Niyamsar-Hindi (itrans transliteration). Jinjini Vani; VishayAnukramanika; ShAstra-swAdhayayka Prarambhik Manglacharan; Adhikar-1 : jiv adhikAr; Gatha: 1-6.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 21

 

Page -6 of 388
PDF/HTML Page 21 of 415
single page version

jinajInI vANI
(rAgAshAbharyA ame AvIyA)
sIma.ndhar mukhathI phU laDA.n khare,
enI ku.n daku.n da gU.nthe mAL re,
jinajInI vANI bhalI re.
vANI bhalI, man lAge raLI,
jemA.n sAr-samay shiratAj re,
jinajInI vANI bhalI re......sIma.ndhara0
gU.nthyA.n pAhuD ne gU.nthyu.n pa.nchAsti,
gU.nthyu.n pravachanasAr re,
jinajInI vANI bhalI re.
gU.nthyu.n niyamasAr, gU.nthyu.n rayaNasAr,
gU.nthyo samayano sAr re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
syAdvAd ke rI suvAse bharelo,
jinajIno OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.
va.ndu.n jineshvar, va.ndu.n hu.n ku.n daku.n da,
va.ndu.n e OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
haiDe hajo, mArA bhAve hajo,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
jinajInI vANI bhalI re.
jineshvaradevanI vANInA vAyarA
vAjo mane dinarAt re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
rachayitA : hi.nmatalAl jeThAlAl shAh

Page -5 of 388
PDF/HTML Page 22 of 415
single page version

viShayAnukramaNikA
viShay
gAthA
viShay
gAthA
paramANukA visheSh kathan ............................. 26
svabhAvapudgalakA svarUp ............................. 27
pudgalaparyAyake svarUpakA kathan ................... 28
pudgaladravyake kathanakA upasa.nhAr ................... 29
dharma-adharma-AkAshakA sa.nkShipta kathan ............. 30
vyavahArakAlakA svarUp aur usake
1jIv adhikAr
asAdhAraN ma.ngal aur bhagavAn granthakArakI

pratij~nA ................................................ 1 mokShamArga aur usake phalake svarUp-

nirUpaNakI sUchanA ................................. 2 svabhAvaratnatrayakA svarUp ............................... 3 ratnatrayake bhedakAraN tathA lakShaN sambandhI

vividh bhed ....................................... 31
mukhya kAlakA svarUp................................ 32
kAlAdi amUrta achetan dravyo.nke svabhAvaguN-

kathan................................................. 4 vyavahAr samyaktvakA svarUp .......................... 5 aThArah doSho.nkA svarUp................................ 6 tIrtha.nkar paramadevakA svarUp ........................... 7 paramAgamakA svarUp ...................................... 8 Chah dravyo.nke pR^ithak pR^ithak nAm ...................... 9 upayogakA lakShaN ...................................... 10 j~nAnake bhed .............................................. 11 darshanopayogakA svarUp ................................ 13 ashuddha darshanakI shuddha aur ashuddha paryAyakI

paryAyo.nkA kathan .................................. 33
kAladravyake atirikta pUrvokta dravya hI
pa.nchAstikAy hai.n, tatsambandhI kathan ........... 34
Chah dravyo.nke pradeshakA lakShaN aur usake
sambhavakA prakAr .................................. 34
ajIvadravya sambandhI kathanakA upasa.nhAr ........... 37
3shuddhabhAv adhikAr
hey aur upAdey tattvake svarUpakA kathan ...... 38
nirvikalpa tattvake svarUpakA kathan .............. 39
prakR^iti Adi ba.ndhasthAn tathA udayake sthAno.nkA

sUchanA............................................... 14 svabhAvaparyAye.n aur vibhAvaparyAye.n...................... 15 chAragatikA svarUp nirUpaN......................... 16 kartR^itva-bhoktR^itvake prakArakA kathan................ 18 dono.n nayo.nkI saphalatA ................................ 19

samUh jIvake nahI.n hai, tatsambandhI kathan.... 40
vibhAvasvabhAvo.nke svarUp kathan dvArA
pa.nchamabhAvake svarUpakA kathan ................. 41
shuddha jIvako samasta sa.nsAravikAr nahI.n
2ajIv adhikAr
hai.naisA nirUpaN................................. 42

pudgaladravyake bhedo.nkA kathan ........................ 20 vibhAvapudgalakA svarUp ............................. 21 kAraNaparamANudravya aur kAryaparamANudravyakA

shuddha AtmAko samasta vibhAvo.nkA abhAv
hai aisA kathan .................................... 43
shuddha jIvakA svarUp ................................. 44

svarUp ............................................. 25


Page -4 of 388
PDF/HTML Page 23 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

kAraNaparamAtmAko samasta paudgalik vikAr

sarva sAdhuo.nke svarUpakA kathan ................... 75
vyavahArachAritra-adhikArakA upasa.nhAr aur
nahI.n hai.naisA kathan ............................. 45

sa.nsArI aur mukta jIvo.nme.n antar na

nishchayachAritrakI sUchanA ........................... 76
honekA kathan ..................................... 47
5paramArtha-pratikramaN adhikAr

kAryasamayasAr aur kAraNasamayasArame.n antar

shuddha AtmAko sakal kartR^itvake abhAv
na honekA kathan ................................. 48
sambandhI kathan ................................... 77

nishchay aur vyavahAranayakI upAdeyatAkA

bhedavij~nAn dvArA kramashaH nishchay-chAritra hotA
prakAshan ............................................ 49
hai tatsambandhI kathan ............................ 82

hey-upAdey athavA tyAg-grahaNakA svarUp

vachanamay pratikramaN nAmak sUtrasamudAyakA nirAs.83
Atma-ArAdhanAme.n vartate hue jIvako hI
ratnatrayakA svarUp ................................ 51
4vyavahArachAritra adhikAr
pratikramaNasvarUp kahA hai, tatsambandhI
kathan............................................... 84

ahi.nsAvratakA svarUp ................................. 56 satyavratakA svarUp .................................... 57 achauryavratakA svarUp .................................. 58 brahmacharyavratakA svarUp ................................. 59 parigrah-parityAgavratakA svarUp ...................... 60 IryAsamitikA svarUp ................................. 61 bhAShAsamitikA svarUp ................................ 62 eShaNAsamitikA svarUp .............................. 63 AdAnanikShepaNasamitikA svarUp .................... 64 pratiShThApanasamitikA svarUp........................... 65 vyavahAr manoguptikA svarUp .......................... 66 vachanaguptikA svarUp ................................... 67 kAyaguptikA svarUp ................................... 68 nishchayamano-vachanaguptikA svarUp...................... 69 nishchayakAyaguptikA svarUp ............................ 70 bhagavAn arhat parameshvarakA svarUp .................. 71 bhagavanta siddhaparameShThiyo.nkA svarUp .................. 72 bhagavanta AchAryakA svarUp .......................... 73 adhyApak nAmak paramagurukA svarUp .............. 74

