Page -25 of 388
PDF/HTML Page 2 of 415
single page version
Page -24 of 388
PDF/HTML Page 3 of 415
single page version
pratham sa.nskaraN :prati 1100vi. sa.n. 2017I. sa. 1960 dvitIy sa.nskaraN :prati 1500vi. sa.n. 2022I. sa. 1966 tR^itIy sa.nskaraN :prati 1500vi. sa.n. 2030I. sa. 1974 chaturtha sa.nskaraN :prati 2100vi. sa.n. 2033I. sa. 1977 pa.ncham sa.nskaraN :prati 1000vi. sa.n. 2048I. sa. 1992 ShaShTha sa.nskaraN :prati 1000vi. sa.n. 2065I. sa. 2009
TrasTa haste sva. shrI shAntilAl ratilAl shAhakI orase 50% Arthik sahayog visheSh
Page -22 of 388
PDF/HTML Page 5 of 415
single page version
Page -21 of 388
PDF/HTML Page 6 of 415
single page version
j~nAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahI.n;
A kALamA.n shuddhAtmaj~nAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarAshi phaLyo aho ! guruk hAn tu.n nAvik maLyo.
bAhyA.ntar vibhavo tArA, tAre nAv mumukShunA.n.
nijAla.nbIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kA.nI na maLe.
je vajre sumumukShu sattva jhaLake ; paradravya nAto tUTe;
ka ruNA akAraN samudra ! tane namu.n hu.n;
he j~nAnapoShak sumegh ! tane namu.n hu.n,
A dAsanA jIvanashilpI ! tane namu.n hu.n.
vANI chinmUrti ! tArI ur-anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo U.nDA vichArI, abhinav mahimA chittamA.n lAvI lAvI,
khoyelu.n ratna pAmu.n,
Page -20 of 388
PDF/HTML Page 7 of 415
single page version
pravartamAnatIrthanetA sarvaj~navItarAg bhagavAn shrI mahAvIrasvAmIkI OMkArasvarUp divya deshanAse pravAhit aur gaNadharadev shrI gautamasvAmI Adi guruparamparA dvArA prApta shuddhAtmAnubhUtipradhAn paramapAvan adhyAtmapravAhako jhelakar, tathA jambU-pUrvavidehakShetrastha jIvantasvAmI shrI sImandhar jinavarakI pratyakSha vandanA eva.n deshanAshravaNase puShTa kar, use shrImadbhagavatkundakundAchAryadevane samayasAr, niyamasAr Adi paramAgamarUp bhAjano.nme.n sa.ngrahIt kar adhyAtmatattvarasik jagat par mahAn upakAr kiyA hai
adhyAtmashrutalabdhidhar maharShi shrI kundakundAchAryadev praNIt jo anek rachanAe.N upalabdha hai.n uname.n shrI samayasAr, shrI pravachanasAr, shrI pa~nchAstikAyasa.ngrah, shrI niyamasAr, shrI aShTaprAbhR^it — ye pA.Nch paramAgam mukhya hai.n . ye pA.Ncho.n paramAgam hamAre dvArA gujarAtI eva.n hindI bhAShAme.n anek bAr prakAshit ho chuke hai.n . TIkAkAr munivar shrI padmaprabhamaladhArIdevakI tAtparyavR^itti TIkA sahit ‘niyamasAr’ke adhyAtmarasik vidvAn shrI himmatalAl jeThAlAl shAh kR^it gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yah ShaShTha sa.nskaraN adhyAtmavidyApremI jij~nAsuo.nke hAthame.n prastut karate hue Ananda anubhUt hotA hai .
shrI kundakundAchAryadevake ‘prAbhR^itatray’ (samayasAr-pravachanasAr-pa~nchAstikAyasa.ngrah) kI tulanAme.n is ‘niyamasAr’ shAstrakI bahut kam prasiddhi thI . isakI bahumukhI prasiddhikA shrey shrI kundakundabhAratIke paramopAsak, adhyAtmayugapravartak, paramopakArI pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIko hai . pratham yah shAstra sa.nskR^it TIkA eva.n bra. shrI shItalaprasAdajI kR^it hindI anuvAd sahit prakAshit huA thA . us par pUjya gurudevashrIne vi. sa.n. 1999me.n sonaga.Dhme.n pravachan kiye . us samay unakI tIkShNa gaharI dR^iShTine tannihit ati gambhIr bhAvo.nko parakh liyA....aur aisA mahimAva.nt paramAgam yadi gujarAtI bhAShAme.n anuvAdit hokar shIghra prakAshit ho jAye to jij~nAsuo.nko bahut lAbh ho.n aisI unake hR^idayame.n bhAvanA jagI . prashamamUrti pUjya
Page -19 of 388
PDF/HTML Page 8 of 415
single page version
bahinashrI champAbahinake bhAI vidvAn shrI himmatabhAIko pUjya gurudevane niyamasArakA gujarAtI gadyapadyAnuvAd karanekI kR^ipAbhInI preraNA dI . adhyAtmarasik shrI himmatabhAIne pUjya gurudevashrIkI preraNAko jhelakar, samayasAr eva.n pravachanasArakI tarah alpa samayame.n yah anuvAd kArya suchArutayA sampanna kiyA . gujarAtI anuvAd prakAshit honeke pashchAt pUjya gurudevashrIne is niyamasAr paramAgamashAstra par anek bAr pravachan diye aur adhyAtmapremI samAjake samakSha usake paramapAriNAmikabhAvapradhAn gahan rahasyo.nkA udghATan kiyA . is prakAr pUjya gurudevashrI dvArA isakI adhik prasiddhi huI . vAstavame.n is shatAbdIme.n adhyAtmaruchike navayugakA pravartan kar mumukShusamAj par pUjya gurudevane asAdhAraN mahAn upakAr kiyA hai .
