Page 174 of 388
PDF/HTML Page 201 of 415
single page version
pratikramaNAbhidhAnen dehatyAgo dharmo vyavahAreN . nishchayen navArtheShUttamArtho hyAtmA tasmin sachchidAna.ndamayakAraNasamayasArasvarUpe tiShThanti ye tapodhanAste nityamaraNabhIravaH, at ev karmavinAsha.n kurvanti . tasmAdadhyAtmabhAShayokta bhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpavirahitaniravasheSheNAnta- shuddha Atmatattvame.n niyat ( – shuddhAtmatattvaparAyaN) aisA jo ek nijaj~nAn, dUsarA shraddhAn aur phi ra dUsarA chAritra usakA Ashray karatA hai . 122 .
gAthA : 92 anvayArtha : — [uttamArthaH ].nuttamArtha ( – uttam padArtha) [AtmA ] AtmA hai; [tasmin sthitAH ] usame.n sthit [munivarAH ] munivar [karma ghnanti ] karmakA ghAt karate hai.n . [tasmAt tu ] isaliye [dhyAnam ev ] dhyAn hI [hi ] vAstavame.n [uttamArthasya ] uttamArthakA [pratikramaNam ] pratikramaN hai .
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), nishchay - uttamArthapratikramaNakA svarUp kahA hai .
jineshvarake mArgame.n muniyo.nkI sallekhanAke samay, byAlIs AchAryo.n dvArA, jisakA nAm uttamArthapratikramaN hai vah diyA jAneke kAraN, dehatyAg vyavahArase dharma hai . nishchayase — nav artho.nme.n uttam artha AtmA hai; sachchidAnandamay kAraNasamayasArasvarUp aise us AtmAme.n jo tapodhan sthit rahate hai.n, ve tapodhan nitya maraNabhIru hai.n; isIliye
Page 175 of 388
PDF/HTML Page 202 of 415
single page version
rmukhAkArasakalendriyAgocharanishchayaparamashukladhyAnamev nishchayottamArthapratikramaNamityavaboddhavyam . ki.n cha, nishchayottamArthapratikramaNa.n svAtmAshrayanishchayadharmashukladhyAnamayatvAdamR^itaku.nbhasvarUpa.n bhavati, vyavahArottamArthapratikramaNa.n vyavahAradharmadhyAnamayatvAdviShaku.nbhasvarUpa.n bhavati .
ve karmakA vinAsh karate hai.n . isaliye adhyAtmabhAShAse, pUrvokta ❃bhedakaraN rahit, dhyAn aur dhyeyake vikalpa rahit, niravasheSharUpase a.ntarmukh jisakA AkAr hai aisA aur sakal indriyo.nse agochar nishchay - paramashukaladhyAn hI nishchay - uttamArthapratikramaN hai aisA jAnanA .
aur, nishchay - uttamArthapratikramaN svAtmAshrit aise nishchayadharmadhyAn tathA nishchayashukladhyAnamay honese amR^itakumbhasvarUp hai; vyavahAr - uttamArthapratikramaN vyavahAradharmadhyAnamay honese viShakumbhasvarUp hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (306vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[gAthArtha : — ] 1pratikramaN, 2pratisaraN, 3parihAr, 4dhAraNA, 5nivR^itti, 6ni.ndA, 7garhA aur 8shuddhi — in ATh prakArakA viShakumbha hai .’’ ❃ bhedakaraN = bhed karanA vah; bhed DAlanA vah . 1 – pratikramaN = kiye huye doSho.nkA nirAkaraN karanA . 2 – pratisaraN = samyaktvAdi guNo.nme.n preraNA . 3 – parihAr = mithyAtvarAgAdi doSho.nkA nivAraN . 4 – dhAraNA = pa.nchanamaskArAdi ma.ntra, pratimA Adi bAhya dravyo.nke Alamban dvArA chittako sthir karanA . 5 – nivR^itti = bAhya viShayakaShAyAdi ichChAme.n vartate hue chittako mo.DnA . 6 – ni.ndA = AtmasAkShIse doSho.nkA pragaT karanA . 7 – garhA = gurusAkShIse doSho.nkA pragaT karanA . 8 – shuddhi = doSh ho jAne par prAyashchit lekar vishuddhi karanA .
