ્રવ્યભાવકર્મરહિતત્વાચ્છુદ્ધમ્,

સહજજ્ઞાનસહજદર્શનસહજચારિત્રસહજચિચ્છક્તિ મયત્વાજ્જ્ઞાનાદિચતુઃસ્વભાવમ્, સાદિસનિધન-

વિન કર્મ, પરમ, વિશુદ્ધ, જન્મ-જરા-મરણસે હીન હૈ .

જ્ઞાનાદિ ચાર સ્વભાવમય, અક્ષય, અછેદ, અછીન હૈ ..૧૭૭..

Page 355 of 388
PDF/HTML Page 382 of 415
single page version

ઇન્દ્રિયાત્મક વિજાતીય - વિભાવવ્યંજનપર્યાય રહિત હોનેકે કારણ અક્ષય હૈ; પ્રશસ્ત -

અપ્રશસ્ત ગતિકે હેતુભૂત પુણ્ય - પાપકર્મરૂપ દ્વન્દ્વકા અભાવ હોનેકે કારણ અવિનાશી હૈ;

વધ, બન્ધ ઔર છેદનકે યોગ્ય મૂર્તિસે (મૂર્તિકતાસે) રહિત હોનેકે કારણ અચ્છેદ્ય હૈ .

[અબ ઇસ ૧૭૭વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક કહતે

હૈં :]

[શ્લોકાર્થ : — ] અવિચલ, અખણ્ડજ્ઞાનરૂપ, અદ્વંદ્વનિષ્ઠ (રાગદ્વેષાદિ દ્વંદ્વમેં જો સ્થિત

નહીં હૈ ) ઔર સમસ્ત પાપકે દુસ્તર સમૂહકો જલાનેમેં દાવાનલ સમાન — ઐસે સ્વોત્પન્ન

(અપનેસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે) દિવ્યસુખામૃતકો ( – દિવ્યસુખામૃતસ્વભાવી આત્મતત્ત્વકો)

— કિ જિસે તૂ ભજ રહા હૈ ઉસે — ભજ; ઉસસે તુઝે સકલ - વિમલ જ્ઞાન (કેવલજ્ઞાન) હોગા

હી .૨૯૬.

ગાથા : ૧૭૮ અન્વયાર્થ : — (પરમાત્મતત્ત્વ) [અવ્યાબાધમ્ ] અવ્યાબાધ,

[અતીન્દ્રિયમ્ ] અતીન્દ્રિય, [અનુપમમ્ ] અનુપમ, [પુણ્યપાપનિર્મુક્તમ્ ] પુણ્યપાપ રહિત,

મૂર્તેન્દ્રિયાત્મકવિજાતીયવિભાવવ્યંજનપર્યાયવીતત્વાદક્ષયમ્, પ્રશસ્તાપ્રશસ્તગતિહેતુભૂતપુણ્યપાપ-
કર્મદ્વન્દ્વાભાવાદવિનાશમ્, વધબંધચ્છેદયોગ્યમૂર્તિમુક્ત ત્વાદચ્છેદ્યમિતિ .

(માલિની)

અવિચલિતમખંડજ્ઞાનમદ્વન્દ્વનિષ્ઠં
નિખિલદુરિતદુર્ગવ્રાતદાવાગ્નિરૂપમ્ .

ભજ ભજસિ નિજોત્થં દિવ્યશર્મામૃતં ત્વં
સકલવિમલબોધસ્તે ભવત્યેવ તસ્માત્ ..૨૯૬..

અવ્વાબાહમણિંદિયમણોવમં પુણ્ણપાવણિમ્મુક્કં .

પુણરાગમણવિરહિયં ણિચ્ચં અચલં અણાલંબં ..૧૭૮..

અવ્યાબાધમતીન્દ્રિયમનુપમં પુણ્યપાપનિર્મુક્ત મ્ .

પુનરાગમનવિરહિતં નિત્યમચલમનાલંબમ્ ..૧૭૮..

નિર્બાધ, અનુપમ અરુ અતીન્દ્રિય, પુણ્યપાપવિહીન હૈ .

નિશ્ચલ, નિરાલમ્બન, અમર-પુનરાગમનસે હીન હૈ ..૧૭૮..

Page 356 of 388
PDF/HTML Page 383 of 415
single page version

[પુનરાગમન-વિરહિતમ્ ] પુનરાગમન રહિત, [નિત્યમ્ ] નિત્ય, [અચલમ્ ] અચલ ઔર
[અનાલંબમ્ ] નિરાલમ્બ હૈ .

ટીકા : — યહાઁ ભી, નિરુપાધિ સ્વરૂપ જિસકા લક્ષણ હૈ ઐસા પરમાત્મતત્ત્વ

કહા હૈ .

(પરમાત્મતત્ત્વ ઐસા હૈ : — ) સમસ્ત દુષ્ટ ૧અઘરૂપી વીર શત્રુઓંકી સેનાકે

ધાંધલકો અગોચર ઐસે સહજજ્ઞાનરૂપી ગઢમેં આવાસ હોનેકે કારણ અવ્યાબાધ (નિર્વિઘ્ન)
હૈ; સર્વ આત્મપ્રદેશમેં ભરે હુએ ચિદાનન્દમયપનેકે કારણ અતીન્દ્રિય હૈ; તીન તત્ત્વોંમેં વિશિષ્ટ
હોનેકે કારણ (બહિરાત્મતત્ત્વ, અન્તરાત્મતત્ત્વ ઔર પરમાત્મતત્ત્વ ઇન તીનોંમેં વિશિષ્ટ — ખાસ

પ્રકારકા — ઉત્તમ હોનેકે કારણ) અનુપમ હૈ; સંસારરૂપી સ્ત્રીકે સંભોગસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે

સુખદુઃખકા અભાવ હોનેકે કારણ પુણ્યપાપ રહિત હૈ; ૨પુનરાગમનકે હેતુભૂત પ્રશસ્ત - અપ્રશસ્ત

મોહરાગદ્વેષકા અભાવ હોનેકે કારણ પુનરાગમન રહિત હૈ; ૩નિત્ય મરણકે તથા ઉસ ભવ

સમ્બન્ધી મરણકે કારણભૂત કલેવરકે (શરીરકે) સમ્બન્ધકા અભાવ હોનેકે કારણ નિત્ય
હૈ; નિજ ગુણોં ઔર પર્યાયોંસે ચ્યુત ન હોનેકે કારણ અચલ હૈ; પરદ્રવ્યકે અવલમ્બનકા
અભાવ હોનેકે કારણ નિરાલમ્બ હૈ .

ઇસીપ્રકાર (આચાર્યદેવ) શ્રીમદ્ અમૃતચન્દ્રસૂરિને (શ્રી સમયસારકી આત્મખ્યાતિ

નામક ટીકામેં ૧૩૮વેં શ્લોક દ્વારા) કહા હૈ કિ : —

અત્રાપિ નિરુપાધિસ્વરૂપલક્ષણપરમાત્મતત્ત્વમુક્ત મ્ .

અખિલદુરઘવીરવૈરિવરૂથિનીસંભ્રમાગોચરસહજજ્ઞાનદુર્ગનિલયત્વાદવ્યાબાધમ્, સર્વાત્મ-

પ્રદેશભરિતચિદાનન્દમયત્વાદતીન્દ્રિયમ્, ત્રિષુ તત્ત્વેષુ વિશિષ્ટત્વાદનૌપમ્યમ્, સંસૃતિ-
પુરંધ્રિકાસંભોગસંભવસુખદુઃખાભાવાત્પુણ્યપાપનિર્મુક્ત મ્, પુનરાગમનહેતુભૂતપ્રશસ્તાપ્રશસ્તમોહ-
રાગદ્વેષાભાવાત્પુનરાગમનવિરહિતમ્, નિત્યમરણતદ્ભવમરણકારણકલેવરસંબન્ધાભાવાન્નિત્યમ્,
નિજગુણપર્યાયપ્રચ્યવનાભાવાદચલમ્, પરદ્રવ્યાવલમ્બનાભાવાદનાલમ્બમિતિ

તથા ચોક્તં શ્રીમદમૃતચંદ્રસૂરિભિઃ —

૧ – અધ્યાત્મશાસ્ત્રોંમેં અનેક સ્થાનોં પર પાપ તથા પુણ્ય દોનોંકો ‘અઘ’ અથવા ‘પાપ’ કહા જાતા હૈ .

૨ – પુનરાગમન = (ચાર ગતિયોંમેંસે કિસી ગતિમેં) ફિ રસે આના; પુનઃ જન્મ ધારણ કરના સો .