paramopekShAsa.nyamadharako nishchayapratikramaNakA svarUp
hotA hai, tatsambandhI nirUpaN ................. 85
unmArgake parityAg aur sarvaj~navItarAgamArgake
svIkAr sambandhI varNan ......................... 86
niHshalyabhAvarUp pariNat mahAtapodhan hI nishchay-
pratikramaNasvarUp hai, tatsambandhI kathan ..... 87
triguptigupta aise param tapodhanako nishchayachAritra
honekA kathan ..................................... 88
dhyAnake bhedo.nkA svarUp .............................. 89
Asannabhavya aur anAsannabhavya jIvake
pUrvApar pariNAmakA svarUp..................... 90
samyagdarshanaj~nAnachAritrakA sampUrNa svIkAr karane se
tathA mithyAdarshanachAritrakA sampUrNa tyAg karane
se mumukShuko nishchayapratikramaN hotA hai,
tatsambandhI kathan ................................ 91
nishchay uttamArthapratikramaNakA svarUp................ 92
dhyAn ek upAdey hai
aisA kathan ............ 93

Page -3 of 388
PDF/HTML Page 24 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

vyavahAr pratikramaNakI saphalatA kab kahI

nishchayaprAyashchitta samasta AcharaNo.nme.n param AcharaN
jAtI hai, tatsambandhI kathan .................... 94
hai, tatsambandhI kathan ......................... 117
shuddha kAraNaparamAtmatattvame.n antarmukh rahakar
6nishchay-pratyAkhyAn adhikAr
jo pratapanso tap hai, aur vah tap prAyashchitta

nishchayanayake pratyAkhyAnakA svarUp .................. 95 anantachatuShTayAtmak nij AtmAke dhyAnakA

haitatsambandhI kathan .......................... 118
nishchayadharmadhyAn hI sarvabhAvo.nkA abhAv karaneme.n
upadesh ............................................. 96
samartha haiaisA kathan ....................... 119

paramabhAvanAke sanmukh haiaise j~nAnIko sIkh ..... 97

shuddhanishchayaniyamakA svarUp ......................... 120
nishchayakAyotsargakA svarUp ......................... 121

bandharahit AtmAko bhAne sambandhI sIkh .......... 98 sakal vibhAvake sa.nnyAsakI vidhi ................. 99 sarvatra AtmA upAdey haiaisA kathan ............ 100

9param-samAdhi adhikAr
param samAdhikA svarUp ............................ 122
samatA binA dravyali.ngadhArI shramaNAbhAsako

sa.nsArAvasthA aur muktime.n jIv niHsahAy

haiaisA kathan................................ 101
ki.nchit mokShakA sAdhan nahI.n hai, tatsambandhI
kathan............................................. 124

ekatvabhAvanArUp pariNamit samyagj~nAnIkA

lakShaN ............................................ 102
param vItarAgasa.nyamIko sAmAyikavrat sthAyI hai,

Atmagat doSho.nse mukta honeke upAyakA

aisA nirUpaN................................... 125
kathan............................................. 103
paramamumukShukA svarUp ................................ 126
AtmA hI upAdey hai
aisA kathan ............. 127

param tapodhanakI bhAvashuddhikA kathan............. 104 nishchayapratyAkhyAnake yogya jIvakA svarUp ....... 105 nishchay-pratyAkhyAn adhikArakA upasa.nhAr......... 106

rAgadveShake abhAvase aparispa.ndarUpatA hotI
hai, tatsambandhI kathan ......................... 128
7param-Alochan adhikAr
Artta-raudra dhyAnake parityAg dvArA sanAtan

nishchay-AlochanAkA svarUp ....................... 107 AlochanAke svarUpake bhedo.nkA kathan ........... 108

sAmAyikavratake svarUpakA kathan ........... 129
sukR^itadR^iShkR^itarUp karmake sanyAsakI vidhi ...... 130
nau nau kaShAyakI vijay dvArA prApta honevAle
8shuddhanishchay-prAyashchitta adhikAr
sAmAyik chAritrakA svarUp ................. 131

nishchay-prAyashchittakA svarUp......................... 113 chAr kaShAyo.n par vijay prApta karaneke upAyakA

param samAdhi adhikArakA upasa.nhAr .............. 133
10paramabhakti adhikAr
svarUp ........................................... 115

‘‘shuddha j~nAnakA svIkAr karanevAleko prAyashchitta

ratnatrayakA svarUp.................................... 134
vyavahAranayapradhAn siddhabhaktikA svarUp .......... 135
hai’’aisA kathan ............................. 116

Page -2 of 388
PDF/HTML Page 25 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

nij paramAtmAkI bhaktikA svarUp .............. 136 nishchayayogabhaktikA svarUp ......................... 137 viparIt abhinivesh rahit AtmabhAv hI

shuddhanishchayadharmadhyAnasvarUp pratikramaNAdi hI
karane yogya hai.n, tatsambandhI kathan .......... 154
sAkShAt antarmukh paramajinayogIko sIkh ........ 155
vachanasambandhI vyApArakI nivR^ittike
nishchayaparamayog hai, tatsambandhI kathan ....... 139
hetukA kathan ................................... 156

bhakti adhikArakA upasa.nhAr ...................... 140

sahajatattvakI ArAdhanAkI vidhi .................. 157
paramAvashyak adhikArakA upasa.nhAr ............... 158