Page 176 of 388
PDF/HTML Page 203 of 415
single page version
tatrApratikramaNamev sudhA kutaH syAt.h .
ki.n nordhvamUrdhvamadhirohati niShpramAdaH ..’’
dhyAnadhyeyapramukhasutapaHkalpanAmAtraramyam .
nirmajjanta.n sahajaparamAtmAnameka.n prapede ..123..
aur isIprakAr shrI samayasArakI (amR^itachandrAchAryadevakR^it AtmakhyAti nAmak) TIkAme.n (189ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] (are ! bhAI,) jahA.N pratikramaNako hI viSh kahA hai, vahA.N apratikramaN amR^it kahA.Nse hogA ? (arthAt nahI.n ho sakatA .) to phi ra manuShya nIche nIche girate hue pramAdI kyo.n hote hai.n ? niShpramAdI hote hue U.N che-U.N che kyo.n nahI.n cha.Dhte ?’’
aur (is 92vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] AtmadhyAnake atirikta anya sab ghor sa.nsArakA mUl hai, (aur) dhyAn - dhyeyAdik sutap (arthAt dhyAn, dhyey Adike vikalpavAlA shubh tap bhI) kalpanAmAtra ramya hai; — aisA jAnakar dhImAn ( – buddhimAn puruSh) sahaj paramAnandarUpI pIyUShake pUrame.n DUbate hue ( – nimagna hote hue) aise sahaj paramAtmAkA – ekakA Ashray karate hai.n .123.
Page 177 of 388
PDF/HTML Page 204 of 415
single page version
svAtmAshritanishchayadharmadhyAnanilInaH nirbhedarUpeN sthitaH, athavA sakalakriyAkA.nDADa.nbar- vyavahAranayAtmakabhedakaraNadhyAnadhyeyavikalpanirmukta nikhilakaraNagrAmAgocharaparamatattvashuddhAntastattva- viShayabhedakalpanAnirapekShanishchayashukladhyAnasvarUpe tiShThati cha, sa cha niravasheSheNAntarmukhatayA
gAthA : 93 anvayArtha : — [dhyAnanilInaH ] dhyAname.n lIn [sAdhuH ] sAdhu [sarvadoShANAm ] sarva doSho.nkA [parityAga.n ] parityAg [karoti ] karate hai.n; [tasmAt tu ] isaliye [dhyAnam ev ] dhyAn hI [hi ] vAstavame.n [sarvAtichArasya ] sarva atichArakA [pratikramaNam ] pratikramaN hai .
jo koI paramajinayogIshvar sAdhu — ati - Asannabhavya jIv, adhyAtmabhAShAse pUrvokta svAtmAshrit nishchayadharmadhyAname.n lIn hotA huA abhedarUpame.n sthit rahatA hai, athavA sakal kriyAkA.nDake ADambar rahit aur vyavahAranayAtmak 1bhedakaraN tathA dhyAn-dhyeyake vikalpa rahit, samasta indriyasamUhase agochar aisA jo param tattva — shuddha antaHtattva, tatsambandhI bhedakalpanAse 2nirapekSha nishchayashukladhyAnasvarUpame.n sthit rahatA hai, vah (sAdhu) 1 bhedakaraN = bhed karanA vah; bhed DAlanA vah . [samasta bhedakaraN — dhyAn-dhyeyake vikalpa bhI —
2 nirapekSha = udAsIn; niHspR^ih; apekShArahit . [nishchayashukladhyAn shuddha a.ntaHtattva sambandhI bhedo.nkI kalpanAse
Page 178 of 388
PDF/HTML Page 205 of 415
single page version
prashastAprashastasamastamoharAgadveShANA.n parityAga.n karoti, tasmAt.h svAtmAshritanishchayadharma- shukladhyAnadvitayamev sarvAtichArANA.n pratikramaNamiti .
ve do dhyAn hI sarva atichAro.nkA pratikramaN hai .
[ab is 93vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ] : —
[shlokArtha : — ] yah shukladhyAnarUpI dIpak jisake manomandirame.n prakAshit huA, vah yogI hai; use shuddha AtmA svaya.n pratyakSha hotA hai . 124 .
gAthA : 94 anvayArtha : — [pratikramaNanAmadheye ] pratikramaN nAmak [sUtre ] sUtrame.n [yathA ] jisaprakAr [pratikramaNam ] pratikramaNakA [varNita.n ] varNan kiyA gayA hai [tathA j~nAtvA ] tadanusAr jAnakar [yaH ] jo [bhAvayati ] bhAtA hai, [tasya ] use [tadA ] tab [pratikramaNam bhavati ] pratikramaN hai .
Page 179 of 388
PDF/HTML Page 206 of 415
single page version
pratikramaNAbhidhAnasUtre dravyashrutarUpe vyAvarNitamativistareN pratikramaNa.n, tathA j~nAtvA jinanItimala.nghayan chArucharitramUrtiH sakalasa.nyamabhAvanA.n karoti, tasya mahAmunerbAhyaprapa.nch- vimukhasya pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya paramagurucharaNasmaraNAsakta chittasya tadA pratikramaNa.n bhavatIti .
mukti.n sadAkarNya cha yasya chittam .