૩ – નિત્ય મરણ = પ્રતિસમય હોનેવાલા આયુકર્મકે નિષેકોંકા ક્ષય

Page 357 of 388
PDF/HTML Page 384 of 415
single page version

‘‘[શ્લોકાર્થ : — ] (શ્રીગુરુ સંસારી ભવ્ય જીવોંકો સમ્બોધતે હૈં કિ : — ) હે અંધ

પ્રાણિયોં ! અનાદિ સંસારસે લેકર પર્યાય - પર્યાયમેં યહ રાગી જીવ સદૈવ મત્ત વર્તતે હુએ જિસ

પદમેં સો રહે હૈં — નીંદ લે રહે હૈં વહ પદ અર્થાત્ સ્થાન અપદ હૈ — અપદ હૈ, (તુમ્હારા સ્થાન

નહીં હૈ,) ઐસા તુમ સમઝો . (દો બાર કહનેસે અત્યન્ત કરુણાભાવ સૂચિત હોતા હૈ .) ઇસ

ઓર આઓ — ઇસ ઓર આઓ, (યહાઁ નિવાસ કરો,) તુમ્હારા પદ યહ હૈ — યહ હૈ જહાઁ શુદ્ધ -

શુદ્ધ ચૈતન્યધાતુ નિજ રસકી અતિશયતાકે કારણ સ્થાયીભાવપનેકો પ્રાપ્ત હૈ અર્થાત્ સ્થિર
હૈ — અવિનાશી હૈ . (યહાઁ ‘શુદ્ધ’ શબ્દ દો બાર કહા હૈ વહ દ્રવ્ય ઔર ભાવ દોનોંકી શુદ્ધતા

સૂચિત કરતા હૈ . સર્વ અન્યદ્રવ્યોંસે પૃથક્ હોનેકે કારણ આત્મા દ્રવ્યસે શુદ્ધ હૈ ઔર પરકે

નિમિત્તસે હોનેવાલે અપને ભાવોંસે રહિત હોનેકે કારણ ભાવસે શુદ્ધ હૈ .)’’

ઔર (ઇસ ૧૭૮વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : — )

[શ્લોકાર્થ : — ] ભાવ પાઁચ હૈં, જિનમેં યહ પરમ પંચમ ભાવ (પરમ-

પારિણામિકભાવ) નિરન્તર સ્થાયી હૈ, સંસારકે નાશકા કારણ હૈ ઔર સમ્યગ્દૃષ્ટિયોંકો ગોચર
હૈ . બુદ્ધિમાન પુરુષ સમસ્ત રાગદ્વેષકે સમૂહકો છોડકર તથા ઉસ પરમ પંચમ ભાવકો

જાનકર, અકેલા, કલિયુગમેં પાપવનકી અગ્નિરૂપ મુનિવરકે રૂપમેં શોભા દેતા હૈ (અર્થાત્
જો બુદ્ધિમાન પુરુષ પરમ પારિણામિક ભાવકા ઉગ્રરૂપસે આશ્રય કરતા હૈ, વહી એક પુરુષ
પાપવનકો જલાનેમેં અગ્નિ સમાન મુનિવર હૈ ) .૨૯૭.

(મંદાક્રાંતા)

‘‘આસંસારાત્પ્રતિપદમમી રાગિણો નિત્યમત્તાઃ
સુપ્તા યસ્મિન્નપદમપદં તદ્વિબુધ્યધ્વમંધાઃ .

એતૈતેતઃ પદમિદમિદં યત્ર ચૈતન્યધાતુઃ
શુદ્ધઃ શુદ્ધઃ સ્વરસભરતઃ સ્થાયિભાવત્વમેતિ ..’’

તથા હિ —

(શાર્દૂલવિક્રીડિત)

ભાવાઃ પંચ ભવન્તિ યેષુ સતતં ભાવઃ પરઃ પંચમઃ
સ્થાયી સંસૃતિનાશકારણમયં સમ્યગ્દ્રશાં ગોચરઃ .

તં મુક્ત્વાખિલરાગરોષનિકરં બુદ્ધ્વા પુનર્બુદ્ધિમાન્
એકો ભાતિ કલૌ યુગે મુનિપતિઃ પાપાટવીપાવકઃ ..૨૯૭..

Page 358 of 388
PDF/HTML Page 385 of 415
single page version

ગાથા : ૧૭૯ અન્વયાર્થ : — [ન અપિ દુઃખં ] જહાઁ દુઃખ નહીં હૈ, [ન અપિ

સૌખ્યં ] સુખ નહીં હૈ, [ન અપિ પીડા ] પીડા નહીં હૈ, [ન એવ બાધા વિદ્યતે ] બાધા નહીં
હૈ, [ન અપિ મરણં ] મરણ નહીં હૈ, [ન અપિ જનનં ] જન્મ નહીં હૈ, [તત્ર એવ ચ નિર્વાણમ્
ભવતિ ] વહીં નિર્વાણ હૈ (અર્થાત્ દુઃખાદિરહિત પરમતત્ત્વમેં હી નિર્વાણ હૈ ) .

ટીકા : — યહાઁ, (પરમતત્ત્વકો) વાસ્તવમેં સાંસારિક વિકારસમૂહકે અભાવકે

કારણ ૧નિર્વાણ હૈ ઐસા કહા હૈ .

૨સતત અન્તર્મુખાકાર પરમ - અધ્યાત્મસ્વરૂપમેં લીન ઐસે ઉસ ૩નિરુપરાગ –

રત્નત્રયાત્મક પરમાત્માકો અશુભ પરિણતિકે અભાવકે કારણ અશુભ કર્મ નહીં હૈ ઔર
અશુભ કર્મકે અભાવકે કારણ દુઃખ નહીં હૈ; શુભ પરિણતિકે અભાવકે કારણ શુભ
કર્મ નહીં હૈ ઔર શુભ કર્મકે અભાવકે કારણ વાસ્તવમેં સંસારસુખ નહીં હૈ; પીડાયોગ્ય

ણવિ દુક્ખં ણવિ સુક્ખં ણવિ પીડા ણેવ વિજ્જદે બાહા .

ણવિ મરણં ણવિ જણણં તત્થેવ ય હોઇ ણિવ્વાણં ..૧૭૯..

નાપિ દુઃખં નાપિ સૌખ્યં નાપિ પીડા નૈવ વિદ્યતે બાધા .

નાપિ મરણં નાપિ જનનં તત્રૈવ ચ ભવતિ નિર્વાણમ્ ..૧૭૯..

ઇહ હિ સાંસારિકવિકારનિકાયાભાવાન્નિર્વાણં ભવતીત્યુક્ત મ્ .

નિરુપરાગરત્નત્રયાત્મકપરમાત્મનઃ સતતાન્તર્મુખાકારપરમાધ્યાત્મસ્વરૂપનિરતસ્ય

તસ્ય વાઽશુભપરિણતેરભાવાન્ન ચાશુભકર્મ અશુભકર્માભાવાન્ન દુઃખમ્, શુભપરિણતેરભાવાન્ન
શુભકર્મ શુભકર્માભાવાન્ન ખલુ સંસારસુખમ્, પીડાયોગ્યયાતનાશરીરાભાવાન્ન પીડા,

૧ – નિર્વાણ = મોક્ષ; મુક્તિ . [પરમતત્ત્વ વિકારરહિત હોનેસે દ્રવ્ય-અપેક્ષાસે સદા મુક્ત હી હૈ . ઇસલિયે

મુમુક્ષુઓંકો ઐસા સમઝના ચાહિયે કિ વિકારરહિત પરમતત્ત્વકે સમ્પૂર્ણ આશ્રયસે હી (અર્થાત્ ઉસીકે
શ્રદ્ધાન - જ્ઞાન - આચરણસે) વહ પરમતત્ત્વ અપની સ્વાભાવિક મુક્તપર્યાયમેં પરિણમિત હોતા હૈ . ]

૨ – સતત અન્તર્મુખાકાર = નિરન્તર અન્તર્મુખ જિસકા આકાર અર્થાત્ રૂપ હૈ ઐસે .

૩ – નિરુપરાગ = નિર્વિકાર; નિર્મલ .

દુખ-સુખ નહીં, પીડા જહાઁ નહિં ઔર બાધા હૈ નહીં .

નહિં જન્મ હૈ, નહિં મરણ હૈ, નિર્વાણ જાનોં રે વહીં ..૧૭૯..

Page 359 of 388
PDF/HTML Page 386 of 415
single page version

❃

યાતનાશરીરકે અભાવકે કારણ પીડા નહીં હૈ; અસાતાવેદનીય કર્મકે અભાવકે કારણ

બાધા નહીં હૈ; પાઁચ પ્રકારકે નોકર્મકે અભાવકે કારણ મરણ નહીં હૈ . પાઁચ પ્રકારકે

નોકર્મકે હેતુભૂત કર્મપુદ્ગલકે સ્વીકારકે અભાવકે કારણ જન્મ નહીં હૈ . — ઐસે

લક્ષણોંસે — લક્ષિત, અખણ્ડ, વિક્ષેપરહિત પરમતત્ત્વકો સદા નિર્વાણ હૈ .

[અબ ઇસ ૧૭૯વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ દો

શ્લોક કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] ઇસ લોકમેં જિસે સદા ભવભવકે સુખદુઃખ નહીં હૈં, બાધા

નહીં હૈ, જન્મ, મરણ ઔર પીડા નહીં હૈ, ઉસે ( – ઉસ પરમાત્માકો ) મૈં, મુક્તિસુખકી

પ્રાપ્તિ હેતુ, કામદેવકે સુખસે વિમુખ વર્તતા હુઆ નિત્ય નમન કરતા હૂઁ, ઉસકા સ્તવન
કરતા હૂઁ, સમ્યક્ પ્રકારસે ભાતા હૂઁ .૨૯૮.