niyamasArake gujarAtI anuvAdake gadyA.nshakA eva.n padyA.nshakA hindI rUpAntar anukramase shrI maganalAlajI jain (sonaga.Dh.h.h) eva.n shrI jugalakishorajI, em. e. sAhityaratna (koTA, rAjasthAn)ne sa.npanna kiyA hai . etadartha sa.nsthA un dono.n mahAnubhAvo.nkA AbhAr mAnatI hai . tadirikta prastut ShaShTha sa.nskaraNakA mudraN sa.nshodhan bra. cha.ndubhAI jhobALiyA, shrI pravINabhAI sArAbhAI shAh, bra. vrajalAlabhAI shAh (va.DhvAN) tathA shrI ana.ntarAy vrajalAl shAh (jalagA.nv) aur sundar mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’ke mAlik shrI j~nAnacha.ndajI jain eva.n unake suputra chi0 nilayane kiyA hai . tadartha unake prati bhI sa.nsthA kR^itaj~natA vyakta karatI hai .
mumukShu jIv sadgurugamase ati bahumAnapUrvak is paramAgamakA abhyAs karake usake gahan bhAvo.nko AtmasAt kare.n aur shAstrake tAtparyabhUt paramavItarAgabhAvako prApta kare.n — yahI kAmanA . vi. sa.n. 2065 pUjya bahinashrIkA 96vA.N janmotsav
di. 7-8-2009
Page -18 of 388
PDF/HTML Page 9 of 415
single page version
bhagavAn kundakundAchAryadevapraNIt yah ‘niyamasAr’ nAmak shAstra ‘dvitIy shrutaska.ndh’ ke sarvotkR^iShTa Agamo.nme.nse ek hai .
‘dvitIy shrutaska.ndh’kI utpatti kis prakAr huI use ham paTTAvaliyo.nke AdhAr par pratham sa.nkShepame.n dekhe.n : —
Ajase 2477 varSha pUrva is bharatakShetrako puNyabhUmime.n jagatpUjya paramabhaTTArak bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI mokShamArgakA prakAsh karaneke lie samasta padArtho.nkA svarUp apanI sAtishay divyadhvani dvArA pragaT kar rahe the . unake nirvANake pashchAt pA.Nch shrutakevalI hue, jiname.n antim shrutakevalI shrI bhadrabAhusvAmI the . vahA.N tak to dvAdashA.ngashAstrakI prarUpaNAse nishchayavyavahArAtmak mokShamArga yathArtha pravartamAn rahA . tatpashchAt kAladoShake kAraN kramashaH a.ngo.nke j~nAnakI vyuchChitti hotI gaI . isaprakAr apAr j~nAnasindhukA adhikA.nsh vichChinna honeke pashchAt dvitIy bhadrabAhusvAmI AchAryakI paripATIme.n do samartha muni hue — ekakA nAm shrI dharasen AchArya aur dUsarekA nAm shrI guNadhar AchArya . unase prApta hue j~nAnake dvArA unakI paramparAme.n honevAle AchAryo.nne shAstro.nkI rachanA kI aur vIr bhagavAnake upadeshakA pravAh achChinna rakhA .
shrI dharasen AchAryako AgrAyaNIpUrvake pa.ncham vastu-adhikArake mahAkarmaprakR^iti nAmak chaturtha prAbhR^itakA j~nAn thA . us j~nAnAmR^itame.nse kramAnusAr Age honevAle AchAryo.n dvArA ShaTkha.nDAgam, dhaval, mahAdhaval, jayadhaval, gommaTasAr, labdhisAr, kShapaNAsAr Adi shAstro.nkI rachanA huI . isaprakAr pratham shrutaska.ndhakI utpatti hai . usame.n jIv aur karmake sa.nyogase huI AtmAkI sa.nsAraparyAyakA — guNasthAn, mArgaNA AdikA — varNan hai; paryAyArthikanayako pradhAn rakhakar kathan kiyA gayA hai . is nayako ashuddha-dravyArthik bhI kahate hai.n aur adhyAtmabhAShAme.n ashuddhanishchayanay athavA vyavahAr kahA jAtA hai .
