Page -6 of 388
PDF/HTML Page 21 of 415
single page version
enī kun dakun da gūnthe māḷ re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.
vāṇī bhalī, man lāge raḷī,
jemān sār-samay shiratāj re,
gūnthyun pravachanasār re,
gūnthyo samayano sār re,
jinajīno omkāranād re,
vandun e omkāranād re,
mārā dhyāne hajo jinavāṇ re,
vājo mane dinarāt re,
Page -5 of 388
PDF/HTML Page 22 of 415
single page version
svabhāvapudgalakā svarūp ............................. 27
pudgalaparyāyake svarūpakā kathan ................... 28
pudgaladravyake kathanakā upasanhār ................... 29
dharma-adharma-ākāshakā saṅkṣhipta kathan ............. 30
vyavahārakālakā svarūp aur usake
pratignā ................................................ 1 mokṣhamārga aur usake phalake svarūp-
nirūpaṇakī sūchanā ................................. 2 svabhāvaratnatrayakā svarūp ............................... 3 ratnatrayake bhedakāraṇ tathā lakṣhaṇ sambandhī
kālādi amūrta achetan dravyoṅke svabhāvaguṇ-
kathan................................................. 4 vyavahār samyaktvakā svarūp .......................... 5 aṭhārah doṣhoṅkā svarūp................................ 6 tīrthaṅkar paramadevakā svarūp ........................... 7 paramāgamakā svarūp ...................................... 8 chhah dravyoṅke pr̥uthak pr̥uthak nām ...................... 9 upayogakā lakṣhaṇ ...................................... 10 gnānake bhed .............................................. 11 darshanopayogakā svarūp ................................ 13 ashuddha darshanakī shuddha aur ashuddha paryāyakī
nirvikalpa tattvake svarūpakā kathan .............. 39
prakr̥iti ādi bandhasthān tathā udayake sthānoṅkā
sūchanā............................................... 14 svabhāvaparyāyen aur vibhāvaparyāyen...................... 15 chāragatikā svarūp nirūpaṇ......................... 16 kartr̥utva-bhoktr̥utvake prakārakā kathan................ 18 donon nayoṅkī saphalatā ................................ 19
pudgaladravyake bhedoṅkā kathan ........................ 20 vibhāvapudgalakā svarūp ............................. 21 kāraṇaparamāṇudravya aur kāryaparamāṇudravyakā
Page -4 of 388
PDF/HTML Page 23 of 415
single page version
kāraṇaparamātmāko samasta paudgalik vikār
vyavahārachāritra-adhikārakā upasanhār aur
sansārī aur mukta jīvommen antar na
kāryasamayasār aur kāraṇasamayasāramen antar
nishchay aur vyavahāranayakī upādeyatākā
hey-upādey athavā tyāg-grahaṇakā svarūp
ātma-ārādhanāmen vartate hue jīvako hī
kathan............................................... 84
ahinsāvratakā svarūp ................................. 56 satyavratakā svarūp .................................... 57 achauryavratakā svarūp .................................. 58 brahmacharyavratakā svarūp ................................. 59 parigrah-parityāgavratakā svarūp ...................... 60 īryāsamitikā svarūp ................................. 61 bhāṣhāsamitikā svarūp ................................ 62 eṣhaṇāsamitikā svarūp .............................. 63 ādānanikṣhepaṇasamitikā svarūp .................... 64 pratiṣhṭhāpanasamitikā svarūp........................... 65 vyavahār manoguptikā svarūp .......................... 66 vachanaguptikā svarūp ................................... 67 kāyaguptikā svarūp ................................... 68 nishchayamano-vachanaguptikā svarūp...................... 69 nishchayakāyaguptikā svarūp ............................ 70 bhagavān arhat parameshvarakā svarūp .................. 71 bhagavanta siddhaparameṣhṭhiyoṅkā svarūp .................. 72 bhagavanta āchāryakā svarūp .......................... 73 adhyāpak nāmak paramagurukā svarūp .............. 74
āsannabhavya aur anāsannabhavya jīvake
se mumukṣhuko nishchayapratikramaṇ hotā hai,
tatsambandhī kathan ................................ 91
