Niyamsar-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 177-187.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 20 of 21

 

Page 354 of 388
PDF/HTML Page 381 of 415
single page version

పాఁచ ప్రకారకే సంసారసే ముక్త, పాఁచ ప్రకారకే మోక్షరూపీ ఫలకో దేనేవాలే (అర్థాత్
ద్రవ్యపరావర్తన, క్షేత్రపరావర్తన, కాలపరావర్తన, భవపరావర్తన ఔర భావపరావర్తనసే ముక్త
కరనేవాలే), పాఁచప్రకార సిద్ధోంకో (అర్థాత్ పాఁచ ప్రకారకీ ముక్తికో
సిద్ధికోప్రాప్త
సిద్ధభగవన్తోంకో) మైం పాఁచ ప్రకారకే సంసారసే ముక్త హోనేకే లియే వన్దన కరతా హూఁ .౨౯౫.
గాథా : ౧౭౭ అన్వయార్థ :(పరమాత్మతత్త్వ) [జాతిజరామరణరహితమ్ ] జన్మ -
జరా - మరణ రహిత, [పరమమ్ ] పరమ, [కర్మాష్టవర్జితమ్ ] ఆఠ కర్మ రహిత, [శుద్ధమ్ ] శుద్ధ,
[జ్ఞానాది-చతుఃస్వభావమ్ ] జ్ఞానాదిక చార స్వభావవాలా, [అక్షయమ్ ] అక్షయ, [అవినాశమ్ ]
అవినాశీ ఔర [అచ్ఛేద్యమ్ ] అచ్ఛేద్య హై
.
టీకా :(జిసకా సమ్పూర్ణ ఆశ్రయ కరనేసే సిద్ధ హుఆ జాతా హై ఐసే)
కారణపరమతత్త్వకే స్వరూపకా యహ కథన హై .
(కారణపరమతత్త్వ ఐసా హై :) నిసర్గసే (స్వభావసే) సంసారకా అభావ హోనేకే
కారణ జన్మ - జరా - మరణ రహిత హై; పరమ - పారిణామికభావ ద్వారా పరమస్వభావవాలా హోనేకే
కారణ పరమ హై; తీనోం కాల నిరుపాధి - స్వరూపవాలా హోనేకే కారణ ఆఠ కర్మ రహిత హై;
ద్రవ్యకర్మ ఔర భావకర్మ రహిత హోనేకే కారణ శుద్ధ హై; సహజజ్ఞాన, సహజదర్శన, సహజచారిత్ర
ఔర సహజచిత్శక్తిమయ హోనేకే కారణ జ్ఞానాదిక చార స్వభావవాలా హై; సాది
- సాంత, మూర్త
జాఇజరమరణరహియం పరమం కమ్మట్ఠవజ్జియం సుద్ధం .
ణాణాఇచఉసహావం అక్ఖయమవిణాసమచ్ఛేయం ..౧౭౭..
జాతిజరామరణరహితం పరమం కర్మాష్టవర్జితం శుద్ధమ్ .
జ్ఞానాదిచతుఃస్వభావం అక్షయమవినాశమచ్ఛేద్యమ్ ..౧౭౭..
కారణపరమతత్త్వస్వరూపాఖ్యానమేతత.
నిసర్గతః సంసృతేరభావాజ్జాతిజరామరణరహితమ్, పరమపారిణామికభావేన పరమస్వభావ-
త్వాత్పరమమ్, త్రికాలనిరుపాధిస్వరూపత్వాత్ కర్మాష్టకవర్జితమ్, ద్రవ్యభావకర్మరహితత్వాచ్ఛుద్ధమ్,
సహజజ్ఞానసహజదర్శనసహజచారిత్రసహజచిచ్ఛక్తి మయత్వాజ్జ్ఞానాదిచతుఃస్వభావమ్, సాదిసనిధన-
విన కర్మ, పరమ, విశుద్ధ, జన్మ-జరా-మరణసే హీన హై .
జ్ఞానాది చార స్వభావమయ, అక్షయ, అఛేద, అఛీన హై ..౧౭౭..

Page 355 of 388
PDF/HTML Page 382 of 415
single page version

ఇన్ద్రియాత్మక విజాతీయ - విభావవ్యంజనపర్యాయ రహిత హోనేకే కారణ అక్షయ హై; ప్రశస్త -
అప్రశస్త గతికే హేతుభూత పుణ్య - పాపకర్మరూప ద్వన్ద్వకా అభావ హోనేకే కారణ అవినాశీ హై;
వధ, బన్ధ ఔర ఛేదనకే యోగ్య మూర్తిసే (మూర్తికతాసే) రహిత హోనేకే కారణ అచ్ఛేద్య హై .
[అబ ఇస ౧౭౭వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక కహతే
హైం :]
[శ్లోకార్థ : ] అవిచల, అఖణ్డజ్ఞానరూప, అద్వంద్వనిష్ఠ (రాగద్వేషాది ద్వంద్వమేం జో స్థిత
నహీం హై ) ఔర సమస్త పాపకే దుస్తర సమూహకో జలానేమేం దావానల సమానఐసే స్వోత్పన్న
(అపనేసే ఉత్పన్న హోనేవాలే) దివ్యసుఖామృతకో (దివ్యసుఖామృతస్వభావీ ఆత్మతత్త్వకో)
కి జిసే తూ భజ రహా హై ఉసేభజ; ఉససే తుఝే సకల - విమల జ్ఞాన (కేవలజ్ఞాన) హోగా
హీ .౨౯౬.
గాథా : ౧౭౮ అన్వయార్థ :(పరమాత్మతత్త్వ) [అవ్యాబాధమ్ ] అవ్యాబాధ,
[అతీన్ద్రియమ్ ] అతీన్ద్రియ, [అనుపమమ్ ] అనుపమ, [పుణ్యపాపనిర్ముక్తమ్ ] పుణ్యపాప రహిత,
మూర్తేన్ద్రియాత్మకవిజాతీయవిభావవ్యంజనపర్యాయవీతత్వాదక్షయమ్, ప్రశస్తాప్రశస్తగతిహేతుభూతపుణ్యపాప-
కర్మద్వన్ద్వాభావాదవినాశమ్, వధబంధచ్ఛేదయోగ్యమూర్తిముక్త త్వాదచ్ఛేద్యమితి
.
(మాలినీ)
అవిచలితమఖండజ్ఞానమద్వన్ద్వనిష్ఠం
నిఖిలదురితదుర్గవ్రాతదావాగ్నిరూపమ్
.
భజ భజసి నిజోత్థం దివ్యశర్మామృతం త్వం
సకలవిమలబోధస్తే భవత్యేవ తస్మాత
..౨౯౬..
అవ్వాబాహమణిందియమణోవమం పుణ్ణపావణిమ్ముక్కం .
పుణరాగమణవిరహియం ణిచ్చం అచలం అణాలంబం ..౧౭౮..
అవ్యాబాధమతీన్ద్రియమనుపమం పుణ్యపాపనిర్ముక్త మ్ .
పునరాగమనవిరహితం నిత్యమచలమనాలంబమ్ ..౧౭౮..
నిర్బాధ, అనుపమ అరు అతీన్ద్రియ, పుణ్యపాపవిహీన హై .
నిశ్చల, నిరాలమ్బన, అమర-పునరాగమనసే హీన హై ..౧౭౮..

