Niyamsar-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 177-187.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 20 of 21

 

Page 354 of 388
PDF/HTML Page 381 of 415
single page version

pA.Nch prakArake sa.nsArase mukta, pA.Nch prakArake mokSharUpI phalako denevAle (arthAt
dravyaparAvartan, kShetraparAvartan, kAlaparAvartan, bhavaparAvartan aur bhAvaparAvartanase mukta
karanevAle), pA.NchaprakAr siddho.nko (arthAt pA.Nch prakArakI muktiko
siddhikoprApta
siddhabhagavanto.nko) mai.n pA.Nch prakArake sa.nsArase mukta honeke liye vandan karatA hU.N .295.
gAthA : 177 anvayArtha :(paramAtmatattva) [jAtijarAmaraNarahitam ] janma -
jarA - maraN rahit, [paramam ] param, [karmAShTavarjitam ] ATh karma rahit, [shuddham ] shuddha,
[j~nAnAdi-chatuHsvabhAvam ] j~nAnAdik chAr svabhAvavAlA, [akShayam ] akShay, [avinAsham ]
avinAshI aur [achChedyam ] achChedya hai
.
TIkA :(jisakA sampUrNa Ashray karanese siddha huA jAtA hai aise)
kAraNaparamatattvake svarUpakA yah kathan hai .
(kAraNaparamatattva aisA hai :) nisargase (svabhAvase) sa.nsArakA abhAv honeke
kAraN janma - jarA - maraN rahit hai; param - pAriNAmikabhAv dvArA paramasvabhAvavAlA honeke
kAraN param hai; tIno.n kAl nirupAdhi - svarUpavAlA honeke kAraN ATh karma rahit hai;
dravyakarma aur bhAvakarma rahit honeke kAraN shuddha hai; sahajaj~nAn, sahajadarshan, sahajachAritra
aur sahajachitshaktimay honeke kAraN j~nAnAdik chAr svabhAvavAlA hai; sAdi
- sA.nt, mUrta
jAijaramaraNarahiya.n parama.n kammaTThavajjiya.n suddha.n .
NANAichausahAva.n akkhayamaviNAsamachCheya.n ..177..
jAtijarAmaraNarahita.n parama.n karmAShTavarjita.n shuddham .
j~nAnAdichatuHsvabhAva.n akShayamavinAshamachChedyam ..177..
kAraNaparamatattvasvarUpAkhyAnametat.h .
nisargataH sa.nsR^iterabhAvAjjAtijarAmaraNarahitam, paramapAriNAmikabhAven paramasvabhAv-
tvAtparamam, trikAlanirupAdhisvarUpatvAt.h karmAShTakavarjitam, dravyabhAvakarmarahitatvAchChuddham,
sahajaj~nAnasahajadarshanasahajachAritrasahajachichChakti mayatvAjj~nAnAdichatuHsvabhAvam, sAdisanidhan-
vin karma, param, vishuddha, janma-jarA-maraNase hIn hai .
j~nAnAdi chAr svabhAvamay, akShay, aChed, aChIn hai ..177..

Page 355 of 388
PDF/HTML Page 382 of 415
single page version

indriyAtmak vijAtIy - vibhAvavya.njanaparyAy rahit honeke kAraN akShay hai; prashasta -
aprashasta gatike hetubhUt puNya - pApakarmarUp dvandvakA abhAv honeke kAraN avinAshI hai;
vadh, bandha aur Chedanake yogya mUrtise (mUrtikatAse) rahit honeke kAraN achChedya hai .
[ab is 177vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok kahate
hai.n :]
[shlokArtha : ] avichal, akhaNDaj~nAnarUp, adva.ndvaniShTha (rAgadveShAdi dva.ndvame.n jo sthit
nahI.n hai ) aur samasta pApake dustar samUhako jalAneme.n dAvAnal samAnaise svotpanna
(apanese utpanna honevAle) divyasukhAmR^itako (divyasukhAmR^itasvabhAvI Atmatattvako)
ki jise tU bhaj rahA hai usebhaj; usase tujhe sakal - vimal j~nAn (kevalaj~nAn) hogA
hI .296.
gAthA : 178 anvayArtha :(paramAtmatattva) [avyAbAdham ] avyAbAdh,
[atIndriyam ] atIndriy, [anupamam ] anupam, [puNyapApanirmuktam ] puNyapAp rahit,
mUrtendriyAtmakavijAtIyavibhAvavya.njanaparyAyavItatvAdakShayam, prashastAprashastagatihetubhUtapuNyapAp-
karmadvandvAbhAvAdavinAsham, vadhaba.ndhachChedayogyamUrtimukta tvAdachChedyamiti
.
(mAlinI)
avichalitamakha.nDaj~nAnamadvandvaniShTha.n
nikhiladuritadurgavrAtadAvAgnirUpam
.
bhaj bhajasi nijottha.n divyasharmAmR^ita.n tva.n
sakalavimalabodhaste bhavatyev tasmAt
.h ..296..
avvAbAhamaNi.ndiyamaNovama.n puNNapAvaNimmukka.n .
puNarAgamaNavirahiya.n Nichcha.n achala.n aNAla.nba.n ..178..
avyAbAdhamatIndriyamanupama.n puNyapApanirmukta m .
punarAgamanavirahita.n nityamachalamanAla.nbam ..178..
nirbAdh, anupam aru atIndriy, puNyapApavihIn hai .
nishchal, nirAlamban, amar-punarAgamanase hIn hai ..178..

