Niyamsar-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 92-100 ; Adhikar-6 : Nishchay Pratyahkhyan Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 11 of 21

 

Page 174 of 388
PDF/HTML Page 201 of 415
single page version

uttamaaTTha.n AdA tamhi ThidA haNadi muNivarA kamma.n .
tamhA du jhANamev hi uttamaaTThassa paDikamaNa.n ..92..
uttamArtha AtmA tasmin sthitA ghnanti munivarAH karma .
tasmAttu dhyAnamev hi uttamArthasya pratikramaNam ..92..
atra nishchayottamArthapratikramaNasvarUpamukta m .
ih hi jineshvaramArge munInA.n sallekhanAsamaye hi dvichatvAri.nshadbhirAchAryairdattottamArtha-

pratikramaNAbhidhAnen dehatyAgo dharmo vyavahAreN . nishchayen navArtheShUttamArtho hyAtmA tasmin sachchidAna.ndamayakAraNasamayasArasvarUpe tiShThanti ye tapodhanAste nityamaraNabhIravaH, at ev karmavinAsha.n kurvanti . tasmAdadhyAtmabhAShayokta bhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpavirahitaniravasheSheNAnta- shuddha Atmatattvame.n niyat (shuddhAtmatattvaparAyaN) aisA jo ek nijaj~nAn, dUsarA shraddhAn aur phi ra dUsarA chAritra usakA Ashray karatA hai . 122 .

gAthA : 92 anvayArtha :[uttamArthaH ].nuttamArtha (uttam padArtha) [AtmA ] AtmA hai; [tasmin sthitAH ] usame.n sthit [munivarAH ] munivar [karma ghnanti ] karmakA ghAt karate hai.n . [tasmAt tu ] isaliye [dhyAnam ev ] dhyAn hI [hi ] vAstavame.n [uttamArthasya ] uttamArthakA [pratikramaNam ] pratikramaN hai .

TIkA :yahA.N (is gAthAme.n), nishchay - uttamArthapratikramaNakA svarUp kahA hai .

jineshvarake mArgame.n muniyo.nkI sallekhanAke samay, byAlIs AchAryo.n dvArA, jisakA nAm uttamArthapratikramaN hai vah diyA jAneke kAraN, dehatyAg vyavahArase dharma hai . nishchayasenav artho.nme.n uttam artha AtmA hai; sachchidAnandamay kAraNasamayasArasvarUp aise us AtmAme.n jo tapodhan sthit rahate hai.n, ve tapodhan nitya maraNabhIru hai.n; isIliye

hai jIv uttam artha, muni tatrastha hantA karmakA .
ataev hai bas dhyAn hI pratikramaN uttam arthakA ..92..

Page 175 of 388
PDF/HTML Page 202 of 415
single page version

rmukhAkArasakalendriyAgocharanishchayaparamashukladhyAnamev nishchayottamArthapratikramaNamityavaboddhavyam . ki.n cha, nishchayottamArthapratikramaNa.n svAtmAshrayanishchayadharmashukladhyAnamayatvAdamR^itaku.nbhasvarUpa.n bhavati, vyavahArottamArthapratikramaNa.n vyavahAradharmadhyAnamayatvAdviShaku.nbhasvarUpa.n bhavati .

tathA chokta.n samayasAre
‘‘paDikamaNa.n paDisaraNa.n parihAro dhAraNA NiyattI ya .
Ni.ndA garahA sohI aTThaviho hoi visaku.nbho ..’’

ve karmakA vinAsh karate hai.n . isaliye adhyAtmabhAShAse, pUrvokta bhedakaraN rahit, dhyAn aur dhyeyake vikalpa rahit, niravasheSharUpase a.ntarmukh jisakA AkAr hai aisA aur sakal indriyo.nse agochar nishchay - paramashukaladhyAn hI nishchay - uttamArthapratikramaN hai aisA jAnanA .

aur, nishchay - uttamArthapratikramaN svAtmAshrit aise nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnamay honese amR^itakumbhasvarUp hai; vyavahAr - uttamArthapratikramaN vyavahAradharmadhyAnamay honese viShakumbhasvarUp hai .

isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (306vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki :

‘‘[gAthArtha : ] 1pratikramaN, 2pratisaraN, 3parihAr, 4dhAraNA, 5nivR^itti, 6ni.ndA, 7garhA aur 8shuddhiin ATh prakArakA viShakumbha hai .’’ bhedakaraN = bhed karanA vah; bhed DAlanA vah . 1pratikramaN = kiye huye doSho.nkA nirAkaraN karanA . 2pratisaraN = samyaktvAdi guNo.nme.n preraNA . 3parihAr = mithyAtvarAgAdi doSho.nkA nivAraN . 4dhAraNA = pa.nchanamaskArAdi ma.ntra, pratimA Adi bAhya dravyo.nke Alamban dvArA chittako sthir karanA . 5nivR^itti = bAhya viShayakaShAyAdi ichChAme.n vartate hue chittako mo.DnA . 6ni.ndA = AtmasAkShIse doSho.nkA pragaT karanA . 7garhA = gurusAkShIse doSho.nkA pragaT karanA . 8shuddhi = doSh ho jAne par prAyashchit lekar vishuddhi karanA .