Page -17 of 388
PDF/HTML Page 10 of 415
single page version
shrI guNadhar AchAryako j~nAnapravAdapUrvake dashave.n tR^itIy prAbhR^itakA j~nAn thA . us j~nAname.nse tatpashchAt honevAle AchAryo.nne kramashaH siddhAnto.nkI rachanA kI . is prakAr sarvaj~na bhagavAn mahAvIrase chalA A rahA j~nAn AchAryo.nkI paramparAse bhagavAn kundakundAchAryadevako prApta huA . unho.nne pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr, samayasAr, niyamasAr, aShTapAhu.D.h.h Adi shAstra rache; aur is prakAr dvitIy shrutaska.ndhakI utpatti huI . usame.n j~nAnako pradhAn karake shuddhadravyArthik nayase kathan hai, AtmAke shuddha svarUpakA varNan hai .
bhagavAn kundakundAchAryadev vikram sa.nvatke prAra.nbhame.n ho gaye hai.n . digambar jain paramparAme.n bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn sarvotkR^iShTa hai . ‘ma.ngala.n bhagavAn vIro ma.ngala.n gautamo gaNI . ma.ngala.n kundakundAryo jainadharmo.astu ma.ngalam ..’ — -is pavitra shlokako pratyek diga.nbar jain dharmAnuyAyI shAstra-paThanase pUrva ma.ngalAcharaNake rUpame.n bolatA hai . isase siddha hotA hai ki sarvaj~nabhagavAn shrI mahAvIrasvAmI aur gaNadhar bhagavAn shrI gautamasvAmIke pashchAt turanta hI bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn AtA hai . diga.nbar jain sAdhu apaneko kundakundAchAryakI paramparAkA kahalAneme.n gauravakA anubhav karate hai.n . bhagavAn kundakundAchAryadevake shAstra sAkShAt gaNadharadevake vachano.n jitane hI pramANabhUt mAne jAte hai.n . unake pashchAt honevAle gra.nthakAr AchArya apane kisI kathanako siddha karaneke lie kundakundAchAryadevake shAstro.nkA pramAN dete hai.n jisase vah kathan nirvivAd siddha hotA hai . unake pashchAt likhe gaye grantho.nme.n unake shAstro.nme.nse anekAnek avataraN lie gaye hai.n . vAstavame.n bhagavAn kundakundAchAryane apane paramAgamo.nme.n tIrtha.nkaradevo.n dvArA prarUpit uttamottam siddhAnto.nkI surakShA kI hai aur mokShamArgako sthir rakhA hai . vi0 samvat 990me.n shrI devasenAchArya ho gaye hai.n, ve apane darshanasAr nAmak grantha 1kahate hai.n ki ‘‘videhakShetrake vartamAn tIrtha.nkar shrI sImandharasvAmIke samavasaraName.n jAkar shrI padmanandinAthane (-kundakundAchAryadevane) svaya.n prApta kiye hue j~nAn dvArA bodh na diyA hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?’’ ham dUsarA bhI ek ullekh dekhe.n, jisame.n kundakundAchAryadevako kalikAlasarvaj~na kahA gayA hai : — ‘‘padmanandI, kundakundAchArya, vakragrIvAchArya, elAchArya, gR^idhrapichChAchArya’’ — in pA.Nch nAmo.nse vibhUShit, chAr a.ngul upar AkAshame.n gaman karanekI jinhe.n R^iddhi thI, jinho.nne pUrvavidehame.n jAkar sImandhar bhagavAnakI vandanA kI thI aur unase prApta hue shrutaj~nAn dvArA jinho.nne bhAratavarShake bhavya jIvo.nko pratibodh diyA hai aise shrI jinachandrasUribhaTTArakake paTTake AbharaNarUp kalikAlasarvaj~na (bhagavAn kundakundAchAryadev) unake rache hue is ShaTprAbhR^it grathame.n....sUrIshvar shrI shrutasAgar dvArA rachit
1 mUl shlokake lie dekhiye pR^iShTha – 16 .
Page -16 of 388
PDF/HTML Page 11 of 415
single page version
mokShaprAbhR^itakI TIkA samApta huIai .’’ aisA ShaTprAbhR^itakI shrR^itasAgarasUrikR^it TIkAke a.ntame.n likhA hai . bhagavAn kundakundAchAryadevakI mahattA batalAnevAle aise anekAnek ullekh jain sAhityame.n milate hai.n; 1shilAlekh bhI anek hai.n . is prakAr hamane dekhA ki sanAtan jain sampradAyame.n kalikAlasarvaj~na bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn advitIy hai .