Page 356 of 388
PDF/HTML Page 383 of 415
single page version

[punarAgaman-virahitam ] punarAgaman rahit, [nityam ] nitya, [achalam ] achal aur
[anAla.nbam ] nirAlamba hai
.
TIkA :yahA.N bhI, nirupAdhi svarUp jisakA lakShaN hai aisA paramAtmatattva
kahA hai .
(paramAtmatattva aisA hai :) samasta duShTa 1agharUpI vIr shatruo.nkI senAke
dhA.ndhalako agochar aise sahajaj~nAnarUpI ga.Dhme.n AvAs honeke kAraN avyAbAdh (nirvighna)
hai; sarva Atmapradeshame.n bhare hue chidAnandamayapaneke kAraN atIndriy hai; tIn tattvo.nme.n vishiShTa
honeke kAraN (bahirAtmatattva, antarAtmatattva aur paramAtmatattva in tIno.nme.n vishiShTa
khAs
prakArakAuttam honeke kAraN) anupam hai; sa.nsArarUpI strIke sa.nbhogase utpanna honevAle
sukhaduHkhakA abhAv honeke kAraN puNyapAp rahit hai; 2punarAgamanake hetubhUt prashasta - aprashasta
moharAgadveShakA abhAv honeke kAraN punarAgaman rahit hai; 3nitya maraNake tathA us bhav
sambandhI maraNake kAraNabhUt kalevarake (sharIrake) sambandhakA abhAv honeke kAraN nitya
hai; nij guNo.n aur paryAyo.nse chyut na honeke kAraN achal hai; paradravyake avalambanakA
abhAv honeke kAraN nirAlamba hai
.
isIprakAr (AchAryadev) shrImad amR^itachandrasUrine (shrI samayasArakI AtmakhyAti
nAmak TIkAme.n 138ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :
atrApi nirupAdhisvarUpalakShaNaparamAtmatattvamukta m .
akhiladuraghavIravairivarUthinIsa.nbhramAgocharasahajaj~nAnadurganilayatvAdavyAbAdham, sarvAtma-
pradeshabharitachidAnandamayatvAdatIndriyam, triShu tattveShu vishiShTatvAdanaupamyam, sa.nsR^iti-
pura.ndhrikAsa.nbhogasa.nbhavasukhaduHkhAbhAvAtpuNyapApanirmukta m, punarAgamanahetubhUtaprashastAprashastamoh-
rAgadveShAbhAvAtpunarAgamanavirahitam, nityamaraNatadbhavamaraNakAraNakalevarasa.nbandhAbhAvAnnityam,
nijaguNaparyAyaprachyavanAbhAvAdachalam, paradravyAvalambanAbhAvAdanAlambamiti
.
tathA chokta.n shrImadamR^itacha.ndrasUribhiH
1adhyAtmashAstro.nme.n anek sthAno.n par pAp tathA puNya dono.nko ‘agh’ athavA ‘pAp’ kahA jAtA hai .
2punarAgaman = (chAr gatiyo.nme.nse kisI gatime.n) phi rase AnA; punaH janma dhAraN karanA so .
3nitya maraN = pratisamay honevAlA Ayukarmake niSheko.nkA kShay

Page 357 of 388
PDF/HTML Page 384 of 415
single page version

‘‘[shlokArtha :] (shrIguru sa.nsArI bhavya jIvo.nko sambodhate hai.n ki :) he a.ndh
prANiyo.n ! anAdi sa.nsArase lekar paryAy - paryAyame.n yah rAgI jIv sadaiv matta vartate hue jis
padame.n so rahe hai.nnI.nd le rahe hai.n vah pad arthAt sthAn apad haiapad hai, (tumhArA sthAn
nahI.n hai,) aisA tum samajho . (do bAr kahanese atyanta karuNAbhAv sUchit hotA hai .) is
or Aois or Ao, (yahA.N nivAs karo,) tumhArA pad yah haiyah hai jahA.N shuddha -
shuddha chaitanyadhAtu nij rasakI atishayatAke kAraN sthAyIbhAvapaneko prApta hai arthAt sthir
hai
avinAshI hai . (yahA.N ‘shuddha’ shabda do bAr kahA hai vah dravya aur bhAv dono.nkI shuddhatA
sUchit karatA hai . sarva anyadravyo.nse pR^ithak honeke kAraN AtmA dravyase shuddha hai aur parake
nimittase honevAle apane bhAvo.nse rahit honeke kAraN bhAvase shuddha hai .)’’
aur (is 178vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n :)
[shlokArtha :] bhAv pA.Nch hai.n, jiname.n yah param pa.ncham bhAv (param-
pAriNAmikabhAv) nirantar sthAyI hai, sa.nsArake nAshakA kAraN hai aur samyagdR^iShTiyo.nko gochar
hai
. buddhimAn puruSh samasta rAgadveShake samUhako Cho.Dkar tathA us param pa.ncham bhAvako
jAnakar, akelA, kaliyugame.n pApavanakI agnirUp munivarake rUpame.n shobhA detA hai (arthAt
jo buddhimAn puruSh param pAriNAmik bhAvakA ugrarUpase Ashray karatA hai, vahI ek puruSh
pApavanako jalAneme.n agni samAn munivar hai )
.297.
(ma.ndAkrA.ntA)
‘‘Asa.nsArAtpratipadamamI rAgiNo nityamattAH
suptA yasminnapadamapada.n tadvibudhyadhvama.ndhAH
.
etaitetaH padamidamida.n yatra chaitanyadhAtuH
shuddhaH shuddhaH svarasabharataH sthAyibhAvatvameti
..’’
tathA hi
(shArdUlavikrIDit)
bhAvAH pa.nch bhavanti yeShu satata.n bhAvaH paraH pa.nchamaH
sthAyI sa.nsR^itinAshakAraNamaya.n samyag
drashA.n gocharaH .
ta.n muktvAkhilarAgaroShanikara.n buddhvA punarbuddhimAn
eko bhAti kalau yuge munipatiH pApATavIpAvakaH
..297..

Page 358 of 388
PDF/HTML Page 385 of 415
single page version

gAthA : 179 anvayArtha :[na api duHkha.n ] jahA.N duHkh nahI.n hai, [na api
saukhya.n ] sukh nahI.n hai, [na api pI.DA ] pI.DA nahI.n hai, [na ev bAdhA vidyate ] bAdhA nahI.n
hai, [na api maraNa.n ] maraN nahI.n hai, [na api janana.n ] janma nahI.n hai, [tatra ev cha nirvANam
bhavati ]
vahI.n nirvAN hai (arthAt duHkhAdirahit paramatattvame.n hI nirvAN hai )
.
TIkA :yahA.N, (paramatattvako) vAstavame.n sA.nsArik vikArasamUhake abhAvake
kAraN 1nirvAN hai aisA kahA hai .
2satat antarmukhAkAr param - adhyAtmasvarUpame.n lIn aise us 3niruparAg
ratnatrayAtmak paramAtmAko ashubh pariNatike abhAvake kAraN ashubh karma nahI.n hai aur
ashubh karmake abhAvake kAraN duHkh nahI.n hai; shubh pariNatike abhAvake kAraN shubh
karma nahI.n hai aur shubh karmake abhAvake kAraN vAstavame.n sa.nsArasukh nahI.n hai; pI.DAyogya
Navi dukkha.n Navi sukkha.n Navi pIDA Nev vijjade bAhA .
Navi maraNa.n Navi jaNaNa.n tatthev ya hoi NivvANa.n ..179..
nApi duHkha.n nApi saukhya.n nApi pIDA naiv vidyate bAdhA .
nApi maraNa.n nApi janana.n tatraiv cha bhavati nirvANam ..179..
ih hi sA.nsArikavikAranikAyAbhAvAnnirvANa.n bhavatItyukta m .
niruparAgaratnatrayAtmakaparamAtmanaH satatAntarmukhAkAraparamAdhyAtmasvarUpaniratasya
tasya vA.ashubhapariNaterabhAvAnna chAshubhakarma ashubhakarmAbhAvAnna duHkham, shubhapariNaterabhAvAnna
shubhakarma shubhakarmAbhAvAnna khalu sa.nsArasukham, pIDAyogyayAtanAsharIrAbhAvAnna pIDA,
1nirvAN = mokSha; mukti . [paramatattva vikArarahit honese dravya-apekShAse sadA mukta hI hai . isaliye
mumukShuo.nko aisA samajhanA chAhiye ki vikArarahit paramatattvake sampUrNa Ashrayase hI (arthAt usIke
shraddhAn
- j~nAn - AcharaNase) vah paramatattva apanI svAbhAvik muktaparyAyame.n pariNamit hotA hai . ]
2satat antarmukhAkAr = nirantar antarmukh jisakA AkAr arthAt rUp hai aise .
3niruparAg = nirvikAr; nirmal .
dukh-sukh nahI.n, pI.DA jahA.N nahi.n aur bAdhA hai nahI.n .
nahi.n janma hai, nahi.n maraN hai, nirvAN jAno.n re vahI.n ..179..