dhyān ek upādey hai — aisā kathan ............ 93
Page -3 of 388
PDF/HTML Page 24 of 415
single page version
vyavahār pratikramaṇakī saphalatā kab kahī
nishchayanayake pratyākhyānakā svarūp .................. 95 anantachatuṣhṭayātmak nij ātmāke dhyānakā
paramabhāvanāke sanmukh hai – aise gnānīko sīkh ..... 97
nishchayakāyotsargakā svarūp ......................... 121
bandharahit ātmāko bhāne sambandhī sīkh .......... 98 sakal vibhāvake sannyāsakī vidhi ................. 99 sarvatra ātmā upādey hai – aisā kathan ............ 100
samatā binā dravyaliṅgadhārī shramaṇābhāsako
sansārāvasthā aur muktimen jīv niḥsahāy
kathan............................................. 124
ekatvabhāvanārūp pariṇamit samyaggnānīkā
ātmagat doṣhonse mukta honeke upāyakā
ātmā hī upādey hai — aisā kathan ............. 127
param tapodhanakī bhāvashuddhikā kathan............. 104 nishchayapratyākhyānake yogya jīvakā svarūp ....... 105 nishchay-pratyākhyān adhikārakā upasanhār......... 106
nishchay-ālochanākā svarūp ....................... 107 ālochanāke svarūpake bhedoṅkā kathan ........... 108
nau nau kaṣhāyakī vijay dvārā prāpta honevāle
nishchay-prāyashchittakā svarūp......................... 113 chār kaṣhāyon par vijay prāpta karaneke upāyakā
‘‘shuddha gnānakā svīkār karanevāleko prāyashchitta
vyavahāranayapradhān siddhabhaktikā svarūp .......... 135
Page -2 of 388
PDF/HTML Page 25 of 415
single page version
nij paramātmākī bhaktikā svarūp .............. 136 nishchayayogabhaktikā svarūp ......................... 137 viparīt abhinivesh rahit ātmabhāv hī
vachanasambandhī vyāpārakī nivr̥uttike
bhakti adhikārakā upasanhār ...................... 140
paramāvashyak adhikārakā upasanhār ............... 158
11 – nishchay-paramāvashyak adhikār nirantar svavashako nishchay-āvashyak hone
avash param jinayogīshvarako param āvashyak-
bhedopachār-ratnatrayapariṇativāle jīvako avashapanā
anyavash aise ashuddha-antarātma jīvakā lakṣhaṇ 144 anyavashakā svarūp ................................. 145 sākṣhāt svavash paramajinayogīshvarakā
nishchayanayase svarūpakā kathan ...................... 165
shuddhanishchayanayakī vivakṣhāse paradarshanakā khaṇḍan 166
kevalagnānakā svarūp ................................ 167
kevaladarshanake abhāvamen sarvagnatā nahīn hotī
shuddha-nishchay-āvashyakakī prāptike upāyakā
shuddhopayogonmukh jīvako sīkh .................... 148 āvashyak karmake abhāvamen tapodhan bahirātmā hotā
bāhya tathā antar jalpakā nirās ................ 150 svātmāshrit nishchayadharmadhyān aur nishchayashukladhyān-
‘‘jīv gnānasvarūp hai’’ aisā vitarka
kathan............................................. 151
paramavītarāgachāritramen sthit param tapodhanakā
samasta vachanasambandhī vyāpārakā nirās .......... 153
Page -1 of 388
PDF/HTML Page 26 of 415
single page version
kevalagnānīko bandhake abhāvake svarūp
paramatattvake svarūpakā visheṣh kathan .......... 181
bhagavān siddhake svabhāvaguṇoṅke svarūpakā
kevalī bhaṭṭārakake manarahitapane sambandhī
siddhakṣhetrase ū par jīv-pudgaloṅke gamanakā
shuddha jīvako svabhāvagatikī prāpti honeke
kāraṇaparamatattvake svarūpakā kathan .............. 177 nirupādhisvarūp jisakā lakṣhaṇ hai aise
bhavyako sīkh ........................................ 186
shāstrake nām kathan dvārā shāstrakā upasanhār .. 18
sānsārik vikārasamūhake abhāvake kāraṇ
Page 0 of 388
PDF/HTML Page 27 of 415
single page version
puṇyaprakāshakan, pāpapraṇāshakamidan shāstran shrīniyamasāranāmadheyan, asya mūlagranthakartāraḥ
shrīsarvagnadevāstaduttaragranthakartāraḥ shrīgaṇadharadevāḥ pratigaṇadharadevāsteṣhān vachanānusāramāsādya
āchāryashrīkundakundāchāryadevavirachitan, shrotāraḥ sāvadhānatayā shr̥uṇavantu
Page 1 of 388
PDF/HTML Page 28 of 415
single page version
jitabhavamabhivande bhāsuran shrījinan vā ..1..