bhagavAn kundakundAchAryadevake rache hue anek shAstra hai.n, jiname.n se kuCh vartamAname.n vidyamAn hai . trilokanAth sarvaj~nadevake mukhase pravAhit shrR^itAmR^itakI saritAme.nse bhare hue ve amR^itabhAjan Aj bhI anek AtmArthiyo.nko AtmajIvan pradAn karate hai.n . unake pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr, samayasAr aur niyamasAr nAmak uttamottam paramAgamo.nme.n hajAro.n shAstro.nkA sAr A jAtA hai . bhagavAn kundakundAchAryake pashchAt likhe gaye anek grantho.nke bIj in paramAgamo.nme.n vidyamAn hai.n aisA sUkShma dR^iShTise adhyayan karane par j~nAt hotA hai . shrI pa.nchAstikAyasa.ngrahame.n Chah dravya aur nav tattvo.nke svarUpakA kathan sa.nkShepame.n kiyA gayA hai . shrI pravachanasArame.n usake nAmake anusAr jinapravachanakA sAr sa.ngrahIt hai aur use j~nAnatattva, j~neyatattva tathA charaNAnuyogake tIn adhikAro.nme.n vibhAjit kiyA hai . shrI samayasAr is bharatakShetrakA sarvotkR^iShTa paramAgam hai . usame.n navatattvo.nkA shuddhanayakI dR^iShTise nirUpaN karake jIvakA shuddha svarUp sarva orase – Agam, yukti, anubhav eva.n paramparAse – ati vistArapUrvak samajhAyA hai . shrI niyamasArame.n mokShamArgakA spaShTa satyArtha nirUpaN hai . jis prakAr samayasArame.n shuddhanayase navatattvo.nkA nirUpaN kiyA hai, usI prakAr niyamasArame.n mukhyataH shuddhanayase jIv, ajIv, shuddhabhAv, pratikramaN, pratyAkhyAn, AlochanA, prAyashchitta, samAdhi, bhakti, Avashyak, shuddhopayog AdikA varNan hai . shrI niyamasAr bharatakShetrake uttamottam shAstro.nme.nse ek hone par bhI prAbhR^itatrayakI tulanAme.n usakI prasiddhi atyanta alpa hai . brahmachArI shItalaprasAdajIne vi0 samvat kundakundAchAryake pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr aur samayasAr — yah tIn ratna hI adhik prasiddha hai.n . khedakI bAt hai ki unhI.n jaisA balki kuCh a.nsho.nme.n unase bhI visheSh jo niyamasAraratna hai, usakI prasiddhi itanI alpa hai ki koI koI to usakA nAm bhI nahI.n jAnate .’’
yah niyamasAr paramAgam mukhyataH mokShamArgake nirupachAr nirUpaNakA anupam gra.nth hai . ‘‘niyam’’ arthAt jo avashya karane yogya ho, arthAt ratnatray . ‘‘niyamasAr’’ arthAt niyamakA sAr arthAt shuddha ratnatray . us shuddha ratnatrayakI prApti paramAtmatattvake Ashrayase hI hotI hai .
1972 me.n hindI niyamasArakI bhUmikAme.n ThIk hI likhA hai ki — ‘‘Aj tak shrI
1 shilAlekho.nke lie dekhiye pR^iShTha-16 .
Page -15 of 388
PDF/HTML Page 12 of 415
single page version
nigodase lekar siddha takakI sarva avasthAo.nme.n — ashubh, shubh yA shuddha visheSho.nme.n — vidyamAn jo nitya nira.njan Ta.nkotkIrNa shAshvat ekarUp shuddhadravyasAmAnya vah paramAtmatattva hai . vahI shuddha antaHtattva, kAraN paramAtmA, paramapAriNAmikabhAv Adi nAmo.nse kahA jAtA hai . is paramAtmatattvakI upalabdhi anAdi kAlase ana.ntAna.nt duHkho.nkA anubhav karanevAle hue jIvo.nne ek kShaNamAtra bhI nahI.n kI aur isalie sukh prAptike usake sarva hApaTe.n — prayatna (dravyali.ngI munike vyavahAr ratnatray sahit) sarvathA vyartha gaye hai.n . isaliye is paramAgamakA ekamAtra uddeshya jIvo.nko paramAtmatattvakI upalabdhi athavA ❃Ashray karavAnA hai . shAstrakAr AchArya bhagavAnane aur TIkAkAr munivarane is paramAgamake pratyek pR^iShThame.n jo anubhavasiddha param satya kahA hai usakA sAr is prakAr hai : — he jagatke jIvo ! tumhAre sukhakA ekamAtra upAy paramAtmatattvakA Ashray hai . samyagdarshanase lekar siddha takakI sarva bhUmikAe.N usame.n samA jAtI hai.n; paramAtmatattvakA jaghanya Ashray so samyagdarshan hai; vah Ashray madhyam koTikI ugratA dhAraN karane par jIvako deshachAritra, sakalachAritra Adi dashAe.N pragaT hotI hai aur pUrNa Ashray hone par kevalaj~nAn tathA siddhatva prApta karake jIv sarvathA kR^itArtha hotA hai . isaprakAr paramAtmatattvakA Ashray hI samyagdarshan hai, vahI samyagj~nAn hai, vahI samyakchAritra hai; vahI satyArtha pratikramaN, pratyAkhyAn, AlochanA, prAyashchitta, sAmAyik, bhakti, Avashyak, samiti, gupti, sa.nyam, tap, sa.nvar, nirjarA, dharma – shukladhyAn Adi sab kuCh hai . aisA ek bhI mokShake kAraNarUp bhAv nahI.n hai jo paramAtmatattvake Ashrayase anya ho . paramAtmatattvake Ashrayase anya aise bhAvo.nko — vyavahArapratikramaN, vyavahArapratyAkhyAn Adi shubh vikalparUp bhAvo.nko — mokShamArga kahA jAtA hai vah to mAtra upachArase kahA jAtA hai . paramAtmatattvake madhyam koTike aparipakva Ashrayake samay us aparipakvatAke kAraN sAth – sAth jo ashuddhirUp a.nsh vidyamAn hotA hai . vah ashuddhirUp a.nsh hI vyavahArapratikramaNAdi anekAnek shubh vikalpAtmak bhAvo.nrUpase dikhAI detA hai . vah ashuddhi – a.nsh vAstavame.n mokShamArga kaise ho sakatA hai ? vah to sachamuch mokShamArgase viruddha bhAv hI hai, bandhabhAv hI hai — aisA tum samajho . aur dravyali.ngI muniko jo pratikramaN, pratyAkhyAnAdi shubhabhAv hote hai.n ve bhAv to pratyek jIv ananta bAr kar chukA hai, kintu ve bhAv use mAtra paribhramaNakA hI kAraN hue hai.n kyo.nki paramAtmatattvake Ashray binA AtmAkA svabhAvapariNaman a.nshataH bhI na honese usI mokShamArgakI prApti a.nshamAtra bhI nahI.n hotI . sarva ❃mai.n dhruv shuddha AtmadravyasAmAnya hU.N’’ — aisI sAnubhav shraddhApariNatise lekar paripUrNa lInatA takakI kisI bhI
prati unmukhatA, paramAtmatattvakI upalabdhi, paramAtmatattvakI bhAvanA, paramAtmatattvakA dhyAn Adi shabdo.nse kahA
jAtA hai .