[શ્લોકાર્થ : — ] આત્માકી આરાધના રહિત જીવકો સાપરાધ ( – અપરાધી)

માના ગયા હૈ . (ઇસલિયે ) મૈં આનન્દમન્દિર આત્માકો (આનન્દકે ઘરરૂપ નિજાત્માકો)

નિત્ય નમન કરતા હૂઁ .૨૯૯.

અસાતાવેદનીયકર્માભાવાન્નૈવ વિદ્યતે બાધા, પંચવિધનોકર્માભાવાન્ન મરણમ્, પંચવિધ-
નોકર્મહેતુભૂતકર્મપુદ્ગલસ્વીકારાભાવાન્ન જનનમ્ . એવંલક્ષણલક્ષિતાક્ષુણ્ણવિક્ષેપવિનિર્મુક્ત -

પરમતત્ત્વસ્ય સદા નિર્વાણં ભવતીતિ .

(માલિની)

ભવભવસુખદુઃખં વિદ્યતે નૈવ બાધા
જનનમરણપીડા નાસ્તિ યસ્યેહ નિત્યમ્ .

તમહમભિનમામિ સ્તૌમિ સંભાવયામિ
સ્મરસુખવિમુખસ્સન્ મુક્તિ સૌખ્યાય નિત્યમ્ ..૨૯૮..

(અનુષ્ટુભ્)

આત્મારાધનયા હીનઃ સાપરાધ ઇતિ સ્મૃતઃ .

અહમાત્માનમાનન્દમંદિરં નૌમિ નિત્યશઃ ..૨૯૯..

❃ યાતના = વેદના; પીડા . (શરીર વેદનાકી મૂર્તિ હૈ .)

Page 360 of 388
PDF/HTML Page 387 of 415
single page version

ગાથા : ૧૮૦ અન્વયાર્થ : — [ન અપિ ઇન્દ્રિયાઃ ઉપસર્ગાઃ ] જહાઁ ઇન્દ્રિયાઁ નહીં

હૈં, ઉપસર્ગ નહીં હૈં, [ન અપિ મોહઃ વિસ્મયઃ ] મોહ નહીં હૈ, વિસ્મય નહીં હૈ, [ન નિદ્રા ચ ]
નિદ્રા નહીં હૈ, [ન ચ તૃષ્ણા ] તૃષા નહીં હૈ, [ન એવ ક્ષુધા ] ક્ષુધા નહીં હૈ, [તત્ર એવ ચ
નિર્વાણમ્ ભવતિ ] વહીં નિર્વાણ હૈ (અર્થાત્ ઇન્દ્રિયાદિરહિત પરમતત્ત્વમેં હી નિર્વાણ હૈ ) .

ટીકા : — યહ, પરમ નિર્વાણકે યોગ્ય પરમતત્ત્વકે સ્વરૂપકા કથન હૈ .

(પરમતત્ત્વ ) ❃અખણ્ડ - એકપ્રદેશી - જ્ઞાનસ્વરૂપ હોનેકે કારણ (ઉસે) સ્પર્શન, રસન,

ઘ્રાણ, ચક્ષુ ઔર શ્રોત્ર નામકી પાઁચ ઇન્દ્રિયોંકે વ્યાપાર નહીં હૈં તથા દેવ, માનવ, તિર્યઞ્ચ ઔર
અચેતનકૃત ઉપસર્ગ નહીં હૈં; ક્ષાયિકજ્ઞાનમય ઔર યથાખ્યાતચારિત્રમય હોનેકે કારણ (ઉસે)
દર્શનમોહનીય ઔર ચારિત્રમોહનીય ઐસે ભેદવાલા દો પ્રકારકા મોહનીય નહીં હૈ; બાહ્ય પ્રપંચસે
વિમુખ હોનેકે કારણ (ઉસે) વિસ્મય નહીં હૈ; નિત્ય - પ્રકટિત શુદ્ધજ્ઞાનસ્વરૂપ હોનેકે કારણ

(ઉસે) નિદ્રા નહીં હૈ; અસાતાવેદનીય કર્મકો નિર્મૂલ કર દેનેકે કારણ (ઉસે) ક્ષુધા ઔર

ણવિ ઇંદિય ઉવસગ્ગા ણવિ મોહો વિમ્હિઓ ણ ણિદ્દા ય .

ણ ય તિણ્હા ણેવ છુહા તત્થેવ ય હોઇ ણિવ્વાણં ..૧૮૦..

નાપિ ઇન્દ્રિયાઃ ઉપસર્ગાઃ નાપિ મોહો વિસ્મયો ન નિદ્રા ચ .

ન ચ તૃષ્ણા નૈવ ક્ષુધા તત્રૈવ ચ ભવતિ નિર્વાણમ્ ..૧૮૦..

પરમનિર્વાણયોગ્યપરમતત્ત્વસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્ .

અખંડૈકપ્રદેશજ્ઞાનસ્વરૂપત્વાત્ સ્પર્શનરસનઘ્રાણચક્ષુઃશ્રોત્રાભિધાનપંચેન્દ્રિયવ્યાપારાઃ

દેવમાનવતિર્યગચેતનોપસર્ગાશ્ચ ન ભવન્તિ, ક્ષાયિકજ્ઞાનયથાખ્યાતચારિત્રમયત્વાન્ન દર્શન-
ચારિત્રભેદવિભિન્નમોહનીયદ્વિતયમપિ, બાહ્યપ્રપંચવિમુખત્વાન્ન વિસ્મયઃ, નિત્યોન્મીલિત-
શુદ્ધજ્ઞાનસ્વરૂપત્વાન્ન નિદ્રા, અસાતાવેદનીયકર્મનિર્મૂલનાન્ન ક્ષુધા તૃષા ચ . તત્ર પરમ-

❃ખણ્ડરહિત અભિન્નપ્રદેશી જ્ઞાન પરમતત્ત્વકા સ્વરૂપ હૈ ઇસલિયે પરમતત્ત્વકો ઇન્દ્રિયાઁ ઔર ઉપસર્ગ
નહીં હૈં .

ઇન્દ્રિય જહાઁ નહિં, મોહ નહિં, ઉપસર્ગ, વિસ્મય ભી નહીં .

નિદ્રા, ક્ષુધા, તૃષ્ણા નહીં, નિર્વાણ જાનો રે વહીં ..૧૮૦..

Page 361 of 388
PDF/HTML Page 388 of 415
single page version

તૃષા નહીં હૈ . ઉસ પરમ બ્રહ્મમેં ( – પરમાત્મતત્ત્વમેં) સદા બ્રહ્મ ( – નિર્વાણ) હૈ .

ઇસીપ્રકાર (શ્રીયોગીન્દ્રદેવકૃત) અમૃતાશીતિમેં (૫૮વેં શ્લોક દ્વારા) કહા હૈ કિ : –

‘‘[શ્લોકાર્થ : — ] જહાઁ (જિસ તત્ત્વમેં) જ્વર, જન્મ ઔર જરાકી વેદના નહીં હૈ,

મૃત્યુ નહીં હૈ, ગતિ યા આગતિ નહીં હૈ, ઉસ તત્ત્વકા અતિ નિર્મલ ચિત્તવાલે પુરુષ, શરીરમેં
સ્થિત હોને પર ભી, ગુણમેં બડે ઐસે ગુરુકે ચરણકમલકી સેવાકે પ્રસાદસે અનુભવ
કરતે હૈં .’’

ઔર (ઇસ ૧૮૦વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં ) : —

[શ્લોકાર્થ : — ] અનુપમ ગુણોંસે અલંકૃત ઔર નિર્વિકલ્પ ઐસે જિસ બ્રહ્મમેં

(આત્મતત્ત્વમેં ) ઇન્દ્રિયોંકા અતિ વિવિધ ઔર વિષમ વર્તન કિંચિત્ ભી નહીં હી હૈ, તથા
સંસારકે મૂલભૂત અન્ય (મોહ - વિસ્મયાદિ ) ❃સંસારીગુણસમૂહ નહીં હી હૈં, ઉસ બ્રહ્મમેં સદા

નિજસુખમય એક નિર્વાણ પ્રકાશમાન હૈ .૩૦૦.

બ્રહ્મણિ નિત્યં બ્રહ્મ ભવતીતિ .

તથા ચોક્ત મમૃતાશીતૌ —

(માલિની)

‘‘જ્વરજનનજરાણાં વેદના યત્ર નાસ્તિ
પરિભવતિ ન મૃત્યુર્નાગતિર્નો ગતિર્વા .

તદતિવિશદચિત્તૈર્લભ્યતેઽઙ્ગેઽપિ તત્ત્વં
ગુણગુરુગુરુપાદામ્ભોજસેવાપ્રસાદાત્ ..’’

તથા હિ —

(મંદાક્રાંતા)

યસ્મિન્ બ્રહ્મણ્યનુપમગુણાલંકૃતે નિર્વિકલ્પે-
ઽક્ષાનામુચ્ચૈર્વિવિધવિષમં વર્તનં નૈવ કિંચિત્ .

નૈવાન્યે વા ભવિગુણગણાઃ સંસૃતેર્મૂલભૂતાઃ
તસ્મિન્નિત્યં નિજસુખમયં ભાતિ નિર્વાણમેકમ્ ..૩૦૦..

❃ મોહ, વિસ્મય આદિ દોષ સંસારિયોંકે ગુણ હૈં — કિ જો સંસારકે કારણભૂત હૈં .