[pratham, granthake ādimen shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevavirachit prākr̥itagāthābaddha is ‘niyamasār’ nāmak shāstrakī ‘tātparyavr̥utti’ nāmak sanskr̥it ṭīkāke rachayitā muni shrī padmaprabhamaladhāridev sāt shlokon dvārā maṅgalācharaṇādi karate hain : — ]
[shloekārtha : — ] he paramātmā ! tere hote hue main apane jaise (sansāriyon jaise) mohamugdha aur kāmavash buddhako tathā brahmā-viṣhṇu-maheshako kyon pūjūn̐ ? (nahīn pūjūn̐gā .)
Page 2 of 388
PDF/HTML Page 29 of 415
single page version
tarkābjārkan bhaṭṭapūrvākalaṅkam .
tadvidyāḍhayan vīranandin vratīndram ..3..
jisane bhavoṅko jītā hai usakī main vandanā karatā hūn̐ — use prakāshamān aise shrī jin kaho, 1sugat kaho, 2giridhar kaho, 3vāgīshvar kaho yā 4shiv kaho .1.
[shloekārtha : — ] 5vāchanyamīndroṅkā ( – jinadevoṅkā) mukhakamal jisakā vāhan hai aur do nayoṅke āshrayase sarvasva kahanekī jisakī paddhati hai us vāṇīko ( – jinabhagavantoṅkī syādvādamudrit vāṇīko) main vandan karatā hūn̐ .2.
[shloekārtha : — ] uttam siddhāntarūpī shrīke pati siddhasen munīndrako, 6tarka kamalake sūrya bhaṭṭa akalaṅk munīndrako, 7shabdasindhuke chandra pūjyapād munīndrako aur tadvidyāse ( – siddhāntādi tīnoṅke gnānase) samr̥uddha vīranandi munīndrako main vandan karatā hūn̐ .3. 1buddhako sugat kahā jātā hai . sugat arthāt (1) shobhanīkatāko prāpta, athavā (2) sampūrṇatāko prāpta .
shrī jinabhagavān (1) moharāgadveṣhakā abhāv honeke kāraṇ shobhanīkatāko prāpta hain, aur (2) kevalagnānādiko prāpta kar liyā hai isaliye sampūrṇatāko prāpta hain; isaliye unhen yahān̐ sugat kahā hai . 2kr̥iṣhṇako giridhar (arthāt parvatako dhāraṇ kar rakhanevāle) kahā jātā hai . shrī jinabhagavān anantavīryavān
honese unhen yahān̐ giridhar kahā hai . 3brahmāko athavā br̥uhaspatiko vāgīshvar (arthāt vāṇīke adhipati) kahā jātā hai . shrī jinabhagavān
divyavāṇīke prakāshak honese unhen yahān̐ vāgīshvar kahā hai . 4maheshako (shaṅkarako) shiv kahā jātā hai . shrī jinabhagavān kalyāṇasvarūp honese unhen yahān̐ shiv
kahā gayā hai . 5vāchanyamīndra = muniyommen pradhān arthāt jinadev; maun sevan karanevālommen shreṣhṭha arthāt jinadev; vāk- sanyamiyommen indra samān arthāt jinadev [vāchanyamī = muni; maun sevan karanevāle; vāṇīke sanyamī .] 6tarkakamalake sūrya = tarkarūpī kamalako praphu llit karanemen sūrya samān 7shabdasindhuke chandra = shabdarūpī samudrako uchhālanemen chandra samān
Page 3 of 388
PDF/HTML Page 30 of 415
single page version
[shloekārtha : — ] bhavyoṅke mokṣhake liye tathā nij ātmākī shuddhike hetu niyamasārakī ‘tātparyavr̥utti’ nāmak ṭīkā main kahūn̐gā .4.
[shloekārtha : — ] guṇake dhāraṇ karanevāle gaṇadharonse rachit aur shrutadharoṅkī paramparāse achchhī tarah vyakta kiye gaye is paramāgamake arthasamūhakā kathan karanemen ham mandabuddhi so kaun ? .5.