Page -14 of 388
PDF/HTML Page 13 of 415
single page version
jinendro.nkI divyadhvanikA sa.nkShep aur hamAre svasa.nvedanakA sAr yah hai ki — bhaya.nkar sa.nsAr rogakI ekamAtra auShadhi paramAtmatattvakA Ashray hI hai . jab tak jIvakI dR^iShTi dhruv achal paramAtmatattva par na pa.Dkar kShaNik bhAvo.n par rahatI hai tab tak ananta upAyo.nse bhI usakI kR^itak aupAdhik hilore.n — shubhAshubh vikalpa — shAnta nahI.n hotI.n, kintu jahA.N us dR^iShTiko paramAtmatattvarUp dhruv Alamban hAth lagatA hai vahA.N usI kShaN vah jIv (dR^iShTi – apekShAse) kR^itakR^ityatAkA anubhav karatA hai, (dR^iShTi – apekShAse) vidhi – niShedh vilayako prApta hote hai.n, apUrva samarasabhAvakA vedan hotA hai, nij svabhAvabhAvarUp pariNamanakA prArambha hotA hai aur kR^itak aupAdhik hilore.n kramashaH shAnta hotI jAtI hai.n . is nira.njan nij paramAtmatattvake AshrayarUp mArgase hI sarva mumukShu bhUt kAlame.n pa.nchamagatiko prApta hue hai.n, vartamAname.n ho rahe hai.n aur bhaviShyakAlame.n ho.nge . yah paramAtmatattva sarva tattvo.nme.n ek sAr hai, trikAl – nirAvaraN, nityAnanda – ekasvarUp hai, svabhAv – ananta chatuShTayase sanAth hai, sukhasAgarakA jvAr hai, kleshodadhikA kinArA hai, chAritrakA mUl hai, muktikA kAraN hai . sarva bhUmikAke sAdhako.nko vahI ek upAdey hai . he bhavya jIvo.n ! is paramAtmatattvakA Ashray karake tum shuddha ratnatray pragaT karo . itanA na kar sako to samyagdarshan to avashya hI karo . vah dashA bhI abhUtapUrva tathA alaukik hai .
is prakAr is param pavitra shAstrame.n mukhyataH paramAtmatattva aur usake Ashrayase pragaT honevAlI paryAyo.nkA varNan hone par bhI, sAth-sAth dravyaguNaparyAy, Chah dravya, pA.Nch bhAv, vyavahAr-nishchayanay, vyavahArachAritra, samyagdarshan prAptime.n pratham to anya samyagadR^iShTi jIvakI deshanA hI nimitta hotI hai ( — mithyAdR^iShTi jIvakI nahI.n) aisA abAdhit niyam, pa.nch parameShThIkA svarUp, kevalaj~nAn-kevaladarshan kevalIkA ichChArahitapanA Adi anek viShayo.nkA sa.nkShipta nirUpaN bhI kiyA gayA hai . isaprakAr uparokta prayojanabhUt viShayo.nko prakAshit karatA huA yah shAstra vastusvarUpakA yathArtha nirNay karake paramAtmatattvako prApta karanekI ichChA rakhanevAle jIvako mahAn upakArI hai . a.ntaHtattvarUp amR^itasAgar par dR^iShTi lagAkar j~nAnAna.ndakI tara.nge.n uChAlanevAle hue mahA masta munivaro.nke antarvedaname.nse nikale hue bhAvo.nse bharA huA yah paramAgam nandanavan samAn AhlAdakArI hai . munivaro.nke hR^idayakamalame.n virAjamAn antaHtattvarUp amR^itasAgar parase tathA shuddhaparyAyo.nrUp amR^itajharane parase bahatA huA shrutarUp shItal samIr mAno.n ki amR^it-sIkaro.nse mumukShuo.nke chittako param shItalIbhUt karatA hai . aisA shA.ntaras param AdhyAtmik shAstra Aj bhI vidyamAn hai aur paramapUjya gurudev dvArA usakI agAdh AdhyAtmik gaharAIyA.N pragaT hotI jA rahI hai.n yah hamArA mahAn saubhAgya hai . pUjya gurudevako shrI niyamasArake prati apAr bhakti hai . ve kahate hai.n — ‘‘param pAriNAmikabhAvako prakAshit
Page -13 of 388
PDF/HTML Page 14 of 415
single page version