Page 176 of 388
PDF/HTML Page 203 of 415
single page version

tathA chokta.n samayasAravyAkhyAyAm
(vasa.ntatilakA)
‘‘yatra pratikramaNamev viSha.n praNIta.n
tatrApratikramaNamev sudhA kutaH syAt
.h .
tatki.n pramAdyati janaH prapatannadho.adhaH
ki.n nordhvamUrdhvamadhirohati niShpramAdaH
..’’
tathA hi
(ma.ndAkrA.ntA)
AtmadhyAnAdaparamakhila.n ghorasa.nsAramUla.n
dhyAnadhyeyapramukhasutapaHkalpanAmAtraramyam
.
buddhavA dhImAn sahajaparamAnandapIyUShapUre
nirmajjanta.n sahajaparamAtmAnameka.n prapede
..123..

aur isIprakAr shrI samayasArakI (amR^itachandrAchAryadevakR^it AtmakhyAti nAmak) TIkAme.n (189ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :

‘‘[shlokArtha : ] (are ! bhAI,) jahA.N pratikramaNako hI viSh kahA hai, vahA.N apratikramaN amR^it kahA.Nse hogA ? (arthAt nahI.n ho sakatA .) to phi ra manuShya nIche nIche girate hue pramAdI kyo.n hote hai.n ? niShpramAdI hote hue U.N che-U.N che kyo.n nahI.n cha.Dhte ?’’

aur (is 92vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) :

[shlokArtha : ] AtmadhyAnake atirikta anya sab ghor sa.nsArakA mUl hai, (aur) dhyAn - dhyeyAdik sutap (arthAt dhyAn, dhyey Adike vikalpavAlA shubh tap bhI) kalpanAmAtra ramya hai; aisA jAnakar dhImAn (buddhimAn puruSh) sahaj paramAnandarUpI pIyUShake pUrame.n DUbate hue (nimagna hote hue) aise sahaj paramAtmAkAekakA Ashray karate hai.n .123.


Page 177 of 388
PDF/HTML Page 204 of 415
single page version

jhANaNilINo sAhU parichAga.n kuNai savvadosANa.n .
tamhA du jhANamev hi savvadichArassa paDikamaNa.n ..93..
dhyAnanilInaH sAdhuH parityAga.n karoti sarvadoShANAm .
tasmAttu dhyAnamev hi sarvAtichArasya pratikramaNam ..93..
atra dhyAnamekamupAdeyamityukta m .
kashchit.h paramajinayogIshvaraH sAdhuH atyAsannabhavyajIvaH adhyAtmabhAShayokta -

svAtmAshritanishchayadharmadhyAnanilInaH nirbhedarUpeN sthitaH, athavA sakalakriyAkA.nDADa.nbar- vyavahAranayAtmakabhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpanirmukta nikhilakaraNagrAmAgocharaparamatattvashuddhAntastattva- viShayabhedakalpanAnirapekShanishchayashukladhyAnasvarUpe tiShThati cha, sa cha niravasheSheNAntarmukhatayA

gAthA : 93 anvayArtha :[dhyAnanilInaH ] dhyAname.n lIn [sAdhuH ] sAdhu [sarvadoShANAm ] sarva doSho.nkA [parityAga.n ] parityAg [karoti ] karate hai.n; [tasmAt tu ] isaliye [dhyAnam ev ] dhyAn hI [hi ] vAstavame.n [sarvAtichArasya ] sarva atichArakA [pratikramaNam ] pratikramaN hai .

TIkA :yahA.N (is gAthAme.n), dhyAn ek upAdey hai aisA kahA hai .

jo koI paramajinayogIshvar sAdhuati - Asannabhavya jIv, adhyAtmabhAShAse pUrvokta svAtmAshrit nishchayadharmadhyAname.n lIn hotA huA abhedarUpame.n sthit rahatA hai, athavA sakal kriyAkA.nDake ADambar rahit aur vyavahAranayAtmak 1bhedakaraN tathA dhyAn-dhyeyake vikalpa rahit, samasta indriyasamUhase agochar aisA jo param tattvashuddha antaHtattva, tatsambandhI bhedakalpanAse 2nirapekSha nishchayashukladhyAnasvarUpame.n sthit rahatA hai, vah (sAdhu) 1 bhedakaraN = bhed karanA vah; bhed DAlanA vah . [samasta bhedakaraNdhyAn-dhyeyake vikalpa bhI

vyavahAranayasvarUp hai . ]

2 nirapekSha = udAsIn; niHspR^ih; apekShArahit . [nishchayashukladhyAn shuddha a.ntaHtattva sambandhI bhedo.nkI kalpanAse

bhI nirapekSha hai . ]
re sAdhu karatA dhyAname.n sab doShakA parihAr hai .
ataev hI sarvAtichAr pratikramaN yah dhyAn hai ..93..

Page 178 of 388
PDF/HTML Page 205 of 415
single page version

prashastAprashastasamastamoharAgadveShANA.n parityAga.n karoti, tasmAt.h svAtmAshritanishchayadharma- shukladhyAnadvitayamev sarvAtichArANA.n pratikramaNamiti .

(anuShTubh)
shukladhyAnapradIpo.aya.n yasya chittAlaye babhau .
sa yogI tasya shuddhAtmA pratyakSho bhavati svayam ..124..
paDikamaNaNAmadheye sutte jah vaNNida.n paDikkamaNa.n .
tah NachchA jo bhAvai tassa tadA hodi paDikkamaNa.n ..94..
pratikramaNanAmadheye sUtre yathA varNita.n pratikramaNam .
tathA j~nAtvA yo bhAvayati tasya tadA bhavati pratikramaNam ..94..
niravasheSharUpase a.ntarmukh honese prashasta - aprashasta samasta moharAgadveShakA parityAg karatA hai;
isaliye (aisA siddha huA ki) svAtmAshrit aise jo nishchayadharmadhyAn aur nishchayashukladhyAn,
ve do dhyAn hI sarva atichAro.nkA pratikramaN hai
.

[ab is 93vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ] :

[shlokArtha :] yah shukladhyAnarUpI dIpak jisake manomandirame.n prakAshit huA, vah yogI hai; use shuddha AtmA svaya.n pratyakSha hotA hai . 124 .

gAthA : 94 anvayArtha :[pratikramaNanAmadheye ] pratikramaN nAmak [sUtre ] sUtrame.n [yathA ] jisaprakAr [pratikramaNam ] pratikramaNakA [varNita.n ] varNan kiyA gayA hai [tathA j~nAtvA ] tadanusAr jAnakar [yaH ] jo [bhAvayati ] bhAtA hai, [tasya ] use [tadA ] tab [pratikramaNam bhavati ] pratikramaN hai .

pratikramaNanAmak sUtrame.n pratikramaN varNit hai yathA .
hotA use pratikramaN jo jAne tathA bhAve tathA ..94..