[shloekārtha : — ] ājak la hamārā man paramāgamake sārakī puṣhṭa ruchise punaḥ punaḥ atyanta prerit ho rahā hai . [us ruchise prerit honeke kāraṇ ‘tātparyavr̥utti’ nāmakī yah ṭīkā rachī jā rahī hai .] .6.
[shloekārtha : — ] sūtrakārane pahale pān̐ch astikāy, chhah dravya, sāt tattva aur nav padārtha tathā pratyākhyānādi satkriyākā kathan kiyā hai (arthāt bhagavān kundakundāchāryadevane is shāstramen pratham pān̐ch astikāy ādi aur pashchāt pratyākhyānādi satkriyākā kathan kiyā hai ) .7.
Page 4 of 388
PDF/HTML Page 31 of 415
single page version
vikrāntaḥ; vīrayate shūrayate vikrāmati karmārātīn vijayat iti vīraḥ — shrīvardhamān-sanmatināth
jātā hai : —
gāthā : 1 anvayārtha : — [anantavaragnānadarshanasvabhāvan ] anant aur utkr̥uṣhṭa gnānadarshan jinakā svabhāv hai aise ( – kevalagnānī aur kevaladarshanī) [ jinan vīran ] jin vīrako [ natvā ] naman karake [ kevalishrutakevalibhaṇitam ] kevalī tathā shrutakevaliyonne kahā huā [ niyamasāran ] niyamasār [ vakṣhyāmi ] main kahūn̐gā .
ṭīkā : — yahān̐ ‘jinan natvā’ is gāthāse shāstrake ādimen asādhāraṇ maṅgal kahā hai .
‘natvā’ ityādi padoṅkā tātparya kahā jātā hai : anek janmarūp aṭavīko prāpta karāneke hetubhūt samasta moharāgadveṣhādikako jo jīt letā hai vah ‘jin’ hai . ‘vīr’ arthāt vikrānt ( – parākramī); vīratā pragaṭ kare, shaurya pragaṭ kare, vikram (parākram) darshāye, karmashatruon par vijay prāpta kare, vah ‘vīr’ hai . aise vīrako — jo ki shrī vardhamān, shrī sanmatināth, shrī ativīr tathā shrī mahāvīr – in nāmonse
Page 5 of 388
PDF/HTML Page 32 of 415
single page version
-mahatimahāvīrābhidhānaiḥ sanāthaḥ parameshvaro mahādevādhidevaḥ pashchimatīrthanāthaḥ tribhuvanasacharāchar- dravyaguṇaparyāyaikasamayaparichchhittisamarthasakalavimalakevalagnānadarshanābhyān yukto yastan praṇamya vakṣhyāmi kathayāmītyarthaḥ . kam? niyamasāram . niyamashabdastāvat samyagdarshanagnānachāritreṣhu vartate, niyamasār ityanen shuddharatnatrayasvarūpamukta m . kimvishiṣhṭam ? kevalishrutakevali- bhaṇitan — kevalinaḥ sakalapratyakṣhagnānadharāḥ, shrutakevalinaḥ sakaladravyashrutadharāstaiḥ kevalibhiḥ shrutakevalibhishcha bhaṇitan — sakalabhavyanikurambahitakaran niyamasārābhidhānan paramāgaman vakṣhyāmīti vishiṣhṭeṣhṭadevatāstavanānantaran sūtrakr̥utā pūrvasūriṇā shrīkundakundāchāryadevaguruṇā pratignātam . iti sarvapadānān tātparyamukta m .
tribhuvanajanapūjyaḥ pūrṇabodhaikarājyaḥ .
samavasr̥utinivāsaḥ kevalashrīnivāsaḥ ..8..
yukta hain, jo parameshvar hain, mahādevādhidev hain, antim tīrthanāth hain, jo tīn bhuvanake sacharāchar, dravya - guṇ - paryāyoṅko ek samayamen jānane-dekhanemen samartha aise sakalavimal ( – sarvathā nirmal) kevalagnānadarshanase sanyukta hain unhen — praṇām karake kahatā hūn̐ . kyā kahatā hūn̐ ? ‘niyamasār’ kahatā hūn̐ . ‘niyam’ shabda, pratham to, samyagdarshanagnānachāritrake liye hai . ‘niyamasār’ (‘niyamakā sār’) aisā kahakar shuddha ratnatrayakā svarūp kahā hai . kaisā hai vah ? kevaliyon tathā shrutakevaliyonne kahā huā hai . ‘kevalī’ ve sakalapratyakṣha gnānake dhāraṇ karanevāle aur ‘shrutakevalī’ ve sakal dravyashrutake dhāraṇ karanevāle; aise kevaliyon tathā shrutakevaliyonne kahā huā, sakal bhavyasamūhako hitakar, ‘niyamasār’ nāmakā paramāgam main kahatā hūn̐ . isaprakār, vishiṣhṭa iṣhṭadevatākā stavan karake, phi ra sūtrakār pūrvāchārya shrī kundakundāchāryadevagurune pratignā kī .