karanevAlA shrI niyamasAr paramAgam aur usakI TIkA kI rachanA — ChaThave.n sAtave.n guNasthAname.n jhUlate hue mahA samartha munivaro.n dvArA dravyake sAthe paryAyakI ekatA sAdhate-sAdhate ho gaI hai . jaise shAstra aur TIkA rache gaye hai.n vaisA hI svasa.nvedan ve svaya.n kar rahe the . param pAriNAmik bhAvake antaraanubhavako hI unho.nne shAstrame.n utArA hai — pratyek akShar shAshvat, Ta.nkotkIrNa, paramasatya, nirapekSha kAraNashuddhaparyAy, svarUpapratyakSha sahajaj~nAn Adi viShayo.nkA nirUpaN karake to munivaro.nne adhyAtmakI anubhavagamya atya.ntAtya.nt sUkShma aur gahan bAtako is shAstrame.n spaShTa kiyA hai . sarvotkR^iShTa paramAgam shrI samayasArame.n bhI in viShayo.nkA itane spaShTarUpase nirUpaN nahI.n hai . aho ! jis prakAr koI parAkramI kahA jAnevAlA puruSh vaname.n jAkar si.nhanIkA dUdh duh lAtA hai, usI prakAr AtmaparAkramI mahAmunivaro.nne vaname.n baiThe-baiThe antarakA amR^it duhA hai . sarvasa.ngaparityAgI nirgra.ntho.nne vaname.n rahakar siddha bhagavanto.nse bAte.n kI hai.n aur ananta siddha bhagavanta kis prakAr siddhiko prApta hue hai.n usakA itihAs isame.n bhar diyA hai .
is shAstrame.n bhagavAn kundakundAchAryadevakI prAkR^it gAthAo.n par tAtparyavR^itti nAmak sa.nskR^it TIkA likhanevAle munivar shrI padmaprabhamaladhAridev hai.n . ve shrI vIranandi siddhA.ntachakravartIke shiShya hai.n aur vikram kI terahavI.n shatAbdIme.n ho gaye hai.n, aisA shilAlekh Adi sAdhano.n dvArA sa.nshodhan-karttAo.nkA anumAn hai . ‘‘paramAgamarUpI makara.nd jinake mukhase jharatA hai aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra parigrah jinake thA’’ aise nirgrantha munivar shrI padmaprabhadevane bhagavAn shrI kundakundAchAryadevake hR^idayame.n bhare hue param gahan AdhyAtmik bhAvo.nko apane arntavedanake sAth milAkar is TIkAme.n spaShTarUpase pragaT kiyA hai . is TIkAme.n AnevAle kalasharUp kAvya atyanta madhur hai aur adhyAtmamastI tathA bhaktirasase bharapUr hai.n . adhyAtmakavike rUpame.n shrI padmaprabhamaladhAridevakA sthAn jain sAhityame.n ati uchcha hai . TIkAkAr munirAjane gadya tathA padyarUpame.n param pAriNAmik bhAvakA to khUb-khUb gAn kiyA hai . sa.npUrNa TIkA mAno.n param pAriNAmik bhAvakA aur tadAshrit munidashAkA ek mahAkAvya ho isaprakAr mumukShu hR^idayo.nko mudit karatI hai . param pAriNAmikabhAv, sahaj sukhamay munidashA aur siddha jIvo.nkI paramAnandapariNatike prati bhaktise munivarakA chitta mAno.n uma.D.h.h pa.DtA hai aur us ullAsako vyakta karaneke liye unake shabda atya.nt alpa honese unake mukhase anek prasa.ngochitta upamA-ala.nkAr pravAhit hue hai.n . anya anek upamAo.nkI bhA.Nti – mukti dIkShA Adiko bArambAr strIko upamA bhI leshamAtra sa.nkoch binA niHsa.nkocharUpase dI gaI hai vah AtmalIn mahAmunivarake brahmacharyakA atishay bal sUchit karatI hai . sa.nsAr dAvAnalake samAn hai aur siddhadashA tathA munidashA – param sahajAnandamay hai — aise bhAvake dhArAvAhI vAtAvaraN sampUrNa TIkAme.n brahmaniShTha munivarane alaukik rItise utpanna kiyA hai aur spaShTarUpase darshAyA
Page -12 of 388
PDF/HTML Page 15 of 415
single page version
hai ki muniyo.nkI vrat, niyam, tap, brahmacharya, tyAg, pariShahajay ityAdirUp koI bhI pariNati haThapUrvak, khedayukta, kaShTaprad yA narakAdike bhayamUlak nahI.n hotI, kintu antara.ng Atmik vedanase honevAlI param paritR^iptike kAraN nirantar sahajAnandamay hotI hai — ki jis sahajAna.ndake pAs sa.nsAriyo.nke kanakakAminIjanit kalpit sukh keval upahAsapAtra aur ghor duHkhamay bhAsit hote hai.n . sachamuch mUrtima.nt munipariNati samAn yah TIkA mokShamArgame.n vicharanevAle munivaro.nkI sahajAnandamay pariNatikA tAdR^ish chitraN karatI hai . is kAlame.n aisI yathArtha Ana.ndanirbhar mokShamArgakI prakAshak TIkA mumukShuo.nko arpit karake TIkAkAr munivarane mahAn upakAr kiyA hai .