Page 356 of 388
PDF/HTML Page 383 of 415
single page version

[పునరాగమన-విరహితమ్ ] పునరాగమన రహిత, [నిత్యమ్ ] నిత్య, [అచలమ్ ] అచల ఔర
[అనాలంబమ్ ] నిరాలమ్బ హై
.
టీకా :యహాఁ భీ, నిరుపాధి స్వరూప జిసకా లక్షణ హై ఐసా పరమాత్మతత్త్వ
కహా హై .
(పరమాత్మతత్త్వ ఐసా హై :) సమస్త దుష్ట అఘరూపీ వీర శత్రుఓంకీ సేనాకే
ధాంధలకో అగోచర ఐసే సహజజ్ఞానరూపీ గఢమేం ఆవాస హోనేకే కారణ అవ్యాబాధ (నిర్విఘ్న)
హై; సర్వ ఆత్మప్రదేశమేం భరే హుఏ చిదానన్దమయపనేకే కారణ అతీన్ద్రియ హై; తీన తత్త్వోంమేం విశిష్ట
హోనేకే కారణ (బహిరాత్మతత్త్వ, అన్తరాత్మతత్త్వ ఔర పరమాత్మతత్త్వ ఇన తీనోంమేం విశిష్ట
ఖాస
ప్రకారకాఉత్తమ హోనేకే కారణ) అనుపమ హై; సంసారరూపీ స్త్రీకే సంభోగసే ఉత్పన్న హోనేవాలే
సుఖదుఃఖకా అభావ హోనేకే కారణ పుణ్యపాప రహిత హై; పునరాగమనకే హేతుభూత ప్రశస్త - అప్రశస్త
మోహరాగద్వేషకా అభావ హోనేకే కారణ పునరాగమన రహిత హై; నిత్య మరణకే తథా ఉస భవ
సమ్బన్ధీ మరణకే కారణభూత కలేవరకే (శరీరకే) సమ్బన్ధకా అభావ హోనేకే కారణ నిత్య
హై; నిజ గుణోం ఔర పర్యాయోంసే చ్యుత న హోనేకే కారణ అచల హై; పరద్రవ్యకే అవలమ్బనకా
అభావ హోనేకే కారణ నిరాలమ్బ హై
.
ఇసీప్రకార (ఆచార్యదేవ) శ్రీమద్ అమృతచన్ద్రసూరినే (శ్రీ సమయసారకీ ఆత్మఖ్యాతి
నామక టీకామేం ౧౩౮వేం శ్లోక ద్వారా) కహా హై కి :
అత్రాపి నిరుపాధిస్వరూపలక్షణపరమాత్మతత్త్వముక్త మ్ .
అఖిలదురఘవీరవైరివరూథినీసంభ్రమాగోచరసహజజ్ఞానదుర్గనిలయత్వాదవ్యాబాధమ్, సర్వాత్మ-
ప్రదేశభరితచిదానన్దమయత్వాదతీన్ద్రియమ్, త్రిషు తత్త్వేషు విశిష్టత్వాదనౌపమ్యమ్, సంసృతి-
పురంధ్రికాసంభోగసంభవసుఖదుఃఖాభావాత్పుణ్యపాపనిర్ముక్త మ్, పునరాగమనహేతుభూతప్రశస్తాప్రశస్తమోహ-
రాగద్వేషాభావాత్పునరాగమనవిరహితమ్, నిత్యమరణతద్భవమరణకారణకలేవరసంబన్ధాభావాన్నిత్యమ్,
నిజగుణపర్యాయప్రచ్యవనాభావాదచలమ్, పరద్రవ్యావలమ్బనాభావాదనాలమ్బమితి
.
తథా చోక్తం శ్రీమదమృతచంద్రసూరిభిః
అధ్యాత్మశాస్త్రోంమేం అనేక స్థానోం పర పాప తథా పుణ్య దోనోంకో ‘అఘ’ అథవా ‘పాప’ కహా జాతా హై .
పునరాగమన = (చార గతియోంమేంసే కిసీ గతిమేం) ఫి రసే ఆనా; పునః జన్మ ధారణ కరనా సో .
నిత్య మరణ = ప్రతిసమయ హోనేవాలా ఆయుకర్మకే నిషేకోంకా క్షయ

Page 357 of 388
PDF/HTML Page 384 of 415
single page version

‘‘[శ్లోకార్థ :] (శ్రీగురు సంసారీ భవ్య జీవోంకో సమ్బోధతే హైం కి :) హే అంధ
ప్రాణియోం ! అనాది సంసారసే లేకర పర్యాయ - పర్యాయమేం యహ రాగీ జీవ సదైవ మత్త వర్తతే హుఏ జిస
పదమేం సో రహే హైంనీంద లే రహే హైం వహ పద అర్థాత్ స్థాన అపద హైఅపద హై, (తుమ్హారా స్థాన
నహీం హై,) ఐసా తుమ సమఝో . (దో బార కహనేసే అత్యన్త కరుణాభావ సూచిత హోతా హై .) ఇస
ఓర ఆఓఇస ఓర ఆఓ, (యహాఁ నివాస కరో,) తుమ్హారా పద యహ హైయహ హై జహాఁ శుద్ధ -
శుద్ధ చైతన్యధాతు నిజ రసకీ అతిశయతాకే కారణ స్థాయీభావపనేకో ప్రాప్త హై అర్థాత్ స్థిర
హై
అవినాశీ హై . (యహాఁ ‘శుద్ధ’ శబ్ద దో బార కహా హై వహ ద్రవ్య ఔర భావ దోనోంకీ శుద్ధతా
సూచిత కరతా హై . సర్వ అన్యద్రవ్యోంసే పృథక్ హోనేకే కారణ ఆత్మా ద్రవ్యసే శుద్ధ హై ఔర పరకే
నిమిత్తసే హోనేవాలే అపనే భావోంసే రహిత హోనేకే కారణ భావసే శుద్ధ హై .)’’
ఔర (ఇస ౧౭౮వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం :)
[శ్లోకార్థ :] భావ పాఁచ హైం, జినమేం యహ పరమ పంచమ భావ (పరమ-
పారిణామికభావ) నిరన్తర స్థాయీ హై, సంసారకే నాశకా కారణ హై ఔర సమ్యగ్దృష్టియోంకో గోచర
హై
. బుద్ధిమాన పురుష సమస్త రాగద్వేషకే సమూహకో ఛోడకర తథా ఉస పరమ పంచమ భావకో
జానకర, అకేలా, కలియుగమేం పాపవనకీ అగ్నిరూప మునివరకే రూపమేం శోభా దేతా హై (అర్థాత్
జో బుద్ధిమాన పురుష పరమ పారిణామిక భావకా ఉగ్రరూపసే ఆశ్రయ కరతా హై, వహీ ఏక పురుష
పాపవనకో జలానేమేం అగ్ని సమాన మునివర హై )
.౨౯౭.
(మందాక్రాంతా)
‘‘ఆసంసారాత్ప్రతిపదమమీ రాగిణో నిత్యమత్తాః
సుప్తా యస్మిన్నపదమపదం తద్విబుధ్యధ్వమంధాః
.
ఏతైతేతః పదమిదమిదం యత్ర చైతన్యధాతుః
శుద్ధః శుద్ధః స్వరసభరతః స్థాయిభావత్వమేతి
..’’
తథా హి
(శార్దూలవిక్రీడిత)
భావాః పంచ భవన్తి యేషు సతతం భావః పరః పంచమః
స్థాయీ సంసృతినాశకారణమయం సమ్యగ్
ద్రశాం గోచరః .
తం ముక్త్వాఖిలరాగరోషనికరం బుద్ధ్వా పునర్బుద్ధిమాన్
ఏకో భాతి కలౌ యుగే మునిపతిః పాపాటవీపావకః
..౨౯౭..

Page 358 of 388
PDF/HTML Page 385 of 415
single page version

గాథా : ౧౭౯ అన్వయార్థ :[న అపి దుఃఖం ] జహాఁ దుఃఖ నహీం హై, [న అపి
సౌఖ్యం ] సుఖ నహీం హై, [న అపి పీడా ] పీడా నహీం హై, [న ఏవ బాధా విద్యతే ] బాధా నహీం
హై, [న అపి మరణం ] మరణ నహీం హై, [న అపి జననం ] జన్మ నహీం హై, [తత్ర ఏవ చ నిర్వాణమ్
భవతి ]
వహీం నిర్వాణ హై (అర్థాత్ దుఃఖాదిరహిత పరమతత్త్వమేం హీ నిర్వాణ హై )
.
టీకా :యహాఁ, (పరమతత్త్వకో) వాస్తవమేం సాంసారిక వికారసమూహకే అభావకే
కారణ నిర్వాణ హై ఐసా కహా హై .
సతత అన్తర్ముఖాకార పరమ - అధ్యాత్మస్వరూపమేం లీన ఐసే ఉస నిరుపరాగ
రత్నత్రయాత్మక పరమాత్మాకో అశుభ పరిణతికే అభావకే కారణ అశుభ కర్మ నహీం హై ఔర
అశుభ కర్మకే అభావకే కారణ దుఃఖ నహీం హై; శుభ పరిణతికే అభావకే కారణ శుభ
కర్మ నహీం హై ఔర శుభ కర్మకే అభావకే కారణ వాస్తవమేం సంసారసుఖ నహీం హై; పీడాయోగ్య
ణవి దుక్ఖం ణవి సుక్ఖం ణవి పీడా ణేవ విజ్జదే బాహా .
ణవి మరణం ణవి జణణం తత్థేవ య హోఇ ణివ్వాణం ..౧౭౯..
నాపి దుఃఖం నాపి సౌఖ్యం నాపి పీడా నైవ విద్యతే బాధా .
నాపి మరణం నాపి జననం తత్రైవ చ భవతి నిర్వాణమ్ ..౧౭౯..
ఇహ హి సాంసారికవికారనికాయాభావాన్నిర్వాణం భవతీత్యుక్త మ్ .
నిరుపరాగరత్నత్రయాత్మకపరమాత్మనః సతతాన్తర్ముఖాకారపరమాధ్యాత్మస్వరూపనిరతస్య
తస్య వాశుభపరిణతేరభావాన్న చాశుభకర్మ అశుభకర్మాభావాన్న దుఃఖమ్, శుభపరిణతేరభావాన్న
శుభకర్మ శుభకర్మాభావాన్న ఖలు సంసారసుఖమ్, పీడాయోగ్యయాతనాశరీరాభావాన్న పీడా,
నిర్వాణ = మోక్ష; ముక్తి . [పరమతత్త్వ వికారరహిత హోనేసే ద్రవ్య-అపేక్షాసే సదా ముక్త హీ హై . ఇసలియే
ముముక్షుఓంకో ఐసా సమఝనా చాహియే కి వికారరహిత పరమతత్త్వకే సమ్పూర్ణ ఆశ్రయసే హీ (అర్థాత్ ఉసీకే
శ్రద్ధాన
- జ్ఞాన - ఆచరణసే) వహ పరమతత్త్వ అపనీ స్వాభావిక ముక్తపర్యాయమేం పరిణమిత హోతా హై . ]
సతత అన్తర్ముఖాకార = నిరన్తర అన్తర్ముఖ జిసకా ఆకార అర్థాత్ రూప హై ఐసే .
నిరుపరాగ = నిర్వికార; నిర్మల .
దుఖ-సుఖ నహీం, పీడా జహాఁ నహిం ఔర బాధా హై నహీం .
నహిం జన్మ హై, నహిం మరణ హై, నిర్వాణ జానోం రే వహీం ..౧౭౯..