[ab pahalī gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev shlok kahate hai :]
[shloekārtha : — ] shuddhabhāv dvārā ✽mārakā (kāmakā) jinhonne nāsh kiyā hai, tīn ✽ mār = (1) kāmadev; (2) hinsā; (3) maraṇ .
Page 6 of 388
PDF/HTML Page 33 of 415
single page version
mapunarbhavapurandhrikāsthūlabhālasthalalīlālaṅkāratilakatā . dvividhan kilaivan paramavītarāgasarvagnashāsane bhuvanake janoṅko jo pūjya hain, pūrṇa gnān jinakā ek rājya hai, devoṅkā samāj jinhen naman karatā hai, janmavr̥ukṣhakā bīj jinhonne naṣhṭa kiyā hai, samavasaraṇamen jinakā nivās hai aur kevalashrī ( – kevalagnānadarshanarūpī lakṣhmī) jinamen vās karatī hai, ve vīr jagatamen jayavant vartate hain .8 .
gāthā : 2 anvayārtha : — [mārgaḥ mārgaphalam ] mārga aur mārgaphal [iti cha dvividhan ] aise do prakārakā [jinashāsane ] jinashāsanamen [samākhyātam ] kathan kiyā gayā hai; [mārgaḥ mokṣhopāyaḥ ] mārga mokṣhopāy hai aur [tasya phalan ] usakā phal [nirvāṇan bhavati ] nirvāṇ hai .
ṭīkā : — yah, mokṣhamārga aur usake phalake svarūpanirūpaṇakī sūchanā ( – un donoṅke svarūpake nirūpaṇakī prastāvanā) hai .
‘samyagdarshanagnānachāritrāṇi mokṣhamārgaḥ (samyagdarshan, samyaggnān aur samyakchāritra mokṣhamārga hai )’ aisā (shāstrakā) vachan honese, mārga to shuddharatnatray hai aur mārgaphal muktirūpī strīke vishāl bhālapradeshamen shobhā-alaṅkārarūp tilakapanā hai (arthāt mārgaphal muktirūpī strīko varaṇ karanā hai) . is prakār vāstavamen (mārga aur mārgaphal aisā) do prakārakā, chaturthagnānadhārī ( – manaḥparyayagnānake dhāraṇ karanevāle) pūrvāchāryonne paramavītarāg
Page 7 of 388
PDF/HTML Page 34 of 415
single page version
chaturthagnānadhāribhiḥ pūrvasūribhiḥ samākhyātam . paramanirapekṣhatayā nijaparamātmatattvasamyak- shraddhānaparignānānuṣhṭhānashuddharatnatrayātmakamārgo mokṣhopāyaḥ, tasya shuddharatnatrayasya phalan svātmopalabdhiriti .
kvachid draviṇarakṣhaṇe matimimān cha chakre punaḥ .
nijātmani rato bhaved vrajati mukti metān hi saḥ ..9..
sarvagnake shāsanamen kathan kiyā hai . nij paramātmatattvake samyakshraddhān - gnān - anuṣhṭhānarūp ❃
svātmopalabdhi ( – nij shuddha ātmākī prāpti) hai .
[ab dūsarī gāthākī ṭīkā pūrṇa karate hue ṭīkākār munirāj shlok kahate hain : ]
[shloekārtha : — ] manuṣhya kabhī kāminīke prati ratise utpanna honevāle sukhakī or gati karatā hai aur phi ra kabhī dhanarakṣhākī buddhi karatā hai . jo paṇḍit kabhī jinavarake mārgako prāpta karake nij ātmāmen rat ho jāte hain, ve vāstavamen is muktiko prāpta hote hain .9. ✽ shuddharatnatray arthāt nij paramātmatattvakī samyak shraddhā, usakā samyak gnān aur usakā samyak ācharaṇ
phal shuddha ātmākī pūrṇa prāpti arthāt mokṣha hai .