11nishchay-paramAvashyak adhikAr nirantar svavashako nishchay-Avashyak hone

12shuddhopayog adhikAr
sambandhI kathan ................................. 141
j~nAnIko sva-par svarUpakA prakAshapanA katha.nchit

avash param jinayogIshvarako param Avashyak-

hai, tatsambandhI kathan ......................... 159
karma Avashyak haiaisA kathan ........... 142
kevalaj~nAn aur kevaladarshanake yugapad

bhedopachAr-ratnatrayapariNativAle jIvako avashapanA

pravartan sambandhI dR^iShTAnta dvArA kathan ........ 160
na hone sambandhI kathan........................ 143
AtmAke svaparaprakAshakapane sambandhI virodh

anyavash aise ashuddha-antarAtma jIvakA lakShaN 144 anyavashakA svarUp ................................. 145 sAkShAt svavash paramajinayogIshvarakA

kathan............................................. 161
ekAntase AtmAko paraprakAshakapanA honekI
bAtakA kha.nDan .................................. 163
svarUp ........................................... 146
vyavahAranayakI saphalatA darshAnevAlA kathan...... 164
nishchayanayase svarUpakA kathan ...................... 165
shuddhanishchayanayakI vivakShAse paradarshanakA khaNDan 166
kevalaj~nAnakA svarUp ................................ 167
kevaladarshanake abhAvame.n sarvaj~natA nahI.n hotI

shuddha-nishchay-AvashyakakI prAptike upAyakA

svarUp ........................................... 147

shuddhopayogonmukh jIvako sIkh .................... 148 Avashyak karmake abhAvame.n tapodhan bahirAtmA hotA

haitatsambandhI kathan .......................... 149
tatsambandhI kathan .............................. 168

bAhya tathA antar jalpakA nirAs ................ 150 svAtmAshrit nishchayadharmadhyAn aur nishchayashukladhyAn-

vyavahAranayakI pragaTatAse kathan .................... 169
‘‘jIv j~nAnasvarUp hai’’ aisA vitarka
yah do dhyAn hI upAdey hai.n, tatsambandhI
kathan............................................. 151
nirUpaN ......................................... 170
guN-guNIme.n bhedakA abhAv hone sambandhI

paramavItarAgachAritrame.n sthit param tapodhanakA

kathan............................................. 171
svarUp ........................................... 152
sarvaj~na vItarAgako vA.nChAkA abhAv hotA hai,

samasta vachanasambandhI vyApArakA nirAs .......... 153

tatsambandhI kathan .............................. 172

Page -1 of 388
PDF/HTML Page 26 of 415
single page version

viShay
gAthA
viShay
gAthA

kevalaj~nAnIko bandhake abhAvake svarUp

paramanirvANayogya paramatattvakA svarUp ............ 180
paramatattvake svarUpakA visheSh kathan .......... 181
bhagavAn siddhake svabhAvaguNo.nke svarUpakA
sambandhI kathan ................................. 173

kevalI bhaTTArakake manarahitapane sambandhI

kathan............................................. 182
kathan............................................. 175
siddhi aur siddhake ekatvakA pratipAdan ....... 183
siddhakShetrase U par jIv-pudgalo.nke gamanakA

shuddha jIvako svabhAvagatikI prApti honeke

upAyakA kathan ................................ 176
niShedh............................................. 184

kAraNaparamatattvake svarUpakA kathan .............. 177 nirupAdhisvarUp jisakA lakShaN hai aise

niyamashabdakA aur usake phalakA upasa.nhAr ... 185
bhavyako sIkh ........................................ 186
shAstrake nAm kathan dvArA shAstrakA upasa.nhAr .. 18
paramAtmatattvasambandhI kathan ................... 178
7

sA.nsArik vikArasamUhake abhAvake kAraN

paramatattvako nirvAN hai, tatsambandhI kathan 179

Page 0 of 388
PDF/HTML Page 27 of 415
single page version

namaH shrIsarvaj~navItarAgAy .
shAstra-svAdhyAyakA prAra.nbhik ma.ngalAcharaN
o.nkAra.n bindusa.nyukta.n nitya.n dhyAyanti yoginaH .
kAmada.n mokShada.n chaiv OMkArAy namo namaH ..1..
aviralashabdaghanaughaprakShAlitasakalabhUtalakala~N.hkA .
munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritAn ..2..
aj~nAnatimirAndhAnA.n j~nAnA~njanashalAkayA .
chakShurunmIlita.n yen tasmai shrIgurave namaH ..3..
shrIparamagurave namaH, paramparAchAryagurave namaH ..
sakalakaluShavidhva.nsaka.n, shreyasA.n parivardhaka.n, dharmasambandhaka.n, bhavyajIvamanaHpratibodhakAraka.n,
puNyaprakAshaka.n, pApapraNAshakamida.n shAstra.n shrIniyamasAranAmadheya.n, asya mUlagranthakartAraH
shrIsarvaj~nadevAstaduttaragranthakartAraH shrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteShA.n vachanAnusAramAsAdya
AchAryashrIkundakundAchAryadevavirachita.n, shrotAraH sAvadhAnatayA shR^iNavantu
..
ma~N.hgala.n bhagavAn vIro ma~N.hgala.n gautamo gaNI .
ma~N.hgala.n kundakundAryo jainadharmo.astu ma~N.hgalam ..1..
sarvama~N.hgalamA~N.hgalya.n sarvakalyANakAraka.n .
pradhAna.n sarvadharmANA.n jaina.n jayatu shAsanam ..2..

Page 1 of 388
PDF/HTML Page 28 of 415
single page version

namaH paramAtmane.
shrImadbhabhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
niyamasAr
1
jIv adhikAr
shrIpadmaprabhamaladhAridevavirachitatAtparyavR^ittiH .
(mAlinI)
tvayi sati paramAtmanmAdrashAnmohamugdhAn
kathamatanuvashatvAnbuddhakeshAnyaje.aham .
sugatamagadhara.n vA vAgadhIsha.n shiva.n vA
jitabhavamabhivande bhAsura.n shrIjina.n vA
..1..
mUl gAthAo.nke tathA tAtparyavR^itti nAmak TIkAke gujarAtI anuvAdakA
hindI rUpAntar

[pratham, granthake Adime.n shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit prAkR^itagAthAbaddha is ‘niyamasAr’ nAmak shAstrakI ‘tAtparyavR^itti’ nAmak sa.nskR^it TIkAke rachayitA muni shrI padmaprabhamaladhAridev sAt shloko.n dvArA ma.ngalAcharaNAdi karate hai.n :]

[shloekArtha :] he paramAtmA ! tere hote hue mai.n apane jaise (sa.nsAriyo.n jaise) mohamugdha aur kAmavash buddhako tathA brahmA-viShNu-maheshako kyo.n pUjU.N ? (nahI.n pUjU.NgA .)


