Niyamsar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 147-157.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 17 of 21

 

Page 294 of 388
PDF/HTML Page 321 of 415
single page version

nikhilabāhyakriyākāṇḍāḍambaravividhavikalpamahākolāhalapratipakṣhamahānandānandapradanishchayadharmashukla- dhyānātmakaparamāvashyakakarma bhavatīti .

(pr̥ithvī)
jayatyayamudāradhīḥ svavashayogivr̥undārakaḥ
pranaṣhṭabhavakāraṇaḥ prahatapūrvakarmāvaliḥ
.
sphu ṭotkaṭavivekataḥ sphu ṭitashuddhabodhātmikān
sadāshivamayān mudā vrajati sarvathā nirvr̥utim
..247..
(anuṣhṭubh)
pradhvastapañchabāṇasya pañchāchārāñchitākr̥uteḥ .
avañchakagurorvākyan kāraṇan mukti sampadaḥ ..248..
(anuṣhṭubh)
itthan buddhvā jinendrasya mārgan nirvāṇakāraṇam .
nirvāṇasampadan yāti yastan vande punaḥ punaḥ ..249..

vividh vikalpoṅke mahā kolāhalase pratipakṣha mahā - ānandānandaprad nishchayadharmadhyān tathā nishchayashukladhyānasvarūp paramāvashyak - karma hai .

[ab is 146vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj āṭh shlok kahate hain :]

[shlokārtha : ] udār jisakī buddhi hai, bhavakā kāraṇ jisane naṣhṭa kiyā hai, pūrva karmāvalikā jisane hanan kar diyā hai aur spaṣhṭa utkaṭ vivek dvārā pragaṭ-shuddhabodhasvarūp sadāshivamay sampūrṇa muktiko jo pramodase prāpta karatā hai, aisā vah svavash munishreṣhṭha jayavanta hai .247.

[shlokārtha : ] kāmadevakā jinhonne nāsh kiyā hai aur (gnān - darshan - chāritra - tap - vīryātmak ) pañchāchārase sushobhit jinakī ākr̥uti haiaise avañchak (māyāchār rahit ) gurukā vākya muktisampadākā kāraṇ hai .248.

[shlokārtha : ] nirvāṇakā kāraṇ aisā jo jinendrakā mārga use isaprakār param āvashyak karma nishchayadharmadhyān tathā nishchayashukladhyānasvarūp haiki jo dhyān mahā ānanda

ānandake denevāle hain . yah mahā ānanda-ānanda vikalpoṅke mahā kolāhalase viruddha hai .

Page 295 of 388
PDF/HTML Page 322 of 415
single page version

(drutavilambit)
svavashayoginikāyavisheṣhak
prahatachāruvadhūkanakaspr̥uh
.
tvamasi nashsharaṇan bhavakānane
smarakirātasharakṣhatachetasām
..250..
(drutavilambit)
anashanāditapashcharaṇaiḥ phalan
tanuvishoṣhaṇamev na chāparam
.
tav padāmburuhadvayachintayā
svavash janma sadā saphalan mam
..251..
(mālinī)
jayati sahajatejorāshinirmagnalokaḥ
svarasavisarapūrakṣhālitānhaḥ samantāt
.
sahajasamarasenāpūrṇapuṇyaḥ purāṇaḥ
svavashamanasi nityan sansthitaḥ shuddhasiddhaḥ
..252..

jānakar jo nirvāṇasampadāko prāpta karatā hai, use main punaḥ punaḥ vandan karatā hūn̐ .249.

[shlokārtha : ] jisane sundar strī aur suvarṇakī spr̥uhāko naṣhṭa kiyā hai aise he yogīsamūhamen shreṣhṭha svavash yogī ! tū hamārākāmadevarūpī bhīlake tīrase ghāyal chittavālekābhavarūpī araṇyamen sharaṇ hai .250.

[shlokārtha : ] anashanādi tapashcharaṇoṅkā phal sharīrakā shoṣhaṇ (sūkhanā ) hī hai, dūsarā nahīn . (parantu ) he svavash ! (he ātmavash muni ! ) tere charaṇakamalayugalake chintanase merā janma sadā saphal hai .251.

[shlokārtha : ] jisane nij rasake vistārarūpī pūr dvārā pāpoṅko sarva orase dho ḍālā hai, jo sahaj samatārasase pūrṇa bharā honese pavitra hai, jo purāṇ (sanātan ) hai, jo svavash manamen sadā susthit hai (arthāt jo sadā manakobhāvako svavash karake virājamān hai ) aur jo shuddha siddha hai (arthāt jo shuddha siddhabhagavān samān hai )aisā sahaj tejarāshimen magna jīv jayavanta hai .252.


Page 296 of 388
PDF/HTML Page 323 of 415
single page version

(anuṣhṭubh)
sarvagnavītarāgasya svavashasyāsya yoginaḥ .
na kāmapi bhidān kvāpi tān vidmo hā jaḍā vayam ..253..
(anuṣhṭubh)
ek ev sadā dhanyo janmanyasminmahāmuniḥ .
svavashaḥ sarvakarmabhyo bahistiṣhṭhatyananyadhīḥ ..254..

āvāsan jai ichchhasi appasahāvesu kuṇadi thirabhāvan .

teṇ du sāmaṇṇaguṇan sampuṇṇan hodi jīvassa ..147..
āvashyakan yadīchchhasi ātmasvabhāveṣhu karoṣhi sthirabhāvam .
ten tu sāmāyikaguṇan sampūrṇan bhavati jīvasya ..147..
shuddhanishchayāvashyakaprāptyupāyasvarūpākhyānametat .

[shlokārtha : ] sarvagna - vītarāgamen aur is svavash yogīmen kabhī kuchh bhī bhed nahīn hai; tathāpi arere ! ham jaṛ hain ki unamen bhed mānate hain . 253 .

[shlokārtha : ] is janmamen svavash mahāmuni ek hī sadā dhanya hai ki jo ananyabuddhivālā rahatā huā (nijātmāke atirikta anyake prati līn na hotā huā ) sarva karmonse bāhar rahatā hai . 254 .

gāthā : 147 anvayārtha :[yadi ] yadi tū [āvashyakam ichchhasi ] āvashyakako chāhatā hai to tū [ātmasvabhāveṣhu ] ātmasvabhāvommen [sthirabhāvam ] sthirabhāv [karoṣhi ] karatā hai; [ten tu ] usase [jīvasya ] jīvako [sāmāyikaguṇan ] sāmāyikaguṇ [sampūrṇan bhavati ] sampūrṇa hotā hai .