Page 359 of 388
PDF/HTML Page 386 of 415
single page version

యాతనాశరీరకే అభావకే కారణ పీడా నహీం హై; అసాతావేదనీయ కర్మకే అభావకే కారణ
బాధా నహీం హై; పాఁచ ప్రకారకే నోకర్మకే అభావకే కారణ మరణ నహీం హై . పాఁచ ప్రకారకే
నోకర్మకే హేతుభూత కర్మపుద్గలకే స్వీకారకే అభావకే కారణ జన్మ నహీం హై .ఐసే
లక్షణోంసేలక్షిత, అఖణ్డ, విక్షేపరహిత పరమతత్త్వకో సదా నిర్వాణ హై .
[అబ ఇస ౧౭౯వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ దో
శ్లోక కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] ఇస లోకమేం జిసే సదా భవభవకే సుఖదుఃఖ నహీం హైం, బాధా
నహీం హై, జన్మ, మరణ ఔర పీడా నహీం హై, ఉసే (ఉస పరమాత్మాకో ) మైం, ముక్తిసుఖకీ
ప్రాప్తి హేతు, కామదేవకే సుఖసే విముఖ వర్తతా హుఆ నిత్య నమన కరతా హూఁ, ఉసకా స్తవన
కరతా హూఁ, సమ్యక్ ప్రకారసే భాతా హూఁ
.౨౯౮.
[శ్లోకార్థ : ] ఆత్మాకీ ఆరాధనా రహిత జీవకో సాపరాధ (అపరాధీ)
మానా గయా హై . (ఇసలియే ) మైం ఆనన్దమన్దిర ఆత్మాకో (ఆనన్దకే ఘరరూప నిజాత్మాకో)
నిత్య నమన కరతా హూఁ .౨౯౯.
అసాతావేదనీయకర్మాభావాన్నైవ విద్యతే బాధా, పంచవిధనోకర్మాభావాన్న మరణమ్, పంచవిధ-
నోకర్మహేతుభూతకర్మపుద్గలస్వీకారాభావాన్న జననమ్
. ఏవంలక్షణలక్షితాక్షుణ్ణవిక్షేపవినిర్ముక్త -
పరమతత్త్వస్య సదా నిర్వాణం భవతీతి .
(మాలినీ)
భవభవసుఖదుఃఖం విద్యతే నైవ బాధా
జననమరణపీడా నాస్తి యస్యేహ నిత్యమ్
.
తమహమభినమామి స్తౌమి సంభావయామి
స్మరసుఖవిముఖస్సన్ ముక్తి సౌఖ్యాయ నిత్యమ్
..౨౯౮..
(అనుష్టుభ్)
ఆత్మారాధనయా హీనః సాపరాధ ఇతి స్మృతః .
అహమాత్మానమానన్దమందిరం నౌమి నిత్యశః ..౨౯౯..
యాతనా = వేదనా; పీడా . (శరీర వేదనాకీ మూర్తి హై .)

Page 360 of 388
PDF/HTML Page 387 of 415
single page version

గాథా : ౧౮౦ అన్వయార్థ :[న అపి ఇన్ద్రియాః ఉపసర్గాః ] జహాఁ ఇన్ద్రియాఁ నహీం
హైం, ఉపసర్గ నహీం హైం, [న అపి మోహః విస్మయః ] మోహ నహీం హై, విస్మయ నహీం హై, [న నిద్రా చ ]
నిద్రా నహీం హై, [న చ తృష్ణా ] తృషా నహీం హై, [న ఏవ క్షుధా ] క్షుధా నహీం హై, [తత్ర ఏవ చ
నిర్వాణమ్ భవతి ]
వహీం నిర్వాణ హై (అర్థాత్ ఇన్ద్రియాదిరహిత పరమతత్త్వమేం హీ నిర్వాణ హై )
.
టీకా :యహ, పరమ నిర్వాణకే యోగ్య పరమతత్త్వకే స్వరూపకా కథన హై .
(పరమతత్త్వ ) అఖణ్డ - ఏకప్రదేశీ - జ్ఞానస్వరూప హోనేకే కారణ (ఉసే) స్పర్శన, రసన,
ఘ్రాణ, చక్షు ఔర శ్రోత్ర నామకీ పాఁచ ఇన్ద్రియోంకే వ్యాపార నహీం హైం తథా దేవ, మానవ, తిర్యఞ్చ ఔర
అచేతనకృత ఉపసర్గ నహీం హైం; క్షాయికజ్ఞానమయ ఔర యథాఖ్యాతచారిత్రమయ హోనేకే కారణ (ఉసే)
దర్శనమోహనీయ ఔర చారిత్రమోహనీయ ఐసే భేదవాలా దో ప్రకారకా మోహనీయ నహీం హై; బాహ్య ప్రపంచసే
విముఖ హోనేకే కారణ (ఉసే) విస్మయ నహీం హై; నిత్య
- ప్రకటిత శుద్ధజ్ఞానస్వరూప హోనేకే కారణ
(ఉసే) నిద్రా నహీం హై; అసాతావేదనీయ కర్మకో నిర్మూల కర దేనేకే కారణ (ఉసే) క్షుధా ఔర
ణవి ఇందియ ఉవసగ్గా ణవి మోహో విమ్హిఓ ణ ణిద్దా య .
ణ య తిణ్హా ణేవ ఛుహా తత్థేవ య హోఇ ణివ్వాణం ..౧౮౦..
నాపి ఇన్ద్రియాః ఉపసర్గాః నాపి మోహో విస్మయో న నిద్రా చ .
న చ తృష్ణా నైవ క్షుధా తత్రైవ చ భవతి నిర్వాణమ్ ..౧౮౦..
పరమనిర్వాణయోగ్యపరమతత్త్వస్వరూపాఖ్యానమేతత.
అఖండైకప్రదేశజ్ఞానస్వరూపత్వాత్ స్పర్శనరసనఘ్రాణచక్షుఃశ్రోత్రాభిధానపంచేన్ద్రియవ్యాపారాః
దేవమానవతిర్యగచేతనోపసర్గాశ్చ న భవన్తి, క్షాయికజ్ఞానయథాఖ్యాతచారిత్రమయత్వాన్న దర్శన-
చారిత్రభేదవిభిన్నమోహనీయద్వితయమపి, బాహ్యప్రపంచవిముఖత్వాన్న విస్మయః, నిత్యోన్మీలిత-
శుద్ధజ్ఞానస్వరూపత్వాన్న నిద్రా, అసాతావేదనీయకర్మనిర్మూలనాన్న క్షుధా తృషా చ
. తత్ర పరమ-
ఖణ్డరహిత అభిన్నప్రదేశీ జ్ఞాన పరమతత్త్వకా స్వరూప హై ఇసలియే పరమతత్త్వకో ఇన్ద్రియాఁ ఔర ఉపసర్గ
నహీం హైం
.
ఇన్ద్రియ జహాఁ నహిం, మోహ నహిం, ఉపసర్గ, విస్మయ భీ నహీం .
నిద్రా, క్షుధా, తృష్ణా నహీం, నిర్వాణ జానో రే వహీం ..౧౮౦..