Page 2 of 388
PDF/HTML Page 29 of 415
single page version

(anuShTubh)
vAcha.n vAcha.nyamIndrANA.n vaktravArijavAhanAm .
vande nayadvayAyattavAchyasarvasvapaddhatim ..2..
(shAlinI)
siddhAntodghashrIdhava.n siddhasena.n
tarkAbjArka.n bhaTTapUrvAkala.nkam
.
shabdAbdhIndu.n pUjyapAda.n cha vande
tadvidyADhaya.n vIranandi.n vratIndram
..3..

jisane bhavo.nko jItA hai usakI mai.n vandanA karatA hU.Nuse prakAshamAn aise shrI jin kaho,

[shloekArtha :] 5vAcha.nyamIndro.nkA (jinadevo.nkA) mukhakamal jisakA vAhan hai aur do nayo.nke Ashrayase sarvasva kahanekI jisakI paddhati hai us vANIko (jinabhagavanto.nkI syAdvAdamudrit vANIko) mai.n vandan karatA hU.N .2.

[shloekArtha :] uttam siddhAntarUpI shrIke pati siddhasen munIndrako, 6tarka kamalake sUrya bhaTTa akala.nk munIndrako, 7shabdasindhuke chandra pUjyapAd munIndrako aur tadvidyAse (siddhAntAdi tIno.nke j~nAnase) samR^iddha vIranandi munIndrako mai.n vandan karatA hU.N .3.

shrI jinabhagavAn (1) moharAgadveShakA abhAv honeke kAraN shobhanIkatAko prApta hai.n, aur (2) kevalaj~nAnAdiko prApta kar liyA hai isaliye sampUrNatAko prApta hai.n; isaliye unhe.n yahA.N sugat kahA hai .

honese unhe.n yahA.N giridhar kahA hai .

divyavANIke prakAshak honese unhe.n yahA.N vAgIshvar kahA hai .

kahA gayA hai .

1sugat kaho, 2giridhar kaho, 3vAgIshvar kaho yA 4shiv kaho .1.

1buddhako sugat kahA jAtA hai . sugat arthAt (1) shobhanIkatAko prApta, athavA (2) sampUrNatAko prApta .

2kR^iShNako giridhar (arthAt parvatako dhAraN kar rakhanevAle) kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn ana.ntavIryavAn

3brahmAko athavA bR^ihaspatiko vAgIshvar (arthAt vANIke adhipati) kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn

4maheshako (sha.nkarako) shiv kahA jAtA hai . shrI jinabhagavAn kalyANasvarUp honese unhe.n yahA.N shiv

5vAcha.nyamIndra = muniyo.nme.n pradhAn arthAt jinadev; maun sevan karanevAlo.nme.n shreShTha arthAt jinadev; vAk-
sa.nyamiyo.nme.n indra samAn arthAt jinadev [vAcha.nyamI = muni; maun sevan karanevAle; vANIke sa.nyamI
.]

6tarkakamalake sUrya = tarkarUpI kamalako praphu llit karaneme.n sUrya samAn

7shabdasindhuke chandra = shabdarUpI samudrako uChAlaneme.n chandra samAn


Page 3 of 388
PDF/HTML Page 30 of 415
single page version

(anuShTubh)
apavargAy bhavyAnA.n shuddhaye svAtmanaH punaH .
vakShye niyamasArasya vR^itti.n tAtparyasa.nj~nikAm ..4..
ki.nch
(AryA)
guNadharagaNadhararachita.n shrutadharasantAnatastu suvyakta m .
paramAgamArthasArtha.n vaktu mamu.n ke vaya.n mandAH ..5..
api cha
(anuShTubh)
asmAka.n mAnasAnyuchchaiH preritAni punaH punaH .
paramAgamasArasya ruchyA mA.nsalayA.adhunA ..6..
(anuShTubh)
pa.nchAstikAyaShaDdravyasaptatattvanavArthakAH .
proktAH sUtrakR^itA pUrva.n pratyAkhyAnAdisatkriyAH ..7..

[shloekArtha :] bhavyo.nke mokShake liye tathA nij AtmAkI shuddhike hetu niyamasArakI ‘tAtparyavR^itti’ nAmak TIkA mai.n kahU.NgA .4.

punashcha

[shloekArtha :] guNake dhAraN karanevAle gaNadharo.nse rachit aur shrutadharo.nkI paramparAse achChI tarah vyakta kiye gaye is paramAgamake arthasamUhakA kathan karaneme.n ham ma.ndabuddhi so kaun ? .5.

tathApi

[shloekArtha :] Ajak la hamArA man paramAgamake sArakI puShTa ruchise punaH punaH atyanta prerit ho rahA hai . [us ruchise prerit honeke kAraN ‘tAtparyavR^itti’ nAmakI yah TIkA rachI jA rahI hai .] .6.

[shloekArtha :] sUtrakArane pahale pA.Nch astikAy, Chah dravya, sAt tattva aur nav padArtha tathA pratyAkhyAnAdi satkriyAkA kathan kiyA hai (arthAt bhagavAn kundakundAchAryadevane is shAstrame.n pratham pA.Nch astikAy Adi aur pashchAt pratyAkhyAnAdi satkriyAkA kathan kiyA hai ) .7.


Page 4 of 388
PDF/HTML Page 31 of 415
single page version

alamalamativistareN . svasti sAkShAdasmai vivaraNAy .

ath sUtrAvatAraH
NamiUN jiNa.n vIra.n aNa.ntavaraNANada.nsaNasahAva.n .
vochChAmi NiyamasAra.n kevalisudakevalIbhaNida.n ..1..
natvA jina.n vIra.n anantavaraj~nAnadarshanasvabhAvam .
vakShyAmi niyamasAra.n kevalishrutakevalibhaNitam ..1..

athAtra jina.n natvetyanen shAstrasyAdAvasAdhAraNa.n ma~N.hgalamabhihitam .

natvetyAdianekajanmATavIprApaNahetUn samastamoharAgadveShAdIn jayatIti jinaH . vIro vikrAntaH; vIrayate shUrayate vikrAmati karmArAtIn vijayat iti vIraHshrIvardhamAn-sanmatinAth ati vistArase bas hoo, bas hoo . sAkShAt yah vivaraN jayavanta varto .

ab (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit) gAthAsUtrakA avataraN kiyA jAtA hai :

gAthA : 1 anvayArtha :[anantavaraj~nAnadarshanasvabhAva.n ] ana.nt aur utkR^iShTa j~nAnadarshan jinakA svabhAv hai aise (kevalaj~nAnI aur kevaladarshanI) [ jina.n vIra.n ] jin vIrako [ natvA ] naman karake [ kevalishrutakevalibhaNitam ] kevalI tathA shrutakevaliyo.nne kahA huA [ niyamasAra.n ] niyamasAr [ vakShyAmi ] mai.n kahU.NgA .