Page 179 of 388
PDF/HTML Page 206 of 415
single page version

atra vyavahArapratikramaNasya saphalatvamukta m .
yathA hi niryApakAchAryaiH samastAgamasArAsAravichArachAruchAturyaguNakadambakaiH

pratikramaNAbhidhAnasUtre dravyashrutarUpe vyAvarNitamativistareN pratikramaNa.n, tathA j~nAtvA jinanItimala.nghayan chArucharitramUrtiH sakalasa.nyamabhAvanA.n karoti, tasya mahAmunerbAhyaprapa.nch- vimukhasya pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya paramagurucharaNasmaraNAsakta chittasya tadA pratikramaNa.n bhavatIti .

(indravajrA)
niryApakAchAryanirukti yuktA-
mukti.n sadAkarNya cha yasya chittam
.
samastachAritraniketana.n syAt.h
tasmai namaH sa.nyamadhAriNe.asmai ..125..

TIkA :yahA.N, vyavahArapratikramaNakI saphalatA kahI hai (arthAt dravyashrutAtmak pratikramaNasUtrame.n varNit pratikramaNako sunakarjAnakar, sakal sa.nyamakI bhAvanA karanA vahI vyavahArapratikramaNakI saphalatAsArthakatA hai aisA is gAthAme.n kahA hai ) .

samasta Agamake sArAsArakA vichAr karaneme.n sundar chAturya tathA guNasamUhake dhAraN karanevAle niryApak AchAryo.nne jisaprakAr dravyashrutarUp pratikramaNanAmak sUtrame.n pratikramaNakA ati vistArase varNan kiyA hai, tadanusAr jAnakar jinanItiko anulla.nghatA huA jo sundarachAritramUrti mahAmuni sakal sa.nyamakI bhAvanA karatA hai, us mahAmuniko ki jo (mahAmuni) bAhya prapa.nchase vimukh hai, pa.nchendriyake phai lAv rahit dehamAtra jise parigrah hai aur param guruke charaNo.nke smaraName.n Asakta jisakA chitta hai, usetab (us kAl) pratikramaN hai .

[ab is paramArtha-pratikramaN adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev do shlok kahate hai.n ]:

[shlokArtha : ] niryApak AchAryo.nkI nirukti (vyAkhyA) sahit (pratikramaNAdi sambandhI) kathan sadA sunakar jisakA chitta samasta chAritrakA niketan (dhAm) banatA hai, aise us sa.nyamadhArIko namaskAr ho .125.


Page 180 of 388
PDF/HTML Page 207 of 415
single page version

(vasa.ntatilakA)
yasya pratikramaNamev sadA mumukSho-
rnAstyapratikramaNamapyaNumAtramuchchaiH
.
tasmai namaH sakalasa.nyamabhUShaNAy
shrIvIranandimuninAmadharAy nityam
..126..

iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau nishchayapratikramaNAdhikAraH pa.nchamaH shrutaskandhaH ..

[shlokArtha :] mumukShu aise jinhe.n (mokShArthI aise jin vIranandi muniko) sadA pratikramaN hI hai aur aNumAtra bhI apratikramaN bilaku la nahI.n hai, un sakalasa.nyamarUpI bhUShaNake dhAraN karanevAle shrI vIranandI nAmake muniko nitya namaskAr ho .126.

isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirga.n.hrath munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmakI TIkAme.n) nishchay-pratikramaN adhikAr nAmakA pA.NchavA.N shrutaska.ndh samApta huA

.

Page 181 of 388
PDF/HTML Page 208 of 415
single page version

6
nishchay-pratyAkhyAn adhikAr

athedAnI.n sakalapravrajyAsAmrAjyavijayavaijayantIpR^ithulada.nDama.nDanAyamAnasakalakarmanirjarAhetu- bhUtaniHshreyasanishreNIbhUtamukti bhAminIprathamadarshanopAyanIbhUtanishchayapratyAkhyAnAdhikAraH kathyate . tadyathA

atra sUtrAvatAraH .
mottUN sayalajappamaNAgayasuhamasuhavAraNa.n kichchA .
appANa.n jo jhAyadi pachchakkhANa.n have tassa ..95..
muktvA sakalajalpamanAgatashubhAshubhanivAraNa.n kR^itvA .
AtmAna.n yo dhyAyati pratyAkhyAna.n bhavettasya ..95..

ab nimnAnusAr nishchay-pratyAkhyAn adhikAr kahA jAtA haiki jo nishchayapratyAkhyAn sakal pravrajyArUp sAmrAjyakI vijay-dhvajAke vishAl da.nDakI shobhA samAn hai, samasta karmo.nkI nirjarAke hetubhUt hai, mokShakI sI.DhI hai aur muktirUpI strIke pratham darshanakI bhe.nT hai . vah isaprakAr hai :

yahA.N gAthAsUtrakA avataraN kiyA jAtA hai :

gAthA : 95 anvayArtha :[sakalajalpam ] samasta jalpako (vachan- vistArako) [muktvA ] Cho.Dkar aur [anAgatashubhAshubhanivAraNa.n ] anAgat shubh-ashubhakA

bhAvI shubhAshubh Cho.Dkar, tajakar vachan vistAr re .
jo jIv dhyAtA Atma, pratyAkhyAn hotA hai use ..95..

Page 182 of 388
PDF/HTML Page 209 of 415
single page version

nishchayanayapratyAkhyAnasvarUpAkhyAnametat.h .
atra vyavahAranayAdeshAt.h munayo bhuktvA daina.n daina.n punaryogyakAlaparyanta.n

pratyAdiShTAnnapAnakhAdyalehyaruchayaH, etad vyavahArapratyAkhyAnasvarUpam . nishchayanayataH prashastA- prashastasamastavachanarachanAprapa.nchaparihAreN shuddhaj~nAnabhAvanAsevAprasAdAdabhinavashubhAshubhadravyabhAv- karmaNA.n sa.nvaraH pratyAkhyAnam . yaH sadAntarmukhapariNatyA paramakalAdhAramatyapUrvamAtmAna.n dhyAyati tasya nitya.n pratyAkhyAna.n bhavatIti .

tathA chokta.n samayasAre
‘‘savve bhAve jamhA pachchakkhAI pare tti NAdUNa.n .
tamhA pachchakkhANa.n NANa.n NiyamA muNeyavva.n ..’’

nivAraN [kR^itvA ] karake [yaH ] jo [AtmAna.n ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [pratyAkhyAna.n ] pratyAkhyAn [bhavet ] hai .