Page 359 of 388
PDF/HTML Page 386 of 415
single page version

yAtanAsharIrake abhAvake kAraN pI.DA nahI.n hai; asAtAvedanIy karmake abhAvake kAraN
bAdhA nahI.n hai; pA.Nch prakArake nokarmake abhAvake kAraN maraN nahI.n hai . pA.Nch prakArake
nokarmake hetubhUt karmapudgalake svIkArake abhAvake kAraN janma nahI.n hai .aise
lakShaNo.nselakShit, akhaNDa, vikSheparahit paramatattvako sadA nirvAN hai .
[ab is 179vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj do
shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] is lokame.n jise sadA bhavabhavake sukhaduHkh nahI.n hai.n, bAdhA
nahI.n hai, janma, maraN aur pI.DA nahI.n hai, use (us paramAtmAko ) mai.n, muktisukhakI
prApti hetu, kAmadevake sukhase vimukh vartatA huA nitya naman karatA hU.N, usakA stavan
karatA hU.N, samyak prakArase bhAtA hU.N
.298.
[shlokArtha : ] AtmAkI ArAdhanA rahit jIvako sAparAdh (aparAdhI)
mAnA gayA hai . (isaliye ) mai.n Anandamandir AtmAko (Anandake ghararUp nijAtmAko)
nitya naman karatA hU.N .299.
asAtAvedanIyakarmAbhAvAnnaiv vidyate bAdhA, pa.nchavidhanokarmAbhAvAnna maraNam, pa.nchavidh-
nokarmahetubhUtakarmapudgalasvIkArAbhAvAnna jananam
. eva.nlakShaNalakShitAkShuNNavikShepavinirmukta -
paramatattvasya sadA nirvANa.n bhavatIti .
(mAlinI)
bhavabhavasukhaduHkha.n vidyate naiv bAdhA
jananamaraNapIDA nAsti yasyeh nityam
.
tamahamabhinamAmi staumi sa.nbhAvayAmi
smarasukhavimukhassan mukti saukhyAy nityam
..298..
(anuShTubh)
AtmArAdhanayA hInaH sAparAdh iti smR^itaH .
ahamAtmAnamAnandama.ndira.n naumi nityashaH ..299..
yAtanA = vedanA; pI.DA . (sharIr vedanAkI mUrti hai .)

Page 360 of 388
PDF/HTML Page 387 of 415
single page version

gAthA : 180 anvayArtha :[na api indriyAH upasargAH ] jahA.N indriyA.N nahI.n
hai.n, upasarga nahI.n hai.n, [na api mohaH vismayaH ] moh nahI.n hai, vismay nahI.n hai, [na nidrA cha ]
nidrA nahI.n hai, [na cha tR^iShNA ] tR^iShA nahI.n hai, [na ev kShudhA ] kShudhA nahI.n hai, [tatra ev cha
nirvANam bhavati ]
vahI.n nirvAN hai (arthAt indriyAdirahit paramatattvame.n hI nirvAN hai )
.
TIkA :yah, param nirvANake yogya paramatattvake svarUpakA kathan hai .
(paramatattva ) akhaNDa - ekapradeshI - j~nAnasvarUp honeke kAraN (use) sparshan, rasan,
ghrAN, chakShu aur shrotra nAmakI pA.Nch indriyo.nke vyApAr nahI.n hai.n tathA dev, mAnav, tirya~ncha aur
achetanakR^it upasarga nahI.n hai.n; kShAyikaj~nAnamay aur yathAkhyAtachAritramay honeke kAraN (use)
darshanamohanIy aur chAritramohanIy aise bhedavAlA do prakArakA mohanIy nahI.n hai; bAhya prapa.nchase
vimukh honeke kAraN (use) vismay nahI.n hai; nitya
- prakaTit shuddhaj~nAnasvarUp honeke kAraN
(use) nidrA nahI.n hai; asAtAvedanIy karmako nirmUl kar deneke kAraN (use) kShudhA aur
Navi i.ndiy uvasaggA Navi moho vimhio Na NiddA ya .
Na ya tiNhA Nev ChuhA tatthev ya hoi NivvANa.n ..180..
nApi indriyAH upasargAH nApi moho vismayo na nidrA cha .
na cha tR^iShNA naiv kShudhA tatraiv cha bhavati nirvANam ..180..
paramanirvANayogyaparamatattvasvarUpAkhyAnametat.h .
akha.nDaikapradeshaj~nAnasvarUpatvAt.h sparshanarasanaghrANachakShuHshrotrAbhidhAnapa.nchendriyavyApArAH
devamAnavatiryagachetanopasargAshcha na bhavanti, kShAyikaj~nAnayathAkhyAtachAritramayatvAnna darshan-
chAritrabhedavibhinnamohanIyadvitayamapi, bAhyaprapa.nchavimukhatvAnna vismayaH, nityonmIlit-
shuddhaj~nAnasvarUpatvAnna nidrA, asAtAvedanIyakarmanirmUlanAnna kShudhA tR^iShA cha
. tatra param-
khaNDarahit abhinnapradeshI j~nAn paramatattvakA svarUp hai isaliye paramatattvako indriyA.N aur upasarga
nahI.n hai.n
.
indriy jahA.N nahi.n, moh nahi.n, upasarga, vismay bhI nahI.n .
nidrA, kShudhA, tR^iShNA nahI.n, nirvAN jAno re vahI.n ..180..