ṭīkā :yah, shuddhanishchay - āvashyakakī prāptikā jo upāy usake svarūpakā kathan hai .

āvashyakā kāṅkṣhī huā tū sthairya svātmāmen kare .
hotā isīse jīv sāmāyik suguṇ sampūrṇa re ..147..

Page 297 of 388
PDF/HTML Page 324 of 415
single page version

ih hi bāhyaṣhaḍāvashyakaprapañchakallolinīkalakaladhvānashravaṇaparāṅmukh he shiṣhya shuddha- nishchayadharmashukladhyānātmakasvātmāshrayāvashyakan sansāravratatimūlalavitran yadīchchhasi, samasta- vikalpajālavinirmukta nirañjananijaparamātmabhāveṣhu sahajagnānasahajadarshanasahajachāritrasahajasukh- pramukheṣhu satatanishchalasthirabhāvan karoṣhi, ten hetunā nishchayasāmāyikaguṇe jāte mumukṣhorjīvasya bāhyaṣhaḍāvashyakakriyābhiḥ kin jātam, apyanupādeyan phalamityarthaḥ . ataḥ paramāvashyaken niṣhkriyeṇ apunarbhavapurandhrikāsambhogahāsapravīṇen jīvasya sāmāyikachāritran sampūrṇan bhavatīti .

tathā choktan shrīyogīndradevaiḥ

(mālinī)
‘‘yadi chalati kathañchinmānasan svasvarūpād
bhramati bahirataste sarvadoṣhaprasaṅgaḥ
.
tadanavaratamantarmagnasamvignachitto
bhav bhavasi bhavāntasthāyidhāmādhipastvam
..’’

bāhya ṣhaṭ - āvashyakaprapañcharūpī nadīke kolāhalake shravaṇase (vyavahār chhah āvashyakake vistārarūpī nadīkī kalakalāhaṭake shravaṇase ) parāṅmukh he shiṣhya ! shuddhanishchay - dharmadhyān tathā shuddhanishchayshukladhyānasvarūp svātmāshrit āvashyakakoki jo sansārarūpī latāke mūlako chhedanekā kuṭhār hai useyadi tū chāhatā hai, to tū samasta vikalpajāl rahit nirañjan nij paramātmāke bhāvommensahaj gnān, sahaj darshan, sahaj chāritra aur sahaj sukh ādimensatat - nishchal sthirabhāv karatā hai; us hetuse (arthāt us kāraṇ dvārā ) nishchayasāmāyikaguṇ utpanna honepar, mumukṣhu jīvako bāhya chhah āvashyakakriyāonse kyā utpanna huā ?

anupādey phal utpanna huā aisā artha hai . isaliye apunarbhavarūpī

(muktirūpī ) strīke sambhog aur hāsya prāpta karanemen pravīṇ aise niṣhkriy paramāvashyakase jīvako sāmāyikachāritra sampūrṇa hotā hai .

isīprakār (āchāryavar ) shrī yogīndradevane (amr̥utāshītimen 64ven shlok dvārā ) kahā hai ki :

‘‘[shlokārtha : ] yadi kisī prakār man nij svarūpase chalit ho aur usase bāhar bhaṭake to tujhe sarva doṣhakā prasaṅg ātā hai, isaliye tū satat antarmagna aur anupādey = hey; pasanda na karane yogya; prashansā na karane yogya .


Page 298 of 388
PDF/HTML Page 325 of 415
single page version

tathā hi
(shārdūlavikrīḍit)
yadyevan charaṇan nijātmaniyatan sansāraduḥkhāpahan
mukti shrīlalanāsamudbhavasukhasyochchairidan kāraṇam
.
buddhvetthan samayasya sāramanaghan jānāti yaḥ sarvadā
soyan tyakta bahiḥkriyo munipatiḥ pāpāṭavīpāvakaḥ
..255..
āvāsaeṇ hīṇo pabbhaṭṭho hodi charaṇado samaṇo .
puvvuttakameṇ puṇo tamhā āvāsayan kujjā ..148..
āvashyaken hīnaḥ prabhraṣhṭo bhavati charaṇataḥ shramaṇaḥ .
pūrvokta krameṇ punaḥ tasmādāvashyakan kuryāt ..148..

aur (is 147vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shlokārtha : ] yadi isaprakār (jīvako ) sansāraduḥkhanāshak 2nijātmaniyat chāritra ho, to vah chāritra muktishrīrūpī (muktilakṣhmīrūpī ) sundarīse utpanna honevāle sukhakā atishayarūpase kāraṇ hotā hai;aisā jānakar jo (munivar ) nirdoṣh samayake sārako sarvadā jānatā hai, aisā vah munipatiki jisane bāhya kriyā chhoṛ dī hai vahpāparūpī aṭavīko jalānevālī agni hai .255.

gāthā : 148 anvayārtha :[āvashyaken hīnaḥ ] āvashyak rahit [shramaṇaḥ ] shramaṇ [charaṇataḥ ] charaṇase [prabhraṣhṭaḥ bhavati ] prabhraṣhṭa (ati bhraṣhṭa ) hai; [tasmāt punaḥ ] aur isaliye [pūrvoktakrameṇ ] pūrvokta kramase (pahale kahī huī vidhise )

re shramaṇ āvashyak - rahit chāritrase prabhraṣhṭa hai .
ataev āvashyak karam pūrvokta vidhise iṣhṭa hai ..148..

1samvigna chittavālā ho ki jisase tū mokṣharūpī sthāyī dhāmakā adhipati banegā .’’

1- samvigna = samvegī; vairāgī; virakta .

2- nijātmaniyat = nij ātmāmen lagā huā; nij ātmākā avalamban letā huā; nijātmāshrit; nij ātmāmen ekāgra .