TIkA :yah, nishchayanayake pratyAkhyAnake svarUpakA kathan hai .

yahA.N aisA kahA hai kivyavahAranayake kathanase, muni din-diname.n (pratidin) bhojan karake phi ra yogya kAl parya.nt anna, pAn, khAdya aur lehyakI ruchi Cho.Dte hai.n; yah vyavahAr-pratyAkhyAnakA svarUp hai . nishchayanayase, prashastaaprashasta samasta vachanarachanAke

prapa.nchake parihAr dvArA shuddhaj~nAnabhAvanAkI sevAke prasAd dvArA jo navIn shubhAshubh dravyakarmo.nkA

tathA bhAvakarmo.nkA sa.nvar honA so pratyAkhyAn hai . jo sadA antarmukh pariNamanase param kalAke AdhArarUp ati-apUrva AtmAko dhyAtA hai, use nitya pratyAkhyAn hai .

isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (34vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki :

‘‘[gAthArtha :] ‘apane atirikta sarva padArtha par hai.n’aisA jAnakar pratyAkhyAn karatA haityAg karatA hai, isIliye pratyAkhyAn j~nAn hI hai (arthAt apane j~nAname.n tyAgarUp avasthA hI pratyAkhyAn hai ) aisA niyamase jAnanA .’’ prapa.nch = vistAr . (anek prakArakI samasta vachanarachanAko Cho.Dkar shuddha j~nAnako bhAneseus bhAvanAke

sevanakI kR^ipAsebhAvakarmo.nkA tathA dravyakarmo.nkA sa.nvar hotA hai .)

Page 183 of 388
PDF/HTML Page 210 of 415
single page version

tathA samayasAravyAkhyAyA.n cha
(AryA)
‘‘pratyAkhyAy bhaviShyatkarma samasta.n nirastasa.nmohaH .
Atmani chaitanyAtmani niShkarmaNi nityamAtmanA varte ..’’
tathA hi
(ma.ndAkrA.ntA)
samyagdraShTistyajati sakala.n karmanokarmajAta.n
pratyAkhyAna.n bhavati niyata.n tasya sa.nj~nAnamUrteH .
sachchAritrANyaghakulaharANyasya tAni syuruchchaiH
ta.n va.ndeha.n bhavaparibhavakleshanAshAy nityam
..127..
kevalaNANasahAvo kevalada.nsaNasahAvasuhamaio .
kevalasattisahAvo so ha.n idi chi.ntae NANI ..96..

isIprakAr samayasArakI (amR^itachandrAchAryadevakR^it AtmakhyAti nAmak) TIkAme.n bhI (228ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :

‘‘[shlokArtha : ] (pratyAkhyAn karanevAlA j~nAnI kahatA hai ki) bhaviShyake samasta karmo.nkA pratyAkhyAn karake (tyAgakar), jisakA moh naShTa huA hai aisA mai.n niShkarma (arthAt sarva karmo.nse rahit) chaitanyasvarUp AtmAme.n AtmAse hI (svaya.nse hI) nira.ntar vartatA hU.N .’’

aur (is 95vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) :

[shlokArtha : ] jo samyagdR^iShTi samasta karma-nokarmake samUhako Cho.DtA hai, us samyagj~nAnakI mUrtiko sadA pratyAkhyAn hai aur use pApasamUhakA nAsh karanevAle aise sat- chAritra atishayarUpase hai.n . bhav-bhavake kleshakA nAsh karaneke liye use mai.n nitya va.ndan karatA hU.N .127.

kaivalya darshan - j~nAn - sukh; kaivalya shakti svabhAv jo .
mai.n hU.N vahI, yah chintavan hotA nirantar j~nAniko ..96..

Page 184 of 388
PDF/HTML Page 211 of 415
single page version

kevalaj~nAnasvabhAvaH kevaladarshanasvabhAvaH sukhamayaH .
kevalashakti svabhAvaH sohamiti chi.ntayet.h j~nAnI ..96..
anantachatuShTayAtmakanijAtmadhyAnopadeshopanyAsoyam .
samastabAhyaprapa.nchavAsanAvinirmukta sya niravasheSheNAntarmukhasya paramatattvaj~nAnino jIvasya

shikShA proktA . katha.nkAram ? sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvashuddhasadbhUtavyavahAreN, shuddhasparsharas- ga.ndhavarNAnAmAdhArabhUtashuddhapudgalaparamANuvatkevalaj~nAnakevaladarshanakevalasukhakevalashakti yukta paramAtmA yaH sohamiti bhAvanA kartavyA j~nAnineti; nishchayen sahajaj~nAnasvarUpoham, sahajadarshan- svarUpoham, sahajachAritrasvarUpoham, sahajachichChakti svarUpoham, iti bhAvanA kartavyA cheti

tathA chokta mekatvasaptatau

gAthA : 96 anvayArtha :[kevalaj~nAnasvabhAvaH ] kevalaj~nAnasvabhAvI, [kevaladarshanasvabhAvaH ] kevaladarshanasvabhAvI, [sukhamayaH ] sukhamay aur [kevalashaktisvabhAvaH ] kevalashaktisvabhAvI [saH aham ] vah mai.n hU.N[iti ] aisA [j~nAnI ] j~nAnI [chi.ntayet ] chi.ntavan karate hai.n .