Page 361 of 388
PDF/HTML Page 388 of 415
single page version

తృషా నహీం హై . ఉస పరమ బ్రహ్మమేం (పరమాత్మతత్త్వమేం) సదా బ్రహ్మ (నిర్వాణ) హై .
ఇసీప్రకార (శ్రీయోగీన్ద్రదేవకృత) అమృతాశీతిమేం (౫౮వేం శ్లోక ద్వారా) కహా హై కి :
‘‘[శ్లోకార్థ : ] జహాఁ (జిస తత్త్వమేం) జ్వర, జన్మ ఔర జరాకీ వేదనా నహీం హై,
మృత్యు నహీం హై, గతి యా ఆగతి నహీం హై, ఉస తత్త్వకా అతి నిర్మల చిత్తవాలే పురుష, శరీరమేం
స్థిత హోనే పర భీ, గుణమేం బడే ఐసే గురుకే చరణకమలకీ సేవాకే ప్రసాదసే అనుభవ
కరతే హైం
.’’
ఔర (ఇస ౧౮౦వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) :
[శ్లోకార్థ : ] అనుపమ గుణోంసే అలంకృత ఔర నిర్వికల్ప ఐసే జిస బ్రహ్మమేం
(ఆత్మతత్త్వమేం ) ఇన్ద్రియోంకా అతి వివిధ ఔర విషమ వర్తన కించిత్ భీ నహీం హీ హై, తథా
సంసారకే మూలభూత అన్య (మోహ
- విస్మయాది ) సంసారీగుణసమూహ నహీం హీ హైం, ఉస బ్రహ్మమేం సదా
నిజసుఖమయ ఏక నిర్వాణ ప్రకాశమాన హై .౩౦౦.
బ్రహ్మణి నిత్యం బ్రహ్మ భవతీతి .
తథా చోక్త మమృతాశీతౌ
(మాలినీ)
‘‘జ్వరజననజరాణాం వేదనా యత్ర నాస్తి
పరిభవతి న మృత్యుర్నాగతిర్నో గతిర్వా
.
తదతివిశదచిత్తైర్లభ్యతేఙ్గేపి తత్త్వం
గుణగురుగురుపాదామ్భోజసేవాప్రసాదాత
..’’
తథా హి
(మందాక్రాంతా)
యస్మిన్ బ్రహ్మణ్యనుపమగుణాలంకృతే నిర్వికల్పే-
క్షానాముచ్చైర్వివిధవిషమం వర్తనం నైవ కించిత
.
నైవాన్యే వా భవిగుణగణాః సంసృతేర్మూలభూతాః
తస్మిన్నిత్యం నిజసుఖమయం భాతి నిర్వాణమేకమ్
..౩౦౦..
మోహ, విస్మయ ఆది దోష సంసారియోంకే గుణ హైంకి జో సంసారకే కారణభూత హైం .

Page 362 of 388
PDF/HTML Page 389 of 415
single page version

గాథా : ౧౮౧ అన్వయార్థ :[న అపి కర్మ నోకర్మ ] జహాఁ కర్మ ఔర
నోకర్మ నహీం హై, [న అపి చిన్తా ] చిన్తా నహీం హై, [న ఏవ ఆర్తరౌద్రే ] ఆర్త ఔర రౌద్ర
ధ్యాన నహీం హైం, [న అపి ధర్మశుక్లధ్యానే ] ధర్మ ఔర శుక్ల ధ్యాన నహీం హైం, [తత్ర ఏవ
చ నిర్వాణమ్ భవతి ]
వహీం నిర్వాణ హై (అర్థాత్ కర్మాదిరహిత పరమతత్త్వమేం హీ నిర్వాణ హై )
.
టీకా :యహ, సర్వ కర్మోంసే విముక్త (రహిత) తథా శుభ, అశుభ ఔర శుద్ధ
ధ్యాన తథా ధ్యేయకే వికల్పోంసే విముక్త పరమతత్త్వకే స్వరూపకా కథన హై .
(పరమతత్త్వ) సదా నిరంజన హోనేకే కారణ (ఉసే) ఆఠ ద్రవ్యకర్మ నహీం హైం; తీనోం
కాల నిరుపాధిస్వరూపవాలా హోనేకే కారణ (ఉసే) పాఁచ నోకర్మ నహీం హై; మన రహిత
హోనేకే కారణ చింతా నహీం హై; ఔదయికాది విభావభావోంకా అభావ హోనేకే కారణ ఆర్త
ఔర రౌద్ర ధ్యాన నహీం హైం; ధర్మధ్యాన ఔర శుక్లధ్యానకే యోగ్య చరమ శరీరకా అభావ
హోనేకే కారణ వే దో ధ్యాన నహీం హైం
. వహీం మహా ఆనన్ద హై .
[అబ ఇస ౧౮౧వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
ణవి కమ్మం ణోకమ్మం ణవి చింతా ణేవ అట్టరుద్దాణి .
ణవి ధమ్మసుక్కఝాణే తత్థేవ య హోఇ ణివ్వాణం ..౧౮౧..
నాపి కర్మ నోకర్మ నాపి చిన్తా నైవార్తరౌద్రే .
నాపి ధర్మశుక్లధ్యానే తత్రైవ చ భవతి నిర్వాణమ్ ..౧౮౧..
సకలకర్మవినిర్ముక్త శుభాశుభశుద్ధధ్యానధ్యేయవికల్పవినిర్ముక్త పరమతత్త్వస్వరూపాఖ్యానమేతత.
సదా నిరంజనత్వాన్న ద్రవ్యకర్మాష్టకం, త్రికాలనిరుపాధిస్వరూపత్వాన్న నోకర్మపంచకం చ,
అమనస్కత్వాన్న చింతా, ఔదయికాదివిభావభావానామభావాదార్తరౌద్రధ్యానే న స్తః, ధర్మ-
శుక్లధ్యానయోగ్యచరమశరీరాభావాత్తద్ద్వితయమపి న భవతి
. తత్రైవ చ మహానంద ఇతి .
రే కర్మ నహిం నోకర్మ, చింతా, ఆర్తరౌద్ర జహాఁ నహీం .
హై ధర్మ - శుక్ల సుధ్యాన నహిం, నిర్వాణ జానో రే వహీం ..౧౮౧..

Page 363 of 388
PDF/HTML Page 390 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : ] జో నిర్వాణమేం స్థిత హై, జిసనే పాపరూపీ అంధకారకే సమూహకా
నాశ కియా హై ఔర జో విశుద్ధ హై, ఉసమేం (ఉస పరమబ్రహ్మమేం ) అశేష (సమస్త) కర్మ నహీం
హై తథా వే చార ధ్యాన నహీం హైం . ఉస సిద్ధరూప భగవాన జ్ఞానపుంజ పరమబ్రహ్మమేం కోఈ ఐసీ ముక్తి
హై కి జో వచన ఔర మనసే దూర హై .౩౦౧.
గాథా : ౧౮౨ అన్వయార్థ :[కేవలజ్ఞానం ] (సిద్ధ భగవానకో) కేవలజ్ఞాన,
[కేవలదృష్టిః ] కేవలదర్శన, [కేవలసౌఖ్యం చ ] కేవలసుఖ, [కేవలం వీర్యమ్ ]
కేవలవీర్య, [అమూర్తత్వమ్ ] అమూర్తత్వ, [అస్తిత్వం ] అస్తిత్వ ఔర [సప్రదేశత్వమ్ ]
సప్రదేశత్వ [విద్యతే ] హోతే హైం
.
టీకా :యహ, భగవాన సిద్ధకే స్వభావగుణోంకే స్వరూపకా కథన హై .
నిరవశేషరూపసే అన్తర్ముఖాకార (సర్వథా అన్తర్ముఖ జిసకా స్వరూప హై ఐసే),
స్వాత్మాశ్రిత నిశ్చయ - పరమశుక్లధ్యానకే బలసే జ్ఞానావరణాది ఆఠ ప్రకారకే కర్మోంకా విలయ
(మందాక్రాంతా)
నిర్వాణస్థే ప్రహతదురితధ్వాన్తసంఘే విశుద్ధే
కర్మాశేషం న చ న చ పునర్ధ్యానకం తచ్చతుష్కమ్
.
తస్మిన్సిద్ధే భగవతి పరంబ్రహ్మణి జ్ఞానపుంజే
కాచిన్ముక్తి ర్భవతి వచసాం మానసానాం చ దూరమ్
..౩౦౧..
విజ్జది కేవలణాణం కేవలసోక్ఖం చ కేవలం విరియం .
కేవలదిట్ఠి అముత్తం అత్థిత్తం సప్పదేసత్తం ..౧౮౨..
విద్యతే కేవలజ్ఞానం కేవలసౌఖ్యం చ కేవలం వీర్యమ్ .
కేవలద్రష్టిరమూర్తత్వమస్తిత్వం సప్రదేశత్వమ్ ..౧౮౨..
భగవతః సిద్ధస్య స్వభావగుణస్వరూపాఖ్యానమేతత.
నిరవశేషేణాన్తర్ముఖాకారస్వాత్మాశ్రయనిశ్చయపరమశుక్లధ్యానబలేన జ్ఞానావరణాద్యష్టవిధ-
దృగ్-జ్ఞాన కేవల, సౌఖ్య కేవల ఔర కేవల వీర్యతా .
హోతే ఉన్హేం సప్రదేశతా, అస్తిత్వ, మూర్తివిహీనతా ..౧౮౨..