Page 8 of 388
PDF/HTML Page 35 of 415
single page version
pariṇāmaḥ sa niyamaḥ . niyamen cha nishchayen yatkāryan prayojanasvarūpan gnānadarshanachāritram . gnānan tāvat teṣhu triṣhu paradravyaniravalambatven niḥsheṣhatontarmukhayogashakte : sakāshāt nij-
gāthā : 3 anvayārtha : — [saḥ niyamaḥ ] niyam arthāt [niyamen cha ] niyamase (nishchit) [yat kāryan ] jo karaneyogya ho vah arthāt [gnānadarshanachāritram ] gnānadarshanachāritra . [viparītaparihārārthan ] viparītake parihār hetuse (gnānadarshanachāritrase viruddha bhāvoṅkā tyāg karaneke liye) [khalu ] vāstavamen [sāram iti vachanam ] ‘sār’ aisā vachan [bhaṇitam ] kahā hai
ṭīkā : — yahān̐ (is gāthāmen), ‘niyam’ shabdako ‘sār’ shabda kyon lagāyā hai usake pratipādan dvārā svabhāvaratnatrayakā svarūp kahā hai .
jo sahaj 1param pāriṇāmik bhāvase sthit, svabhāv-anantachatuṣhṭayātmak 2shuddhagnānachetanāpariṇām so 3niyam ( – kāraṇaniyam) hai . niyam ( – kāryaniyam) arthāt nishchayase (nishchit) jo karaneyogya — prayojanasvarūp — ho vah arthāt gnānadarshanachāritra . un tīnommense pratyekakā svarūp kahā jātā hai : (1) paradravyakā avalamban liye binā 1- is param pāriṇāmik bhāvamen ‘pāriṇāmik’ shabda hone par bhī vah utpādavyayarūp pariṇāmako sūchit
nirapekṣha ekarūp hai aur dravyārthik nayakā viṣhay hai . [visheṣhake liye hindī samayasār gā0 320
shrī jayasenāchāryadevakī sanskr̥it ṭīkā aur br̥uhadadravyasaṅgrah gāthā 13 kī ṭīkā dekho .] 2- isa shuddhagnānachetanāpariṇāmamen ‘pariṇām’ shabda hone par bhī vah utpādavyayarūp pariṇāmako sūchit karaneke
liye nahīn hai aur paryāyārthik nayakā viṣhay nahīn hai; yah shuddhagnānachetanāpariṇām to utpādavyayanirapekṣha ekarūp hai aur dravyārthik nayakā viṣhay hai . 3- yah niyam so kāraṇaniyam hai, kyoṅki vah samyaggnānadarshanachāritrarūp kāryaniyamakā kāraṇ hai .
Page 9 of 388
PDF/HTML Page 36 of 415
single page version
paramatattvaparignānam upādeyan bhavati . darshanamapi bhagavatparamātmasukhābhilāṣhiṇo jīvasya shuddhāntastattvavilāsajanmabhūmisthānanijashuddhajīvāstikāyasamupajanitaparamashraddhānamev bhavati . chāritramapi nishchayagnānadarshanātmakakāraṇaparamātmani avichalasthitirev . asya tu niyam- shabdasya nirvāṇakāraṇasya viparītaparihārārthatven sāramiti bhaṇitan bhavati .
niḥsheṣharūpase antarmukh yogashaktimense upādey ( – upayogako sampūrṇarūpase antarmukh karake grahaṇ karaneyogya) aisā jo nij paramatattvakā parignān ( – jānanā) so gnān hai . (2) bhagavān paramātmāke sukhake abhilāṣhī jīvako shuddha antaḥtattvake 1vilāsakā janmabhūmisthān jo nij shuddha jīvāstikāy usase utpanna honevālā jo param shraddhān vahī darshan hai . (3) nishchayagnānadarshanātmak kāraṇaparamātmāmen avichal sthiti ( – nishchalarūpase līn rahanā) hī chāritra hai . yah gnānadarshanachāritrasvarūp niyam nirvāṇakā 2kāraṇ hai . us ‘niyam’ shabdako 3viparītake parihār hetu ‘sār’ shabda joṛā gayā hai .