TIkA :yahA.N ‘jina.n natvA’ is gAthAse shAstrake Adime.n asAdhAraN ma.ngal kahA hai .

‘natvA’ ityAdi pado.nkA tAtparya kahA jAtA hai : anek janmarUp aTavIko prApta karAneke hetubhUt samasta moharAgadveShAdikako jo jIt letA hai vah ‘jin’ hai . ‘vIr’ arthAt vikrA.nt (parAkramI); vIratA pragaT kare, shaurya pragaT kare, vikram (parAkram) darshAye, karmashatruo.n par vijay prApta kare, vah ‘vIr’ hai . aise vIrakojo ki shrI vardhamAn, shrI sanmatinAth, shrI ativIr tathA shrI mahAvIrin nAmo.nse

namakar anantotkR^iShTa darshanaj~nAnamay jin vIrako .
kahu.N niyamasAr su kevalIshrutakevalIparikathitako ..1..

Page 5 of 388
PDF/HTML Page 32 of 415
single page version

-mahatimahAvIrAbhidhAnaiH sanAthaH parameshvaro mahAdevAdhidevaH pashchimatIrthanAthaH tribhuvanasacharAchar- dravyaguNaparyAyaikasamayaparichChittisamarthasakalavimalakevalaj~nAnadarshanAbhyA.n yukto yasta.n praNamya vakShyAmi kathayAmItyarthaH . kam? niyamasAram . niyamashabdastAvat.h samyagdarshanaj~nAnachAritreShu vartate, niyamasAr ityanen shuddharatnatrayasvarUpamukta m . ki.nvishiShTam ? kevalishrutakevali- bhaNita.nkevalinaH sakalapratyakShaj~nAnadharAH, shrutakevalinaH sakaladravyashrutadharAstaiH kevalibhiH shrutakevalibhishcha bhaNita.nsakalabhavyanikurambahitakara.n niyamasArAbhidhAna.n paramAgama.n vakShyAmIti vishiShTeShTadevatAstavanAnantara.n sUtrakR^itA pUrvasUriNA shrIkundakundAchAryadevaguruNA pratij~nAtam . iti sarvapadAnA.n tAtparyamukta m .

(mAlinI)
jayati jagati vIraH shuddhabhAvAstamAraH
tribhuvanajanapUjyaH pUrNabodhaikarAjyaH
.
natadivijasamAjaH prAstajanmadrubIjaH
samavasR^itinivAsaH kevalashrInivAsaH
..8..

yukta hai.n, jo parameshvar hai.n, mahAdevAdhidev hai.n, antim tIrthanAth hai.n, jo tIn bhuvanake sacharAchar, dravya - guN - paryAyo.nko ek samayame.n jAnane-dekhaneme.n samartha aise sakalavimal (sarvathA nirmal) kevalaj~nAnadarshanase sa.nyukta hai.n unhe.npraNAm karake kahatA hU.N . kyA kahatA hU.N ? ‘niyamasAr’ kahatA hU.N . ‘niyam’ shabda, pratham to, samyagdarshanaj~nAnachAritrake liye hai . ‘niyamasAr’ (‘niyamakA sAr’) aisA kahakar shuddha ratnatrayakA svarUp kahA hai . kaisA hai vah ? kevaliyo.n tathA shrutakevaliyo.nne kahA huA hai . ‘kevalI’ ve sakalapratyakSha j~nAnake dhAraN karanevAle aur ‘shrutakevalI’ ve sakal dravyashrutake dhAraN karanevAle; aise kevaliyo.n tathA shrutakevaliyo.nne kahA huA, sakal bhavyasamUhako hitakar, ‘niyamasAr’ nAmakA paramAgam mai.n kahatA hU.N . isaprakAr, vishiShTa iShTadevatAkA stavan karake, phi ra sUtrakAr pUrvAchArya shrI kundakundAchAryadevagurune pratij~nA kI .

isaprakAr sarva pado.nkA tAtparya kahA gayA .

[ab pahalI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai :]

[shloekArtha :] shuddhabhAv dvArA mArakA (kAmakA) jinho.nne nAsh kiyA hai, tIn

mAr = (1) kAmadev; (2) hi.nsA; (3) maraN .


Page 6 of 388
PDF/HTML Page 33 of 415
single page version

maggo maggaphala.n ti ya duviha.n jiNasAsaNe samakkhAda.n .

maggo mokkhauvAo tassa phala.n hoi NivvANa.n ..2..

mArgo mArgaphalamiti cha dvividha.n jinashAsane samAkhyAtam .
mArgo mokShopAyaH tasya phala.n bhavati nirvANam ..2..

mokShamArgatatphalasvarUpanirUpaNopanyAso.ayam .

‘samyagdarshanaj~nAnachAritrANi mokShamArgaH’ iti vachanAt.h mArgastAvachChuddharatnatraya.n, mArgaphal- mapunarbhavapurandhrikAsthUlabhAlasthalalIlAla.nkAratilakatA . dvividha.n kilaiva.n paramavItarAgasarvaj~nashAsane bhuvanake jano.nko jo pUjya hai.n, pUrNa j~nAn jinakA ek rAjya hai, devo.nkA samAj jinhe.n naman karatA hai, janmavR^ikShakA bIj jinho.nne naShTa kiyA hai, samavasaraName.n jinakA nivAs hai aur kevalashrI (kevalaj~nAnadarshanarUpI lakShmI) jiname.n vAs karatI hai, ve vIr jagatame.n jayava.nt vartate hai.n .8 .

gAthA : 2 anvayArtha :[mArgaH mArgaphalam ] mArga aur mArgaphal [iti cha dvividha.n ] aise do prakArakA [jinashAsane ] jinashAsaname.n [samAkhyAtam ] kathan kiyA gayA hai; [mArgaH mokShopAyaH ] mArga mokShopAy hai aur [tasya phala.n ] usakA phal [nirvANa.n bhavati ] nirvAN hai .

TIkA :yah, mokShamArga aur usake phalake svarUpanirUpaNakI sUchanA (un dono.nke svarUpake nirUpaNakI prastAvanA) hai .

‘samyagdarshanaj~nAnachAritrANi mokShamArgaH (samyagdarshan, samyagj~nAn aur samyakchAritra mokShamArga hai )’ aisA (shAstrakA) vachan honese, mArga to shuddharatnatray hai aur mArgaphal muktirUpI strIke vishAl bhAlapradeshame.n shobhA-ala~N.hkArarUp tilakapanA hai (arthAt mArgaphal muktirUpI strIko varaN karanA hai) . is prakAr vAstavame.n (mArga aur mArgaphal aisA) do prakArakA, chaturthaj~nAnadhArI (manaHparyayaj~nAnake dhAraN karanevAle) pUrvAchAryo.nne paramavItarAg

hai mArgakA aru mArgaphalakA kathan jinashAsan viShe.n .
hai mArga mokShaupAy aru nirvAN usakA phal kahe.n ..2..