Page 361 of 388
PDF/HTML Page 388 of 415
single page version

tR^iShA nahI.n hai . us param brahmame.n (paramAtmatattvame.n) sadA brahma (nirvAN) hai .
isIprakAr (shrIyogIndradevakR^it) amR^itAshItime.n (58ve.n shlok dvArA) kahA hai ki :
‘‘[shlokArtha : ] jahA.N (jis tattvame.n) jvar, janma aur jarAkI vedanA nahI.n hai,
mR^ityu nahI.n hai, gati yA Agati nahI.n hai, us tattvakA ati nirmal chittavAle puruSh, sharIrame.n
sthit hone par bhI, guName.n ba.De aise guruke charaNakamalakI sevAke prasAdase anubhav
karate hai.n
.’’
aur (is 180vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n ) :
[shlokArtha : ] anupam guNo.nse ala.nkR^it aur nirvikalpa aise jis brahmame.n
(Atmatattvame.n ) indriyo.nkA ati vividh aur viSham vartan ki.nchit bhI nahI.n hI hai, tathA
sa.nsArake mUlabhUt anya (moh
- vismayAdi ) sa.nsArIguNasamUh nahI.n hI hai.n, us brahmame.n sadA
nijasukhamay ek nirvAN prakAshamAn hai .300.
brahmaNi nitya.n brahma bhavatIti .
tathA chokta mamR^itAshItau
(mAlinI)
‘‘jvarajananajarANA.n vedanA yatra nAsti
paribhavati na mR^ityurnAgatirno gatirvA
.
tadativishadachittairlabhyate.a~N.hge.api tattva.n
guNagurugurupAdAmbhojasevAprasAdAt
.h ..’’
tathA hi
(ma.ndAkrA.ntA)
yasmin brahmaNyanupamaguNAla.nkR^ite nirvikalpe-
.akShAnAmuchchairvividhaviShama.n vartana.n naiv ki.nchit
.h .
naivAnye vA bhaviguNagaNAH sa.nsR^itermUlabhUtAH
tasminnitya.n nijasukhamaya.n bhAti nirvANamekam
..300..
moh, vismay Adi doSh sa.nsAriyo.nke guN hai.nki jo sa.nsArake kAraNabhUt hai.n .

Page 362 of 388
PDF/HTML Page 389 of 415
single page version

gAthA : 181 anvayArtha :[na api karma nokarma ] jahA.N karma aur
nokarma nahI.n hai, [na api chintA ] chintA nahI.n hai, [na ev Artaraudre ] Arta aur raudra
dhyAn nahI.n hai.n, [na api dharmashukladhyAne ] dharma aur shukla dhyAn nahI.n hai.n, [tatra ev
cha nirvANam bhavati ]
vahI.n nirvAN hai (arthAt karmAdirahit paramatattvame.n hI nirvAN hai )
.
TIkA :yah, sarva karmo.nse vimukta (rahit) tathA shubh, ashubh aur shuddha
dhyAn tathA dhyeyake vikalpo.nse vimukta paramatattvake svarUpakA kathan hai .
(paramatattva) sadA nira.njan honeke kAraN (use) ATh dravyakarma nahI.n hai.n; tIno.n
kAl nirupAdhisvarUpavAlA honeke kAraN (use) pA.Nch nokarma nahI.n hai; man rahit
honeke kAraN chi.ntA nahI.n hai; audayikAdi vibhAvabhAvo.nkA abhAv honeke kAraN Arta
aur raudra dhyAn nahI.n hai.n; dharmadhyAn aur shukladhyAnake yogya charam sharIrakA abhAv
honeke kAraN ve do dhyAn nahI.n hai.n
. vahI.n mahA Ananda hai .
[ab is 181vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n : ]
Navi kamma.n Nokamma.n Navi chi.ntA Nev aTTaruddANi .
Navi dhammasukkajhANe tatthev ya hoi NivvANa.n ..181..
nApi karma nokarma nApi chintA naivArtaraudre .
nApi dharmashukladhyAne tatraiv cha bhavati nirvANam ..181..
sakalakarmavinirmukta shubhAshubhashuddhadhyAnadhyeyavikalpavinirmukta paramatattvasvarUpAkhyAnametat.h .
sadA nira.njanatvAnna dravyakarmAShTaka.n, trikAlanirupAdhisvarUpatvAnna nokarmapa.nchaka.n cha,
amanaskatvAnna chi.ntA, audayikAdivibhAvabhAvAnAmabhAvAdArtaraudradhyAne na staH, dharma-
shukladhyAnayogyacharamasharIrAbhAvAttaddvitayamapi na bhavati
. tatraiv cha mahAna.nd iti .
re karma nahi.n nokarma, chi.ntA, Artaraudra jahA.N nahI.n .
hai dharma - shukla sudhyAn nahi.n, nirvAN jAno re vahI.n ..181..

Page 363 of 388
PDF/HTML Page 390 of 415
single page version

[shlokArtha : ] jo nirvAName.n sthit hai, jisane pAparUpI a.ndhakArake samUhakA
nAsh kiyA hai aur jo vishuddha hai, usame.n (us paramabrahmame.n ) asheSh (samasta) karma nahI.n
hai tathA ve chAr dhyAn nahI.n hai.n . us siddharUp bhagavAn j~nAnapu.nj paramabrahmame.n koI aisI mukti
hai ki jo vachan aur manase dUr hai .301.
gAthA : 182 anvayArtha :[kevalaj~nAna.n ] (siddha bhagavAnako) kevalaj~nAn,
[kevaladR^iShTiH ] kevaladarshan, [kevalasaukhya.n cha ] kevalasukh, [kevala.n vIryam ]
kevalavIrya, [amUrtatvam ] amUrtatva, [astitva.n ] astitva aur [sapradeshatvam ]
sapradeshatva [vidyate ] hote hai.n
.
TIkA :yah, bhagavAn siddhake svabhAvaguNo.nke svarUpakA kathan hai .
niravasheSharUpase antarmukhAkAr (sarvathA antarmukh jisakA svarUp hai aise),
svAtmAshrit nishchay - paramashukladhyAnake balase j~nAnAvaraNAdi ATh prakArake karmo.nkA vilay
(ma.ndAkrA.ntA)
nirvANasthe prahataduritadhvAntasa.nghe vishuddhe
karmAsheSha.n na cha na cha punardhyAnaka.n tachchatuShkam
.
tasminsiddhe bhagavati para.nbrahmaNi j~nAnapu.nje
kAchinmukti rbhavati vachasA.n mAnasAnA.n cha dUram
..301..
vijjadi kevalaNANa.n kevalasokkha.n cha kevala.n viriya.n .
kevaladiTThi amutta.n atthitta.n sappadesatta.n ..182..
vidyate kevalaj~nAna.n kevalasaukhya.n cha kevala.n vIryam .
kevaldraShTiramUrtatvamastitva.n sapradeshatvam ..182..
bhagavataH siddhasya svabhAvaguNasvarUpAkhyAnametat.h .
niravasheSheNAntarmukhAkArasvAtmAshrayanishchayaparamashukladhyAnabalen j~nAnAvaraNAdyaShTavidh-
dR^ig-j~nAn keval, saukhya keval aur keval vIryatA .
hote unhe.n sapradeshatA, astitva, mUrtivihInatA ..182..