[shloekārtha : — ] isaprakār main viparīt rahit ( – vikalparahit) 4anuttam ratnatrayakā āshray karake muktirūpī strīse utpanna anaṅga ( – asharīrī, atīndriy, ātmik) sukhako prāpta karatā hūn̐ .10. 1- vilās=krīṛā, ānanda, mauj . 2- kāraṇ jaisā hī kārya hotā hai; isaliye svarūpamen sthiratā karanekā abhyās hī vāstavamen ananta kāl
3- viparīt=viruddha . [vyavahāraratnatrayarūp vikalpoṅko — parāshrit bhāvoṅko — chhoṛakar mātra nirvikalpa
4- anuttam=jisase uttam koī dūsarā nahīn hai aisā; sarvottam; sarvashreṣhṭha .
Page 10 of 388
PDF/HTML Page 37 of 415
single page version
pariṇatistasya mahānandasyopāyaḥ . api chaiṣhān gnānadarshanachāritrāṇān trayāṇān pratyekaprarūpaṇā bhavati . katham, idan gnānamidan darshanamidan chāritramityanen vikalpen . darshanagnānachāritrāṇān lakṣhaṇan vakṣhyamāṇasūtreṣhu gnātavyan bhavati .
gāthā : 4 anvayārtha : — [niyamaḥ ] (ratnatrayarūp) niyam [mokṣhopāyaḥ ] mokṣhakā upāy hai; [tasya phalan ] usakā phal [paramanirvāṇan bhavati ] param nirvāṇ hai . [api cha ] punashcha (bhedakathan dvārā abhed samajhāneke hetu) [eteṣhān trayāṇān ] in tīnoṅkā [pratyekaprarūpaṇā ] bhed karake bhinna-bhinna nirūpaṇ [bhavati ] hotā hai .
ṭīkā : — ratnatrayake bhed karaneke sambandhamen aur unake lakṣhaṇoṅke sambandhamen yah kathan hai .
samasta karmoṅke nāsh dvārā sākṣhāt prāpta kiyā jānevālā mahā ānandakā lābh so mokṣha hai . us mahā ānandakā upāy pūrvokta nirupachār ratnatrayarūp pariṇati hai . punashcha (nirupachār ratnatrayarūp abhedapariṇatimen antarbhūt rahe hue) in tīnakā — gnān, darshan aur chāritrakā — bhinna-bhinna nirūpaṇ hotā hai . kis prakār ? yah gnān hai, yah darshan hai, yah chāritra hai — isaprakār bhed karake . (is shāstramen) jo gāthāsūtra āge kahe jāyeṅge unamen darshan-gnān-chāritrake lakṣhaṇ gnāt hoṅge .
Page 11 of 388
PDF/HTML Page 38 of 415
single page version
hyātmā gnānan na punaraparan draṣhṭiranyā‘pi naiv .
buddhavā janturna punarudaran yāti mātuḥ sa bhavyaḥ ..11..
vinirgatasamastavastuvistārasamarthanadakṣhaḥ chaturavachanasandarbhaḥ . tattvāni cha bahistattvāntastattva-
[shloekārtha : — ] muniyoṅko mokṣhakā upāy shuddharatnatrayātmak (shuddharatnatray- pariṇatirūp pariṇamit) ātmā hai . gnān isase koī anya nahīn hai, darshan bhī isase anya nahīn hai aur shīl (chāritra) bhī anya nahīn hai . — yah, mokṣhako prāpta karanevālonne (arhantabhagavantonne) kahā hai . ise jānakar jo jīv mātāke udaramen punaḥ nahīn ātā, vah bhavya hai .11.
gāthā : 5 anvayārtha : — [āptāgamatattvānān ] āpta, āgam aur tattvoṅkī [shraddhānāt ] shraddhāse [samyaktvam ] samyaktva [bhavati ] hotā hai; [vyapagatāsheṣhadoṣhaḥ ] jisake asheṣh (samasta) doṣh dūr hue hain aisā jo [sak laguṇātmā ] sakalaguṇamay puruṣh [āptaḥ bhavet ] vah āpta hai .
āpta arthāt shaṅkārahit . shaṅkā arthāt sakal moharāgadveṣhādik (doṣh) . āgam arthāt āptake mukhāravindase nikalī huī, samasta vastuvistārakā sthāpan karanemen samartha aisī
Page 12 of 388
PDF/HTML Page 39 of 415
single page version
chatur vachanarachanā . tattva bahiḥtattva aur antaḥtattvarūp paramātmatattva aise (do) bhedomvāle hain athavā jīv, ajīv, āsrav, samvar, nirjarā, bandha tathā mokṣha aise bhedoṅke kāraṇ sāt prakārake hain . unakā ( – āptakā, āgamakā aur tattvakā) samyak shraddhān so vyavahārasamyaktva hai .