Page 299 of 388
PDF/HTML Page 326 of 415
single page version

atra shuddhopayogābhimukhasya shikṣhaṇamukta m .

atra vyavahāranayenāpi samatāstutivandanāpratyākhyānādiṣhaḍāvashyakaparihīṇaḥ shramaṇ- shchāritraparibhraṣhṭa iti yāvat, shuddhanishchayen paramādhyātmabhāṣhayokta nirvikalpasamādhisvarūpaparamā- vashyakakriyāparihīṇashramaṇo nishchayachāritrabhraṣhṭa ityarthaḥ . pūrvokta svavashasya paramajinayogīshvarasya nishchayāvashyakakrameṇ svātmāshrayanishchayadharmashukladhyānasvarūpeṇ sadāvashyakan karotu paramamuniriti .

(mandākrāntā)
ātmāvashyan sahajaparamāvashyakan chaikamekan
kuryāduchchairaghakulaharan nirvr̥utermūlabhūtam
.
so‘yan nityan svarasavisarāpūrṇapuṇyaḥ purāṇaḥ
vāchān dūran kimapi sahajan shāshvatan shan prayāti
..256..

[āvashyakan kuryāt ] āvashyak karanā chāhiye . ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen ) shuddhopayogasammukh jīvako shikṣhā kahī hai .

yahān̐ (is lokamen ) vyavahāranayase bhī, samatā, stuti, vandanā, pratyākhyān ādi chhah āvashyakase rahit shramaṇ chāritraparibhraṣhṭa (chāritrase sarvathā bhraṣhṭa) hai; shuddhanishchayase, param - adhyātmabhāṣhāse jise nirvikalpa - samādhisvarūp kahā jātā hai aisī param āvashyak kriyāse rahit shramaṇ nishchayachāritrabhraṣhṭa hai; aisā artha hai . (isaliye ) svavash paramajinayogīshvarake nishchay - āvashyakakā jo kram pahale kahā gayā hai us kramase (us vidhise ), svātmāshrit aise nishchay - dharmadhyān tathā nishchay - shukladhyānasvarūpase, param muni sadā āvashyak karo .

[ab is 148vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] ātmāko avashya mātra sahaj - param - āvashyak ekako hīki jo aghasamūhakā nāshak hai aur muktikā mūl (kāraṇ ) hai usīkoatishayarūpase karanā chāhiye . (aisā karanese, ) sadā nij rasake phai lāvase pūrṇa bharā honeke kāraṇ pavitra aur purāṇ (sanātan ) aisā vah ātmā vāṇīse dūr (vachan - agochar ) aise kisī sahaj agh = doṣh; pāp . (ashubh tathā shubh donon agh hain .)


Page 300 of 388
PDF/HTML Page 327 of 415
single page version

(anuṣhṭubh)
svavashasya munīndrasya svātmachintanamuttamam .
idan chāvashyakan karma syānmūlan mukti sharmaṇaḥ ..257..
āvāsaeṇ jutto samaṇo so hodi antaraṅgappā .
āvāsayaparihīṇo samaṇo so hodi bahirappā ..149..
āvashyaken yukta : shramaṇaḥ sa bhavatyantaraṅgātmā .
āvashyakaparihīṇaḥ shramaṇaḥ sa bhavati bahirātmā ..149..
atrāvashyakakarmābhāve tapodhano bahirātmā bhavatītyukta : .
abhedānupachāraratnatrayātmakasvātmānuṣhṭhānaniyataparamāvashyakakarmaṇānavaratasanyukta : sva-

shāshvat sukhako prāpta karatā hai .256.

[shlokārtha : ] svavash munīndrako uttam svātmachintan (nijātmānubhavan ) hotā hai; aur yah (nijātmānubhavanarūp ) āvashyak karma (use ) muktisaukhyakā kāraṇ hotā hai .257.

gāthā : 149 anvayārtha :[āvashyaken yuktaḥ ] āvashyak sahit [shramaṇaḥ ] shramaṇ [saḥ ] vah [antaraṅgātmā ] antarātmā [bhavati ] hai; [āvashyakaparihīṇaḥ ] āvashyak rahit [shramaṇaḥ ] shramaṇ [saḥ ] vah [bahirātmā ] bahirātmā [bhavati ] hai .

ṭīkā :yahān̐, āvashyak karmake abhāvamen tapodhan bahirātmā hotā hai aisā kahā hai .

abhed - anupachār - ratnatrayātmak svātmānuṣhṭhānamen niyat paramāvashyak - karmase nirantar sanyukta aisā jo ‘svavash’ nāmakā param shramaṇ vah sarvotkr̥uṣhṭa antarātmā hai; yah mahātmā svātmānuṣhṭhān = nij ātmākā ācharaṇ . (param āvashyak karma abhed-anupachār-ratnatrayasvarūp

svātmācharaṇamen niyamase vidyamān hai arthāt vah svātmācharaṇ hī param āvashyak karma hai .)
re sādhu āvashyak sahit vah antarātmā jāniye .
isase rahit ho sādhu jo bahirātamā pahichāniye ..149..

Page 301 of 388
PDF/HTML Page 328 of 415
single page version

vashābhidhānaparamashramaṇaḥ sarvotkr̥uṣhṭo‘ntarātmā, ṣhoḍashakaṣhāyāṇāmabhāvādayan kṣhīṇamohapadavīn pariprāpya sthito mahātmā . asanyatasamyagdraṣhṭirjaghanyāntarātmā . anayormadhyamāḥ sarve madhyamāntarātmānaḥ . nishchayavyavahāranayadvayapraṇītaparamāvashyakakriyāvihīno bahirātmeti .

uktan cha mārgaprakāshe
(anuṣhṭubh)
‘‘bahirātmāntarātmeti syādanyasamayo dvidhā .
bahirātmānayordehakaraṇādyuditātmadhīḥ ..’’
(anuṣhṭubh)
‘‘jaghanyamadhyamotkr̥uṣhṭabhedādavirataḥ sudrak .
prathamaḥ kṣhīṇamohontyo madhyamo madhyamastayoḥ ..’’

tathā hi solah kaṣhāyoṅke abhāv dvārā kṣhīṇamohapadavīko prāpta karake sthit hai . asanyat samyagdr̥uṣhṭi jaghanya antarātmā hai . in doke madhyamen sthit sarva madhyam antarātmā hain . nishchay aur vyavahār in do nayonse praṇīt jo param āvashyak kriyā usase jo rahit ho vah bahirātmā hai . shrī mārgaprakāshamen bhī (do shlokon dvārā ) kahā hai ki :

[shlokārtha : ] anyasamay (arthāt paramātmāke atirikta jīv ) bahirātmā aur antarātmā aise do prakārake hain; unamen bahirātmā deh-indriy ādimen ātmabuddhivālā hotā hai .’’