TIkA :yah, ana.ntachatuShTayAtmak nij AtmAke dhyAnake upadeshakA kathan hai .

samasta bAhya prapa.nchakI vAsanAse vimukta, niravasheSharUpase antarmukh paramatattvaj~nAnI jIvako shikShA dI gaI hai . kisaprakAr ? isaprakAr :sAdi-ana.nt amUrta atIndriyasvabhAvavAle shuddhasadbhUtavyavahArase, shuddha sparsha - ras - ga.ndh-varNake AdhArabhUt shuddha pudgal-paramANukI bhA.Nti, jo kevalaj~nAn, kevaladarshan, kevalasukh tathA kevalashaktiyukta paramAtmA so mai.n hU.N, isaprakAr j~nAnIko bhAvanA karanI chAhiye; aur nishchayase, mai.n sahajaj~nAnasvarUp hU.N, mai.n sahajadarshanasvarUp hU.N, mai.n sahajachAritrasvarUp hU.N tathA mai.n sahajachitshaktisvarUp hU.N isaprakAr bhAvanA karanI chAhiye

.

isIprakAr ekatvasaptatime.n (shrI padmanandi-AchAryavarakR^it, padmanandipa~nchavi.nshatike ekatvasaptatinAmak adhikArame.n 20ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :


Page 185 of 388
PDF/HTML Page 212 of 415
single page version

(anuShTubh)
‘‘kevalaj~nAndraksaukhyasvabhAva.n tatpara.n mahaH .
tatra j~nAte na ki.n j~nAta.n draShTe draShTa.n shrute shrutam ..’’
tathA hi
(mAlinI)
jayati sa paramAtmA kevalaj~nAnamUrtiH
sakalavimal
draShTiH shAshvatAna.ndarUpaH .
sahajaparamachichChaktyAtmakaH shAshvatoya.n
nikhilamunijanAnA.n chittapa.nkejaha.nsaH
..128..
NiyabhAva.n Navi muchchai parabhAva.n Nev geNhae kei.n .
jANadi passadi savva.n so ha.n idi chi.ntae NANI ..97..
nijabhAva.n nApi mu.nchati parabhAva.n naiv gR^ihNAti kamapi .
jAnAti pashyati sarva.n sohamiti chi.ntayed j~nAnI ..97..

‘‘[shlokArtha : ] vah param tej kevalaj~nAn, kevaladarshan aur kevalasaukhyasvabhAvI hai . use jAnane par kyA nahI.n jAnA ? use dekhane par kyA nahI.n dekhA ? usakA shravaN karane par kyA nahI.n sunA ?’’

aur (is 96vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) :

[shlokArtha : ] samasta munijano.nke hR^idayakamalakA ha.ns aisA jo yah shAshvat, kevalaj~nAnakI mUrtirUp, sakalavimal dR^iShTimay (sarvathA nirmal darshanamay), shAshvat AnandarUp, sahaj param chaitanyashaktimay paramAtmA vah jayavanta hai . 128 .

nijabhAvako Cho.De nahI.n, ki.nchit grahe parabhAv nahi.n .
dekhe va jAne mai.n vahI, j~nAnI kare chintan yahI ..97..

gAthA : 97 anvayArtha :[nijabhAva.n ] jo nijabhAvako [na api mu.nchati ] nahI.n Cho.DtA, [kam api parabhAva.n ] ki.nchit bhI parabhAvako [na ev gR^ihNAti ] grahaN nahI.n


Page 186 of 388
PDF/HTML Page 213 of 415
single page version

atra paramabhAvanAbhimukhasya j~nAninaH shikShaNamukta m .
yastu kAraNaparamAtmA sakaladuritavIravairisenAvijayavaijayantIlu.nTAka.n trikAl-

nirAvaraNanira.njananijaparamabhAva.n kvachidapi nApi mu.nchati, pa.nchavidhasa.nsArapravR^iddhikAraNa.n vibhAvapudgaladravyasa.nyogasa.njAta.n rAgAdiparabhAva.n naiv gR^ihNAti, nishchayen nijanirAvaraNaparam- bodhen nira.njanasahajaj~nAnasahajdraShTisahajashIlAdisvabhAvadharmANAmAdhArAdheyavikalpanirmukta mapi sadAmukta.n sahajamukti bhAminIsa.nbhogasa.nbhavaparatAnilaya.n kAraNaparamAtmAna.n jAnAti, tathAvidh- sahajAvaloken pashyati cha, sa cha kAraNasamayasArohamiti bhAvanA sadA kartavyA samyagj~nAnibhiriti .

tathA chokta.n shrIpUjyapAdasvAmibhiH karatA, [sarva.n ] sarvako [jAnAti pashyati ] jAnatA - dekhatA hai, [saH aham ] vah mai.n hU.N [iti ] aisA [j~nAnI ] j~nAnI [chi.ntayet ] chi.ntavan karatA hai .

TIkA :yahA.N, param bhAvanAke sammukh aise j~nAnIko shikShA dI hai .

jo kAraNaparamAtmA (1) samasta pAparUpI bahAdur shatrusenAkI vijay-dhvajAko lUTanevAle, trikAl - nirAvaraN, nira.njan, nij paramabhAvako kabhI nahI.n Cho.DtA; (2) pa.nchavidh (pA.Nch parAvartanarUp) sa.nsArakI vR^iddhike kAraNabhUt, 1vibhAvapudgaladravyake sa.nyogase janit rAgAdiparabhAvako grahaN nahI.n karatA; aur (3) nira.njan sahajaj~nAn - sahajadR^iShTi - sahajachAritrAdi svabhAvadharmo.nke AdhAr - Adhey sambandhI vikalpo.n rahit, sadA mukta tathA sahaj muktirUpI strIke sa.nbhogase utpanna honevAle saukhyake sthAnabhUtaise 2kAraNaparamAtmAko nishchayase nij nirAvaraN paramaj~nAn dvArA jAnatA hai aur us prakArake sahaj avalokan dvArA (sahaj nij nirAvaraN paramadarshan dvArA) dekhatA hai; vah kAraNasamayasAr mai.n hU.NaisI samyagj~nAniyo.nko sadA bhAvanA karanA chAhiye .

isIprakAr shrI pUjyapAdasvAmIne (samAdhita.ntrame.n 20ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : 1rAgAdiparabhAvakI utpattime.n pudgalakarma nimitta banatA hai . 2kAraNaparamAtmA ‘svaya.n AdhAr hai aur svabhAvadharma Adhey hai.n ’ aise vikalpo.nse rahit hai, sadA mukta hai aur muktisukhakA AvAs hai .