TIkA : — yahA.N, vyavahArapratikramaNakI saphalatA kahI hai (arthAt dravyashrutAtmak pratikramaNasUtrame.n varNit pratikramaNako sunakar — jAnakar, sakal sa.nyamakI bhAvanA karanA vahI vyavahArapratikramaNakI saphalatA — sArthakatA hai aisA is gAthAme.n kahA hai ) .
samasta Agamake sArAsArakA vichAr karaneme.n sundar chAturya tathA guNasamUhake dhAraN karanevAle niryApak AchAryo.nne jisaprakAr dravyashrutarUp pratikramaNanAmak sUtrame.n pratikramaNakA ati vistArase varNan kiyA hai, tadanusAr jAnakar jinanItiko anulla.nghatA huA jo sundarachAritramUrti mahAmuni sakal sa.nyamakI bhAvanA karatA hai, us mahAmuniko — ki jo (mahAmuni) bAhya prapa.nchase vimukh hai, pa.nchendriyake phai lAv rahit dehamAtra jise parigrah hai aur param guruke charaNo.nke smaraName.n Asakta jisakA chitta hai, use — tab (us kAl) pratikramaN hai .
[ab is paramArtha-pratikramaN adhikArakI antim gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev do shlok kahate hai.n ]: —
[shlokArtha : — ] niryApak AchAryo.nkI nirukti ( – vyAkhyA) sahit (pratikramaNAdi sambandhI) kathan sadA sunakar jisakA chitta samasta chAritrakA niketan ( – dhAm) banatA hai, aise us sa.nyamadhArIko namaskAr ho .125.
Page 180 of 388
PDF/HTML Page 207 of 415
single page version
rnAstyapratikramaNamapyaNumAtramuchchaiH .
shrIvIranandimuninAmadharAy nityam ..126..
iti sukavijanapayojamitrapa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahshrIpadmaprabhamaladhAridevvirachitAyA.n niyamasAravyAkhyAyA.n tAtparyavR^ittau nishchayapratikramaNAdhikAraH pa.nchamaH shrutaskandhaH ..
[shlokArtha : — ] mumukShu aise jinhe.n ( – mokShArthI aise jin vIranandi muniko) sadA pratikramaN hI hai aur aNumAtra bhI apratikramaN bilaku la nahI.n hai, un sakalasa.nyamarUpI bhUShaNake dhAraN karanevAle shrI vIranandI nAmake muniko nitya namaskAr ho .126.
isaprakAr, sukavijanarUpI kamalo.nke liye jo sUrya samAn hai.n aur pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra jinhe.n parigrah thA aise shrI padmaprabhamaladhAridev dvArA rachit niyamasArakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAme.n (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamakI nirga.n.hrath munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavR^itti nAmakI TIkAme.n) nishchay-pratikramaN adhikAr nAmakA pA.NchavA.N shrutaska.ndh samApta huA
Page 181 of 388
PDF/HTML Page 208 of 415
single page version
athedAnI.n sakalapravrajyAsAmrAjyavijayavaijayantIpR^ithulada.nDama.nDanAyamAnasakalakarmanirjarAhetu- bhUtaniHshreyasanishreNIbhUtamukti bhAminIprathamadarshanopAyanIbhUtanishchayapratyAkhyAnAdhikAraH kathyate . tadyathA —
ab nimnAnusAr nishchay-pratyAkhyAn adhikAr kahA jAtA hai — ki jo nishchayapratyAkhyAn sakal pravrajyArUp sAmrAjyakI vijay-dhvajAke vishAl da.nDakI shobhA samAn hai, samasta karmo.nkI nirjarAke hetubhUt hai, mokShakI sI.DhI hai aur muktirUpI strIke pratham darshanakI bhe.nT hai . vah isaprakAr hai :
gAthA : 95 anvayArtha : — [sakalajalpam ] samasta jalpako ( – vachan- vistArako) [muktvA ] Cho.Dkar aur [anAgatashubhAshubhanivAraNa.n ] anAgat shubh-ashubhakA
Page 182 of 388
PDF/HTML Page 209 of 415
single page version
pratyAdiShTAnnapAnakhAdyalehyaruchayaH, etad vyavahArapratyAkhyAnasvarUpam . nishchayanayataH prashastA- prashastasamastavachanarachanAprapa.nchaparihAreN shuddhaj~nAnabhAvanAsevAprasAdAdabhinavashubhAshubhadravyabhAv- karmaNA.n sa.nvaraH pratyAkhyAnam . yaH sadAntarmukhapariNatyA paramakalAdhAramatyapUrvamAtmAna.n dhyAyati tasya nitya.n pratyAkhyAna.n bhavatIti .