Page 362 of 388
PDF/HTML Page 389 of 415
single page version

ગાથા : ૧૮૧ અન્વયાર્થ : — [ન અપિ કર્મ નોકર્મ ] જહાઁ કર્મ ઔર

નોકર્મ નહીં હૈ, [ન અપિ ચિન્તા ] ચિન્તા નહીં હૈ, [ન એવ આર્તરૌદ્રે ] આર્ત ઔર રૌદ્ર
ધ્યાન નહીં હૈં, [ન અપિ ધર્મશુક્લધ્યાને ] ધર્મ ઔર શુક્લ ધ્યાન નહીં હૈં, [તત્ર એવ
ચ નિર્વાણમ્ ભવતિ ] વહીં નિર્વાણ હૈ (અર્થાત્ કર્માદિરહિત પરમતત્ત્વમેં હી નિર્વાણ હૈ ) .

ટીકા : — યહ, સર્વ કર્મોંસે વિમુક્ત ( – રહિત) તથા શુભ, અશુભ ઔર શુદ્ધ

ધ્યાન તથા ધ્યેયકે વિકલ્પોંસે વિમુક્ત પરમતત્ત્વકે સ્વરૂપકા કથન હૈ .

(પરમતત્ત્વ) સદા નિરંજન હોનેકે કારણ (ઉસે) આઠ દ્રવ્યકર્મ નહીં હૈં; તીનોં

કાલ નિરુપાધિસ્વરૂપવાલા હોનેકે કારણ (ઉસે) પાઁચ નોકર્મ નહીં હૈ; મન રહિત
હોનેકે કારણ ચિંતા નહીં હૈ; ઔદયિકાદિ વિભાવભાવોંકા અભાવ હોનેકે કારણ આર્ત
ઔર રૌદ્ર ધ્યાન નહીં હૈં; ધર્મધ્યાન ઔર શુક્લધ્યાનકે યોગ્ય ચરમ શરીરકા અભાવ
હોનેકે કારણ વે દો ધ્યાન નહીં હૈં . વહીં મહા આનન્દ હૈ .

[અબ ઇસ ૧૮૧વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : ]

ણવિ કમ્મં ણોકમ્મં ણવિ ચિંતા ણેવ અટ્ટરુદ્દાણિ .

ણવિ ધમ્મસુક્કઝાણે તત્થેવ ય હોઇ ણિવ્વાણં ..૧૮૧..

નાપિ કર્મ નોકર્મ નાપિ ચિન્તા નૈવાર્તરૌદ્રે .

નાપિ ધર્મશુક્લધ્યાને તત્રૈવ ચ ભવતિ નિર્વાણમ્ ..૧૮૧..

સકલકર્મવિનિર્મુક્ત શુભાશુભશુદ્ધધ્યાનધ્યેયવિકલ્પવિનિર્મુક્ત પરમતત્ત્વસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્ .

સદા નિરંજનત્વાન્ન દ્રવ્યકર્માષ્ટકં, ત્રિકાલનિરુપાધિસ્વરૂપત્વાન્ન નોકર્મપંચકં ચ,

અમનસ્કત્વાન્ન ચિંતા, ઔદયિકાદિવિભાવભાવાનામભાવાદાર્તરૌદ્રધ્યાને ન સ્તઃ, ધર્મ-
શુક્લધ્યાનયોગ્યચરમશરીરાભાવાત્તદ્દ્વિતયમપિ ન ભવતિ . તત્રૈવ ચ મહાનંદ ઇતિ .

રે કર્મ નહિં નોકર્મ, ચિંતા, આર્તરૌદ્ર જહાઁ નહીં .

હૈ ધર્મ - શુક્લ સુધ્યાન નહિં, નિર્વાણ જાનો રે વહીં ..૧૮૧..

Page 363 of 388
PDF/HTML Page 390 of 415
single page version

[શ્લોકાર્થ : — ] જો નિર્વાણમેં સ્થિત હૈ, જિસને પાપરૂપી અંધકારકે સમૂહકા

નાશ કિયા હૈ ઔર જો વિશુદ્ધ હૈ, ઉસમેં ( – ઉસ પરમબ્રહ્મમેં ) અશેષ (સમસ્ત) કર્મ નહીં

હૈ તથા વે ચાર ધ્યાન નહીં હૈં . ઉસ સિદ્ધરૂપ ભગવાન જ્ઞાનપુંજ પરમબ્રહ્મમેં કોઈ ઐસી મુક્તિ

હૈ કિ જો વચન ઔર મનસે દૂર હૈ .૩૦૧.

ગાથા : ૧૮૨ અન્વયાર્થ : — [કેવલજ્ઞાનં ] (સિદ્ધ ભગવાનકો) કેવલજ્ઞાન,

[કેવલદૃષ્ટિઃ ] કેવલદર્શન, [કેવલસૌખ્યં ચ ] કેવલસુખ, [કેવલં વીર્યમ્ ]
કેવલવીર્ય, [અમૂર્તત્વમ્ ] અમૂર્તત્વ, [અસ્તિત્વં ] અસ્તિત્વ ઔર [સપ્રદેશત્વમ્ ]
સપ્રદેશત્વ [વિદ્યતે ] હોતે હૈં .

ટીકા : — યહ, ભગવાન સિદ્ધકે સ્વભાવગુણોંકે સ્વરૂપકા કથન હૈ .

નિરવશેષરૂપસે અન્તર્મુખાકાર ( – સર્વથા અન્તર્મુખ જિસકા સ્વરૂપ હૈ ઐસે),

સ્વાત્માશ્રિત નિશ્ચય - પરમશુક્લધ્યાનકે બલસે જ્ઞાનાવરણાદિ આઠ પ્રકારકે કર્મોંકા વિલય

(મંદાક્રાંતા)

નિર્વાણસ્થે પ્રહતદુરિતધ્વાન્તસંઘે વિશુદ્ધે
કર્માશેષં ન ચ ન ચ પુનર્ધ્યાનકં તચ્ચતુષ્કમ્ .

તસ્મિન્સિદ્ધે ભગવતિ પરંબ્રહ્મણિ જ્ઞાનપુંજે
કાચિન્મુક્તિ ર્ભવતિ વચસાં માનસાનાં ચ દૂરમ્ ..૩૦૧..

વિજ્જદિ કેવલણાણં કેવલસોક્ખં ચ કેવલં વિરિયં .

કેવલદિટ્ઠિ અમુત્તં અત્થિત્તં સપ્પદેસત્તં ..૧૮૨..

વિદ્યતે કેવલજ્ઞાનં કેવલસૌખ્યં ચ કેવલં વીર્યમ્ .

કેવલદ્રષ્ટિરમૂર્તત્વમસ્તિત્વં સપ્રદેશત્વમ્ ..૧૮૨..

ભગવતઃ સિદ્ધસ્ય સ્વભાવગુણસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્ .

નિરવશેષેણાન્તર્મુખાકારસ્વાત્માશ્રયનિશ્ચયપરમશુક્લધ્યાનબલેન જ્ઞાનાવરણાદ્યષ્ટવિધ-

દૃગ્-જ્ઞાન કેવલ, સૌખ્ય કેવલ ઔર કેવલ વીર્યતા .

હોતે ઉન્હેં સપ્રદેશતા, અસ્તિત્વ, મૂર્તિવિહીનતા ..૧૮૨..

Page 364 of 388
PDF/HTML Page 391 of 415
single page version

હોને પર, ઉસ કારણસે ભગવાન સિદ્ધપરમેષ્ઠીકો કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શન, કેવલવીર્ય,
કેવલસુખ, અમૂર્તત્વ, અસ્તિત્વ, સપ્રદેશત્વ આદિ સ્વભાવગુણ હોતે હૈં .

[અબ ઇસ ૧૮૨વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] બન્ધકે છેદનકે કારણ, ભગવાન તથા નિત્યશુદ્ધ ઐસે ઉસ પ્રસિદ્ધ

સિદ્ધમેં ( – સિદ્ધપરમેષ્ઠીમેં ) સદા અત્યન્તરૂપસે યહ કેવલજ્ઞાન હોતા હૈ, સમગ્ર જિસકા

વિષય હૈ ઐસા સાક્ષાત્ દર્શન હોતા હૈ, ❃આત્યંતિક સૌખ્ય હોતા હૈ તથા શુદ્ધશુદ્ધ ઐસા

વીર્યાદિક અન્ય ગુણરૂપી મણિયોંકા સમૂહ હોતા હૈ .૩૦૨.

ગાથા : ૧૮૩ અન્વયાર્થ : — [નિર્વાણમ્ એવ સિદ્ધાઃ ] નિર્વાણ હી સિદ્ધ હૈં ઔર

[સિદ્ધાઃ નિર્વાણમ્ ] સિદ્ધ વહ નિર્વાણ હૈ [ઇતિ સમુદ્દિષ્ટાઃ ] ઐસા (શાસ્ત્રમેં ) કહા હૈ .

કર્મવિલયે જાતે તતો ભગવતઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ કેવલજ્ઞાનકેવલદર્શનકેવલવીર્ય-
કેવલસૌખ્યામૂર્તત્વાસ્તિત્વસપ્રદેશત્વાદિસ્વભાવગુણા ભવંતિ ઇતિ .