Page 187 of 388
PDF/HTML Page 214 of 415
single page version

(anuShTubh)
‘‘yadagrAhya.n na gR^ihNAti gR^ihIta.n nApi mu.nchati .
jAnAti sarvathA sarva.n tatsvasa.nvedyamasmyaham ..’’
tathA hi
(vasa.ntatilakA)
AtmAnamAtmani nijAtmaguNADhayamAtmA
jAnAti pashyati cha pa.nchamabhAvamekam
.
tatyAj naiv sahaja.n parabhAvamanya.n
gR^ihNAti naiv khalu paudgalika.n vikAram
..129..
(shArdUlavikrIDit)
matsvAnta.n mayi lagnametadanisha.n chinmAtrachi.ntAmaNA-
vanyadravyakR^itAgrahodbhavamima.n muktvAdhunA vigraham
.
tachchitra.n na vishuddhapUrNasahajaj~nAnAtmane sharmaNe
devAnAmamR^itAshanodbhavaruchi.n j~nAtvA kimanyAshane
..130..

‘‘[shlokArtha : ] jo agrAhyako (grahaN na karane yogyako) grahaN nahI.n karatA tathA gR^ihItako (grAhyako, shAshvat svabhAvako) Cho.DtA nahI.n hai, sarvako sarva prakArase jAnatA hai, vah svasa.nvedya (tattva) mai.n hU.N .’’

aur (is 97vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hai.n ) :

[shlokArtha : ] AtmA AtmAme.n nij Atmik guNo.nse samR^iddha AtmAkoek pa.nchamabhAvakojAnatA hai aur dekhatA hai; us sahaj ek pa.nchamabhAvako usane Cho.DA nahI.n hI hai tathA anya aise parabhAvakoki jo vAstavame.n paudgalik vikAr hai usevah grahaN nahI.n hI karatA .129.

[shlokArtha : ] anya dravyakA 1Agrah karanese utpanna honevAle is 2vigrahako ab Cho.Dkar, vishuddha - pUrNa - sahajaj~nAnAtmak saukhyakI prAptike hetu, merA yah nij antar 1Agrah = paka.D.h.h; grahaN; lage rahanA vah . 2vigrah = (1) rAgadveShAdi kalah; (2) sharIr .


Page 188 of 388
PDF/HTML Page 215 of 415
single page version

(shArdUlavikrIDit)
nirdvandva.n nirupadrava.n nirupama.n nitya.n nijAtmodbhava.n
nAnyadravyavibhAvanodbhavamida.n sharmAmR^ita.n nirmalam
.
pItvA yaH sukR^itAtmakaH sukR^itamapyetadvihAyAdhunA
prApnoti sphu TamadvitIyamatula.n chinmAtrachi.ntAmaNim
..131..
(AryA)
ko nAm vakti vidvAn mam cha paradravyametadev syAt.h .
nijamahimAna.n jAnan gurucharaNasamarchchanAsamudbhUtam ..132..
payaDiTThidiaNubhAgappadesaba.ndhehi.n vajjido appA .
so ha.n idi chi.ntijjo tatthev ya kuNadi thirabhAva.n ..98..

mujhame.nchaitanyamAtra - chi.ntAmaNime.n nirantar lagA haiusame.n Ashcharya nahI.n hai, kAraN ki amR^itabhojanajanit svAdako jAnakar devo.nko anya bhojanase kyA prayojan hai ? (jis prakAr amR^itabhojanake svAdako jAnakar devo.nkA man anya bhojaname.n nahI.n lagatA, usIprakAr j~nAnAtmak saukhyako jAnakar hamArA man us saukhyake nidhAn chaitanyamAtra-chintAmaNike atirikta anya kahI.n nahI.n lagatA .) .130.

[shlokArtha : ] dvandva rahit, upadrav rahit, upamA rahit, nitya, nij AtmAse utpanna honevAle, anya dravyakI vibhAvanAse (anya dravyo.n sambandhI vikalpa karanese) utpanna na honevAleaise is nirmal sukhAmR^itako pIkar (us sukhAmR^itake svAdake pAs sukR^it bhI duHkharUp laganese), jo jIv 1sukR^itAtmak hai vah ab is sukR^itako bhI Cho.Dkar advitIy atul chaitanyamAtra - chintAmaNiko sphu TarUpase (pragaTarUpase) prApta karatA hai .131.

[shlokArtha : ] gurucharaNo.nke 2samarchanase utpanna huI nij mahimAko jAnanevAlA kaun vidvAn ‘yah paradravya merA hai’ aisA kahegA ? 132. 1sukR^itAtmak = sukR^itavAlA; shubhakR^ityavAlA; puNyakarmavAlA; shubh bhAvavAlA . 2samarchan = samyak archan; samyak pUjan; samyak bhakti .

jo prakR^iti sthiti anubhAg aur pradesh ba.Ndhavin AtmA .
mai.n hU.N vahI, yo.n bhAvatA j~nAnI kare sthiratA vahA.N ..98..

Page 189 of 388
PDF/HTML Page 216 of 415
single page version

prakR^itisthityanubhAgapradeshaba.ndhairvivarjit AtmA .
sohamiti chi.ntayan tatraiv cha karoti sthirabhAvam ..98..
atra bandhanirmukta mAtmAna.n bhAvayediti bhavyasya shikShaNamukta m .
shubhAshubhamanovAkkAyakarmabhiH prakR^itipradeshaba.ndhau syAtAm; chaturbhiH kaShAyaiH

sthityanubhAgabandhau staH; ebhishchaturbhirbandhairnirmukta : sadAnirupAdhisvarUpo hyAtmA sohamiti samyagj~nAninA nirantara.n bhAvanA kartavyeti .