‘‘[shlokārtha : ] antarātmāke jaghanya, madhyam aur utkr̥uṣhṭa aise (tīn ) bhed hain; avirat samyagdr̥uṣhṭi vah pratham (jaghanya ) antarātmā hai, kṣhīṇamoh vah antim (utkr̥uṣhṭa ) antarātmā hai aur un doke madhyamen sthit vah madhyam antarātmā hai .’’

aur (is 149vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :


Page 302 of 388
PDF/HTML Page 329 of 415
single page version

(mandākrāntā)
yogī nityan sahajaparamāvashyakarmaprayukta :
sansārotthaprabalasukhaduḥkhāṭavīdūravartī
.
tasmātso‘yan bhavati nitarāmantarātmātmaniṣhṭhaḥ
svātmabhraṣhṭo bhavati bahirātmā bahistattvaniṣhṭhaḥ
..258..
antarabāhirajappe jo vaṭṭai so havei bahirappā .
jappesu jo ṇa vaṭṭai so uchchai antaraṅgappā ..150..
antarabāhyajalpe yo vartate sa bhavati bahirātmā .
jalpeṣhu yo na vartate sa uchyate‘ntaraṅgātmā ..150..

bāhyābhyantarajalpanirāso‘yam .

yastu jinaliṅgadhārī tapodhanābhāsaḥ puṇyakarmakāṅkṣhayā svādhyāyapratyākhyānastavanādi- bahirjalpan karoti, ashanashayanayānasthānādiṣhu satkārādilābhalobhassannantarjalpe manashchakāreti

[shlokārtha : ] yogī sadā sahaj param āvashyak karmase yukta rahatā huā sansārajanit prabal sukhaduḥkharūpī aṭavīse dūravartī hotā hai isaliye vah yogī atyanta ātmaniṣhṭha antarātmā hai; jo svātmāse bhraṣhṭa ho vah bahiḥtattvaniṣhṭha (bāhya tattvamen līn ) bahirātmā hai .258.

gāthā : 150 anvayārtha :[yaḥ ] jo [antarabāhyajalpe ] antarbāhya jalpamen [vartate ] vartatā hai, [saḥ ] vah [bahirātmā ] bahirātmā [bhavati ] hai; [yaḥ ] jo [jalpeṣhu ] jalpommen [na vartate ] nahīn vartatā, [saḥ ] vah [antaraṅgātmā ] antarātmā [uchyate ] kahalātā hai .

ṭīkā :yah, bāhya tathā antar jalpakā nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan ) hai .

jo jinaliṅgadhārī tapodhanābhās puṇyakarmakī kāṅkṣhāse svādhyāy, pratyākhyān, stavan ādi bahirjalpa karatā hai aur ashan, shayan, gaman, sthiti ādimen (khānā, sonā, gaman karanā, sthir rahanā ityādi kāryommen ) satkārādikī prāptikā lobhī vartatā huā antarjalpamen

jo bāhya antar jalpamen varte vahī bahirātamā .
jo jalpamen varte nahin vah jīv antaraātamā ..150..

Page 303 of 388
PDF/HTML Page 330 of 415
single page version

sa bahirātmā jīv iti . svātmadhyānaparāyaṇassan niravasheṣheṇāntarmukhaḥ prashastāprashasta- samastavikalpajālakeṣhu kadāchidapi na vartate at ev paramatapodhanaḥ sākṣhādantarātmeti .

tathā choktan shrīmadamr̥utachandrasūribhiḥ
(vasantatilakā)
‘‘svechchhāsamuchchhaladanalpavikalpajālā-
mevan vyatītya mahatīn nayapakṣhakakṣhām
.
antarbahiḥ samarasaikarasasvabhāvan
svan bhāvamekamupayātyanubhūtimātram
..’’
tathā hi
(mandākrāntā)
muktvā jalpan bhavabhayakaran bāhyamābhyantaran cha
smr̥utvā nityan samarasamayan chichchamatkāramekam
.
gnānajyotiḥprakaṭitanijābhyantarāṅgāntarātmā
kṣhīṇe mohe kimapi paraman tattvamantardadarsha
..259..

manako lagātā hai, vah bahirātmā jīv hai . nij ātmāke dhyānamen parāyaṇ vartatā huā niravasheṣharūpase (sampūrṇarūpase ) antarmukh rahakar (param tapodhan ) prashasta - aprashasta samasta vikalpajālommen kabhī bhī nahīn vartatā isīliye param tapodhan sākṣhāt antarātmā hai .

isīprakār (āchāryadev ) shrīmad amr̥utachandrasūrine (shrī samayasārakī ātmakhyāti nāmak ṭīkāmen 90ven shlok dvārā ) kahā hai ki :

‘‘[shlokārtha : ] isaprakār jisamen bahu vikalpoṅke jāl apaneāp uṭhate hain aisī vishāl nayapakṣhakakṣhāko (nayapakṣhakī bhūmiko ) lān̐ghakar (tattvavedī ) bhītar aur bāhar samatā - rasarūpī ek ras hī jisakā svabhāv hai aise anubhūtimātra ek apane bhāvako (svarūpako ) prāpta hotā hai .’’

aur (is 150vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain ) :

[shlokārtha : ] bhavabhayake karanevāle, bāhya tathā abhyantar jalpako chhoṛakar, samarasamay (samatārasamay ) ek chaitanyachamatkārakā sadā smaraṇ karake, gnānajyoti dvārā


Page 304 of 388
PDF/HTML Page 331 of 415
single page version

jo dhammasukkajhāṇamhi pariṇado so vi antaraṅgappā .

jhāṇavihīṇo samaṇo bahirappā idi vijāṇīhi ..151..
yo dharmashukladhyānayoḥ pariṇataḥ sopyantaraṅgātmā .
dhyānavihīnaḥ shramaṇo bahirātmeti vijānīhi ..151..