nivAraN [kR^itvA ] karake [yaH ] jo [AtmAna.n ] AtmAko [dhyAyati ] dhyAtA hai, [tasya ] use [pratyAkhyAna.n ] pratyAkhyAn [bhavet ] hai .
yahA.N aisA kahA hai ki — vyavahAranayake kathanase, muni din-diname.n ( – pratidin) bhojan karake phi ra yogya kAl parya.nt anna, pAn, khAdya aur lehyakI ruchi Cho.Dte hai.n; yah vyavahAr-pratyAkhyAnakA svarUp hai . nishchayanayase, prashasta – aprashasta samasta vachanarachanAke ❃
tathA bhAvakarmo.nkA sa.nvar honA so pratyAkhyAn hai . jo sadA antarmukh pariNamanase param kalAke AdhArarUp ati-apUrva AtmAko dhyAtA hai, use nitya pratyAkhyAn hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (34vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[gAthArtha : — ] ‘apane atirikta sarva padArtha par hai.n’ — aisA jAnakar pratyAkhyAn karatA hai — tyAg karatA hai, isIliye pratyAkhyAn j~nAn hI hai (arthAt apane j~nAname.n tyAgarUp avasthA hI pratyAkhyAn hai ) aisA niyamase jAnanA .’’ ❃ prapa.nch = vistAr . (anek prakArakI samasta vachanarachanAko Cho.Dkar shuddha j~nAnako bhAnese — us bhAvanAke
Page 183 of 388
PDF/HTML Page 210 of 415
single page version
ta.n va.ndeha.n bhavaparibhavakleshanAshAy nityam ..127..
isIprakAr samayasArakI (amR^itachandrAchAryadevakR^it AtmakhyAti nAmak) TIkAme.n bhI (228ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] (pratyAkhyAn karanevAlA j~nAnI kahatA hai ki – ) bhaviShyake samasta karmo.nkA pratyAkhyAn karake ( – tyAgakar), jisakA moh naShTa huA hai aisA mai.n niShkarma (arthAt sarva karmo.nse rahit) chaitanyasvarUp AtmAme.n AtmAse hI ( – svaya.nse hI) nira.ntar vartatA hU.N .’’
aur (is 95vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] jo samyagdR^iShTi samasta karma-nokarmake samUhako Cho.DtA hai, us samyagj~nAnakI mUrtiko sadA pratyAkhyAn hai aur use pApasamUhakA nAsh karanevAle aise sat- chAritra atishayarUpase hai.n . bhav-bhavake kleshakA nAsh karaneke liye use mai.n nitya va.ndan karatA hU.N .127.
Page 184 of 388
PDF/HTML Page 211 of 415
single page version
shikShA proktA . katha.nkAram ? sAdyanidhanAmUrtAtIndriyasvabhAvashuddhasadbhUtavyavahAreN, shuddhasparsharas- ga.ndhavarNAnAmAdhArabhUtashuddhapudgalaparamANuvatkevalaj~nAnakevaladarshanakevalasukhakevalashakti yukta paramAtmA yaH sohamiti bhAvanA kartavyA j~nAnineti; nishchayen sahajaj~nAnasvarUpoham, sahajadarshan- svarUpoham, sahajachAritrasvarUpoham, sahajachichChakti svarUpoham, iti bhAvanA kartavyA cheti —
gAthA : 96 anvayArtha : — [kevalaj~nAnasvabhAvaH ] kevalaj~nAnasvabhAvI, [kevaladarshanasvabhAvaH ] kevaladarshanasvabhAvI, [sukhamayaH ] sukhamay aur [kevalashaktisvabhAvaH ] kevalashaktisvabhAvI [saH aham ] vah mai.n hU.N — [iti ] aisA [j~nAnI ] j~nAnI [chi.ntayet ] chi.ntavan karate hai.n .