(ma.ndAkrA.ntA)
prekShAvadbhiH sahajaparamAna.ndachidrUpameka.n
sa.ngrAhya.n tairnirupamamida.n mukti sAmrAjyamUlam
.
tasmAduchchaistvamapi cha sakhe madvachaHsAramasmin
shrutvA shIghra.n kuru tav mati.n chichchamatkAramAtre
..133..

gAthA : 98 anvayArtha :[prakR^itisthityanubhAgapradeshaba.ndhaiH vivarjitaH ] prakR^itibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aur pradeshabandha rahit [AtmA ] jo AtmA [saH aham ] so mai.n hU.N[iti ] yo.n [chi.ntayan ] chi.ntavan karatA huA, (j~nAnI) [tatra ev cha ] usIme.n [sthirabhAva.n karoti ] sthirabhAv karatA hai .

TIkA :yahA.N (is gAthAme.n), bandharahit AtmA bhAnA chAhiyeis prakAr bhavyako shikShA dI hai .

shubhAshubh manavachanakAyasambandhI karmo.nse prakR^itibandha aur pradeshabandha hotA hai; chAr kaShAyo.nse sthitibandha aur anubhAgabandha hotA hai; in chAr bandho.n rahit sadA nirupAdhisvarUp jo AtmA so mai.n hU.NaisI samyagj~nAnIko nirantar bhAvanA karanI chAhiye .

[ab is 98 vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]

[shlokArtha : ] jo muktisAmrAjyakA mUl hai aise is nirupam, sahajaparamAnandavAle chidrUpako (chaitanyake svarUpako) ekako buddhimAn puruSho.nko samyak prakArase grahaN karanA yogya hai; isaliye, he mitra ! tU bhI mere upadeshake sArako sunakar, turanta hI ugrarUpase is chaitanyachamatkAramAtrake prati apanI vR^itti kar .133.


Page 190 of 388
PDF/HTML Page 217 of 415
single page version

mamatti.n parivajjAmi NimmamattimuvaTThido .
Ala.nbaNa.n cha me AdA avasesa.n cha vosare ..9 9..
mamatva.n parivarjayAmi nirmamatvamupasthitaH .
Alambana.n cha me AtmA avasheSha.n cha visR^ijAmi ..9 9..
atra sakalavibhAvasa.nnyAsavidhiH prokta : .
kamanIyakAminIkA.nchanaprabhR^itisamastaparadravyaguNaparyAyeShu mamakAra.n sa.ntyajAmi . paramo-

pekShAlakShaNalakShite nirmamakArAtmani Atmani sthitvA hyAtmAnamavalambya cha sa.nsR^iti- pura.ndhrikAsa.nbhogasa.nbhavasukhaduHkhAdyanekavibhAvapariNati.n pariharAmi .

tathA chokta.n shrImadamR^itacha.ndrasUribhiH

gAthA : 99 anvayArtha :[mamatva.n ] mai.n mamatvako [parivarjayAmi ] Cho.DtA hU.N aur [nirmamatvam ] nirmamatvame.n [upasthitaH ] sthit rahatA hU.N; [AtmA ] AtmA [me ] merA [Alambana.n cha ] Alamban hai [avasheSha.n cha ] aur sheSh [visR^ijAmi ] mai.n Cho.DtA hU.N .

TIkA :yahA.N sakal vibhAvake sannyAsakI (tyAgakI) vidhi kahI hai .

sundar kAminI, 1kA.nchan Adi samasta paradravya - guN - paryAyo.nke prati mamakArako mai.n Cho.DtA hU.N . paramopekShAlakShaNase lakShit 2nirmamakArAtmak AtmAme.n sthit rahakar tathA AtmAkA avalamban lekar, 3sa.nsR^itirUpI strIke sa.nbhogase utpanna sukh-duHkhAdi anek vibhAvarUp pariNatiko mai.n pariharatA hU.N .

isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI samayasArakI AtmakhyAti nAmak TIkAme.n 104ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : 1kA.nchan = suvarNa; dhan . 2nirmamakArAtmak = nirmamatvamay; nirmamatvasvarUp . (nirmamatvakA lakShaN param upekShA hai .) 3sa.nsR^iti = sa.nsAr .

mai.n tyAg mamatA, nirmamatva svarUpame.n sthiti kar rahA .
avalamba merA AtmA, avasheSh vAraN kar rahA ..99..

Page 191 of 388
PDF/HTML Page 218 of 415
single page version

(shikhariNI)
‘‘niShiddhe sarvasmin sukR^itadurite karmaNi kil
pravR^itte naiShkarmye na khalu munayaH sa.ntyasharaNAH
.
tadA j~nAne j~nAna.n praticharitameShA.n hi sharaNa.n
svaya.n vi.nda.ntyete paramamamR^ita.n tatra niratAH
..’’
tathA hi
(mAlinI)
ath niyatamanovAkkAyakR^itsnendriyechCho
bhavavanadhisamuttha.n mohayAdaHsamUham
.
kanakayuvativA.nchChAmapyaha.n sarvashaktyA
prabalataravishuddhadhyAnamayyA tyajAmi
..134..

‘‘[shlokArtha : ] shubh AcharaNarUp karma aur ashubh AcharaNarUp karmaaise samasta karmo.nkA niShedh kiyA jAne par aur isaprakAr niShkarma avasthA vartane par, muni kahI.n asharaN nahI.n hai; (kAraN ki) jab niShkarma avasthA (nivR^itti-avasthA) vartatI hai tab j~nAname.n AcharaN karatA huAramaN karatA huApariNaman karatA huA j~nAn hI un muniyo.nko sharaN hai; ve us j~nAname.n lIn hote hue param amR^itakA svaya.n anubhavan karate hai.n AsvAdan karate hai.n .’’

aur (is 99vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) :

[shlokArtha : ] man - vachan - kAyA sambandhI aur samasta indriyo.n sambandhI ichChAkA jisane niya.ntraN kiyA hai aisA mai.n ab bhavasAgarame.n utpanna honevAle moharUpI jalachar prANiyo.nke samUhako tathA kanak aur yuvatIkI vA.nChAko atiprabal - vishuddha - dhyAnamayI sarva shaktise Cho.DtA hU.N .134. niya.ntraN karanA = sa.nyaman karanA; anku shame.n lenA .