(મંદાક્રાંતા)

બન્ધચ્છેદાદ્ભગવતિ પુનર્નિત્યશુદ્ધે પ્રસિદ્ધે
તસ્મિન્સિદ્ધે ભવતિ નિતરાં કેવલજ્ઞાનમેતત્ .

દ્રષ્ટિઃ સાક્ષાદખિલવિષયા સૌખ્યમાત્યંતિકં ચ

શક્ત્યાદ્યન્યદ્ગુણમણિગણં શુદ્ધશુદ્ધશ્ચ નિત્યમ્ ..૩૦૨..

ણિવ્વાણમેવ સિદ્ધા સિદ્ધા ણિવ્વાણમિદિ સમુદ્દિટ્ઠા .

કમ્મવિમુક્કો અપ્પા ગચ્છઇ લોયગ્ગપજ્જંતં ..૧૮૩..

નિર્વાણમેવ સિદ્ધાઃ સિદ્ધા નિર્વાણમિતિ સમુદ્દિષ્ટાઃ .

કર્મવિમુક્ત આત્મા ગચ્છતિ લોકાગ્રપર્યન્તમ્ ..૧૮૩..

❃ આત્યંતિક = સર્વશ્રેષ્ઠ; અત્યન્ત .

નિર્વાણ હી તો સિદ્ધ હૈ, હૈ સિદ્ધ હી નિર્વાણ રે .

હો કર્મસે પ્રવિમુક્ત આત્મા પહુઁચતા લોકાન્ત રે ..૧૮૩..

Page 365 of 388
PDF/HTML Page 392 of 415
single page version

[કર્મવિમુક્તઃ આત્મા ] કર્મસે વિમુક્ત આત્મા [લોકાગ્રપર્યન્તમ્ ] લોકાગ્ર પર્યંત [ગચ્છતિ ]
જાતા હૈ .

ટીકા : — યહ, સિદ્ધિ ઔર સિદ્ધકે એકત્વકે પ્રતિપાદન સમ્બન્ધમેં હૈ .

નિર્વાણ શબ્દકે યહાઁ દો અર્થ હૈં . કિસપ્રકાર ? ‘નિર્વાણ હી સિદ્ધ હૈં’ ઐસા

(શાસ્ત્રકા) વચન હોનેસે . સિદ્ધ સિદ્ધક્ષેત્રમેં રહતે હૈં ઐસા વ્યવહાર હૈ, નિશ્ચયસે તો ભગવન્ત

નિજ સ્વરૂપમેં રહતે હૈં; ઉસ કારણસે ‘નિર્વાણ હી સિદ્ધ હૈં ઔર સિદ્ધ વહ નિર્વાણ હૈ’ ઐસે
ઇસપ્રકાર દ્વારા નિર્વાણશબ્દકા ઔર સિદ્ધશબ્દકા એકત્વ સફલ હુઆ .

તથા, જો કોઈ આસન્નભવ્ય જીવ પરમગુરુકે પ્રસાદ દ્વારા પ્રાપ્ત પરમભાવકી ભાવના

દ્વારા સકલ કર્મકલંકરૂપી કીચડસે વિમુક્ત હોતા હૈં, વહ પરમાત્મા હોકર લોકાગ્ર પર્યંત
જાતા હૈ .

[અબ ઇસ ૧૮૩વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] જિનસંમત મુક્તિમેં ઔર મુક્ત જીવમેં હમ કહીં ભી યુક્તિસે યા

આગમસે ભેદ નહીં જાનતે . તથા, ઇસ લોકમેં યદિ કોઈ ભવ્ય જીવ સર્વ કર્મકો નિર્મૂલ

સિદ્ધિસિદ્ધયોરેકત્વપ્રતિપાદનપરાયણમેતત્ .

નિર્વાણશબ્દોઽત્ર દ્વિષ્ઠો ભવતિ . કથમિતિ ચેત્, નિર્વાણમેવ સિદ્ધા ઇતિ વચનાત્ .

સિદ્ધાઃ સિદ્ધક્ષેત્રે તિષ્ઠંતીતિ વ્યવહારઃ, નિશ્ચયતો ભગવંતઃ સ્વસ્વરૂપે તિષ્ઠંતિ . તતો

હેતોર્નિર્વાણમેવ સિદ્ધાઃ સિદ્ધા નિર્વાણમ્ ઇત્યનેન ક્રમેણ નિર્વાણશબ્દસિદ્ધશબ્દયોરેકત્વં સફલં
જાતમ્ . અપિ ચ યઃ કશ્ચિદાસન્નભવ્યજીવઃ પરમગુરુપ્રસાદાસાદિતપરમભાવભાવનયા

સકલકર્મકલંકપંકવિમુક્ત : સ પરમાત્મા ભૂત્વા લોકાગ્રપર્યન્તં ગચ્છતીતિ .

(માલિની)

અથ જિનમતમુક્તેર્મુક્ત જીવસ્ય ભેદં
ક્વચિદપિ ન ચ વિદ્મો યુક્તિ તશ્ચાગમાચ્ચ .

યદિ પુનરિહ ભવ્યઃ કર્મ નિર્મૂલ્ય સર્વં
સ ભવતિ પરમશ્રીકામિનીકામરૂપઃ ..૩૦૩..

Page 366 of 388
PDF/HTML Page 393 of 415
single page version

કરતા હૈ, તો વહ પરમશ્રીરૂપી (મુક્તિલક્ષ્મીરૂપી ) કામિનીકા વલ્લભ હોતા હૈ .૩૦૩.

ગાથા : ૧૮૪ અન્વયાર્થ : — [યાવત્ ધર્માસ્તિકઃ ] જહાઁ તક ધર્માસ્તિકાય

હૈ વહાઁ તક [જીવાનાં પુદ્ગલાનાં ] જીવોંકા ઔર પુદ્ગલોંકા [ગમનં ] ગમન
[જાનીહિ ] જાન; [ધર્માસ્તિકાયાભાવે ] ધર્માસ્તિકાયકે અભાવમેં [તસ્માત્ પરતઃ ]
ઉસસે આગે [ન ગચ્છંતિ ] વે નહીં જાતે .

ટીકા : — યહાઁ, સિદ્ધક્ષેત્રસે ઊ પર જીવ - પુદ્ગલોંકે ગમનકા નિષેધ કિયા હૈ .

જીવોંકી સ્વભાવક્રિયા સિદ્ધિગમન (સિદ્ધક્ષેત્રમેં ગમન) હૈ ઔર વિભાવક્રિયા

(અન્ય ભવમેં જાતે સમય) છહ દિશામેં ગમન હૈ; પુદ્ગલોંકી સ્વભાવક્રિયા પરમાણુકી
ગતિ હૈ ઔર વિભાવક્રિયા ❃

દ્વિ - અણુકાદિ સ્કન્ધોંકી ગતિ હૈ . ઇસલિયે ઇનકી

(જીવપુદ્ગલોંકી) ગતિક્રિયા ત્રિલોકકે શિખરસે ઊ પર નહીં હૈ, ક્યોંકિ આગે ગતિહેતુ
(ગતિકે નિમિત્તભૂત) ધર્માસ્તિકાયકા અભાવ હૈ; જિસપ્રકાર જલકે અભાવમેં મછલિયોંકી
ગતિક્રિયા નહીં હોતી ઉસીપ્રકાર . ઇસીસે, જહાઁ તક ધર્માસ્તિકાય હૈ ઉસ ક્ષેત્ર તક

જીવાણ પુગ્ગલાણં ગમણં જાણેહિ જાવ ધમ્મત્થી .

ધમ્મત્થિકાયભાવે તત્તો પરદો ણ ગચ્છંતિ ..૧૮૪..

જીવાનાં પુદ્ગલાનાં ગમનં જાનીહિ યાવદ્ધર્માસ્તિકઃ .

ધર્માસ્તિકાયાભાવે તસ્માત્પરતો ન ગચ્છંતિ ..૧૮૪..

અત્ર સિદ્ધક્ષેત્રાદુપરિ જીવપુદ્ગલાનાં ગમનં નિષિદ્ધમ્ .

જીવાનાં સ્વભાવક્રિયા સિદ્ધિગમનં, વિભાવક્રિયા ષટકાપક્રમયુક્ત ત્વમ્; પુદ્ગલાનાં

સ્વભાવક્રિયા પરમાણુગતિઃ, વિભાવક્રિયા વ્દ્યણુકાદિસ્કન્ધગતિઃ . અતોઽમીષાં ત્રિલોક-

શિખરાદુપરિ ગતિક્રિયા નાસ્તિ, પરતો ગતિહેતોર્ધર્માસ્તિકાયાભાવાત્; યથા જલાભાવે મત્સ્યાનાં

❃ દ્વિ – અણુકાદિ સ્કન્ધ = દો પરમાણુઓંસે લેકર અનન્ત પરમાણુઓંકે બને હુએ સ્કન્ધ .

જાનો વહીં તક જીવ-પુદ્ગલગતિ, જહાઁ ધર્માસ્તિ હૈ .

ધર્માસ્તિકાય-અભાવમેં આગે ગમનકી નાસ્તિ હૈ ..૧૮૪..

Page 367 of 388
PDF/HTML Page 394 of 415
single page version

સ્વભાવગતિક્રિયા ઔર વિભાવગતિક્રિયારૂપસે પરિણત જીવ - પુદ્ગલોંકી ગતિ હોતી હૈ .