samasta bAhya prapa.nchakI vAsanAse vimukta, niravasheSharUpase antarmukh paramatattvaj~nAnI jIvako shikShA dI gaI hai . kisaprakAr ? isaprakAr : — sAdi-ana.nt amUrta atIndriyasvabhAvavAle shuddhasadbhUtavyavahArase, shuddha sparsha - ras - ga.ndh-varNake AdhArabhUt shuddha pudgal-paramANukI bhA.Nti, jo kevalaj~nAn, kevaladarshan, kevalasukh tathA kevalashaktiyukta paramAtmA so mai.n hU.N, isaprakAr j~nAnIko bhAvanA karanI chAhiye; aur nishchayase, mai.n sahajaj~nAnasvarUp hU.N, mai.n sahajadarshanasvarUp hU.N, mai.n sahajachAritrasvarUp hU.N tathA mai.n sahajachitshaktisvarUp hU.N isaprakAr bhAvanA karanI chAhiye
isIprakAr ekatvasaptatime.n ( – shrI padmanandi-AchAryavarakR^it, padmanandipa~nchavi.nshatike ekatvasaptatinAmak adhikArame.n 20ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
Page 185 of 388
PDF/HTML Page 212 of 415
single page version
sakalavimaldraShTiH shAshvatAna.ndarUpaH .
nikhilamunijanAnA.n chittapa.nkejaha.nsaH ..128..
‘‘[shlokArtha : — ] vah param tej kevalaj~nAn, kevaladarshan aur kevalasaukhyasvabhAvI hai . use jAnane par kyA nahI.n jAnA ? use dekhane par kyA nahI.n dekhA ? usakA shravaN karane par kyA nahI.n sunA ?’’
aur (is 96vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] samasta munijano.nke hR^idayakamalakA ha.ns aisA jo yah shAshvat, kevalaj~nAnakI mUrtirUp, sakalavimal dR^iShTimay ( – sarvathA nirmal darshanamay), shAshvat AnandarUp, sahaj param chaitanyashaktimay paramAtmA vah jayavanta hai . 128 .
gAthA : 97 anvayArtha : — [nijabhAva.n ] jo nijabhAvako [na api mu.nchati ] nahI.n Cho.DtA, [kam api parabhAva.n ] ki.nchit bhI parabhAvako [na ev gR^ihNAti ] grahaN nahI.n
Page 186 of 388
PDF/HTML Page 213 of 415
single page version
nirAvaraNanira.njananijaparamabhAva.n kvachidapi nApi mu.nchati, pa.nchavidhasa.nsArapravR^iddhikAraNa.n vibhAvapudgaladravyasa.nyogasa.njAta.n rAgAdiparabhAva.n naiv gR^ihNAti, nishchayen nijanirAvaraNaparam- bodhen nira.njanasahajaj~nAnasahajdraShTisahajashIlAdisvabhAvadharmANAmAdhArAdheyavikalpanirmukta mapi sadAmukta.n sahajamukti bhAminIsa.nbhogasa.nbhavaparatAnilaya.n kAraNaparamAtmAna.n jAnAti, tathAvidh- sahajAvaloken pashyati cha, sa cha kAraNasamayasArohamiti bhAvanA sadA kartavyA samyagj~nAnibhiriti .
tathA chokta.n shrIpUjyapAdasvAmibhiH — karatA, [sarva.n ] sarvako [jAnAti pashyati ] jAnatA - dekhatA hai, [saH aham ] vah mai.n hU.N — [iti ] aisA [j~nAnI ] j~nAnI [chi.ntayet ] chi.ntavan karatA hai .
jo kAraNaparamAtmA (1) samasta pAparUpI bahAdur shatrusenAkI vijay-dhvajAko lUTanevAle, trikAl - nirAvaraN, nira.njan, nij paramabhAvako kabhI nahI.n Cho.DtA; (2) pa.nchavidh ( – pA.Nch parAvartanarUp) sa.nsArakI vR^iddhike kAraNabhUt, 1vibhAvapudgaladravyake sa.nyogase janit rAgAdiparabhAvako grahaN nahI.n karatA; aur (3) nira.njan sahajaj~nAn - sahajadR^iShTi - sahajachAritrAdi svabhAvadharmo.nke AdhAr - Adhey sambandhI vikalpo.n rahit, sadA mukta tathA sahaj muktirUpI strIke sa.nbhogase utpanna honevAle saukhyake sthAnabhUt — aise 2kAraNaparamAtmAko nishchayase nij nirAvaraN paramaj~nAn dvArA jAnatA hai aur us prakArake sahaj avalokan dvArA ( – sahaj nij nirAvaraN paramadarshan dvArA) dekhatA hai; vah kAraNasamayasAr mai.n hU.N — aisI samyagj~nAniyo.nko sadA bhAvanA karanA chAhiye .
isIprakAr shrI pUjyapAdasvAmIne (samAdhita.ntrame.n 20ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : — 1 – rAgAdiparabhAvakI utpattime.n pudgalakarma nimitta banatA hai . 2 – kAraNaparamAtmA ‘svaya.n AdhAr hai aur svabhAvadharma Adhey hai.n ’ aise vikalpo.nse rahit hai, sadA mukta hai aur muktisukhakA AvAs hai .