[shloekārtha : — ] bhavake bhayakā bhedanakaranevāle in bhagavānake prati kyā tujhe bhakti nahīn hai ? to tū bhavasamudrake madhyamen rahanevāle magarake mukhamen hai .12.
gāthā : 6 anvayārtha : — [kṣhudhā ] kṣhudhā, [tr̥uṣhṇā ] tr̥uṣhā, [bhayan ] bhay, [roṣhaḥ ] roṣh (krodh), [rāgaḥ ] rāg, [mohaḥ ] moh, [chintā ] chintā, [jarā ] jarā, [rujā ] rog, [mr̥utyuḥ ] mr̥utyu, [svedaḥ ] sved (pasīnā), [khedaḥ ] khed, [madaḥ ] mad, [ratiḥ ] rati, [vismayanidre ] vismay, nidrā, [janmodvegau ] janma aur udveg — (yah aṭhārah doṣh hain ) .
Page 13 of 388
PDF/HTML Page 40 of 415
single page version
samupajātā tr̥uṣhā . ihalokaparalokātrāṇāguptimaraṇavedanākasmikabhedāt saptadhā bhavati bhayam . krodhanasya punsastīvrapariṇāmo roṣhaḥ . rāgaḥ prashasto‘prashastashcha; dānashīlopavāsagurujanavaiyāvr̥uttyā- disamudbhavaḥ prashastarāgaḥ, strīrājachaurabhakta vikathālāpākarṇanakautūhalapariṇāmo hyaprashastarāgaḥ . chāturvarṇyashramaṇasaṅghavātsalyagato mohaḥ prashasta itaro‘prashasta ev . chintanan dharmashuklarūpan
(1) asātāvedanīy sambandhī tīvra athavā mand kleshakī karanevālī vah kṣhudhā hai (arthāt vishiṣhṭa — khās prakārake — asātāvedanīy karmake nimittase honevālī jo vishiṣhṭa sharīr-avasthā us par lakṣha jākar mohanīy karmake nimittase honevālā jo khānekī ichchhārūp duḥkh vah kṣhudhā hai) . (2) asātāvedanīy sambandhī tīvra, tīvratar ( – adhik tīvra), manda athavā mandatar pīṛāse utpanna honevālī vah tr̥uṣhā hai (arthāt vishiṣhṭa asātāvedanīy karmake nimittase honevālī jo vishiṣhṭa sharīr-avasthā us par lakṣha jāk ra karanese mohanīy karmake nimittase honevālā jo pīnekī ichchhārūp duḥkh vah tr̥uṣhā hai) . (3) is lokakā bhay, paralokakā bhay, arakṣhābhay, aguptibhay, maraṇabhay, vedanābhay tathā akasmātabhay isaprakār bhay sāt prakārake hain . (4) krodhī puruṣhakā tīvra pariṇām vah roṣh hai . (5) rāg prashasta aur aprashasta hotā hai; dān, shīl, upavās tathā gurujanoṅkī vaiyāvr̥uttya ādimen utpanna honevālā vah prashasta rāg hai aur strī sambandhī, rājā sambandhī, chor sambandhī tathā bhojan sambandhī vikathā kahane tathā sunaneke kautūhalapariṇām vah aprashasta rāg hai . (6)1chār prakārake shramaṇasaṅghake prati vātsalya sambandhī moh vah prashasta hai aur usase atirikta moh aprashasta hī hai . (7) dharmarūp tathā shuklarūp chintan ( – chintā, vichār) prashasta hai aur usake atirikta (ārtarūp tathā raudrarūp chintan) aprashasta hī hai . (8) tiryañchon tathā manuṣhyoṅko vayakr̥ut dehavikār 1 shramaṇake chār prakār isaprakār hainḥ — (1) r̥uṣhi, (2) muni, (3) yati aur (4) anagār . r̥uddhivāle
kṣhapak shreṇīmen ārūrḥ shramaṇ ve yati hain; aur sāmānya sādhu ve anagār hain . — aise chār prakārakā shramaṇasaṅgh