shrI niyamasArame.n bhagavAn kundakundAchAryadevane 187 gAthAe.N prAkR^itame.n rachI hai.n, un par shrI padmaprabhamaladhAridevane tAtparyavR^itti nAmak sa.nskR^it TIkA likhI hai . brahmachArI shrI shItalaprasAdajIne mUl gAthAo.nkA tathA TIkAkA hindI anuvAd kiyA hai . vi0 samvat 1972me.n shrI jainagrantharatnAkar kAryAlayakI orase prakAshit hindI niyamasArame.n mUl gAthAe.N, sa.nskR^it TIkA tathA brahmachArI shItalaprasAdajI kR^it hindI anuvAd pragaT hue the . ab shrI jain svAdhyAyama.ndir TrasTa, sonaga.Dh.h.h (saurAShTra)se yah grantha gujarAtIme.n prakAshit huA hai jisame.n mUl gAthAe.N, unakA gujarAtI padyAnuvAd, sa.nskR^it TIkA aur us gAthA-TIkAke akSharashaH gujarAtI anuvAdakA samAvesh hotA hai . jahA.N, visheSh spaShTatAkI AvashyakatA thI vahA.N‘kaunsa’me.n athavA ‘phU TanoT’ (TippaNI) dvArA spaShTatA kI gaI hai . shrI jainagrantharatnAkar kAryAlay dvArA prakAshit niyamasArame.n ChapI huI sa.nskR^it TIkAme.n jo ashuddhiyA.N thI.n uname.nse anek ashuddhiyA.N hastalikhit pratiyo.nke AdhAr par sudhAr lI gaI hai.n . ab bhI isame.n kahI.n-kahI.n ashuddha pATh ho aisA lagatA hai, kintu hame.n jo tIn hastalikhit pratiyA.N prApta huI hai.n uname.n shuddha pATh na milaneke kAraN un ashuddhiyo.nko nahI.n sudhArA jA sakA hai . ashuddha pATho.nkA anuvAd karaneme.n ba.DI sAvadhAnI rakhI gaI hai aur pUrvApar kathan tathA nyAyake sAth jo adhikase adhik sa.ngat ho aisA un pATho.nkA anuvAd kiyA hai .
yah anuvAd karanekA mahAn saubhAgya mujhe prApta huA vah mere liye harShakA kAraN hai . param pUjya sadgurudevake Ashrayame.n is gahan shAstrakA anuvAd huA hai . paramopakArI sadgurudevake pavitra jIvanake pratyakSha parichay binA tathA unake AdhyAtmik upadesh binA is pAmarako jinavANIke prati leshamAtra bhakti yA shraddhA kahA.Nse pragaT hotI, bhagavAn kundakundAchAryadev aur unake shAstro.nkI lesh bhI mahimA kahA.Nse AtI tathA un shAstro.nkA artha kholanekI lesh bhI shakti kahA.Nse prApta hotI ? is prakAr anuvAdakI samasta shaktikA mUl shrI sadgurudev hI honese vAstavame.n to sadgurudevakI amR^itavANIkA srot hI — unake dvArA prApta
Page -11 of 388
PDF/HTML Page 16 of 415
single page version
huA amUlya upadesh hI — yathAkAl is anuvAdake rUpame.n pariNamit huA hai . jinake dvArA si.nchit shaktise tathA jinakI uShmAse mai.nne is gahanashAstrako anUdit karanekA sAhas kiyA thA aur jinakI kR^ipAse vah nirvighna samApta huA hai un pUjya paramopakArI sadgurudev (shrI kAnajIsvAmI)ke charaNAravindame.n atya.nt bhaktibhAvase va.ndan karatA hU.N .
paramapUjya bahin shrI champAbahin prati bhI is anuvAdakI pUrNAhUti karate hue, upakAravashatAkI ugra bhAvanAkA anubhav ho rahA hai . jinake pavitra jIvan aur bodh is pAmarako shrI niyamasArake prati, niyamasArake mahAn karttAke prati aur niyamasArame.n upadeshit vItarAgavij~nAnake prati bahumAnavR^iddhike vishiShTa nimitta hue hai.n, aisI un paramapUjya bahinashrIke charaNakamalame.n yah hR^iday naman karatA hai .