atra svātmāshrayanishchayadharmashukladhyānadvitayamevopādeyamityukta m .

ih hi sākṣhādantarātmā bhagavān kṣhīṇakaṣhāyaḥ . tasya khalu bhagavataḥ kṣhīṇakaṣhāy- sya ṣhoḍashakaṣhāyāṇāmabhāvāt darshanachāritramohanīyakarmarājanye vilayan gate at ev sahaj- chidvilāsalakṣhaṇamatyapūrvamātmānan shuddhanishchayadharmashukladhyānadvayen nityan dhyāyati . ābhyān jisane nij abhyantar aṅga pragaṭ kiyā hai aisā antarātmā, moh kṣhīṇ hone par, kisī (adbhut ) param tattvako antaramen dekhatā hai .259.

gāthā : 151 anvayārtha :[yaḥ ] jo [dharmashukladhyānayoḥ ] dharmadhyān aur shukladhyānamen [pariṇataḥ ] pariṇat hai [saḥ api ] vah bhī [antaraṅgātmā ] antarātmā hai; [dhyānavihīnaḥ ] dhyānavihīn [shramaṇaḥ ] shramaṇ [bahirātmā ] bahirātmā hai [iti vijānīhi ] aisā jān .

ṭīkā :yahān̐ (is gāthāmen ), svātmāshrit nishchay - dharmadhyān aur nishchay - shukladhyān yah do dhyān hī upādey hain aisā kahā hai .

yahān̐ (is lokamen ) vāstavamen sākṣhāt antarātmā bhagavān kṣhīṇakaṣhāy hain . vāstavamen un bhagavān kṣhīṇakaṣhāyako solah kaṣhāyoṅkā abhāv honeke kāraṇ darshanamohanīy aur chāritramohanīy karmarūpī yoddhāoṅke dal naṣhṭa hue hain isaliye ve (bhagavān kṣhīṇakaṣhāy )

sahajachidvilāsalakṣhaṇ ati - apūrva ātmāko shuddhanishchay -

dharmadhyān aur shuddhanishchay - shukladhyān in do dhyānon dvārā nitya dhyāte hain . in do dhyānon sahajachidvilāsalakṣhaṇ = jisakā lakṣhaṇ (chihna athavā svarūp) sahaj chaitanyakā vilās hai aise

re dharma-shukla-sudhyān-pariṇat antarātmā jāniye .
aru dhyān virahit shramaṇako bahirātamā pahichāniye ..151..

Page 305 of 388
PDF/HTML Page 332 of 415
single page version

dhyānābhyān vihīno dravyaliṅgadhārī dravyashramaṇo bahirātmeti he shiṣhya tvan jānīhi .

(vasantatilakā)
kashchinmuniḥ satatanirmaladharmashukla-
dhyānāmr̥ute samarase khalu vartate‘sau
.
tābhyān vihīnamuniko bahirātmako‘yan
pūrvokta yoginamahan sharaṇan prapadye
..260..
kin cha kevalan shuddhanishchayanayasvarūpamuchyate
(anuṣhṭubh)
bahirātmāntarātmeti vikalpaḥ kudhiyāmayam .
sudhiyān na samastyeṣh sansāraramaṇīpriyaḥ ..261..

paḍikamaṇapahudikiriyan kuvvanto ṇichchhayassa chārittan .

teṇ du virāgacharie samaṇo abbhuṭṭhido hodi ..152.. rahit dravyaliṅgadhārī dravyashramaṇ bahirātmā hai aisā he shiṣhya ! tū jān . [ab yahān̐ ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] koī muni satat - nirmal dharmashukla - dhyānāmr̥utarūpī samarasamen sachamuch vartatā hai; (vah antarātmā hai; ) in do dhyānonse rahit tuchchha muni bahirātmā hai . main pūrvokta (samarasī ) yogīkī sharaṇ letā hūn̐ .260.

aur (is 151vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj dvārā shlok dvārā ) keval shuddhanishchayanayakā svarūp kahā jātā hai :

[shlokārtha : ] (shuddha ātmatattvamen ) bahirātmā aur antarātmā aisā yah vikalpa kubuddhiyoṅko hotā hai; sansārarūpī ramaṇīko priy aisā yah vikalpa subuddhiyoṅko nahīn hotā .261.

pratikramaṇ ādikriyā tathā chāritranishchay āchare .
ataev muni vah vītarāg - charitramen sthiratā kare ..152..

Page 306 of 388
PDF/HTML Page 333 of 415
single page version

pratikramaṇaprabhr̥utikriyān kurvan nishchayasya chāritram .
ten tu virāgacharite shramaṇobhyutthito bhavati ..152..

paramavītarāgachāritrasthitasya paramatapodhanasya svarūpamatrokta m .

yo hi vimuktaihikavyāpāraḥ sākṣhādapunarbhavakāṅkṣhī mahāmumukṣhuḥ parityakta sakalendriy- vyāpāratvānnishchayapratikramaṇādisatkriyān kurvannāste, ten kāraṇen svasvarūpavishrāntilakṣhaṇe paramavītarāgachāritre sa paramatapodhanastiṣhṭhati iti .

(mandākrāntā)
ātmā tiṣhṭhatyatulamahimā naṣhṭadrakshīlamoho
yaḥ sansārodbhavasukhakaran karma muktvā vimukteḥ .
mūle shīle malavirahite so‘yamāchārarāshiḥ
tan vande‘han samarasasudhāsindhurākāshashāṅkam
..262..

gāthā : 152 anvayārtha :[pratikramaṇaprabhr̥utikriyān ] pratikramaṇādi kriyāko [nishchayasya chāritram ] nishchayake chāritrako[kurvan ] (nirantar ) karatā rahatā hai [ten tu ] isaliye [shramaṇaḥ ] vah shramaṇ [virāgacharite ] vītarāg chāritramen [abhyutthitaḥ bhavati ] ārūrḥ hai .