Page 187 of 388
PDF/HTML Page 214 of 415
single page version
jAnAti pashyati cha pa.nchamabhAvamekam .
gR^ihNAti naiv khalu paudgalika.n vikAram ..129..
vanyadravyakR^itAgrahodbhavamima.n muktvAdhunA vigraham .
devAnAmamR^itAshanodbhavaruchi.n j~nAtvA kimanyAshane ..130..
‘‘[shlokArtha : — ] jo agrAhyako ( – grahaN na karane yogyako) grahaN nahI.n karatA tathA gR^ihItako ( – grAhyako, shAshvat svabhAvako) Cho.DtA nahI.n hai, sarvako sarva prakArase jAnatA hai, vah svasa.nvedya (tattva) mai.n hU.N .’’
aur (is 97vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj chAr shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] AtmA AtmAme.n nij Atmik guNo.nse samR^iddha AtmAko — ek pa.nchamabhAvako — jAnatA hai aur dekhatA hai; us sahaj ek pa.nchamabhAvako usane Cho.DA nahI.n hI hai tathA anya aise parabhAvako — ki jo vAstavame.n paudgalik vikAr hai use — vah grahaN nahI.n hI karatA .129.
[shlokArtha : — ] anya dravyakA 1Agrah karanese utpanna honevAle is 2vigrahako ab Cho.Dkar, vishuddha - pUrNa - sahajaj~nAnAtmak saukhyakI prAptike hetu, merA yah nij antar 1 – Agrah = paka.D.h.h; grahaN; lage rahanA vah . 2 – vigrah = (1) rAgadveShAdi kalah; (2) sharIr .
Page 188 of 388
PDF/HTML Page 215 of 415
single page version
nAnyadravyavibhAvanodbhavamida.n sharmAmR^ita.n nirmalam .
prApnoti sphu TamadvitIyamatula.n chinmAtrachi.ntAmaNim ..131..
mujhame.n — chaitanyamAtra - chi.ntAmaNime.n nirantar lagA hai — usame.n Ashcharya nahI.n hai, kAraN ki amR^itabhojanajanit svAdako jAnakar devo.nko anya bhojanase kyA prayojan hai ? (jis prakAr amR^itabhojanake svAdako jAnakar devo.nkA man anya bhojaname.n nahI.n lagatA, usIprakAr j~nAnAtmak saukhyako jAnakar hamArA man us saukhyake nidhAn chaitanyamAtra-chintAmaNike atirikta anya kahI.n nahI.n lagatA .) .130.
[shlokArtha : — ] dvandva rahit, upadrav rahit, upamA rahit, nitya, nij AtmAse utpanna honevAle, anya dravyakI vibhAvanAse ( – anya dravyo.n sambandhI vikalpa karanese) utpanna na honevAle — aise is nirmal sukhAmR^itako pIkar ( – us sukhAmR^itake svAdake pAs sukR^it bhI duHkharUp laganese), jo jIv 1sukR^itAtmak hai vah ab is sukR^itako bhI Cho.Dkar advitIy atul chaitanyamAtra - chintAmaNiko sphu TarUpase ( – pragaTarUpase) prApta karatA hai .131.
[shlokArtha : — ] gurucharaNo.nke 2samarchanase utpanna huI nij mahimAko jAnanevAlA kaun vidvAn ‘yah paradravya merA hai’ aisA kahegA ? 132. 1 – sukR^itAtmak = sukR^itavAlA; shubhakR^ityavAlA; puNyakarmavAlA; shubh bhAvavAlA . 2 – samarchan = samyak archan; samyak pUjan; samyak bhakti .
Page 189 of 388
PDF/HTML Page 216 of 415
single page version
sthityanubhAgabandhau staH; ebhishchaturbhirbandhairnirmukta : sadAnirupAdhisvarUpo hyAtmA sohamiti samyagj~nAninA nirantara.n bhAvanA kartavyeti .
sa.ngrAhya.n tairnirupamamida.n mukti sAmrAjyamUlam .
shrutvA shIghra.n kuru tav mati.n chichchamatkAramAtre ..133..
gAthA : 98 anvayArtha :— [prakR^itisthityanubhAgapradeshaba.ndhaiH vivarjitaH ] prakR^itibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aur pradeshabandha rahit [AtmA ] jo AtmA [saH aham ] so mai.n hU.N — [iti ] yo.n [chi.ntayan ] chi.ntavan karatA huA, (j~nAnI) [tatra ev cha ] usIme.n [sthirabhAva.n karoti ] sthirabhAv karatA hai .