Page 364 of 388
PDF/HTML Page 391 of 415
single page version

హోనే పర, ఉస కారణసే భగవాన సిద్ధపరమేష్ఠీకో కేవలజ్ఞాన, కేవలదర్శన, కేవలవీర్య,
కేవలసుఖ, అమూర్తత్వ, అస్తిత్వ, సప్రదేశత్వ ఆది స్వభావగుణ హోతే హైం
.
[అబ ఇస ౧౮౨వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] బన్ధకే ఛేదనకే కారణ, భగవాన తథా నిత్యశుద్ధ ఐసే ఉస ప్రసిద్ధ
సిద్ధమేం (సిద్ధపరమేష్ఠీమేం ) సదా అత్యన్తరూపసే యహ కేవలజ్ఞాన హోతా హై, సమగ్ర జిసకా
విషయ హై ఐసా సాక్షాత్ దర్శన హోతా హై, ఆత్యంతిక సౌఖ్య హోతా హై తథా శుద్ధశుద్ధ ఐసా
వీర్యాదిక అన్య గుణరూపీ మణియోంకా సమూహ హోతా హై .౩౦౨.
గాథా : ౧౮౩ అన్వయార్థ :[నిర్వాణమ్ ఏవ సిద్ధాః ] నిర్వాణ హీ సిద్ధ హైం ఔర
[సిద్ధాః నిర్వాణమ్ ] సిద్ధ వహ నిర్వాణ హై [ఇతి సముద్దిష్టాః ] ఐసా (శాస్త్రమేం ) కహా హై .
కర్మవిలయే జాతే తతో భగవతః సిద్ధపరమేష్ఠినః కేవలజ్ఞానకేవలదర్శనకేవలవీర్య-
కేవలసౌఖ్యామూర్తత్వాస్తిత్వసప్రదేశత్వాదిస్వభావగుణా భవంతి ఇతి
.
(మందాక్రాంతా)
బన్ధచ్ఛేదాద్భగవతి పునర్నిత్యశుద్ధే ప్రసిద్ధే
తస్మిన్సిద్ధే భవతి నితరాం కేవలజ్ఞానమేతత
.
ద్రష్టిః సాక్షాదఖిలవిషయా సౌఖ్యమాత్యంతికం చ
శక్త్యాద్యన్యద్గుణమణిగణం శుద్ధశుద్ధశ్చ నిత్యమ్ ..౩౦౨..
ణివ్వాణమేవ సిద్ధా సిద్ధా ణివ్వాణమిది సముద్దిట్ఠా .
కమ్మవిముక్కో అప్పా గచ్ఛఇ లోయగ్గపజ్జంతం ..౧౮౩..
నిర్వాణమేవ సిద్ధాః సిద్ధా నిర్వాణమితి సముద్దిష్టాః .
కర్మవిముక్త ఆత్మా గచ్ఛతి లోకాగ్రపర్యన్తమ్ ..౧౮౩..
ఆత్యంతిక = సర్వశ్రేష్ఠ; అత్యన్త .
నిర్వాణ హీ తో సిద్ధ హై, హై సిద్ధ హీ నిర్వాణ రే .
హో కర్మసే ప్రవిముక్త ఆత్మా పహుఁచతా లోకాన్త రే ..౧౮౩..

Page 365 of 388
PDF/HTML Page 392 of 415
single page version

[కర్మవిముక్తః ఆత్మా ] కర్మసే విముక్త ఆత్మా [లోకాగ్రపర్యన్తమ్ ] లోకాగ్ర పర్యంత [గచ్ఛతి ]
జాతా హై
.
టీకా :యహ, సిద్ధి ఔర సిద్ధకే ఏకత్వకే ప్రతిపాదన సమ్బన్ధమేం హై .
నిర్వాణ శబ్దకే యహాఁ దో అర్థ హైం . కిసప్రకార ? ‘నిర్వాణ హీ సిద్ధ హైం’ ఐసా
(శాస్త్రకా) వచన హోనేసే . సిద్ధ సిద్ధక్షేత్రమేం రహతే హైం ఐసా వ్యవహార హై, నిశ్చయసే తో భగవన్త
నిజ స్వరూపమేం రహతే హైం; ఉస కారణసే ‘నిర్వాణ హీ సిద్ధ హైం ఔర సిద్ధ వహ నిర్వాణ హై’ ఐసే
ఇసప్రకార ద్వారా నిర్వాణశబ్దకా ఔర సిద్ధశబ్దకా ఏకత్వ సఫల హుఆ
.
తథా, జో కోఈ ఆసన్నభవ్య జీవ పరమగురుకే ప్రసాద ద్వారా ప్రాప్త పరమభావకీ భావనా
ద్వారా సకల కర్మకలంకరూపీ కీచడసే విముక్త హోతా హైం, వహ పరమాత్మా హోకర లోకాగ్ర పర్యంత
జాతా హై
.
[అబ ఇస ౧౮౩వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] జినసంమత ముక్తిమేం ఔర ముక్త జీవమేం హమ కహీం భీ యుక్తిసే యా
ఆగమసే భేద నహీం జానతే . తథా, ఇస లోకమేం యది కోఈ భవ్య జీవ సర్వ కర్మకో నిర్మూల
సిద్ధిసిద్ధయోరేకత్వప్రతిపాదనపరాయణమేతత.
నిర్వాణశబ్దోత్ర ద్విష్ఠో భవతి . కథమితి చేత్, నిర్వాణమేవ సిద్ధా ఇతి వచనాత.
సిద్ధాః సిద్ధక్షేత్రే తిష్ఠంతీతి వ్యవహారః, నిశ్చయతో భగవంతః స్వస్వరూపే తిష్ఠంతి . తతో
హేతోర్నిర్వాణమేవ సిద్ధాః సిద్ధా నిర్వాణమ్ ఇత్యనేన క్రమేణ నిర్వాణశబ్దసిద్ధశబ్దయోరేకత్వం సఫలం
జాతమ్
. అపి చ యః కశ్చిదాసన్నభవ్యజీవః పరమగురుప్రసాదాసాదితపరమభావభావనయా
సకలకర్మకలంకపంకవిముక్త : స పరమాత్మా భూత్వా లోకాగ్రపర్యన్తం గచ్ఛతీతి .
(మాలినీ)
అథ జినమతముక్తేర్ముక్త జీవస్య భేదం
క్వచిదపి న చ విద్మో యుక్తి తశ్చాగమాచ్చ
.
యది పునరిహ భవ్యః కర్మ నిర్మూల్య సర్వం
స భవతి పరమశ్రీకామినీకామరూపః
..౩౦౩..

Page 366 of 388
PDF/HTML Page 393 of 415
single page version

కరతా హై, తో వహ పరమశ్రీరూపీ (ముక్తిలక్ష్మీరూపీ ) కామినీకా వల్లభ హోతా హై .౩౦౩.
గాథా : ౧౮౪ అన్వయార్థ :[యావత్ ధర్మాస్తికః ] జహాఁ తక ధర్మాస్తికాయ
హై వహాఁ తక [జీవానాపుద్గలానాం ] జీవోంకా ఔర పుద్గలోంకా [గమనం ] గమన
[జానీహి ] జాన; [ధర్మాస్తికాయాభావే ] ధర్మాస్తికాయకే అభావమేం [తస్మాత్ పరతః ]
ఉససే ఆగే [న గచ్ఛంతి ] వే నహీం జాతే
.
టీకా :యహాఁ, సిద్ధక్షేత్రసే ఊ పర జీవ - పుద్గలోంకే గమనకా నిషేధ కియా హై .
జీవోంకీ స్వభావక్రియా సిద్ధిగమన (సిద్ధక్షేత్రమేం గమన) హై ఔర విభావక్రియా
(అన్య భవమేం జాతే సమయ) ఛహ దిశామేం గమన హై; పుద్గలోంకీ స్వభావక్రియా పరమాణుకీ
గతి హై ఔర విభావక్రియా
ద్వి - అణుకాది స్కన్ధోంకీ గతి హై . ఇసలియే ఇనకీ
(జీవపుద్గలోంకీ) గతిక్రియా త్రిలోకకే శిఖరసే ఊ పర నహీం హై, క్యోంకి ఆగే గతిహేతు
(గతికే నిమిత్తభూత) ధర్మాస్తికాయకా అభావ హై; జిసప్రకార జలకే అభావమేం మఛలియోంకీ
గతిక్రియా నహీం హోతీ ఉసీప్రకార
. ఇసీసే, జహాఁ తక ధర్మాస్తికాయ హై ఉస క్షేత్ర తక
జీవాణ పుగ్గలాణం గమణం జాణేహి జావ ధమ్మత్థీ .
ధమ్మత్థికాయభావే తత్తో పరదో ణ గచ్ఛంతి ..౧౮౪..
జీవానాం పుద్గలానాం గమనం జానీహి యావద్ధర్మాస్తికః .
ధర్మాస్తికాయాభావే తస్మాత్పరతో న గచ్ఛంతి ..౧౮౪..
అత్ర సిద్ధక్షేత్రాదుపరి జీవపుద్గలానాం గమనం నిషిద్ధమ్ .
జీవానాం స్వభావక్రియా సిద్ధిగమనం, విభావక్రియా షటకాపక్రమయుక్త త్వమ్; పుద్గలానాం
స్వభావక్రియా పరమాణుగతిః, విభావక్రియా వ్ద్యణుకాదిస్కన్ధగతిః . అతోమీషాం త్రిలోక-
శిఖరాదుపరి గతిక్రియా నాస్తి, పరతో గతిహేతోర్ధర్మాస్తికాయాభావాత్; యథా జలాభావే మత్స్యానాం
ద్విఅణుకాది స్కన్ధ = దో పరమాణుఓంసే లేకర అనన్త పరమాణుఓంకే బనే హుఏ స్కన్ధ .
జానో వహీం తక జీవ-పుద్గలగతి, జహాఁ ధర్మాస్తి హై .
ధర్మాస్తికాయ-అభావమేం ఆగే గమనకీ నాస్తి హై ..౧౮౪..