Page 364 of 388
PDF/HTML Page 391 of 415
single page version

hone par, us kAraNase bhagavAn siddhaparameShThIko kevalaj~nAn, kevaladarshan, kevalavIrya,
kevalasukh, amUrtatva, astitva, sapradeshatva Adi svabhAvaguN hote hai.n
.
[ab is 182vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] bandhake Chedanake kAraN, bhagavAn tathA nityashuddha aise us prasiddha
siddhame.n (siddhaparameShThIme.n ) sadA atyantarUpase yah kevalaj~nAn hotA hai, samagra jisakA
viShay hai aisA sAkShAt darshan hotA hai, Atya.ntik saukhya hotA hai tathA shuddhashuddha aisA
vIryAdik anya guNarUpI maNiyo.nkA samUh hotA hai .302.
gAthA : 183 anvayArtha :[nirvANam ev siddhAH ] nirvAN hI siddha hai.n aur
[siddhAH nirvANam ] siddha vah nirvAN hai [iti samuddiShTAH ] aisA (shAstrame.n ) kahA hai .
karmavilaye jAte tato bhagavataH siddhaparameShThinaH kevalaj~nAnakevaladarshanakevalavIrya-
kevalasaukhyAmUrtatvAstitvasapradeshatvAdisvabhAvaguNA bhava.nti iti
.
(ma.ndAkrA.ntA)
bandhachChedAdbhagavati punarnityashuddhe prasiddhe
tasminsiddhe bhavati nitarA.n kevalaj~nAnametat
.h .
draShTiH sAkShAdakhilaviShayA saukhyamAtya.ntika.n cha
shaktyAdyanyadguNamaNigaNa.n shuddhashuddhashcha nityam ..302..
NivvANamev siddhA siddhA NivvANamidi samuddiTThA .
kammavimukko appA gachChai loyaggapajja.nta.n ..183..
nirvANamev siddhAH siddhA nirvANamiti samuddiShTAH .
karmavimukta AtmA gachChati lokAgraparyantam ..183..
Atya.ntik = sarvashreShTha; atyanta .
nirvAN hI to siddha hai, hai siddha hI nirvAN re .
ho karmase pravimukta AtmA pahu.NchatA lokAnta re ..183..

Page 365 of 388
PDF/HTML Page 392 of 415
single page version

[karmavimuktaH AtmA ] karmase vimukta AtmA [lokAgraparyantam ] lokAgra parya.nt [gachChati ]
jAtA hai
.
TIkA :yah, siddhi aur siddhake ekatvake pratipAdan sambandhame.n hai .
nirvAN shabdake yahA.N do artha hai.n . kisaprakAr ? ‘nirvAN hI siddha hai.n’ aisA
(shAstrakA) vachan honese . siddha siddhakShetrame.n rahate hai.n aisA vyavahAr hai, nishchayase to bhagavanta
nij svarUpame.n rahate hai.n; us kAraNase ‘nirvAN hI siddha hai.n aur siddha vah nirvAN hai’ aise
isaprakAr dvArA nirvANashabdakA aur siddhashabdakA ekatva saphal huA
.
tathA, jo koI Asannabhavya jIv paramaguruke prasAd dvArA prApta paramabhAvakI bhAvanA
dvArA sakal karmakala.nkarUpI kIcha.Dse vimukta hotA hai.n, vah paramAtmA hokar lokAgra parya.nt
jAtA hai
.
[ab is 183vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] jinasa.nmat muktime.n aur mukta jIvame.n ham kahI.n bhI yuktise yA
Agamase bhed nahI.n jAnate . tathA, is lokame.n yadi koI bhavya jIv sarva karmako nirmUl
siddhisiddhayorekatvapratipAdanaparAyaNametat.h .
nirvANashabdo.atra dviShTho bhavati . kathamiti chet.h, nirvANamev siddhA iti vachanAt.h .
siddhAH siddhakShetre tiShTha.ntIti vyavahAraH, nishchayato bhagava.ntaH svasvarUpe tiShTha.nti . tato
hetornirvANamev siddhAH siddhA nirvANam ityanen krameN nirvANashabdasiddhashabdayorekatva.n saphala.n
jAtam
. api cha yaH kashchidAsannabhavyajIvaH paramaguruprasAdAsAditaparamabhAvabhAvanayA
sakalakarmakala.nkapa.nkavimukta : sa paramAtmA bhUtvA lokAgraparyanta.n gachChatIti .
(mAlinI)
ath jinamatamuktermukta jIvasya bheda.n
kvachidapi na cha vidmo yukti tashchAgamAchcha
.
yadi punarih bhavyaH karma nirmUlya sarva.n
sa bhavati paramashrIkAminIkAmarUpaH
..303..

Page 366 of 388
PDF/HTML Page 393 of 415
single page version

karatA hai, to vah paramashrIrUpI (muktilakShmIrUpI ) kAminIkA vallabh hotA hai .303.
gAthA : 184 anvayArtha :[yAvat dharmAstikaH ] jahA.N tak dharmAstikAy
hai vahA.N tak [jIvAnA.n pudgalAnA.n ] jIvo.nkA aur pudgalo.nkA [gamana.n ] gaman
[jAnIhi ] jAn; [dharmAstikAyAbhAve ] dharmAstikAyake abhAvame.n [tasmAt parataH ]
usase Age [na gachCha.nti ] ve nahI.n jAte
.
TIkA :yahA.N, siddhakShetrase U par jIv - pudgalo.nke gamanakA niShedh kiyA hai .
jIvo.nkI svabhAvakriyA siddhigaman (siddhakShetrame.n gaman) hai aur vibhAvakriyA
(anya bhavame.n jAte samay) Chah dishAme.n gaman hai; pudgalo.nkI svabhAvakriyA paramANukI
gati hai aur vibhAvakriyA
dvi - aNukAdi skandho.nkI gati hai . isaliye inakI
(jIvapudgalo.nkI) gatikriyA trilokake shikharase U par nahI.n hai, kyo.nki Age gatihetu
(gatike nimittabhUt) dharmAstikAyakA abhAv hai; jisaprakAr jalake abhAvame.n maChaliyo.nkI
gatikriyA nahI.n hotI usIprakAr
. isIse, jahA.N tak dharmAstikAy hai us kShetra tak
jIvAN puggalANa.n gamaNa.n jANehi jAv dhammatthI .
dhammatthikAyabhAve tatto parado Na gachCha.nti ..184..
jIvAnA.n pudgalAnA.n gamana.n jAnIhi yAvaddharmAstikaH .
dharmAstikAyAbhAve tasmAtparato na gachCha.nti ..184..
atra siddhakShetrAdupari jIvapudgalAnA.n gamana.n niShiddham .
jIvAnA.n svabhAvakriyA siddhigamana.n, vibhAvakriyA ShaTakApakramayukta tvam; pudgalAnA.n
svabhAvakriyA paramANugatiH, vibhAvakriyA vdyaNukAdiskandhagatiH . ato.amIShA.n trilok-
shikharAdupari gatikriyA nAsti, parato gatihetordharmAstikAyAbhAvAt.h; yathA jalAbhAve matsyAnA.n
dviaNukAdi skandha = do paramANuo.nse lekar ananta paramANuo.nke bane hue skandha .
jAno vahI.n tak jIv-pudgalagati, jahA.N dharmAsti hai .
dharmAstikAy-abhAvame.n Age gamanakI nAsti hai ..184..