Page 7 of 388
PDF/HTML Page 34 of 415
single page version

chaturthaj~nAnadhAribhiH pUrvasUribhiH samAkhyAtam . paramanirapekShatayA nijaparamAtmatattvasamyak- shraddhAnaparij~nAnAnuShThAnashuddharatnatrayAtmakamArgo mokShopAyaH, tasya shuddharatnatrayasya phala.n svAtmopalabdhiriti .

(pR^ithvI)
kvachid vrajati kAminIratisamutthasaukhya.n janaH
kvachid draviNarakShaNe matimimA.n cha chakre punaH
.
kvachijjinavarasya mArgamupalabhya yaH pa.nDito
nijAtmani rato bhaved vrajati mukti metA.n hi saH
..9..
NiyameN ya ja.n kajja.n ta.n Niyama.n NANada.nsaNacharitta.n .
vivarIyapariharattha.n bhaNida.n khalu sAramidi vayaNa.n ..3..

sarvaj~nake shAsaname.n kathan kiyA hai . nij paramAtmatattvake samyakshraddhAn - j~nAn - anuShThAnarUp

shuddharatnatrayAtmak mArga param nirapekSha honese mokShakA upAy hai aur us shuddharatnatrayakA phal

svAtmopalabdhi (nij shuddha AtmAkI prApti) hai .

[ab dUsarI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]

[shloekArtha :] manuShya kabhI kAminIke prati ratise utpanna honevAle sukhakI or gati karatA hai aur phi ra kabhI dhanarakShAkI buddhi karatA hai . jo paNDit kabhI jinavarake mArgako prApta karake nij AtmAme.n rat ho jAte hai.n, ve vAstavame.n is muktiko prApta hote hai.n .9.

jo niyamase kartavya darshan - j~nAn - vrat yah niyam hai .
yah ‘sAr’ pad viparItake parihAr hit parikathit hai ..3..

shuddharatnatray arthAt nij paramAtmatattvakI samyak shraddhA, usakA samyak j~nAn aur usakA samyak AcharaN parakI tathA bhedo.nkI lesh bhI apekShA rahit honese vah shuddharatnatray mokShakA upAy hai; us shuddharatnatrayakA
phal shuddha AtmAkI pUrNa prApti arthAt mokSha hai
.


Page 8 of 388
PDF/HTML Page 35 of 415
single page version

niyamen cha yatkArya.n sa niyamo j~nAnadarshanachAritram .
viparItaparihArArtha.n bhaNita.n khalu sAramiti vachanam ..3..

atra niyamashabdasya sAratvapratipAdanadvAreN svabhAvaratnatrayasvarUpamukta m .

yaH sahajaparamapAriNAmikabhAvasthitaH svabhAvAnantachatuShTayAtmakaH shuddhaj~nAnachetanA- pariNAmaH sa niyamaH . niyamen cha nishchayen yatkArya.n prayojanasvarUpa.n j~nAnadarshanachAritram . j~nAna.n tAvat.h teShu triShu paradravyaniravala.nbatven niHsheShatontarmukhayogashakte : sakAshAt.h nij-

gAthA : 3 anvayArtha :[saH niyamaH ] niyam arthAt [niyamen cha ] niyamase (nishchit) [yat kArya.n ] jo karaneyogya ho vah arthAt [j~nAnadarshanachAritram ] j~nAnadarshanachAritra . [viparItaparihArArtha.n ] viparItake parihAr hetuse (j~nAnadarshanachAritrase viruddha bhAvo.nkA tyAg karaneke liye) [khalu ] vAstavame.n [sAram iti vachanam ] ‘sAr’ aisA vachan [bhaNitam ] kahA hai

.

TIkA : yahA.N (is gAthAme.n), ‘niyam’ shabdako ‘sAr’ shabda kyo.n lagAyA hai usake pratipAdan dvArA svabhAvaratnatrayakA svarUp kahA hai .

jo sahaj 1param pAriNAmik bhAvase sthit, svabhAv-anantachatuShTayAtmak nishchayase (nishchit) jo karaneyogyaprayojanasvarUpho vah arthAt j~nAnadarshanachAritra . un tIno.nme.nse pratyekakA svarUp kahA jAtA hai : (1) paradravyakA avala.nban liye binA

karaneke liye nahI.n hai tathA paryAyArthik nayakA viShay nahI.n hai; yah param pAriNAmik bhAv to utpAdavyay-
nirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai
. [visheShake liye hindI samayasAr gA0 320

shrI jayasenAchAryadevakI sa.nskR^it TIkA aur bR^ihadadravyasa.ngrah gAthA 13 kI TIkA dekho .]

liye nahI.n hai aur paryAyArthik nayakA viShay nahI.n hai; yah shuddhaj~nAnachetanApariNAm to utpAdavyayanirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai .

[kAraNaniyamake Ashrayase kAryaniyam pragaT hotA hai .]

2shuddhaj~nAnachetanApariNAm so 3niyam (kAraNaniyam) hai . niyam (kAryaniyam) arthAt

1- is param pAriNAmik bhAvame.n ‘pAriNAmik’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit

2- isa shuddhaj~nAnachetanApariNAmame.n ‘pariNAm’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit karaneke

3- yah niyam so kAraNaniyam hai, kyo.nki vah samyagj~nAnadarshanachAritrarUp kAryaniyamakA kAraN hai .


Page 9 of 388
PDF/HTML Page 36 of 415
single page version

paramatattvaparij~nAnam upAdeya.n bhavati . darshanamapi bhagavatparamAtmasukhAbhilAShiNo jIvasya shuddhAntastattvavilAsajanmabhUmisthAnanijashuddhajIvAstikAyasamupajanitaparamashraddhAnamev bhavati . chAritramapi nishchayaj~nAnadarshanAtmakakAraNaparamAtmani avichalasthitirev . asya tu niyam- shabdasya nirvANakAraNasya viparItaparihArArthatven sAramiti bhaNita.n bhavati .