Page 367 of 388
PDF/HTML Page 394 of 415
single page version

స్వభావగతిక్రియా ఔర విభావగతిక్రియారూపసే పరిణత జీవ - పుద్గలోంకీ గతి హోతీ హై .
[అబ ఇస ౧౮౪ వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] గతిహేతుకే అభావకే కారణ, సదా (అర్థాత్ కదాపి ) త్రిలోకకే
శిఖరసే ఊ పర జీవ ఔర పుద్గల దోనోంకా గమన నహీం హీ హోతా . ౩౦౪ .
గాథా : ౧౮౫ అన్వయార్థ :[నియమః ] నియమ ఔర [నియమస్య ఫలం ]
నియమకా ఫల [ప్రవచనస్య భక్త్యా ] ప్రవచనకీ భక్తిసే [నిర్దిష్టమ్ ] దర్శాయే గయే . [యది ]
యది (ఉసమేం కుఛ ) [పూర్వాపరవిరోధః ] పూర్వాపర (ఆగేపీఛే ) విరోధ హో తో [సమయజ్ఞాః ]
సమయజ్ఞ (ఆగమకే జ్ఞాతా ) [అపనీయ ] ఉసే దూర కరకే [పూరయంతు ] పూర్తి కరనా
.
టీకా :యహ, శాస్త్రకే ఆదిమేం లియే గయే నియమశబ్దకా తథా ఉసకే ఫలకా
ఉపసంహార హై .
గతిక్రియా నాస్తి . అత ఏవ యావద్ధర్మాస్తికాయస్తిష్ఠతి తత్క్షేత్రపర్యన్తం స్వభావవిభావ-
గతిక్రియాపరిణతానాం జీవపుద్గలానాం గతిరితి .
(అనుష్టుభ్)
త్రిలోకశిఖరాదూర్ధ్వం జీవపుద్గలయోర్ద్వయోః .
నైవాస్తి గమనం నిత్యం గతిహేతోరభావతః ..౩౦౪..
ణియమం ణియమస్స ఫలం ణిద్దిట్ఠం పవయణస్స భత్తీఏ .
పువ్వావరవిరోధో జది అవణీయ పూరయంతు సమయణ్హా ..౧౮౫..
నియమో నియమస్య ఫలం నిర్దిష్టం ప్రవచనస్య భక్త్యా .
పూర్వాపరవిరోధో యద్యపనీయ పూరయంతు సమయజ్ఞాః ..౧౮౫..
శాస్త్రాదౌ గృహీతస్య నియమశబ్దస్య తత్ఫలస్య చోపసంహారోయమ్ .
జినదేవ-ప్రవచన-భక్తిబలసే నియమ, తత్ఫలమేం కహే .
యది హో కహీం, సమయజ్ఞ పూర్వాపర విరోధ సుధారియే ..౧౮౫..

Page 368 of 388
PDF/HTML Page 395 of 415
single page version

ప్రథమ తో, నియమ శుద్ధరత్నత్రయకే వ్యాఖ్యానస్వరూపమేం ప్రతిపాదిత కియా గయా;
ఉసకా ఫల పరమ నిర్వాణకే రూపమేం ప్రతిపాదిత కియా గయా . యహ సబ కవిత్వకే
అభిమానసే నహీం కిన్తు ప్రవచనకీ భక్తిసే ప్రతిపాదిత కియా గయా హై . యది (ఉసమేం
కుఛ ) పూర్వాపర దోష హో తో సమయజ్ఞ పరమకవీశ్వర దోషాత్మక పదకా లోప కరకే ఉత్తమ
పద కరనా
.
[అబ ఇస ౧౮౫వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] ముక్తికా కారణ హోనేసే నియమసార తథా ఉసకా ఫల ఉత్తమ
పురుషోంకే హృదయకమలమేం జయవన్త హై . ప్రవచనకీ భక్తిసే సూత్రకారనే జో కియా హై (అర్థాత్
శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవనే జో యహ నియమసారకీ రచనా కీ హై ), వహ వాస్తవమేం
సమస్త భవ్యసమూహకో నిర్వాణకా మార్గ హై
.౩౦౫.
నియమస్తావచ్ఛుద్ధరత్నత్రయవ్యాఖ్యానస్వరూపేణ ప్రతిపాదితః . తత్ఫలం పరమనిర్వాణ-
మితి ప్రతిపాదితమ్ . న కవిత్వదర్పాత్ ప్రవచనభక్త్యా ప్రతిపాదితమేతత్ సర్వమితి యావత.
యద్యపి పూర్వాపరదోషో విద్యతే చేత్తద్దోషాత్మకం లుప్త్వా పరమకవీశ్వరాస్సమయవిదశ్చోత్తమం పదం
కుర్వన్త్వితి
.
(మాలినీ)
జయతి నియమసారస్తత్ఫలం చోత్తమానాం
హృదయసరసిజాతే నిర్వృతేః కారణత్వాత
.
ప్రవచనకృతభక్త్యా సూత్రకృద్భిః కృతో యః
స ఖలు నిఖిలభవ్యశ్రేణినిర్వాణమార్గః
..౩౦౫..
ఈసాభావేణ పుణో కేఈ ణిందంతి సుందరం మగ్గం .
తేసిం వయణం సోచ్చాభత్తిం మా కుణహ జిణమగ్గే ..౧౮౬..
జో కోఇ సున్దర మార్గకీ నిన్దా కరే మాత్సర్యమేం .
సునకర వచన ఉసకే అభక్తి న కీజియే జినమార్గమేం ..౧౮౬..

Page 369 of 388
PDF/HTML Page 396 of 415
single page version

గాథా : ౧౮౬ అన్వయార్థ :[పునః ] పరన్తు [ఈర్షాభావేన ] ఈర్షాభావసే
[కేచిత్ ] కోఈ లోగ [సున్దరం మార్గమ్ ] సున్దర మార్గకో [నిన్దన్తి ] నిన్దతే హైం [తేషాం
వచనం ]
ఉనకే వచన [శ్రుత్వా ] సునకర [జినమార్గే ] జినమార్గకే ప్రతి [అభక్తిం ]
అభక్తి [మా కురుధ్వమ్ ] నహీం కరనా
.
టీకా :యహాఁ భవ్యకో శిక్షా దీ హై .
కోఈ మందబుద్ధి త్రికాల - నిరావరణ, నిత్య ఆనన్ద జిసకా ఏక లక్షణ హై ఐసే
నిర్వికల్ప నిజకారణపరమాత్మతత్త్వకే సమ్యక్ - శ్రద్ధాన - జ్ఞాన - అనుష్ఠానరూప శుద్ధరత్నత్రయసే
ప్రతిపక్ష మిథ్యాత్వకర్మోదయకే సామర్థ్య ద్వారా మిథ్యాదర్శన - జ్ఞాన - చారిత్రపరాయణ వర్తతే హుఏ
ఈర్షాభావసే అర్థాత్ మత్సరయుక్త పరిణామసే సున్దరమార్గకోపాపక్రియాసే నివృత్తి జిసకా
లక్షణ హై ఐసే భేదోపచార - రత్నత్రయాత్మక తథా అభేదోపచార - రత్నత్రయాత్మక సర్వజ్ఞవీతరాగకే
మార్గకోనిన్దతే హైం, ఉన స్వరూపవికల (స్వరూపప్రాప్తి రహిత ) జీవోంకే కుహేతు -
కుదృష్టాన్తయుక్త కుతర్కవచన సునకర జినేశ్వరప్రణీత శుద్ధరత్నత్రయమార్గకే ప్రతి, హే భవ్య !
అభక్తి నహీం కరనా, పరన్తు భక్తి కర్తవ్య హై
.
[అబ ఇస ౧౮౬ వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ దో
శ్లోక కహతే హైం : ]
ఈర్షాభావేన పునః కేచిన్నిన్దన్తి సున్దరం మార్గమ్ .
తేషాం వచనం శ్రుత్వా అభక్తిం మా కురుధ్వం జినమార్గే ..౧౮౬..
ఇహ హి భవ్యస్య శిక్షణముక్త మ్ .
కేచన మందబుద్ధయః త్రికాలనిరావరణనిత్యానందైకలక్షణనిర్వికల్పకనిజకారణపరమాత్మ-
తత్త్వసమ్యక్శ్రద్ధానపరిజ్ఞానానుష్ఠానరూపశుద్ధరత్నత్రయప్రతిపక్షమిథ్యాత్వకర్మోదయసామర్థ్యేన మిథ్యా-
దర్శనజ్ఞానచారిత్రపరాయణాః ఈర్ష్యాభావేన సమత్సరపరిణామేన సున్దరం మార్గం సర్వజ్ఞవీతరాగస్య మార్గం
పాపక్రియానివృత్తిలక్షణం భేదోపచారరత్నత్రయాత్మకమభేదోపచారరత్నత్రయాత్మకం కేచిన్నిన్దన్తి, తేషాం
స్వరూపవికలానాం కుహేతు
ద్రష్టాన్తసమన్వితం కుతర్కవచనం శ్రుత్వా హ్యభక్తిం జినేశ్వరప్రణీతశుద్ధ-
రత్నత్రయమార్గే హే భవ్య మా కురుష్వ, పునర్భక్తి : కర్తవ్యేతి .