Page 367 of 388
PDF/HTML Page 394 of 415
single page version

svabhAvagatikriyA aur vibhAvagatikriyArUpase pariNat jIv - pudgalo.nkI gati hotI hai .
[ab is 184 vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] gatihetuke abhAvake kAraN, sadA (arthAt kadApi ) trilokake
shikharase U par jIv aur pudgal dono.nkA gaman nahI.n hI hotA . 304 .
gAthA : 185 anvayArtha :[niyamaH ] niyam aur [niyamasya phala.n ]
niyamakA phal [pravachanasya bhaktyA ] pravachanakI bhaktise [nirdiShTam ] darshAye gaye . [yadi ]
yadi (usame.n kuCh ) [pUrvAparavirodhaH ] pUrvApar (AgepIChe ) virodh ho to [samayaj~nAH ]
samayaj~na (Agamake j~nAtA ) [apanIy ] use dUr karake [pUraya.ntu ] pUrti karanA
.
TIkA :yah, shAstrake Adime.n liye gaye niyamashabdakA tathA usake phalakA
upasa.nhAr hai .
gatikriyA nAsti . at ev yAvaddharmAstikAyastiShThati tatkShetraparyanta.n svabhAvavibhAv-
gatikriyApariNatAnA.n jIvapudgalAnA.n gatiriti .
(anuShTubh)
trilokashikharAdUrdhva.n jIvapudgalayordvayoH .
naivAsti gamana.n nitya.n gatihetorabhAvataH ..304..
Niyama.n Niyamassa phala.n NiddiTTha.n pavayaNassa bhattIe .
puvvAvaravirodho jadi avaNIy pUraya.ntu samayaNhA ..185..
niyamo niyamasya phala.n nirdiShTa.n pravachanasya bhaktyA .
pUrvAparavirodho yadyapanIy pUraya.ntu samayaj~nAH ..185..
shAstrAdau gR^ihItasya niyamashabdasya tatphalasya chopasa.nhAro.ayam .
jinadev-pravachan-bhaktibalase niyam, tatphalame.n kahe .
yadi ho kahI.n, samayaj~na pUrvApar virodh sudhAriye ..185..

Page 368 of 388
PDF/HTML Page 395 of 415
single page version

pratham to, niyam shuddharatnatrayake vyAkhyAnasvarUpame.n pratipAdit kiyA gayA;
usakA phal param nirvANake rUpame.n pratipAdit kiyA gayA . yah sab kavitvake
abhimAnase nahI.n kintu pravachanakI bhaktise pratipAdit kiyA gayA hai . yadi (usame.n
kuCh ) pUrvApar doSh ho to samayaj~na paramakavIshvar doShAtmak padakA lop karake uttam
pad karanA
.
[ab is 185vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj shlok
kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] muktikA kAraN honese niyamasAr tathA usakA phal uttam
puruSho.nke hR^idayakamalame.n jayavanta hai . pravachanakI bhaktise sUtrakArane jo kiyA hai (arthAt
shrImadbhagavatkundakundAchAryadevane jo yah niyamasArakI rachanA kI hai ), vah vAstavame.n
samasta bhavyasamUhako nirvANakA mArga hai
.305.
niyamastAvachChuddharatnatrayavyAkhyAnasvarUpeN pratipAditaH . tatphala.n paramanirvAN-
miti pratipAditam . na kavitvadarpAt.h pravachanabhaktyA pratipAditametat.h sarvamiti yAvat.h .
yadyapi pUrvAparadoSho vidyate chettaddoShAtmaka.n luptvA paramakavIshvarAssamayavidashchottama.n pada.n
kurvantviti
.
(mAlinI)
jayati niyamasArastatphala.n chottamAnA.n
hR^idayasarasijAte nirvR^iteH kAraNatvAt
.h .
pravachanakR^itabhaktyA sUtrakR^idbhiH kR^ito yaH
sa khalu nikhilabhavyashreNinirvANamArgaH
..305..
IsAbhAveN puNo keI Ni.nda.nti su.ndara.n magga.n .
tesi.n vayaNa.n sochchA.abhatti.n mA kuNah jiNamagge ..186..
jo koi sundar mArgakI nindA kare mAtsaryame.n .
sunakar vachan usake abhakti na kIjiye jinamArgame.n ..186..

Page 369 of 388
PDF/HTML Page 396 of 415
single page version

gAthA : 186 anvayArtha :[punaH ] parantu [IrShAbhAven ] IrShAbhAvase
[kechit ] koI log [sundara.n mArgam ] sundar mArgako [nindanti ] nindate hai.n [teShA.n
vachana.n ]
unake vachan [shrutvA ] sunakar [jinamArge ] jinamArgake prati [abhakti.n ]
abhakti [mA kurudhvam ] nahI.n karanA
.
TIkA :yahA.N bhavyako shikShA dI hai .
koI ma.ndabuddhi trikAl - nirAvaraN, nitya Ananda jisakA ek lakShaN hai aise
nirvikalpa nijakAraNaparamAtmatattvake samyak - shraddhAn - j~nAn - anuShThAnarUp shuddharatnatrayase
pratipakSha mithyAtvakarmodayake sAmarthya dvArA mithyAdarshan - j~nAn - chAritraparAyaN vartate hue
IrShAbhAvase arthAt matsarayukta pariNAmase sundaramArgakopApakriyAse nivR^itti jisakA
lakShaN hai aise bhedopachAr - ratnatrayAtmak tathA abhedopachAr - ratnatrayAtmak sarvaj~navItarAgake
mArgakonindate hai.n, un svarUpavikal (svarUpaprApti rahit ) jIvo.nke kuhetu -
kudR^iShTAntayukta kutarkavachan sunakar jineshvarapraNIt shuddharatnatrayamArgake prati, he bhavya !
abhakti nahI.n karanA, parantu bhakti kartavya hai
.
[ab is 186 vI.n gAthAkI TIkA pUrNa karate hue TIkAkAr munirAj do
shlok kahate hai.n : ]
IrShAbhAven punaH kechinnindanti sundara.n mArgam .
teShA.n vachana.n shrutvA abhakti.n mA kurudhva.n jinamArge ..186..
ih hi bhavyasya shikShaNamukta m .
kechan ma.ndabuddhayaH trikAlanirAvaraNanityAna.ndaikalakShaNanirvikalpakanijakAraNaparamAtma-
tattvasamyakshraddhAnaparij~nAnAnuShThAnarUpashuddharatnatrayapratipakShamithyAtvakarmodayasAmarthyen mithyA-
darshanaj~nAnachAritraparAyaNAH IrShyAbhAven samatsarapariNAmen sundara.n mArga.n sarvaj~navItarAgasya mArga.n
pApakriyAnivR^ittilakShaNa.n bhedopachAraratnatrayAtmakamabhedopachAraratnatrayAtmaka.n kechinnindanti, teShA.n
svarUpavikalAnA.n kuhetu
draShTAntasamanvita.n kutarkavachana.n shrutvA hyabhakti.n jineshvarapraNItashuddha-
ratnatrayamArge he bhavya mA kuruShva, punarbhakti : kartavyeti .