ṭīkā :yahān̐ param vītarāg chāritramen sthit param tapodhanakā svarūp kahā hai .

jisane aihik vyāpār (sānsārik kārya ) chhoṛ diyā hai aisā jo sākṣhāt apunarbhavakā (mokṣhakā ) abhilāṣhī mahāmumukṣhu sakal indriyavyāpārako chhoṛā honese nishchayapratikramaṇādi satkriyāko karatā huā sthit hai (arthāt nirantar karatā hai ), vah param tapodhan us kāraṇase nijasvarūpavishrāntilakṣhaṇ paramavītarāg - chāritramen sthit hai (arthāt vah param shramaṇ, nishchayapratikramaṇādi nishchayachāritramen sthit honeke kāraṇ, jisakā lakṣhaṇ nij svarūpamen vishrānti hai aise paramavītarāg chāritramen sthit hai ) .

[ab is 152vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] darshanamoh aur chāritramoh jisake naṣhṭa hue hain aisā jo atul mahimāvālā ātmā sansārajanit sukhake kāraṇabhūt karmako chhoṛakar muktikā mūl aise


Page 307 of 388
PDF/HTML Page 334 of 415
single page version

vayaṇamayan paḍikamaṇan vayaṇamayan pachchakhāṇ ṇiyaman cha .

āloyaṇ vayaṇamayan tan savvan jāṇ sajjhāyan ..153..
vachanamayan pratikramaṇan vachanamayan pratyākhyānan niyamashcha .
ālochanan vachanamayan tatsarvan jānīhi svādhyāyam ..153..

sakalavāgviṣhayavyāpāranirāso‘yam .

pākṣhikādipratikramaṇakriyākāraṇan niryāpakāchāryamukhodgatan samastapāpakṣhayahetubhūtan dravyashrutamakhilan vāgvargaṇāyogyapudgaladravyātmakatvānna grāhyan bhavati, pratyākhyān- niyamālochanāshcha . paudgalikavachanamayatvāttatsarvan svādhyāyamiti re shiṣhya tvan jānīhi iti . malarahit chāritramen sthit hai, vah ātmā chāritrakā puñj hai . samarasarūpī sudhāke sāgarako uchhālanemen pūrṇa chandra samān us ātmāko main vandan karatā hūn̐ .262.

gāthā : 153 anvayārtha :[vachanamayan pratikramaṇan ] vachanamay pratikramaṇ, [vachanamayn pratyākhyānan ] vachanamay pratyākhyān, [niyamaḥ ] (vachanamay ) niyam [cha ] aur [vachanamayam ālochanan ] vachanamay ālochanā[tat sarvan ] yah sab [svādhyāyam ] (prashasta adhyavasāyarūp ) svādhyāy [jānīhi ] jān .

ṭīkā :yah, samasta vachanasambandhī vyāpārakā nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan ) hai .

pākṣhik ādi pratikramaṇakriyākā kāraṇ aisā jo niryāpak āchāryake mukhase nikalā huā, samasta pāpakṣhayake hetubhūt, sampūrṇa dravyashrut vah vachanavargaṇāyogya pudgaladravyātmak honese grāhya nahīn hai . pratyākhyān, niyam aur ālochanā bhī (pudgaladravyātmak honese) grahaṇ karane yogya nahīn hain . vah sab paudgalik vachanamay honese svādhyāy hai aisā he shiṣhya ! tū jān .

[ab yahān̐ ṭīkākār munirāj shlok kahate hain :]

re ! vachanamay pratikramaṇ, vāchik-niyam, pratyākhyān ye .
ālochanā vāchik, sabhīko jān tū svādhyāy re ..153..

Page 308 of 388
PDF/HTML Page 335 of 415
single page version

(mandākrāntā)
muktvā bhavyo vachanarachanān sarvadātaḥ samastān
nirvāṇastrīstanabharayugāshleṣhasaukhyaspr̥uhāḍhayaḥ
.
nityānandādyatulamahimādhārake svasvarūpe
sthitvā sarvan tr̥uṇamiv jagajjālameko dadarsha
..263..
tathā chokta m
‘‘pariyaṭṭaṇan cha vāyaṇ puchchhaṇ aṇupekkhaṇā ya dhammakahā .
thudimaṅgalasañjutto pañchaviho hodi sajjhāu ..’’

jadi sakkadi kādun je paḍikamaṇādin karejja jhāṇamayan .

sattivihīṇo jā jai saddahaṇan chev kāyavvan ..154..

[shlokārtha : ] aisā honese, muktirūpī strīke puṣhṭa stanayugalake āliṅganasaukhyakī spr̥uhāvālā bhavya jīv samasta vachanarachanāko sarvadā chhoṛakar, nityānanda ādi atul mahimāke dhārak nijasvarūpamen sthit rahakar, akelā (nirālambarūpase ) sarva jagatajālako (samasta lokasamūhako ) tr̥uṇ samān (tuchchha ) dekhatā hai .263.

isīprakār (shrī mūlāchāramen pañchāchār adhikāramen 219vīn gāthā dvārā ) kahā hai ki :

‘‘[gāthārtha : ] parivartan (parḥe hue ko duharā lenā vah ), vāchanā (shāstravyākhyān ), pr̥uchchhanā (shāstrashravaṇ ), anuprekṣhā (anityatvādi bārah anuprekṣhā ) aur dharmakathā (63 shalākāpuruṣhoṅke charitra )aise pān̐ch prakārakā, stuti tathā maṅgal sahit, svādhyāy hai .’’ stuti = dev aur muniko vandan . (dharmakathā, stuti aur maṅgal milakar svādhyāyakā pān̐chavān̐ prakār

mānā jātā hai .)
jo kar sako to dhyānamay pratikramaṇ ādik kījiye .
yadi shakti ho nahin to are shraddhān nishchay kījiye ..154..