Page 370 of 388
PDF/HTML Page 397 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ :] దేహసమూహరూపీ వృక్షపంక్తిసే జో భయంకర హై, జిసమేం దుఃఖ-
పరమ్పరారూపీ జఙ్గలీ పశు (బసతే ) హైం, అతి కరాల కాలరూపీ అగ్ని జహాఁ సబకా
భక్షణ కరతీ హై, జిసమేం బుద్ధిరూపీ జల (?) సూఖతా హై ఔర జో దర్శనమోహయుక్త
జీవోంకో అనేక కునయరూపీ మార్గోంకే కారణ అత్యన్త
×
దుర్గమ హై, ఉస సంసార-అటవీరూపీ
వికట స్థలమేం జైన దర్శన ఏక హీ శరణ హై .౩౦౬.
తథా
[శ్లోకార్థ :] జిన ప్రభుకా జ్ఞానశరీర సదా లోకాలోకకా నికేతన హై
(అర్థాత్ జిన నేమినాథప్రభుకే జ్ఞానమేం లోకాలోక సదా సమాతే హైంజ్ఞాత హోతే హైం ), ఉన
శ్రీ నేమినాథ తీర్థేశ్వరకాకి జిన్హోంనే శంఖకీ ధ్వనిసే సారీ పృథ్వీకో కమ్పా దియా థా
ఉనకాస్తవన కరనేకే లియే తీన లోకమేం కౌన మనుష్య యా దేవ సమర్థ హైం ? (తథాపి)
ఉనకా స్తవన కరనేకా ఏకమాత్ర కారణ జినకే ప్రతి అతి ఉత్సుక భక్తి హై ఐసా మైం
జానతా హూఁ
.౩౦౭.
(శార్దూలవిక్రీడిత)
దేహవ్యూహమహీజరాజిభయదే దుఃఖావలీశ్వాపదే
విశ్వాశాతికరాలకాలదహనే శుష్యన్మనీయావనే
.
నానాదుర్ణయమార్గదుర్గమతమే ద్రఙ్మోహినాం దేహినాం
జైనం దర్శనమేకమేవ శరణం జన్మాటవీసంకటే ..౩౦౬..
తథా హి
(శార్దూలవిక్రీడిత)
లోకాలోకనికేతనం వపురదో జ్ఞానం చ యస్య ప్రభో-
స్తం శంఖధ్వనికంపితాఖిలభువం శ్రీనేమితీర్థేశ్వరమ్
.
స్తోతుం కే భువనత్రయేపి మనుజాః శక్తాః సురా వా పునః
జానే తత్స్తవనైకకారణమహం భక్తి ర్జినేత్యుత్సుకా
..౩౦౭..
యహాఁ కుఛ అశుద్ధి హో ఐసా లగతా హై .
× దుర్గమ = జిసే కఠినాఈసే లాఁఘా జా సకే ఐసా; దుస్తర . (సంసార-అటవీమేం అనేక కునయరూపీ మార్గోంమేంసే సత్య
మార్గ ఢూఁఢ లేనా మిథ్యాదృష్టియోంకో అత్యన్త కఠిన హై ఔర ఇసలియే సంసార-అటవీ అత్యన్త దుస్తర హై .)

Page 371 of 388
PDF/HTML Page 398 of 415
single page version

గాథా : ౧౮౭ అన్వయార్థ :[పూర్వాపరదోషనిర్ముక్తమ్ ] పూర్వాపర దోష రహిత
[జినోపదేశం ] జినోపదేశకో [జ్ఞాత్వా ] జానకర [మయా ] మైంనే [నిజభావనానిమిత్తం ]
నిజభావనానిమిత్తసే [నియమసారనామశ్రుతమ్ ] నియమసార నామకా శాస్త్ర [కృతమ్ ] కియా హై
.
టీకా :యహ, శాస్త్రకే నామకథన ద్వారా శాస్త్రకే ఉపసంహార సమ్బన్ధీ కథన హై .
యహాఁ ఆచార్యశ్రీ (శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవ ) ప్రారమ్భ కియే హుఏ కార్యకే
అన్తకో ప్రాప్త కరనేసే అత్యన్త కృతార్థతాకోే పాకర కహతే హైం కి సైంకడోం పరమ
అధ్యాత్మశాస్త్రోంమేం కుశల ఐసే మైంనే నిజభావనానిమిత్తసేఅశుభవంచనార్థ నియమసార నామక
శాస్త్ర కియా హై . క్యా కరకే (యహ శాస్త్ర కియా హై) ? ప్రథమ ×అవంచక పరమ గురుకే
ప్రసాదసే జానకర . క్యా జానకర ? జినోపదేశకో అర్థాత్ వీతరాగ - సర్వజ్ఞకే ముఖారవిన్దసే
నికలే హుఏ పరమ ఉపదేశకో . కైసా హై వహ ఉపదేశ ? పూర్వాపర దోష రహిత హై అర్థాత్
పూర్వాపర దోషకే హేతుభూత సకల మోహరాగద్వేషకే అభావకే కారణ జో ఆప్త హైం ఉనకే ముఖసే
నికలా హోనేసే నిర్దోష హై
.
ణియభావణాణిమిత్తం మఏ కదం ణియమసారణామసుదం .
ణచ్చా జిణోవదేసం పువ్వావరదోసణిమ్ముక్కం ..౧౮౭..
నిజభావనానిమిత్తం మయా కృతం నియమసారనామశ్రుతమ్ .
జ్ఞాత్వా జినోపదేశం పూర్వాపరదోషనిర్ముక్త మ్ ..౧౮౭..
శాస్త్రనామధేయకథనద్వారేణ శాస్త్రోపసంహారోపన్యాసోయమ్ .
అత్రాచార్యాః ప్రారబ్ధస్యాన్తగమనత్వాత్ నితరాం కృతార్థతాం పరిప్రాప్య నిజభావనానిమిత్త-
మశుభవంచనార్థం నియమసారాభిధానం శ్రుతం పరమాధ్యాత్మశాస్త్రశతకుశలేన మయా కృతమ్ . కిం కృత్వా ?
పూర్వం జ్ఞాత్వా అవంచకపరమగురుప్రసాదేన బుద్ధ్వేతి . కమ్ ? జినోపదేశం వీతరాగసర్వజ్ఞ-
ముఖారవిన్దవినిర్గతపరమోపదేశమ్ . తం పునః కింవిశిష్టమ్ ? పూర్వాపరదోషనిర్ముక్తం పూర్వాపరదోష-
హేతుభూతసకలమోహరాగద్వేషాభావాదాప్తముఖవినిర్గతత్వాన్నిర్దోషమితి .
× అవంచక = ఠగేం నహీం ఐసే; నిష్కపట; సరల; ఋజు .
సబ దోష పూర్వాపర రహిత ఉపదేశ శ్రీ జినదేవకా .
మైం జాన, అపనీ భావనా హిత నియమసార సుశ్రుత రచా ..౧౮౭..