TIkA : — yahA.N ( – is gAthAme.n), bandharahit AtmA bhAnA chAhiye — is prakAr bhavyako shikShA dI hai .
shubhAshubh manavachanakAyasambandhI karmo.nse prakR^itibandha aur pradeshabandha hotA hai; chAr kaShAyo.nse sthitibandha aur anubhAgabandha hotA hai; in chAr bandho.n rahit sadA nirupAdhisvarUp jo AtmA so mai.n hU.N — aisI samyagj~nAnIko nirantar bhAvanA karanI chAhiye .
[ab is 98 vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : — ] jo muktisAmrAjyakA mUl hai aise is nirupam, sahajaparamAnandavAle chidrUpako ( – chaitanyake svarUpako) ekako buddhimAn puruSho.nko samyak prakArase grahaN karanA yogya hai; isaliye, he mitra ! tU bhI mere upadeshake sArako sunakar, turanta hI ugrarUpase is chaitanyachamatkAramAtrake prati apanI vR^itti kar .133.
Page 190 of 388
PDF/HTML Page 217 of 415
single page version
pekShAlakShaNalakShite nirmamakArAtmani Atmani sthitvA hyAtmAnamavalambya cha sa.nsR^iti- pura.ndhrikAsa.nbhogasa.nbhavasukhaduHkhAdyanekavibhAvapariNati.n pariharAmi .
gAthA : 99 anvayArtha : — [mamatva.n ] mai.n mamatvako [parivarjayAmi ] Cho.DtA hU.N aur [nirmamatvam ] nirmamatvame.n [upasthitaH ] sthit rahatA hU.N; [AtmA ] AtmA [me ] merA [Alambana.n cha ] Alamban hai [avasheSha.n cha ] aur sheSh [visR^ijAmi ] mai.n Cho.DtA hU.N .
sundar kAminI, 1kA.nchan Adi samasta paradravya - guN - paryAyo.nke prati mamakArako mai.n Cho.DtA hU.N . paramopekShAlakShaNase lakShit 2nirmamakArAtmak AtmAme.n sthit rahakar tathA AtmAkA avalamban lekar, 3sa.nsR^itirUpI strIke sa.nbhogase utpanna sukh-duHkhAdi anek vibhAvarUp pariNatiko mai.n pariharatA hU.N .
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI samayasArakI AtmakhyAti nAmak TIkAme.n 104ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : — 1 – kA.nchan = suvarNa; dhan . 2 – nirmamakArAtmak = nirmamatvamay; nirmamatvasvarUp . (nirmamatvakA lakShaN param upekShA hai .) 3 – sa.nsR^iti = sa.nsAr .
Page 191 of 388
PDF/HTML Page 218 of 415
single page version
pravR^itte naiShkarmye na khalu munayaH sa.ntyasharaNAH .
svaya.n vi.nda.ntyete paramamamR^ita.n tatra niratAH ..’’
bhavavanadhisamuttha.n mohayAdaHsamUham .
prabalataravishuddhadhyAnamayyA tyajAmi ..134..
‘‘[shlokArtha : — ] shubh AcharaNarUp karma aur ashubh AcharaNarUp karma — aise samasta karmo.nkA niShedh kiyA jAne par aur isaprakAr niShkarma avasthA vartane par, muni kahI.n asharaN nahI.n hai; (kAraN ki) jab niShkarma avasthA (nivR^itti-avasthA) vartatI hai tab j~nAname.n AcharaN karatA huA — ramaN karatA huA — pariNaman karatA huA j~nAn hI un muniyo.nko sharaN hai; ve us j~nAname.n lIn hote hue param amR^itakA svaya.n anubhavan karate hai.n — AsvAdan karate hai.n .’’
aur (is 99vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate hai.n ) : —
[shlokArtha : — ] man - vachan - kAyA sambandhI aur samasta indriyo.n sambandhI ichChAkA jisane ❃niya.ntraN kiyA hai aisA mai.n ab bhavasAgarame.n utpanna honevAle moharUpI jalachar prANiyo.nke samUhako tathA kanak aur yuvatIkI vA.nChAko atiprabal - vishuddha - dhyAnamayI sarva shaktise Cho.DtA hU.N .134. ❃ niya.ntraN karanA = sa.nyaman karanA; anku shame.n lenA .