Page 370 of 388
PDF/HTML Page 397 of 415
single page version

[shlokArtha :] dehasamUharUpI vR^ikShapa.nktise jo bhaya.nkar hai, jisame.n duHkh-
paramparArUpI ja~N.hgalI pashu (basate ) hai.n, ati karAl kAlarUpI agni jahA.N sabakA
bhakShaN karatI hai, jisame.n buddhirUpI jal (?) sUkhatA hai aur jo darshanamohayukta
jIvo.nko anek kunayarUpI mArgo.nke kAraN atyanta
×
durgam hai, us sa.nsAr-aTavIrUpI
vikaT sthalame.n jain darshan ek hI sharaN hai .306.
tathA
[shlokArtha :] jin prabhukA j~nAnasharIr sadA lokAlokakA niketan hai
(arthAt jin neminAthaprabhuke j~nAname.n lokAlok sadA samAte hai.nj~nAt hote hai.n ), un
shrI neminAth tIrtheshvarakAki jinho.nne sha.nkhakI dhvanise sArI pR^ithvIko kampA diyA thA
unakAstavan karaneke liye tIn lokame.n kaun manuShya yA dev samartha hai.n ? (tathApi)
unakA stavan karanekA ekamAtra kAraN jinake prati ati utsuk bhakti hai aisA mai.n
jAnatA hU.N
.307.
(shArdUlavikrIDit)
dehavyUhamahIjarAjibhayade duHkhAvalIshvApade
vishvAshAtikarAlakAladahane shuShyanmanIyAvane
.
nAnAdurNayamArgadurgamatame dra~N.hmohinA.n dehinA.n
jaina.n darshanamekamev sharaNa.n janmATavIsa.nkaTe ..306..
tathA hi
(shArdUlavikrIDit)
lokAlokaniketana.n vapurado j~nAna.n cha yasya prabho-
sta.n sha.nkhadhvanika.npitAkhilabhuva.n shrInemitIrtheshvaram
.
stotu.n ke bhuvanatraye.api manujAH shaktAH surA vA punaH
jAne tatstavanaikakAraNamaha.n bhakti rjine.atyutsukA
..307..
yahA.N kuCh ashuddhi ho aisA lagatA hai .
× durgam = jise kaThinAIse lA.NghA jA sake aisA; dustar . (sa.nsAr-aTavIme.n anek kunayarUpI mArgo.nme.nse satya
mArga DhU.N.Dh.h.h lenA mithyAdR^iShTiyo.nko atyanta kaThin hai aur isaliye sa.nsAr-aTavI atyanta dustar hai .)

Page 371 of 388
PDF/HTML Page 398 of 415
single page version

gAthA : 187 anvayArtha :[pUrvAparadoShanirmuktam ] pUrvApar doSh rahit
[jinopadesha.n ] jinopadeshako [j~nAtvA ] jAnakar [mayA ] mai.nne [nijabhAvanAnimitta.n ]
nijabhAvanAnimittase [niyamasAranAmashrutam ] niyamasAr nAmakA shAstra [kR^itam ] kiyA hai
.
TIkA :yah, shAstrake nAmakathan dvArA shAstrake upasa.nhAr sambandhI kathan hai .
yahA.N AchAryashrI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadev ) prArambha kiye hue kAryake
antako prApta karanese atyanta kR^itArthatAkoe pAkar kahate hai.n ki sai.nka.Do.n param
adhyAtmashAstro.nme.n kushal aise mai.nne nijabhAvanAnimittaseashubhava.nchanArtha niyamasAr nAmak
shAstra kiyA hai . kyA karake (yah shAstra kiyA hai) ? pratham ×ava.nchak param guruke
prasAdase jAnakar . kyA jAnakar ? jinopadeshako arthAt vItarAg - sarvaj~nake mukhAravindase
nikale hue param upadeshako . kaisA hai vah upadesh ? pUrvApar doSh rahit hai arthAt
pUrvApar doShake hetubhUt sakal moharAgadveShake abhAvake kAraN jo Apta hai.n unake mukhase
nikalA honese nirdoSh hai
.
NiyabhAvaNANimitta.n mae kada.n NiyamasAraNAmasuda.n .
NachchA jiNovadesa.n puvvAvaradosaNimmukka.n ..187..
nijabhAvanAnimitta.n mayA kR^ita.n niyamasAranAmashrutam .
j~nAtvA jinopadesha.n pUrvAparadoShanirmukta m ..187..
shAstranAmadheyakathanadvAreN shAstropasa.nhAropanyAso.ayam .
atrAchAryAH prArabdhasyAntagamanatvAt.h nitarA.n kR^itArthatA.n pariprApya nijabhAvanAnimitta-
mashubhava.nchanArtha.n niyamasArAbhidhAna.n shruta.n paramAdhyAtmashAstrashatakushalen mayA kR^itam . ki.n kR^itvA ?
pUrva.n j~nAtvA ava.nchakaparamaguruprasAden buddhveti . kam ? jinopadesha.n vItarAgasarvaj~na-
mukhAravindavinirgataparamopadesham . ta.n punaH ki.nvishiShTam ? pUrvAparadoShanirmukta.n pUrvAparadoSh-
hetubhUtasakalamoharAgadveShAbhAvAdAptamukhavinirgatatvAnnirdoShamiti .
× ava.nchak = Thage.n nahI.n aise; niShkapaT; saral; R^iju .
sab doSh pUrvApar rahit upadesh shrI jinadevakA .
mai.n jAn, apanI bhAvanA hit niyamasAr sushrut rachA ..187..