[અબ ઇસ ૧૮૪ વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] ગતિહેતુકે અભાવકે કારણ, સદા (અર્થાત્ કદાપિ ) ત્રિલોકકે

શિખરસે ઊ પર જીવ ઔર પુદ્ગલ દોનોંકા ગમન નહીં હી હોતા . ૩૦૪ .

ગાથા : ૧૮૫ અન્વયાર્થ : — [નિયમઃ ] નિયમ ઔર [નિયમસ્ય ફલં ]

નિયમકા ફલ [પ્રવચનસ્ય ભક્ત્યા ] પ્રવચનકી ભક્તિસે [નિર્દિષ્ટમ્ ] દર્શાયે ગયે . [યદિ ]

યદિ (ઉસમેં કુછ ) [પૂર્વાપરવિરોધઃ ] પૂર્વાપર (આગેપીછે ) વિરોધ હો તો [સમયજ્ઞાઃ ]
સમયજ્ઞ (આગમકે જ્ઞાતા ) [અપનીય ] ઉસે દૂર કરકે [પૂરયંતુ ] પૂર્તિ કરના .

ટીકા : — યહ, શાસ્ત્રકે આદિમેં લિયે ગયે નિયમશબ્દકા તથા ઉસકે ફલકા

ઉપસંહાર હૈ .

ગતિક્રિયા નાસ્તિ . અત એવ યાવદ્ધર્માસ્તિકાયસ્તિષ્ઠતિ તત્ક્ષેત્રપર્યન્તં સ્વભાવવિભાવ-

ગતિક્રિયાપરિણતાનાં જીવપુદ્ગલાનાં ગતિરિતિ .

(અનુષ્ટુભ્)

ત્રિલોકશિખરાદૂર્ધ્વં જીવપુદ્ગલયોર્દ્વયોઃ .

નૈવાસ્તિ ગમનં નિત્યં ગતિહેતોરભાવતઃ ..૩૦૪..

ણિયમં ણિયમસ્સ ફલં ણિદ્દિટ્ઠં પવયણસ્સ ભત્તીએ .

પુવ્વાવરવિરોધો જદિ અવણીય પૂરયંતુ સમયણ્હા ..૧૮૫..

નિયમો નિયમસ્ય ફલં નિર્દિષ્ટં પ્રવચનસ્ય ભક્ત્યા .

પૂર્વાપરવિરોધો યદ્યપનીય પૂરયંતુ સમયજ્ઞાઃ ..૧૮૫..

શાસ્ત્રાદૌ ગૃહીતસ્ય નિયમશબ્દસ્ય તત્ફલસ્ય ચોપસંહારોઽયમ્ .

જિનદેવ-પ્રવચન-ભક્તિબલસે નિયમ, તત્ફલમેં કહે .

યદિ હો કહીં, સમયજ્ઞ પૂર્વાપર વિરોધ સુધારિયે ..૧૮૫..

Page 368 of 388
PDF/HTML Page 395 of 415
single page version

પ્રથમ તો, નિયમ શુદ્ધરત્નત્રયકે વ્યાખ્યાનસ્વરૂપમેં પ્રતિપાદિત કિયા ગયા;

ઉસકા ફલ પરમ નિર્વાણકે રૂપમેં પ્રતિપાદિત કિયા ગયા . યહ સબ કવિત્વકે

અભિમાનસે નહીં કિન્તુ પ્રવચનકી ભક્તિસે પ્રતિપાદિત કિયા ગયા હૈ . યદિ (ઉસમેં

કુછ ) પૂર્વાપર દોષ હો તો સમયજ્ઞ પરમકવીશ્વર દોષાત્મક પદકા લોપ કરકે ઉત્તમ
પદ કરના .

[અબ ઇસ ૧૮૫વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક

કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] મુક્તિકા કારણ હોનેસે નિયમસાર તથા ઉસકા ફલ ઉત્તમ

પુરુષોંકે હૃદયકમલમેં જયવન્ત હૈ . પ્રવચનકી ભક્તિસે સૂત્રકારને જો કિયા હૈ (અર્થાત્

શ્રીમદ્ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યદેવને જો યહ નિયમસારકી રચના કી હૈ ), વહ વાસ્તવમેં
સમસ્ત ભવ્યસમૂહકો નિર્વાણકા માર્ગ હૈ .૩૦૫.

નિયમસ્તાવચ્છુદ્ધરત્નત્રયવ્યાખ્યાનસ્વરૂપેણ પ્રતિપાદિતઃ . તત્ફલં પરમનિર્વાણ-

મિતિ પ્રતિપાદિતમ્ . ન કવિત્વદર્પાત્ પ્રવચનભક્ત્યા પ્રતિપાદિતમેતત્ સર્વમિતિ યાવત્ .

યદ્યપિ પૂર્વાપરદોષો વિદ્યતે ચેત્તદ્દોષાત્મકં લુપ્ત્વા પરમકવીશ્વરાસ્સમયવિદશ્ચોત્તમં પદં
કુર્વન્ત્વિતિ .

(માલિની)

જયતિ નિયમસારસ્તત્ફલં ચોત્તમાનાં
હૃદયસરસિજાતે નિર્વૃતેઃ કારણત્વાત્ .

પ્રવચનકૃતભક્ત્યા સૂત્રકૃદ્ભિઃ કૃતો યઃ
સ ખલુ નિખિલભવ્યશ્રેણિનિર્વાણમાર્ગઃ ..૩૦૫..

ઈસાભાવેણ પુણો કેઈ ણિંદંતિ સુંદરં મગ્ગં .

તેસિં વયણં સોચ્ચાઽભત્તિં મા કુણહ જિણમગ્ગે ..૧૮૬..

જો કોઇ સુન્દર માર્ગકી નિન્દા કરે માત્સર્યમેં .

સુનકર વચન ઉસકે અભક્તિ ન કીજિયે જિનમાર્ગમેં ..૧૮૬..

Page 369 of 388
PDF/HTML Page 396 of 415
single page version

ગાથા : ૧૮૬ અન્વયાર્થ : — [પુનઃ ] પરન્તુ [ઈર્ષાભાવેન ] ઈર્ષાભાવસે

[કેચિત્ ] કોઈ લોગ [સુન્દરં માર્ગમ્ ] સુન્દર માર્ગકો [નિન્દન્તિ ] નિન્દતે હૈં [તેષાં
વચનં ] ઉનકે વચન [શ્રુત્વા ] સુનકર [જિનમાર્ગે ] જિનમાર્ગકે પ્રતિ [અભક્તિં ]
અભક્તિ [મા કુરુધ્વમ્ ] નહીં કરના .

ટીકા : — યહાઁ ભવ્યકો શિક્ષા દી હૈ .

કોઈ મંદબુદ્ધિ ત્રિકાલ - નિરાવરણ, નિત્ય આનન્દ જિસકા એક લક્ષણ હૈ ઐસે

નિર્વિકલ્પ નિજકારણપરમાત્મતત્ત્વકે સમ્યક્ - શ્રદ્ધાન - જ્ઞાન - અનુષ્ઠાનરૂપ શુદ્ધરત્નત્રયસે

પ્રતિપક્ષ મિથ્યાત્વકર્મોદયકે સામર્થ્ય દ્વારા મિથ્યાદર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્રપરાયણ વર્તતે હુએ

ઈર્ષાભાવસે અર્થાત્ મત્સરયુક્ત પરિણામસે સુન્દરમાર્ગકો — પાપક્રિયાસે નિવૃત્તિ જિસકા

લક્ષણ હૈ ઐસે ભેદોપચાર - રત્નત્રયાત્મક તથા અભેદોપચાર - રત્નત્રયાત્મક સર્વજ્ઞવીતરાગકે

માર્ગકો — નિન્દતે હૈં, ઉન સ્વરૂપવિકલ (સ્વરૂપપ્રાપ્તિ રહિત ) જીવોંકે કુહેતુ -

કુદૃષ્ટાન્તયુક્ત કુતર્કવચન સુનકર જિનેશ્વરપ્રણીત શુદ્ધરત્નત્રયમાર્ગકે પ્રતિ, હે ભવ્ય !
અભક્તિ નહીં કરના, પરન્તુ ભક્તિ કર્તવ્ય હૈ .

[અબ ઇસ ૧૮૬ વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ દો

શ્લોક કહતે હૈં : ]

ઈર્ષાભાવેન પુનઃ કેચિન્નિન્દન્તિ સુન્દરં માર્ગમ્ .

તેષાં વચનં શ્રુત્વા અભક્તિં મા કુરુધ્વં જિનમાર્ગે ..૧૮૬..

ઇહ હિ ભવ્યસ્ય શિક્ષણમુક્ત મ્ .