(AryA)
iti viparItavimukta.n ratnatrayamanuttama.n prapadyAham .
apunarbhavabhAminyA.n samudbhavamana.ngasha.n yAmi ..10..

niHsheSharUpase antarmukh yogashaktime.nse upAdey (upayogako sampUrNarUpase antarmukh karake grahaN karaneyogya) aisA jo nij paramatattvakA parij~nAn (jAnanA) so j~nAn hai . (2) bhagavAn paramAtmAke sukhake abhilAShI jIvako shuddha antaHtattvake 1vilAsakA janmabhUmisthAn jo nij shuddha jIvAstikAy usase utpanna honevAlA jo param shraddhAn vahI darshan hai . (3) nishchayaj~nAnadarshanAtmak kAraNaparamAtmAme.n avichal sthiti (nishchalarUpase lIn rahanA) hI chAritra hai . yah j~nAnadarshanachAritrasvarUp niyam nirvANakA 2kAraN hai . us ‘niyam’ shabdako 3viparItake parihAr hetu ‘sAr’ shabda jo.DA gayA hai . [ab tIsarI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]

[shloekArtha :] isaprakAr mai.n viparIt rahit (vikalparahit) 4anuttam ratnatrayakA Ashray karake muktirUpI strIse utpanna ana~N.hga (asharIrI, atIndriy, Atmik) sukhako prApta karatA hU.N .10.

1- vilAs=krI.DA, Ananda, mauj .

2- kAraN jaisA hI kArya hotA hai; isaliye svarUpame.n sthiratA karanekA abhyAs hI vAstavame.n ananta kAl tak svarUpame.n sthir rah jAnekA upAy hai .

3- viparIt=viruddha . [vyavahAraratnatrayarUp vikalpo.nkoparAshrit bhAvo.nkoCho.Dkar mAtra nirvikalpa j~nAnadarshanachAritrakA hIshuddharatnatrayakA hIsvIkAr karane hetu ‘niyam’ ke sAth ‘sAr’ shabda jo.DA hai .]

4- anuttam=jisase uttam koI dUsarA nahI.n hai aisA; sarvottam; sarvashreShTha .


Page 10 of 388
PDF/HTML Page 37 of 415
single page version

Niyama.n mokkhauvAo tassa phala.n havadi paramaNivvANa.n .
edesi.n tiNha.n pi ya patteyaparUvaNA hoi ..4..
niyamo mokShopAyastasya phala.n bhavati paramanirvANam .
eteShA.n trayANAmapi cha pratyekaprarUpaNA bhavati ..4..

ratnatrayasya bhedakaraNalakShaNakathanamidam .

mokShaH sAkShAdakhilakarmapradhva.nsanenAsAditamahAnandalAbhaH . pUrvokta nirupachAraratnatray- pariNatistasya mahAnandasyopAyaH . api chaiShA.n j~nAnadarshanachAritrANA.n trayANA.n pratyekaprarUpaNA bhavati . katham, ida.n j~nAnamida.n darshanamida.n chAritramityanen vikalpen . darshanaj~nAnachAritrANA.n lakShaNa.n vakShyamANasUtreShu j~nAtavya.n bhavati .

gAthA : 4 anvayArtha :[niyamaH ] (ratnatrayarUp) niyam [mokShopAyaH ] mokShakA upAy hai; [tasya phala.n ] usakA phal [paramanirvANa.n bhavati ] param nirvAN hai . [api cha ] punashcha (bhedakathan dvArA abhed samajhAneke hetu) [eteShA.n trayANA.n ] in tIno.nkA [pratyekaprarUpaNA ] bhed karake bhinna-bhinna nirUpaN [bhavati ] hotA hai .

TIkA :ratnatrayake bhed karaneke sambandhame.n aur unake lakShaNo.nke sambandhame.n yah kathan hai .

samasta karmo.nke nAsh dvArA sAkShAt prApta kiyA jAnevAlA mahA AnandakA lAbh so mokSha hai . us mahA AnandakA upAy pUrvokta nirupachAr ratnatrayarUp pariNati hai . punashcha (nirupachAr ratnatrayarUp abhedapariNatime.n antarbhUt rahe hue) in tInakAj~nAn, darshan aur chAritrakAbhinna-bhinna nirUpaN hotA hai . kis prakAr ? yah j~nAn hai, yah darshan hai, yah chAritra haiisaprakAr bhed karake . (is shAstrame.n) jo gAthAsUtra Age kahe jAye.nge uname.n darshan-j~nAn-chAritrake lakShaN j~nAt ho.nge .

[ab, chauthI gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]

hai niyam mokSha - upAy, usakA phal param nirvAN hai .
in tInakA hI bhedapUrvak bhinna-bhinna vidhAn hai ..4..

Page 11 of 388
PDF/HTML Page 38 of 415
single page version

(mandAkrAntA)
mokShopAyo bhavati yaminA.n shuddharatnatrayAtmA
hyAtmA j~nAna.n na punarapara.n
draShTiranyA.api naiv .
shIla.n tAvanna bhavati para.n mokShubhiH prokta metad
buddhavA janturna punarudara.n yAti mAtuH sa bhavyaH
..11..
attAgamatachchANa.n saddahaNAdo havei sammatta.n .
vavagayaasesadoso sayalaguNappA have atto ..5..
AptAgamatattvAnA.n shraddhAnAdbhavati samyaktvam .
vyapagatAsheShadoShaH sakalaguNAtmA bhavedAptaH ..5..

vyavahArasamyaktvasvarUpAkhyAnametat.h .

AptaH sha.nkArahitaH . sha.nkA hi sakalamoharAgadveShAdayaH . AgamaH tanmukhAravinda- vinirgatasamastavastuvistArasamarthanadakShaH chaturavachanasandarbhaH . tattvAni cha bahistattvAntastattva-

[shloekArtha :] muniyo.nko mokShakA upAy shuddharatnatrayAtmak (shuddharatnatray- pariNatirUp pariNamit) AtmA hai . j~nAn isase koI anya nahI.n hai, darshan bhI isase anya nahI.n hai aur shIl (chAritra) bhI anya nahI.n hai .yah, mokShako prApta karanevAlo.nne (arhantabhagavanto.nne) kahA hai . ise jAnakar jo jIv mAtAke udarame.n punaH nahI.n AtA, vah bhavya hai .11.

gAthA : 5 anvayArtha :[AptAgamatattvAnA.n ] Apta, Agam aur tattvo.nkI [shraddhAnAt ] shraddhAse [samyaktvam ] samyaktva [bhavati ] hotA hai; [vyapagatAsheShadoShaH ] jisake asheSh (samasta) doSh dUr hue hai.n aisA jo [sak laguNAtmA ] sakalaguNamay puruSh [AptaH bhavet ] vah Apta hai .