Page 309 of 388
PDF/HTML Page 336 of 415
single page version

yadi shakyate kartum aho pratikramaṇādikan karoṣhi dhyānamayam .
shakti vihīno yāvadyadi shraddhānan chaiv kartavyam ..154..

atra shuddhanishchayadharmadhyānātmakapratikramaṇādikamev kartavyamityukta m .

mukti sundarīprathamadarshanaprābhr̥utātmakanishchayapratikramaṇaprāyashchittapratyākhyānapramukhashuddhanishchay- kriyāshchaiv kartavyāḥ sanhananashakti prādurbhāve sati hanho munishārdūl paramāgamamakarandaniṣhyandi- mukhapadmaprabh sahajavairāgyaprāsādashikharashikhāmaṇe paradravyaparāṅmukhasvadravyaniṣhṇātabuddhe pañchendriy- prasaravarjitagātramātraparigrah . shakti hīno yadi dagdhakāle‘kāle kevalan tvayā nijaparamātma- tattvashraddhānamev kartavyamiti .

gāthā : 154 anvayārtha :[yadi ] yādi [kartum shakyate ] kiyā jā sake to [aho ] aho ! [dhyānamayam ] dhyānamay [pratikramaṇādikan ] pratikramaṇādi [karoṣhi ] kar; [yadi ] yadi [shaktivihīnaḥ ] tū shaktivihīn ho to [yāvat ] tabatak [shraddhānan cha ev ] shraddhān hī [kartavyam ] kartavya hai .

ṭīkā :yahān̐, shuddhanishchayadharmadhyānasvarūp pratikramaṇādi hī karane yogya hain aisā kahā hai .

sahaj vairāgyarūpī mahalake shikharake shikhāmaṇi, paradravyase parāṅmukh aur svadravyamen niṣhṇāt buddhivāle, pān̐ch indriyoṅke phai lāv rahit dehamātra parigrahake dhārī, paramāgamarūpī jharate mukhavāle he padmaprabh munishārdūl ! ) sanhanan aur shaktikā 2prādurbhāv ho to muktisundarīke pratham darshanakī bheṇṭasvarūp nishchayapratikramaṇ, nishchayaprāyashchitta, nishchayapratyākhyān ādi shuddhanishchayakriyāen̐ hī kartavya hai . yadi is dagdhakālarūp (hīnakālarūp ) akālamen tū shaktihīn ho to tujhe keval nij paramātmatattvakā shraddhān hī kartavya hai .

[ab is 154vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

1makaranda jharate mukhakamalase shobhāyamān he munishārdūl ! (athavā paramāgamarūpī makaranda

1makaranda = puṣhpa-ras, puṣhpa-parāg .

2prādurbhāv = utpanna honā vah; prākaṭay; utpatti .


Page 310 of 388
PDF/HTML Page 337 of 415
single page version

(shikhariṇī)
asāre sansāre kalivilasite pāpabahule
na mukti rmārge‘sminnanaghajinanāthasya bhavati
.
ato‘dhyātman dhyānan kathamih bhavennirmaladhiyān
nijātmashraddhānan bhavabhayaharan svīkr̥utamidam
..264..
jiṇakahiyaparamasutte paḍikamaṇādiy parīkkhaūṇ phu ḍan .
moṇavvaeṇ joī ṇiyakajjan sāhae ṇichchan ..155..
jinakathitaparamasūtre pratikramaṇādikan parīkṣhayitvā sphu ṭam .
maunavraten yogī nijakāryan sādhayennityam ..155..

ih hi sākṣhādantarmukhasya paramajinayoginaḥ shikṣhaṇamidamukta m .

shrīmadarhanmukhāravindavinirgatasamastapadārthagarbhīkr̥utachaturasandarbhe dravyashrute shuddhanishchay- nayātmakaparamātmadhyānātmakapratikramaṇaprabhr̥utisatkriyān buddhvā kevalan svakāryaparaḥ

[shlokārtha : ] asār sansāramen, pāpase bharapūr kalikālakā vilās hone par, is nirdoṣh jinanāthake mārgamen mukti nahīn hai . isaliye is kālamen adhyātmadhyān kaise ho sakatā hai ? isaliye nirmalabuddhivāle bhavabhayakā nāsh karanevālī aisī is nijātmashraddhāko aṅgīkr̥ut karate hain .264.

gāthā : 155 anvayārtha :[jinakathitaparamasūtre ] jinakathit param sūtramen [pratikramaṇādikn sphu ṭam parīkṣhayitvā ] pratikramaṇādikakī spaṣhṭa parīkṣhā karake [maunavraten ] maunavrat sahit [yogī ] yogīko [nijakāryam ] nij kārya [nityam ] nitya [sādhayet ] sādhanā chāhiye .

ṭīkā :yahān̐ sākṣhāt antarmukh paramajinayogīko yah shikṣhā dī gaī hai .

shrīmad arhatke mukhāravindase nikale hue samasta padārtha jisake bhītar samāye hue hain aisī chaturashabdarachanārūp dravyashrutamen shuddhanishchayanayātmak paramātmadhyānasvarūp pratikramaṇādi

pūrā parakh pratikramaṇ ādikako param-jinasūtramen .
re sādhiye nij kārya avirat sādhu ! rat vrat maunamen ..155..

Page 311 of 388
PDF/HTML Page 338 of 415
single page version

paramajinayogīshvaraḥ prashastāprashastasamastavachanarachanān parityajya nikhilasaṅgavyāsaṅgan muktvā chaikākībhūy maunavraten sārdhan samastapashujanaiḥ nindyamāno‘pyabhinnaḥ san nijakāryan nirvāṇavāmalochanāsambhogasaukhyamūlamanavaratan sādhayediti .

(mandākrāntā)
hitvā bhītin pashujanakr̥utān laukikīmātmavedī
shastāshastān vachanarachanān ghorasansārakartrīm
.
muktvā mohan kanakaramaṇīgocharan chātmanātmā
svātmanyev sthitimavichalān yāti muktyai mumukṣhuḥ
..265..
(vasantatilakā)
bhītin vihāy pashubhirmanujaiḥ kr̥utān tan
muktvā muniḥ sakalalaukikajalpajālam
.
ātmapravādakushalaḥ paramātmavedī
prāpnoti nityasukhadan nijatattvamekam
..266..

satkriyāko jānakar, keval svakāryamen parāyaṇ paramajinayogīshvarako prashastaaprashasta samasta vachanarachanāko parityāgakar, sarva saṅgakī āsaktiko chhoṛakar akelā hokar, maunavrat sahit, samasta pashujanon (pashu samān agnānī mūrkha manuṣhyon ) dvārā nindā kiye jāne par bhī

abhinna rahakar, nijakāryakoki jo nijakārya nirvāṇarūpī sulochanāke

sambhogasaukhyakā mūl hai usenirantar sādhanā chāhiye .