Page 372 of 388
PDF/HTML Page 399 of 415
single page version

ఔర (ఇస శాస్త్రకే తాత్పర్య సమ్బన్ధీ ఐసా సమఝనా కి ), జో (నియమసారశాస్త్ర)
వాస్తవమేం సమస్త ఆగమకే అర్థసమూహకా ప్రతిపాదన కరనేమేం సమర్థ హై, జిసనే నియమ - శబ్దసే
విశుద్ధ మోక్షమార్గ సమ్యక్ ప్రకారసే దర్శాయా హై, జో శోభిత పంచాస్తికాయ సహిత హై (అర్థాత్
జిసమేం పాఁచ అస్తికాయకా వర్ణన కియా గయా హై ), జిసమేం పంచాచారప్రపంచకా సంచయ కియా
గయా హై (అర్థాత్ జిసమేం జ్ఞానాచార, దర్శనాచార, చారిత్రాచార, తపాచార ఔర వీర్యాచారరూప పాఁచ
ప్రకారకే ఆచారకా కథన కియా గయా హై ), జో ఛహ ద్రవ్యోంసే విచిత్ర హై (అర్థాత్ జో ఛహ
ద్రవ్యోంకే నిరూపణసే వివిధ ప్రకారకా
సున్దర హై ), సాత తత్త్వ ఔర నవ పదార్థ జిసమేం
సమాయే హుఏ హైం, జో పాఁచ భావరూప విస్తారకే ప్రతిపాదనమేం పరాయణ హై, జో నిశ్చయ - ప్రతిక్రమణ,
నిశ్చయ - ప్రత్యాఖ్యాన, నిశ్చయ - ప్రాయశ్చిత్త, పరమ - ఆలోచనా, నియమ, వ్యుత్సర్గ ఆది సకల
పరమార్థ క్రియాకాండకే ఆడమ్బరసే సమృద్ధ హై (అర్థాత్ జిసమేం పరమార్థ క్రియాఓంకా పుష్కల
నిరూపణ హై ) ఔర జో తీన ఉపయోగోంసే సుసమ్పన్న హై (అర్థాత్ జిసమేం అశుభ, శుభ ఔర
శుద్ధ ఉపయోగకా పుష్కల కథన హై )
ఐసే ఇస పరమేశ్వర శాస్త్రకా వాస్తవమేం దో ప్రకారకా
తాత్పర్య హై : సూత్రతాత్పర్య ఔర శాస్త్రతాత్పర్య . సూత్రతాత్పర్య తో పద్యకథనసే ప్రత్యేక సూత్రమేం
(పద్య ద్వారా ప్రత్యేక గాథాకే అన్తమేం ) ప్రతిపాదిత కియా గయా హై . ఔర శాస్త్రతాత్పర్య యహ
నిమ్నానుసార టీకా ద్వారా ప్రతిపాదిత కియా జాతా హై : యహ (నియమసార శాస్త్ర ) భాగవత
శాస్త్ర హై . జో (శాస్త్ర ) నిర్వాణసున్దరీసే ఉత్పన్న హోనేవాలే, పరమవీతరాగాత్మక, నిరాబాధ,
నిరన్తర ఔర అనంగ పరమానన్దకా దేనేవాలా హై, జో నిరతిశయ, నిత్యశుద్ధ, నిరంజన నిజ
కారణపరమాత్మాకీ భావనాకా కారణ హై, జో సమస్త నయోంకే సమూహసే శోభిత హై, జో పంచమ
కిఞ్చ అస్య ఖలు నిఖిలాగమార్థసార్థప్రతిపాదనసమర్థస్య నియమశబ్దసంసూచిత-
విశుద్ధమోక్షమార్గస్య అంచితపఞ్చాస్తికాయపరిసనాథస్య సంచితపంచాచారప్రపఞ్చస్య షడ్ద్రవ్యవిచిత్రస్య
సప్తతత్త్వనవపదార్థగర్భీకృతస్య పంచభావప్రపంచప్రతిపాదనపరాయణస్య నిశ్చయప్రతిక్రమణప్రత్యాఖ్యాన-
ప్రాయశ్చిత్తపరమాలోచనానియమవ్యుత్సర్గప్రభృతిసకలపరమార్థక్రియాకాండాడంబరసమృద్ధస్య ఉపయోగ-
త్రయవిశాలస్య పరమేశ్వరస్య శాస్త్రస్య ద్వివిధం కిల తాత్పర్యం, సూత్రతాత్పర్యం శాస్త్రతాత్పర్యం చేతి
.
భాగవత = భగవానకా; దైవీ; పవిత్ర .
నిరాబాధ = బాధా రహిత; నిర్విఘ్న .
అనంగ = అశరీరీ; ఆత్మిక; అతీన్ద్రియ .
నిరతిశయ = జిససే కోఈ బఢకర నహీం హై ఐసే; అనుత్తమ; శ్రేష్ఠ; అద్వితీయ .

Page 373 of 388
PDF/HTML Page 400 of 415
single page version

గతికే హేతుభూత హై ఔర జో పాఁచ ఇన్ద్రియోంకే ఫై లావ రహిత దేహమాత్ర - పరిగ్రహధారీసే (నిర్గ్రన్థ
మునివరసే ) రచిత హైఐసే ఇస భాగవత శాస్త్రకో జో నిశ్చయనయ ఔర వ్యవహారనయకే
అవిరోధసే జానతే హైం, వే మహాపురుషసమస్త అధ్యాత్మశాస్త్రోంకే హృదయకో జాననేవాలే ఔర
పరమానన్దరూప వీతరాగ సుఖకే అభిలాషీబాహ్య-అభ్యన్తర చౌవీస పరిగ్రహోంకే ప్రపంచకో
పరిత్యాగ కర, త్రికాలనిరుపాధి స్వరూపమేం లీన నిజ కారణపరమాత్మాకే స్వరూపకే శ్రద్ధాన -
జ్ఞాన - ఆచరణాత్మక భేదోపచార - కల్పనాసే నిరపేక్ష ఐసే స్వస్థ రత్నత్రయమేం పరాయణ వర్తతే హుఏ,
శబ్దబ్రహ్మకే ఫలరూప శాశ్వత సుఖకే భోక్తా హోతే హైం .
[అబ ఇస నియమసార - పరమాగమకీ తాత్పర్యవృత్తి నామక టీకాకీ పూర్ణాహుతి కరతే హుఏ
టీకాకార మునిరాజ శ్రీ పద్మప్రభమలధారిదేవ చార శ్లోక కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] సుకవిజనరూపీ కమలోంకో ఆనన్ద దేనేవాలే (వికసిత
సూత్రతాత్పర్యం పద్యోపన్యాసేన ప్రతిసూత్రమేవ ప్రతిపాదితమ్, శాస్త్రతాత్పర్యం త్విదముపదర్శనేన . భాగవతం
శాస్త్రమిదం నిర్వాణసుందరీసముద్భవపరమవీతరాగాత్మకనిర్వ్యాబాధనిరన్తరానఙ్గపరమానన్దప్రదం నిరతి-
శయనిత్యశుద్ధనిరంజననిజకారణపరమాత్మభావనాకారణం సమస్తనయనిచయాంచితం పంచమగతి-
హేతుభూతం పంచేన్ద్రియప్రసరవర్జితగాత్రమాత్రపరిగ్రహేణ నిర్మితమిదం యే ఖలు నిశ్చయవ్యవహారనయయోరవిరోధేన
జానన్తి తే ఖలు మహాన్తః సమస్తాధ్యాత్మశాస్త్రహృదయవేదినః పరమానందవీతరాగసుఖాభిలాషిణః
పరిత్యక్త బాహ్యాభ్యన్తరచతుర్వింశతిపరిగ్రహప్రపంచాః త్రికాలనిరుపాధిస్వరూపనిరతనిజకారణ-
పరమాత్మస్వరూపశ్రద్ధానపరిజ్ఞానాచరణాత్మకభేదోపచారకల్పనానిరపేక్షస్వస్థరత్నత్రయపరాయణాః సన్తః
శబ్దబ్రహ్మఫలస్య శాశ్వతసుఖస్య భోక్తారో భవన్తీతి
.
(మాలినీ)
సుకవిజనపయోజానన్దిమిత్రేణ శస్తం
లలితపదనికాయైర్నిర్మితం శాస్త్రమేతత
.
నిజమనసి విధత్తే యో విశుద్ధాత్మకాంక్షీ
స భవతి పరమశ్రీకామినీకామరూపః
..౩౦౮..
౧-హృదయ = హార్ద; రహస్య; మర్మ . (ఇస భాగవత శాస్త్రకో జో సమ్యక్ ప్రకారసే జానతే హైం, వే సమస్త
అధ్యాత్మశాస్త్రోంకే హార్దకే జ్ఞాతా హైం .)
౨-స్వస్థ = నిజాత్మస్థిత . (నిజాత్మస్థిత శుద్ధరత్నత్రయ భేదోపచారకల్పనాసే నిరపేక్ష హై .)