is anuvAdame.n anek sajjano.nne hArdik sahAyatA kI hai . mAnanIy shrI vakIl rAmajIbhAI mANekacha.nd doshIne apane vyasta dhArmik vyavasAyo.nme.nse samay nikAlakar sampUrNa anuvAdakA sUkShmatAse avalokan karake yathochit sUchanAe.N dI hai.n aur anuvAdame.n AnevAlI ChoTI – ba.DI kaThinAiyo.nkA apane vishAl shAstraj~nAnase nirAkaraN kar diyA hai . bhAI shrI khImacha.nd jeThAlAl seThane bhI anuvAdakA adhikA.nsh ba.DI tatparatAse jA.nch liyA hai aur apane sa.nskR^it bhAShAke tathA shAstraj~nAnake AdhAr par upayogI sUchanAe.N dI hai.n . bAlabrahmachArI bhAI shrI chandulAl khImacha.nd jhobAliyAne bhI sampUrNa anuvAd ati sUkShmatAse dekhakar ba.DI upayogI sUchanAe.N dI hai.n; hastalikhit pratiyo.nke AdhArase sa.nskR^it TIkA sudhAr dI hai; shuddhipatra, anukramaNikA, gAthAsUchI, kalashasUchI Adi taiyAr kiye hai.n . tathA prUph sa.nshodhan kiyA hai; — is prakAr unho.nne ba.De parishram aur sAvadhAnIpUrvak sarvatomukhI sahAyatA dI hai . kishanaga.Dh.h.h- nivAsI shrI pa.n0 mahendrakumArajI pATanIne sa.nskR^it TIkAme.n AnevAle shloko.nke Chando.nke nAm likh bheje hai.n . in sab mahAnubhAvo.nkA mai.n antaHkaraNapUrvak AbhAr mAnatA hU.N . inakI hArdik sahAyatAke binA is anuvAdame.n anek nyUnatAe.N rah jAtI.n . inake atirikta anya jin-jin bhAIyo.nne is kAryame.n sahAyatA dI hai un sabhIkA mai.n R^iNI hU.N .
yah anuvAd mai.nne niyamasArake prati apanI bhaktise tathA gurudevakI preraNAse prerit hokar, nijakalyANake hetu, bhavabhayase Darate-Darate kiyA hai . anuvAd karate hue mai.nne is bAtakI yathAshakti sAvadhAnI rakhI hai ki shAstrake mUl Ashayo.nme.n kahI.n phe raphAr na ho jAye . tathApi alpaj~natAke kAraN ki.nchit bhI Ashay-parivartan huA ho athavA koI truTayA.N rah gaI ho.n to usake liye mai.n shAstrakAr shrI kundakundAchAryabhagavAn, TIkAkAr shrI padmaprabhamaladhAridev, paramakR^ipAlu shrI sadgurudev aur mumukShu pAThako.nse hArdik kShamAyAchanA karatA hU.N .
yah anuvAd bhavya jIvo.nko shAshvat paramAnandakI prApti karAye, aisI hArdik bhAvanA hai .
Page -10 of 388
PDF/HTML Page 17 of 415
single page version
jo jIv is parameshvar paramAgamame.n kahe hue bhAvo.nko hR^idaya.ngam kare.nge ve avashya hI sukhadhAm kAraN paramAtmAkA nirNay aur anubhav karake, usame.n paripUrNa lInatA pAkar, shAshvat paramAnandadashAko prApta kare.nge . jabatak ve bhAv hR^idaya.ngat na ho.n tab tak AtmAnubhavI mahAtmAke Ashray-pUrvak tatsabandhI sUkShma vichAr, gaharA antarshodhan karttavya hai . jabatak paradravyo.nse apanA sarvathA bhinnatva bhAsit na ho aur apanI kShaNik paryAyo.nse dR^iShTi haTakar ekarUp kAraNaparamAtmAkA darshan na ho tabatak chain lenA yogya nahI.n hai . yahI paramAnandaprAptikA upAy hai . TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhadevake shabdo.nme.n is paramapavitra paramAgamake phalakA varNan karake yah upodghAt pUrNa karatA hU.N : — ‘‘jo nirvANasundarIse utpanna honevAle, param vItarAgAtmak, nirAbAdh, nirantar eva.n ana.ng paramAnandakA denevAlA hai, jo niratishay nityashuddha, nira.njan nij kAraNaparamAtmAkI bhAvanAkA kAraN hai, jo samasta nayo.nke samUhase sushobhit hai, jo pa.nchamagatike hetubhUt hai tathA jo pA.Nch indriyo.nke vistAr rahit dehamAtra – parigrahadhArI dvArA rachit hai — aise is bhAgavat shAstrako jo nishchayanay aur vyavahAranayake avirodhase jAnate hai.n, ve mahApuruSh — samasta adhyAtmashAstro.nke hR^idayako jAnanevAle aur paramAnandarUp vItarAgasukhake abhilAShI — bAhya – abhya.ntar chauvIs parigraho.nke prapa.nchakA parityAg karake, trikAl – nirupAdhi svarUpame.n lIn nij kAraNaparamAtmAke svarUpake shraddhAn – j~nAn – AcharaNAtmak bhedopachAr – kalpanAse nirapekSha aise svastha ratnatrayame.n parAyaN vartate hue, shabdabrahmake phalarUp shAshvat sukhake bhoktA hote hai.n .
vikram samvat 2007 — himmatalAl jeThAlAl shAh
Page -9 of 388
PDF/HTML Page 18 of 415
single page version
❈
ku nda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUShitAshaH .
shchakre shrutasya bharate prayataH pratiShThAm ..
ve vibhu kundakunda is pR^ithvI par kisase vandya nahI.n hai.n ?
rbAhyepi sa.nvya~njayitu.n yatIshaH .
chachAr manye chatura~N.hgula.n saH ..
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -7 of 388
PDF/HTML Page 20 of 415
single page version
❈
hU.N ki — ve antarame.n tathA bAhyame.n rajase (apanI) atyanta aspR^iShTatA vyakta karate
hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