કેચન મંદબુદ્ધયઃ ત્રિકાલનિરાવરણનિત્યાનંદૈકલક્ષણનિર્વિકલ્પકનિજકારણપરમાત્મ-

તત્ત્વસમ્યક્શ્રદ્ધાનપરિજ્ઞાનાનુષ્ઠાનરૂપશુદ્ધરત્નત્રયપ્રતિપક્ષમિથ્યાત્વકર્મોદયસામર્થ્યેન મિથ્યા-
દર્શનજ્ઞાનચારિત્રપરાયણાઃ ઈર્ષ્યાભાવેન સમત્સરપરિણામેન સુન્દરં માર્ગં સર્વજ્ઞવીતરાગસ્ય માર્ગં
પાપક્રિયાનિવૃત્તિલક્ષણં ભેદોપચારરત્નત્રયાત્મકમભેદોપચારરત્નત્રયાત્મકં કેચિન્નિન્દન્તિ, તેષાં
સ્વરૂપવિકલાનાં કુહેતુ

દ્રષ્ટાન્તસમન્વિતં કુતર્કવચનં શ્રુત્વા હ્યભક્તિં જિનેશ્વરપ્રણીતશુદ્ધ-

રત્નત્રયમાર્ગે હે ભવ્ય મા કુરુષ્વ, પુનર્ભક્તિ : કર્તવ્યેતિ .

Page 370 of 388
PDF/HTML Page 397 of 415
single page version

[શ્લોકાર્થ : — ] દેહસમૂહરૂપી વૃક્ષપંક્તિસે જો ભયંકર હૈ, જિસમેં દુઃખ-

પરમ્પરારૂપી જઙ્ગલી પશુ (બસતે ) હૈં, અતિ કરાલ કાલરૂપી અગ્નિ જહાઁ સબકા
ભક્ષણ કરતી હૈ, જિસમેં બુદ્ધિરૂપી જલ (?) સૂખતા હૈ ઔર જો દર્શનમોહયુક્ત
જીવોંકો અનેક કુનયરૂપી માર્ગોંકે કારણ અત્યન્ત ×

દુર્ગમ હૈ, ઉસ સંસાર-અટવીરૂપી

વિકટ સ્થલમેં જૈન દર્શન એક હી શરણ હૈ .૩૦૬.

તથા —

[શ્લોકાર્થ : — ] જિન પ્રભુકા જ્ઞાનશરીર સદા લોકાલોકકા નિકેતન હૈ

(અર્થાત્ જિન નેમિનાથપ્રભુકે જ્ઞાનમેં લોકાલોક સદા સમાતે હૈં — જ્ઞાત હોતે હૈં ), ઉન

શ્રી નેમિનાથ તીર્થેશ્વરકા — કિ જિન્હોંને શંખકી ધ્વનિસે સારી પૃથ્વીકો કમ્પા દિયા થા

ઉનકા — સ્તવન કરનેકે લિયે તીન લોકમેં કૌન મનુષ્ય યા દેવ સમર્થ હૈં ? (તથાપિ)

ઉનકા સ્તવન કરનેકા એકમાત્ર કારણ જિનકે પ્રતિ અતિ ઉત્સુક ભક્તિ હૈ ઐસા મૈં
જાનતા હૂઁ .૩૦૭.

(શાર્દૂલવિક્રીડિત)

દેહવ્યૂહમહીજરાજિભયદે દુઃખાવલીશ્વાપદે
વિશ્વાશાતિકરાલકાલદહને શુષ્યન્મનીયાવને“ .

નાનાદુર્ણયમાર્ગદુર્ગમતમે દ્રઙ્મોહિનાં દેહિનાં

જૈનં દર્શનમેકમેવ શરણં જન્માટવીસંકટે ..૩૦૬..

તથા હિ —

(શાર્દૂલવિક્રીડિત)

લોકાલોકનિકેતનં વપુરદો જ્ઞાનં ચ યસ્ય પ્રભો-
સ્તં શંખધ્વનિકંપિતાખિલભુવં શ્રીનેમિતીર્થેશ્વરમ્ .

સ્તોતું કે ભુવનત્રયેઽપિ મનુજાઃ શક્તાઃ સુરા વા પુનઃ
જાને તત્સ્તવનૈકકારણમહં ભક્તિ ર્જિનેઽત્યુત્સુકા ..૩૦૭..

★યહાઁ કુછ અશુદ્ધિ હો ઐસા લગતા હૈ .

× દુર્ગમ = જિસે કઠિનાઈસે લાઁઘા જા સકે ઐસા; દુસ્તર . (સંસાર-અટવીમેં અનેક કુનયરૂપી માર્ગોંમેંસે સત્ય

માર્ગ ઢૂઁઢ લેના મિથ્યાદૃષ્ટિયોંકો અત્યન્ત કઠિન હૈ ઔર ઇસલિયે સંસાર-અટવી અત્યન્ત દુસ્તર હૈ .)

Page 371 of 388
PDF/HTML Page 398 of 415
single page version

ગાથા : ૧૮૭ અન્વયાર્થ : — [પૂર્વાપરદોષનિર્મુક્તમ્ ] પૂર્વાપર દોષ રહિત

[જિનોપદેશં ] જિનોપદેશકો [જ્ઞાત્વા ] જાનકર [મયા ] મૈંને [નિજભાવનાનિમિત્તં ]
નિજભાવનાનિમિત્તસે [નિયમસારનામશ્રુતમ્ ] નિયમસાર નામકા શાસ્ત્ર [કૃતમ્ ] કિયા હૈ .

ટીકા : — યહ, શાસ્ત્રકે નામકથન દ્વારા શાસ્ત્રકે ઉપસંહાર સમ્બન્ધી કથન હૈ .

યહાઁ આચાર્યશ્રી (શ્રીમદ્ભગવત્કુન્દકુન્દાચાર્યદેવ ) પ્રારમ્ભ કિયે હુએ કાર્યકે

અન્તકો પ્રાપ્ત કરનેસે અત્યન્ત કૃતાર્થતાકોે પાકર કહતે હૈં કિ સૈંકડોં પરમ –

અધ્યાત્મશાસ્ત્રોંમેં કુશલ ઐસે મૈંને નિજભાવનાનિમિત્તસે — અશુભવંચનાર્થ નિયમસાર નામક

શાસ્ત્ર કિયા હૈ . ક્યા કરકે (યહ શાસ્ત્ર કિયા હૈ) ? પ્રથમ ×અવંચક પરમ ગુરુકે

પ્રસાદસે જાનકર . ક્યા જાનકર ? જિનોપદેશકો અર્થાત્ વીતરાગ - સર્વજ્ઞકે મુખારવિન્દસે

નિકલે હુએ પરમ ઉપદેશકો . કૈસા હૈ વહ ઉપદેશ ? પૂર્વાપર દોષ રહિત હૈ અર્થાત્

પૂર્વાપર દોષકે હેતુભૂત સકલ મોહરાગદ્વેષકે અભાવકે કારણ જો આપ્ત હૈં ઉનકે મુખસે
નિકલા હોનેસે નિર્દોષ હૈ .

ણિયભાવણાણિમિત્તં મએ કદં ણિયમસારણામસુદં .

ણચ્ચા જિણોવદેસં પુવ્વાવરદોસણિમ્મુક્કં ..૧૮૭..

નિજભાવનાનિમિત્તં મયા કૃતં નિયમસારનામશ્રુતમ્ .

જ્ઞાત્વા જિનોપદેશં પૂર્વાપરદોષનિર્મુક્ત મ્ ..૧૮૭..

શાસ્ત્રનામધેયકથનદ્વારેણ શાસ્ત્રોપસંહારોપન્યાસોઽયમ્ .

અત્રાચાર્યાઃ પ્રારબ્ધસ્યાન્તગમનત્વાત્ નિતરાં કૃતાર્થતાં પરિપ્રાપ્ય નિજભાવનાનિમિત્ત-

મશુભવંચનાર્થં નિયમસારાભિધાનં શ્રુતં પરમાધ્યાત્મશાસ્ત્રશતકુશલેન મયા કૃતમ્ . કિં કૃત્વા ?

પૂર્વં જ્ઞાત્વા અવંચકપરમગુરુપ્રસાદેન બુદ્ધ્વેતિ . કમ્ ? જિનોપદેશં વીતરાગસર્વજ્ઞ-

મુખારવિન્દવિનિર્ગતપરમોપદેશમ્ . તં પુનઃ કિંવિશિષ્ટમ્ ? પૂર્વાપરદોષનિર્મુક્તં પૂર્વાપરદોષ-

હેતુભૂતસકલમોહરાગદ્વેષાભાવાદાપ્તમુખવિનિર્ગતત્વાન્નિર્દોષમિતિ .

× અવંચક = ઠગેં નહીં ઐસે; નિષ્કપટ; સરલ; ઋજુ .

સબ દોષ પૂર્વાપર રહિત ઉપદેશ શ્રી જિનદેવકા .

મૈં જાન, અપની ભાવના હિત નિયમસાર સુશ્રુત રચા ..૧૮૭..