Page 192 of 388
PDF/HTML Page 219 of 415
single page version

AdA khu majjha NANe AdA me da.nsaNe charitte ya .
AdA pachchakkhANe AdA me sa.nvare joge ..100..
AtmA khalu mam j~nAne AtmA me darshane charitre cha .
AtmA pratyAkhyAne AtmA me sa.nvare yoge ..100..
atra sarvatrAtmopAdey ityukta : .
anAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvashuddhasahajasaukhyAtmA hyAtmA . sa khalu sahaj-

shuddhaj~nAnachetanApariNatasya mam samyagj~nAne cha, sa cha prA.nchitaparamapa.nchamagatiprAptihetubhUtapa.ncham- bhAvabhAvanApariNatasya mam sahajasamyagdarshanaviShaye cha, sAkShAnnirvANaprAptyupAyasvasvarUpAvichal- sthitirUpasahajaparamachAritrapariNatermam sahajachAritre.api sa paramAtmA sadA sa.nnihitashcha, sa chAtmA sadAsannasthaH shubhAshubhapuNyapApasukhaduHkhAnA.n ShaNNA.n sakalasa.nnyAsAtmakanishchayapratyAkhyAne cha

gAthA : 100 anvayArtha :[khalu ] vAstavame.n [mam j~nAne ] mere j~nAname.n [AtmA ] AtmA hai, [me darshane ] mere darshaname.n [cha ] tathA [charitre ] chAritrame.n [AtmA ] AtmA hai, [pratyAkhyAne ] mere pratyAkhyAname.n [AtmA ] AtmA hai, [me sa.nvare yoge ] mere sa.nvarame.n tathA yogame.n (shuddhopayogame.n) [AtmA ] AtmA hai .

TIkA :yahA.N (is gAthAme.n), sarvatra AtmA upAdey (grahaN karane yogya) hai aisA kahA hai .

AtmA vAstavame.n anAdi - ananta, amUrta, atIndriyasvabhAvavAlA, shuddha, sahaj - saukhyAtmak hai . sahaj shuddha j~nAnachetanArUpase pariNamit jo mai.n usake (arthAt mere) samyagj~nAname.n sachamuch vah (AtmA) hai; pUjit param pa.nchamagatikI prAptike hetubhUt pa.nchamabhAvakI bhAvanArUpase pariNamit jo mai.n usake sahaj samyagdarshanaviShayame.n (arthAt mere sahaj samyagdarshaname.n) vah (AtmA) hai; sAkShAt nirvANaprAptike upAyabhUt, nij svarUpame.n avichal sthitirUp sahajaparamachAritrapariNativAlA jo mai.n usake (arthAt mere) sahaj chAritrame.n

mam j~nAname.n hai AtamA, darshan charitame.n AtamA .
hai aur pratyAkhyAn, sa.nvar, yogame.n bhI AtamA ..100..

Page 193 of 388
PDF/HTML Page 220 of 415
single page version

mam bhedavij~nAninaH paradravyaparA~N.hmukhasya pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya, mam sahaj- vairAgyaprAsAdashikharashikhAmaNeH svarUpaguptasya pApATavIpAvakasya shubhAshubhasa.nvarayoshcha, ashubhop- yogaparA~N.hmukhasya shubhopayoge.apyudAsInaparasya sAkShAchChuddhopayogAbhimukhasya mam paramAgamamakara.nd- niShyandimukhapadmaprabhasya shuddhopayoge.api cha sa paramAtmA sanAtanasvabhAvatvAttiShThati .

tathA chokta mekatvasaptatau
(anuShTubh)
‘‘tadeka.n parama.n j~nAna.n tadeka.n shuchi darshanam .
chAritra.n cha tadeka.n syAt.h tadeka.n nirmala.n tapaH ..
(anuShTubh)
namasya.n cha tadevaika.n tadevaika.n cha ma.ngalam .
uttama.n cha tadevaika.n tadev sharaNa.n satAm ..

bhI vah paramAtmA sadA sa.nnihit (nikaT) hai; bhedavij~nAnI, paradravyase parA~N.hmukh tathA pa.nchendriyake vistAr rahit dehamAtraparigrahavAlA jo mai.n usake nishchayapratyAkhyAname.nki jo (nishchayapratyAkhyAn) shubh, ashubh, puNya, pAp, sukh aur duHkh in Chahake sakalasa.nnyAsasvarUp hai (arthAt in Chah vastuo.nke sampUrNa tyAgasvarUp hai ) usame.nvah AtmA sadA Asanna (nikaT) vidyamAn hai; sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharakA shikhAmaNi, svarUpagupta aur pAparUpI aTavIko jalAneke liye pAvak samAn jo mai.n usake shubhAshubhasa.nvarame.n (vah paramAtmA hai ), tathA ashubhopayogase parA~N.hmukh, shubhopayogake prati bhI udAsInatAvAlA aur sAkShAt shuddhopayogake sammukh jo mai.nparamAgamarUpI puShparas jisake mukhase jharatA hai aisA padmaprabhusake shuddhopayogame.n bhI vah paramAtmA vidyamAn hai kAraN ki vah (paramAtmA) sanAtan svabhAvavAlA hai .

isIprakAr ekatvasaptatime.n (shrI padmanandi-AchAryavarakR^it padmanandipa~nchavi.nshatikAke ekatvasaptati nAmak adhikArame.n 39, 40 tathA 41ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :

‘‘[shlokArtha : ] vahI ek (vah chaitanyajyoti hI ek) param j~nAn hai, vahI ek pavitra darshan hai, vahI ek chAritra hai tathA vahI ek nirmal tap hai .

[shlokArtha : ] satpuruSho.nko vahI ek namaskArayogya hai, vahI ek ma.ngal hai, vahI ek uttam hai tathA vahI ek sharaN hai .