Page 192 of 388
PDF/HTML Page 219 of 415
single page version
shuddhaj~nAnachetanApariNatasya mam samyagj~nAne cha, sa cha prA.nchitaparamapa.nchamagatiprAptihetubhUtapa.ncham- bhAvabhAvanApariNatasya mam sahajasamyagdarshanaviShaye cha, sAkShAnnirvANaprAptyupAyasvasvarUpAvichal- sthitirUpasahajaparamachAritrapariNatermam sahajachAritre.api sa paramAtmA sadA sa.nnihitashcha, sa chAtmA sadAsannasthaH shubhAshubhapuNyapApasukhaduHkhAnA.n ShaNNA.n sakalasa.nnyAsAtmakanishchayapratyAkhyAne cha
gAthA : 100 anvayArtha : — [khalu ] vAstavame.n [mam j~nAne ] mere j~nAname.n [AtmA ] AtmA hai, [me darshane ] mere darshaname.n [cha ] tathA [charitre ] chAritrame.n [AtmA ] AtmA hai, [pratyAkhyAne ] mere pratyAkhyAname.n [AtmA ] AtmA hai, [me sa.nvare yoge ] mere sa.nvarame.n tathA yogame.n ( – shuddhopayogame.n) [AtmA ] AtmA hai .
TIkA : — yahA.N ( – is gAthAme.n), sarvatra AtmA upAdey ( – grahaN karane yogya) hai aisA kahA hai .
AtmA vAstavame.n anAdi - ananta, amUrta, atIndriyasvabhAvavAlA, shuddha, sahaj - saukhyAtmak hai . sahaj shuddha j~nAnachetanArUpase pariNamit jo mai.n usake (arthAt mere) samyagj~nAname.n sachamuch vah (AtmA) hai; pUjit param pa.nchamagatikI prAptike hetubhUt pa.nchamabhAvakI bhAvanArUpase pariNamit jo mai.n usake sahaj samyagdarshanaviShayame.n (arthAt mere sahaj samyagdarshaname.n) vah (AtmA) hai; sAkShAt nirvANaprAptike upAyabhUt, nij svarUpame.n avichal sthitirUp sahajaparamachAritrapariNativAlA jo mai.n usake (arthAt mere) sahaj chAritrame.n
Page 193 of 388
PDF/HTML Page 220 of 415
single page version
mam bhedavij~nAninaH paradravyaparA~N.hmukhasya pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigrahasya, mam sahaj- vairAgyaprAsAdashikharashikhAmaNeH svarUpaguptasya pApATavIpAvakasya shubhAshubhasa.nvarayoshcha, ashubhop- yogaparA~N.hmukhasya shubhopayoge.apyudAsInaparasya sAkShAchChuddhopayogAbhimukhasya mam paramAgamamakara.nd- niShyandimukhapadmaprabhasya shuddhopayoge.api cha sa paramAtmA sanAtanasvabhAvatvAttiShThati .
bhI vah paramAtmA sadA sa.nnihit ( – nikaT) hai; bhedavij~nAnI, paradravyase parA~N.hmukh tathA pa.nchendriyake vistAr rahit dehamAtraparigrahavAlA jo mai.n usake nishchayapratyAkhyAname.n — ki jo (nishchayapratyAkhyAn) shubh, ashubh, puNya, pAp, sukh aur duHkh in Chahake sakalasa.nnyAsasvarUp hai (arthAt in Chah vastuo.nke sampUrNa tyAgasvarUp hai ) usame.n — vah AtmA sadA Asanna ( – nikaT) vidyamAn hai; sahaj vairAgyarUpI mahalake shikharakA shikhAmaNi, svarUpagupta aur pAparUpI aTavIko jalAneke liye pAvak samAn jo mai.n usake shubhAshubhasa.nvarame.n (vah paramAtmA hai ), tathA ashubhopayogase parA~N.hmukh, shubhopayogake prati bhI udAsInatAvAlA aur sAkShAt shuddhopayogake sammukh jo mai.n — paramAgamarUpI puShparas jisake mukhase jharatA hai aisA padmaprabh — usake shuddhopayogame.n bhI vah paramAtmA vidyamAn hai kAraN ki vah (paramAtmA) sanAtan svabhAvavAlA hai .
isIprakAr ekatvasaptatime.n ( – shrI padmanandi-AchAryavarakR^it padmanandipa~nchavi.nshatikAke ekatvasaptati nAmak adhikArame.n 39, 40 tathA 41ve.n shlok dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[shlokArtha : — ] vahI ek ( – vah chaitanyajyoti hI ek) param j~nAn hai, vahI ek pavitra darshan hai, vahI ek chAritra hai tathA vahI ek nirmal tap hai .
[shlokArtha : — ] satpuruSho.nko vahI ek namaskArayogya hai, vahI ek ma.ngal hai, vahI ek uttam hai tathA vahI ek sharaN hai .