Page 372 of 388
PDF/HTML Page 399 of 415
single page version

ઔર (ઇસ શાસ્ત્રકે તાત્પર્ય સમ્બન્ધી ઐસા સમઝના કિ ), જો (નિયમસારશાસ્ત્ર)

વાસ્તવમેં સમસ્ત આગમકે અર્થસમૂહકા પ્રતિપાદન કરનેમેં સમર્થ હૈ, જિસને નિયમ - શબ્દસે

વિશુદ્ધ મોક્ષમાર્ગ સમ્યક્ પ્રકારસે દર્શાયા હૈ, જો શોભિત પંચાસ્તિકાય સહિત હૈ (અર્થાત્
જિસમેં પાઁચ અસ્તિકાયકા વર્ણન કિયા ગયા હૈ ), જિસમેં પંચાચારપ્રપંચકા સંચય કિયા
ગયા હૈ (અર્થાત્ જિસમેં જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર ઔર વીર્યાચારરૂપ પાઁચ
પ્રકારકે આચારકા કથન કિયા ગયા હૈ ), જો છહ દ્રવ્યોંસે વિચિત્ર હૈ (અર્થાત્ જો છહ
દ્રવ્યોંકે નિરૂપણસે વિવિધ પ્રકારકા — સુન્દર હૈ ), સાત તત્ત્વ ઔર નવ પદાર્થ જિસમેં

સમાયે હુએ હૈં, જો પાઁચ ભાવરૂપ વિસ્તારકે પ્રતિપાદનમેં પરાયણ હૈ, જો નિશ્ચય - પ્રતિક્રમણ,

નિશ્ચય - પ્રત્યાખ્યાન, નિશ્ચય - પ્રાયશ્ચિત્ત, પરમ - આલોચના, નિયમ, વ્યુત્સર્ગ આદિ સકલ

પરમાર્થ ક્રિયાકાંડકે આડમ્બરસે સમૃદ્ધ હૈ (અર્થાત્ જિસમેં પરમાર્થ ક્રિયાઓંકા પુષ્કલ
નિરૂપણ હૈ ) ઔર જો તીન ઉપયોગોંસે સુસમ્પન્ન હૈ (અર્થાત્ જિસમેં અશુભ, શુભ ઔર
શુદ્ધ ઉપયોગકા પુષ્કલ કથન હૈ ) — ઐસે ઇસ પરમેશ્વર શાસ્ત્રકા વાસ્તવમેં દો પ્રકારકા

તાત્પર્ય હૈ : સૂત્રતાત્પર્ય ઔર શાસ્ત્રતાત્પર્ય . સૂત્રતાત્પર્ય તો પદ્યકથનસે પ્રત્યેક સૂત્રમેં

( – પદ્ય દ્વારા પ્રત્યેક ગાથાકે અન્તમેં ) પ્રતિપાદિત કિયા ગયા હૈ . ઔર શાસ્ત્રતાત્પર્ય યહ

નિમ્નાનુસાર ટીકા દ્વારા પ્રતિપાદિત કિયા જાતા હૈ : યહ (નિયમસાર શાસ્ત્ર ) ૧ભાગવત

શાસ્ત્ર હૈ . જો (શાસ્ત્ર ) નિર્વાણસુન્દરીસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે, પરમવીતરાગાત્મક, ૨નિરાબાધ,

નિરન્તર ઔર ૩અનંગ પરમાનન્દકા દેનેવાલા હૈ, જો ૪નિરતિશય, નિત્યશુદ્ધ, નિરંજન નિજ

કારણપરમાત્માકી ભાવનાકા કારણ હૈ, જો સમસ્ત નયોંકે સમૂહસે શોભિત હૈ, જો પંચમ

કિઞ્ચ અસ્ય ખલુ નિખિલાગમાર્થસાર્થપ્રતિપાદનસમર્થસ્ય નિયમશબ્દસંસૂચિત-

વિશુદ્ધમોક્ષમાર્ગસ્ય અંચિતપઞ્ચાસ્તિકાયપરિસનાથસ્ય સંચિતપંચાચારપ્રપઞ્ચસ્ય ષડ્દ્રવ્યવિચિત્રસ્ય
સપ્તતત્ત્વનવપદાર્થગર્ભીકૃતસ્ય પંચભાવપ્રપંચપ્રતિપાદનપરાયણસ્ય નિશ્ચયપ્રતિક્રમણપ્રત્યાખ્યાન-
પ્રાયશ્ચિત્તપરમાલોચનાનિયમવ્યુત્સર્ગપ્રભૃતિસકલપરમાર્થક્રિયાકાંડાડંબરસમૃદ્ધસ્ય ઉપયોગ-
ત્રયવિશાલસ્ય પરમેશ્વરસ્ય શાસ્ત્રસ્ય દ્વિવિધં કિલ તાત્પર્યં, સૂત્રતાત્પર્યં શાસ્ત્રતાત્પર્યં ચેતિ .

૧ – ભાગવત = ભગવાનકા; દૈવી; પવિત્ર .

૨ – નિરાબાધ = બાધા રહિત; નિર્વિઘ્ન .

૩ – અનંગ = અશરીરી; આત્મિક; અતીન્દ્રિય .

૪ – નિરતિશય = જિસસે કોઈ બઢકર નહીં હૈ ઐસે; અનુત્તમ; શ્રેષ્ઠ; અદ્વિતીય .

Page 373 of 388
PDF/HTML Page 400 of 415
single page version

ગતિકે હેતુભૂત હૈ ઔર જો પાઁચ ઇન્દ્રિયોંકે ફૈ લાવ રહિત દેહમાત્ર - પરિગ્રહધારીસે (નિર્ગ્રન્થ

મુનિવરસે ) રચિત હૈ — ઐસે ઇસ ભાગવત શાસ્ત્રકો જો નિશ્ચયનય ઔર વ્યવહારનયકે

અવિરોધસે જાનતે હૈં, વે મહાપુરુષ — સમસ્ત અધ્યાત્મશાસ્ત્રોંકે ૧હૃદયકો જાનનેવાલે ઔર

પરમાનન્દરૂપ વીતરાગ સુખકે અભિલાષી — બાહ્ય-અભ્યન્તર ચૌવીસ પરિગ્રહોંકે પ્રપંચકો

પરિત્યાગ કર, ત્રિકાલ – નિરુપાધિ સ્વરૂપમેં લીન નિજ કારણપરમાત્માકે સ્વરૂપકે શ્રદ્ધાન -

જ્ઞાન - આચરણાત્મક ભેદોપચાર - કલ્પનાસે નિરપેક્ષ ઐસે ૨સ્વસ્થ રત્નત્રયમેં પરાયણ વર્તતે હુએ,

શબ્દબ્રહ્મકે ફલરૂપ શાશ્વત સુખકે ભોક્તા હોતે હૈં .

[અબ ઇસ નિયમસાર - પરમાગમકી તાત્પર્યવૃત્તિ નામક ટીકાકી પૂર્ણાહુતિ કરતે હુએ

ટીકાકાર મુનિરાજ શ્રી પદ્મપ્રભમલધારિદેવ ચાર શ્લોક કહતે હૈં : ]

[શ્લોકાર્થ : — ] સુકવિજનરૂપી કમલોંકો આનન્દ દેનેવાલે ( – વિકસિત

સૂત્રતાત્પર્યં પદ્યોપન્યાસેન પ્રતિસૂત્રમેવ પ્રતિપાદિતમ્, શાસ્ત્રતાત્પર્યં ત્વિદમુપદર્શનેન . ભાગવતં

શાસ્ત્રમિદં નિર્વાણસુંદરીસમુદ્ભવપરમવીતરાગાત્મકનિર્વ્યાબાધનિરન્તરાનઙ્ગપરમાનન્દપ્રદં નિરતિ-
શયનિત્યશુદ્ધનિરંજનનિજકારણપરમાત્મભાવનાકારણં સમસ્તનયનિચયાંચિતં પંચમગતિ-
હેતુભૂતં પંચેન્દ્રિયપ્રસરવર્જિતગાત્રમાત્રપરિગ્રહેણ નિર્મિતમિદં યે ખલુ નિશ્ચયવ્યવહારનયયોરવિરોધેન
જાનન્તિ તે ખલુ મહાન્તઃ સમસ્તાધ્યાત્મશાસ્ત્રહૃદયવેદિનઃ પરમાનંદવીતરાગસુખાભિલાષિણઃ
પરિત્યક્ત બાહ્યાભ્યન્તરચતુર્વિંશતિપરિગ્રહપ્રપંચાઃ ત્રિકાલનિરુપાધિસ્વરૂપનિરતનિજકારણ-
પરમાત્મસ્વરૂપશ્રદ્ધાનપરિજ્ઞાનાચરણાત્મકભેદોપચારકલ્પનાનિરપેક્ષસ્વસ્થરત્નત્રયપરાયણાઃ સન્તઃ
શબ્દબ્રહ્મફલસ્ય શાશ્વતસુખસ્ય ભોક્તારો ભવન્તીતિ

(માલિની)

સુકવિજનપયોજાનન્દિમિત્રેણ શસ્તં
લલિતપદનિકાયૈર્નિર્મિતં શાસ્ત્રમેતત્ .

નિજમનસિ વિધત્તે યો વિશુદ્ધાત્મકાંક્ષી
સ ભવતિ પરમશ્રીકામિનીકામરૂપઃ ..૩૦૮..

૧-હૃદય = હાર્દ; રહસ્ય; મર્મ . (ઇસ ભાગવત શાસ્ત્રકો જો સમ્યક્ પ્રકારસે જાનતે હૈં, વે સમસ્ત

અધ્યાત્મશાસ્ત્રોંકે હાર્દકે જ્ઞાતા હૈં .)

૨-સ્વસ્થ = નિજાત્મસ્થિત . (નિજાત્મસ્થિત શુદ્ધરત્નત્રય ભેદોપચાર – કલ્પનાસે નિરપેક્ષ હૈ .)

< Previous Page Next Page >