TIkA :yah, vyavahArasamyaktvake svarUpakA kathan hai .

Apta arthAt sha.nkArahit . sha.nkA arthAt sakal moharAgadveShAdik (doSh) . Agam arthAt Aptake mukhAravindase nikalI huI, samasta vastuvistArakA sthApan karaneme.n samartha aisI

re ! Apta - Agam - tattvakA shraddhAn vah samyaktva hai .
niHsheShadoShavihIn jo guNasakalamay so Apta hai ..5 ..

Page 12 of 388
PDF/HTML Page 39 of 415
single page version

paramAtmatattvabhedabhinnAni athavA jIvAjIvAsravasa.nvaranirjarAbandhamokShANA.n bhedAtsaptadhA bhavanti .
teShA.n samyakshraddhAna.n vyavahArasamyaktvamiti .
(AryA)
bhavabhayabhedini bhagavati bhavataH ki.n bhakti ratra na samasti .
tarhi bhavAmbudhimadhyagrAhamukhAntargato bhavasi ..12..
ChuhataNhabhIruroso rAgo moho chi.ntA jarA rujA michchU .
seda.n khed mado rai vimhiyaNiddA jaNuvvego ..6..
kShudhA tR^iShNA bhaya.n roSho rAgo mohashchintA jarA rujA mR^ityuH .
svedaH khedo mado ratiH vismayanidre janmodvegau ..6..

chatur vachanarachanA . tattva bahiHtattva aur antaHtattvarUp paramAtmatattva aise (do) bhedo.nvAle hai.n athavA jIv, ajIv, Asrav, sa.nvar, nirjarA, bandha tathA mokSha aise bhedo.nke kAraN sAt prakArake hai.n . unakA (AptakA, AgamakA aur tattvakA) samyak shraddhAn so vyavahArasamyaktva hai . [ab, pA.NchavI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue shlok kahA jAtA hai :]

[shloekArtha :] bhavake bhayakA bhedanakaranevAle in bhagavAnake prati kyA tujhe bhakti nahI.n hai ? to tU bhavasamudrake madhyame.n rahanevAle magarake mukhame.n hai .12.

gAthA : 6 anvayArtha :[kShudhA ] kShudhA, [tR^iShNA ] tR^iShA, [bhaya.n ] bhay, [roShaH ] roSh (krodh), [rAgaH ] rAg, [mohaH ] moh, [chintA ] chintA, [jarA ] jarA, [rujA ] rog, [mR^ityuH ] mR^ityu, [svedaH ] sved (pasInA), [khedaH ] khed, [madaH ] mad, [ratiH ] rati, [vismayanidre ] vismay, nidrA, [janmodvegau ] janma aur udveg(yah aThArah doSh hai.n ) .

hai doSh aShTAdash kahe rati, moh, chintA, mad, jarA .
bhay, doSh, rAg, ru janma, nidrA, rog, khed, kShudhA, tR^iShA ..6..

Page 13 of 388
PDF/HTML Page 40 of 415
single page version

aShTAdashadoShasvarUpAkhyAnametat.h .

asAtAvedanIyatIvrama.ndakleshakarI kShudhA . asAtAvedanIyatIvratIvratarama.ndama.ndatarapIDayA samupajAtA tR^iShA . ihalokaparalokAtrANAguptimaraNavedanAkasmikabhedAt.h saptadhA bhavati bhayam . krodhanasya pu.nsastIvrapariNAmo roShaH . rAgaH prashasto.aprashastashcha; dAnashIlopavAsagurujanavaiyAvR^ittyA- disamudbhavaH prashastarAgaH, strIrAjachaurabhakta vikathAlApAkarNanakautUhalapariNAmo hyaprashastarAgaH . chAturvarNyashramaNasa.nghavAtsalyagato mohaH prashasta itaro.aprashasta ev . chintana.n dharmashuklarUpa.n TIkA :yah, aThArah doSho.nke svarUpakA kathan hai .

(1) asAtAvedanIy sambandhI tIvra athavA ma.nd kleshakI karanevAlI vah kShudhA hai (arthAt vishiShTakhAs prakArakeasAtAvedanIy karmake nimittase honevAlI jo vishiShTa sharIr-avasthA us par lakSha jAkar mohanIy karmake nimittase honevAlA jo khAnekI ichChArUp duHkh vah kShudhA hai) . (2) asAtAvedanIy sambandhI tIvra, tIvratar (adhik tIvra), manda athavA mandatar pI.DAse utpanna honevAlI vah tR^iShA hai (arthAt vishiShTa asAtAvedanIy karmake nimittase honevAlI jo vishiShTa sharIr-avasthA us par lakSha jAk ra karanese mohanIy karmake nimittase honevAlA jo pInekI ichChArUp duHkh vah tR^iShA hai) . (3) is lokakA bhay, paralokakA bhay, arakShAbhay, aguptibhay, maraNabhay, vedanAbhay tathA akasmAtabhay isaprakAr bhay sAt prakArake hai.n . (4) krodhI puruShakA tIvra pariNAm vah roSh hai . (5) rAg prashasta aur aprashasta hotA hai; dAn, shIl, upavAs tathA gurujano.nkI vaiyAvR^ittya Adime.n utpanna honevAlA vah prashasta rAg hai aur strI sambandhI, rAjA sambandhI, chor sambandhI tathA bhojan sambandhI vikathA kahane tathA sunaneke kautUhalapariNAm vah aprashasta rAg hai . (6)1chAr prakArake shramaNasa.nghake prati vAtsalya sambandhI moh vah prashasta hai aur usase atirikta moh aprashasta hI hai . (7) dharmarUp tathA shuklarUp chintan (chintA, vichAr) prashasta hai aur usake atirikta (ArtarUp tathA raudrarUp chintan) aprashasta hI hai . (8) tirya.ncho.n tathA manuShyo.nko vayakR^it dehavikAr

1 shramaNake chAr prakAr isaprakAr hai.nH(1) R^iShi, (2) muni, (3) yati aur (4) anagAr . R^iddhivAle shramaN ve R^iShi hai.n; avadhij~nAn, manaHparyayaj~nAn athavA kevalaj~nAnavAle shramaN ve muni hai.n; upashamak athavA
kShapak shreNIme.n ArU.Dh.h.h shramaN ve yati hai.n; aur sAmAnya sAdhu ve anagAr hai.n
.aise chAr prakArakA shramaNasa.ngh hai .