Page 372 of 388
PDF/HTML Page 399 of 415
single page version

aur (is shAstrake tAtparya sambandhI aisA samajhanA ki ), jo (niyamasArashAstra)
vAstavame.n samasta Agamake arthasamUhakA pratipAdan karaneme.n samartha hai, jisane niyam - shabdase
vishuddha mokShamArga samyak prakArase darshAyA hai, jo shobhit pa.nchAstikAy sahit hai (arthAt
jisame.n pA.Nch astikAyakA varNan kiyA gayA hai ), jisame.n pa.nchAchAraprapa.nchakA sa.nchay kiyA
gayA hai (arthAt jisame.n j~nAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr aur vIryAchArarUp pA.Nch
prakArake AchArakA kathan kiyA gayA hai ), jo Chah dravyo.nse vichitra hai (arthAt jo Chah
dravyo.nke nirUpaNase vividh prakArakA
sundar hai ), sAt tattva aur nav padArtha jisame.n
samAye hue hai.n, jo pA.Nch bhAvarUp vistArake pratipAdaname.n parAyaN hai, jo nishchay - pratikramaN,
nishchay - pratyAkhyAn, nishchay - prAyashchitta, param - AlochanA, niyam, vyutsarga Adi sakal
paramArtha kriyAkA.nDake ADambarase samR^iddha hai (arthAt jisame.n paramArtha kriyAo.nkA puShkal
nirUpaN hai ) aur jo tIn upayogo.nse susampanna hai (arthAt jisame.n ashubh, shubh aur
shuddha upayogakA puShkal kathan hai )
aise is parameshvar shAstrakA vAstavame.n do prakArakA
tAtparya hai : sUtratAtparya aur shAstratAtparya . sUtratAtparya to padyakathanase pratyek sUtrame.n
(padya dvArA pratyek gAthAke antame.n ) pratipAdit kiyA gayA hai . aur shAstratAtparya yah
nimnAnusAr TIkA dvArA pratipAdit kiyA jAtA hai : yah (niyamasAr shAstra ) 1bhAgavat
shAstra hai . jo (shAstra ) nirvANasundarIse utpanna honevAle, paramavItarAgAtmak, 2nirAbAdh,
nirantar aur 3ana.ng paramAnandakA denevAlA hai, jo 4niratishay, nityashuddha, nira.njan nij
kAraNaparamAtmAkI bhAvanAkA kAraN hai, jo samasta nayo.nke samUhase shobhit hai, jo pa.ncham
ki~ncha asya khalu nikhilAgamArthasArthapratipAdanasamarthasya niyamashabdasa.nsUchit-
vishuddhamokShamArgasya a.nchitapa~nchAstikAyaparisanAthasya sa.nchitapa.nchAchAraprapa~nchasya ShaDdravyavichitrasya
saptatattvanavapadArthagarbhIkR^itasya pa.nchabhAvaprapa.nchapratipAdanaparAyaNasya nishchayapratikramaNapratyAkhyAn-
prAyashchittaparamAlochanAniyamavyutsargaprabhR^itisakalaparamArthakriyAkA.nDADa.nbarasamR^iddhasya upayog-
trayavishAlasya parameshvarasya shAstrasya dvividha.n kil tAtparya.n, sUtratAtparya.n shAstratAtparya.n cheti
.
1bhAgavat = bhagavAnakA; daivI; pavitra .
2nirAbAdh = bAdhA rahit; nirvighna .
3ana.ng = asharIrI; Atmik; atIndriy .
4niratishay = jisase koI ba.Dhkar nahI.n hai aise; anuttam; shreShTha; advitIy .

Page 373 of 388
PDF/HTML Page 400 of 415
single page version

gatike hetubhUt hai aur jo pA.Nch indriyo.nke phai lAv rahit dehamAtra - parigrahadhArIse (nirgrantha
munivarase ) rachit haiaise is bhAgavat shAstrako jo nishchayanay aur vyavahAranayake
avirodhase jAnate hai.n, ve mahApuruShsamasta adhyAtmashAstro.nke 1hR^idayako jAnanevAle aur
paramAnandarUp vItarAg sukhake abhilAShIbAhya-abhyantar chauvIs parigraho.nke prapa.nchako
parityAg kar, trikAlnirupAdhi svarUpame.n lIn nij kAraNaparamAtmAke svarUpake shraddhAn -
j~nAn - AcharaNAtmak bhedopachAr - kalpanAse nirapekSha aise 2svastha ratnatrayame.n parAyaN vartate hue,
shabdabrahmake phalarUp shAshvat sukhake bhoktA hote hai.n .
[ab is niyamasAr - paramAgamakI tAtparyavR^itti nAmak TIkAkI pUrNAhuti karate hue
TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev chAr shlok kahate hai.n : ]
[shlokArtha : ] sukavijanarUpI kamalo.nko Ananda denevAle (vikasit
sUtratAtparya.n padyopanyAsen pratisUtramev pratipAditam, shAstratAtparya.n tvidamupadarshanen . bhAgavata.n
shAstramida.n nirvANasu.ndarIsamudbhavaparamavItarAgAtmakanirvyAbAdhanirantarAna~N.hgaparamAnandaprada.n nirati-
shayanityashuddhanira.njananijakAraNaparamAtmabhAvanAkAraNa.n samastanayanichayA.nchita.n pa.nchamagati-
hetubhUta.n pa.nchendriyaprasaravarjitagAtramAtraparigraheN nirmitamida.n ye khalu nishchayavyavahAranayayoravirodhen
jAnanti te khalu mahAntaH samastAdhyAtmashAstrahR^idayavedinaH paramAna.ndavItarAgasukhAbhilAShiNaH
parityakta bAhyAbhyantarachaturvi.nshatiparigrahaprapa.nchAH trikAlanirupAdhisvarUpaniratanijakAraN-
paramAtmasvarUpashraddhAnaparij~nAnAcharaNAtmakabhedopachArakalpanAnirapekShasvastharatnatrayaparAyaNAH santaH
shabdabrahmaphalasya shAshvatasukhasya bhoktAro bhavantIti
.
(mAlinI)
sukavijanapayojAnandimitreN shasta.n
lalitapadanikAyairnirmita.n shAstrametat
.h .
nijamanasi vidhatte yo vishuddhAtmakA.nkShI
sa bhavati paramashrIkAminIkAmarUpaH
..308..
1-hR^iday = hArda; rahasya; marma . (is bhAgavat shAstrako jo samyak prakArase jAnate hai.n, ve samasta
adhyAtmashAstro.nke hArdake j~nAtA hai.n .)
2-svastha = nijAtmasthit . (nijAtmasthit shuddharatnatray bhedopachArkalpanAse nirapekSha hai .)