[ab is 155vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj do shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] ātmagnānī mumukṣhu jīv pashujanakr̥ut laukik bhayako tathā ghor sansārakī karanevālī prashasta - aprashasta vachanarachanāko chhoṛakar aur kanak-kāminī sambandhī mohako tajakar, muktike liye svayam apanese apanemen hī avichal sthitiko prāpta hote hain .265.

[shlokārtha : ] ātmapravādamen (ātmapravād nāmak shrutamen ) kushal aisā paramātmagnānī muni pashujanon dvārā kiye jānevāle bhayako chhoṛakar aur us (prasiddha ) sakal abhinna = chhinnabhinna hue binā; akhaṇḍit; achyut .


Page 312 of 388
PDF/HTML Page 339 of 415
single page version

ṇāṇājīvā ṇāṇākamman ṇāṇāvihan have laddhī .
tamhā vayaṇavivādan sagaparasamaehin vajjijjo ..156..
nānājīvā nānākarma nānāvidhā bhavellabdhiḥ .
tasmādvachanavivādaḥ svaparasamayairvarjanīyaḥ ..156..

vāgviṣhayavyāpāranivr̥uttihetūpanyāso‘yam .

jīvā hi nānāvidhāḥ muktā amuktāḥ, bhavyā abhavyāshcha . sansāriṇaḥ trasāḥ sthāvarāḥ; dvīndriyatrīndriyachaturindriyasañgnyasañgnibhedāt pañch trasāḥ, pr̥uthivyaptejovāyuvanaspatayaḥ sthāvarāḥ . bhāvikāle svabhāvānantachatuṣhṭayātmasahajagnānādiguṇaiḥ bhavanayogyā bhavyāḥ, eteṣhān viparītā laukik jalpajālako (vachanasamūhako ) tajakar, shāshvatasukhadāyak ek nij tattvako prāpta hotā hai .266.

gāthā : 156 anvayārtha :[nānājīvāḥ ] nānā prakārake jīv hain, [nānākarma ] nānā prakārakā karma hai; [nānāvidhā labdhiḥ bhavet ] nānā prakārakī labdhi hai; [tasmāt ] isaliye [svaparasamayaiḥ ] svasamayon tathā parasamayoṅke sāth (svadharmiyon tathā paradharmiyoṅke sāth ) [vachanavivādaḥ ] vachanavivād [varjanīyaḥ ] varjaneyogya hai .

ṭīkā :yah, vachanasambandhī vyāpārakī nivr̥uttike hetukā kathan hai (arthāt vachanavivād kisaliye chhoṛaneyogya hai usakā kāraṇ yahān̐ kahā hai ) .

jīv nānā prakārake hain : mukta hain aur amukta, bhavya aur abhavya, sansārītras aur sthāvar . dvīndriy, trīndriy, chaturindriy tathā (pañchendriy ) sañgnī tathā (pañchendriy ) asañgnī aise bhedoṅke kāraṇ tras jīv pān̐ch prakārake hain . pr̥ithvī, pānī, tej, vāyu aur vanaspati yah (pān̐ch prakārake ) sthāvar jīv hain . bhaviṣhya kālamen svabhāv - ananta - chatuṣhṭayātmak sahajagnānādi guṇonrūpase bhavanake yogya (jīv ) ve bhavya hain; unase viparīt (jīv ) ve vāstavamen abhavya hain . dravyakarma, bhāvakarma aur nokarma aise bhedoṅke kāraṇ, athavā (āṭh ) mūl prakr̥iti aur bhavan = pariṇaman; honā so .

hain jīv nānā, karma nānā, labdhi nānāvidh kahī .
ataev hī nij - par samayake sāth varjit vād bhī ..156..

Page 313 of 388
PDF/HTML Page 340 of 415
single page version

hyabhavyāḥ . karma nānāvidhan dravyabhāvanokarmabhedāt, athavā mūlottaraprakr̥itibhedāchcha, ath tīvrataratīvramandamandatarodayabhedādvā . jīvānān sukhādiprāpterlabdhiḥ kālakaraṇopadeshopasham- prāyogyatābhedāt pañchadhā . tataḥ paramārthavedibhiḥ svaparasamayeṣhu vādo na kartavya iti .

(shikhariṇī)
vikalpo jīvānān bhavati bahudhā sansr̥utikaraḥ
tathā karmānekavidhamapi sadā janmajanakam
.
asau labdhirnānā vimalajinamārge hi viditā
tataḥ kartavyan no svaparasamayairvādavachanam
..267..

laddhūṇan ṇihi ekko tassa phalan aṇuhavei sujaṇatte .

tah ṇāṇī ṇāṇaṇihin bhuñjei chaittu paratattin ..157.. (ek sau aṛatālīs ) uttar prakr̥itirūp bhedoṅke kāraṇ, athavā tīvratar, tīvra, mand aur mandatar udayabhedoṅke kāraṇ, karma nānā prakārakā hai . jīvoṅko sukhādikī prāptirūp labdhi kāl, karaṇ, upadesh, upasham aur prāyogyatārūp bhedoṅke kāraṇ pān̐ch prakārakī hai . isaliye paramārthake jānanevāloṅko svasamayon tathā parasamayoṅke sāth vād karane yogya nahīn hai .

[bhāvārtha :] jagatamen jīv, unake karma, unakī labdhiyān̐ ādi anek prakārake hain; isaliye sarva jīv samān vichāroṅke hon aisā honā asambhav hai . isaliye par jīvoṅko samajhā denekī ākulatā karanā yogya nahīn hai . svātmāvalambanarūp nij hitamen pramād na ho isaprakār rahanā hī kartavya hai . ]

[ab is 156vīn gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]

[shlokārtha : ] jīvoṅke, sansārake kāraṇabhūt aise (tras, sthāvar ādi ) bahut prakārake bhed hain; isīprakār sadā janmakā utpanna karanevālā karma bhī anek prakārakā hai; yah labdhi bhī vimal jinamārgamen anek prakārakī prasiddha hai; isaliye svasamayon aur parasamayoṅke sāth vachanavivād kartavya nahīn hai .267.

nidhi pā manuj tatphal vatanamen gupta rah jyon bhogatā .
tyon chhoṛ parajanasaṅg gnānī gnān nidhiko bhogatā ..157..