Niyamsar-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 166-176.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 19 of 21

 

Page 334 of 388
PDF/HTML Page 361 of 415
single page version

[నిశ్చయనయేన ] నిశ్చయనయసే [ఆత్మా ] ఆత్మా [ఆత్మప్రకాశః ] స్వప్రకాశక హై; [తస్మాత్ ]
ఇసలియే [దర్శనమ్ ] దర్శన స్వప్రకాశక హై
.
టీకా :యహ, నిశ్చయనయసే స్వరూపకా కథన హై .
యహాఁ నిశ్చయనయసే శుద్ధ జ్ఞానకా లక్షణ స్వప్రకాశకపనా కహా హై; ఉసీప్రకార సర్వ
ఆవరణసే ముక్త శుద్ధ దర్శన భీ స్వప్రకాశక హీ హై . ఆత్మా వాస్తవమేం, ఉసనే సర్వ
ఇన్ద్రియవ్యాపారకో ఛోడా హోనేసే, స్వప్రకాశకస్వరూప లక్షణసే లక్షిత హై; దర్శన భీ, ఉసనే
బహిర్విషయపనా ఛోడా హోనేసే, స్వప్రకాశకత్వప్రధాన హీ హై
. ఇసప్రకార స్వరూపప్రత్యక్ష - లక్షణసే
లక్షిత అఖణ్డ - సహజ - శుద్ధజ్ఞానదర్శనమయ హోనేకే కారణ, నిశ్చయసే, త్రిలోక - త్రికాలవర్తీ
స్థావర - జంగమస్వరూప సమస్త ద్రవ్యగుణపర్యాయరూప విషయోం సమ్బన్ధీ ప్రకాశ్య - ప్రకాశకాది
వికల్పోంసే అతి దూర వర్తతా హుఆ, స్వస్వరూపసంచేతన జిసకా లక్షణ హై ఐసే ప్రకాశ ద్వారా
సర్వథా అంతర్ముఖ హోనేకే కారణ, ఆత్మా నిరన్తర అఖణ్డ
- అద్వైత - చైతన్యచమత్కారమూర్తి రహతా హై .
[అబ ఇస ౧౬౫వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] నిశ్చయసే ఆత్మా స్వప్రకాశక జ్ఞాన హై; జిసనే బాహ్య ఆలంబన నష్ట
నిశ్చయనయేన స్వరూపాఖ్యానమేతత.
నిశ్చయనయేన స్వప్రకాశకత్వలక్షణం శుద్ధజ్ఞానమిహాభిహితం తథా సకలావరణప్రముక్త శుద్ధ-
దర్శనమపి స్వప్రకాశకపరమేవ . ఆత్మా హి విముక్త సకలేన్ద్రియవ్యాపారత్వాత్ స్వప్రకాశకత్వలక్షణ-
లక్షిత ఇతి యావత. దర్శనమపి విముక్త బహిర్విషయత్వాత్ స్వప్రకాశకత్వప్రధానమేవ . ఇత్థం స్వరూప-
ప్రత్యక్షలక్షణలక్షితాక్షుణ్ణసహజశుద్ధజ్ఞానదర్శనమయత్వాత్ నిశ్చయేన జగత్త్రయకాలత్రయవర్తిస్థావరజంగ-
మాత్మకసమస్తద్రవ్యగుణపర్యాయవిషయేషు ఆకాశాప్రకాశకాదివికల్పవిదూరస్సన్ స్వస్వరూపే సంజ్ఞా-
లక్షణప్రకాశతయా నిరవశేషేణాన్తర్ముఖత్వాదనవరతమ్ అఖండాద్వైతచిచ్చమత్కారమూర్తిరాత్మా తిష్ఠతీతి .
(మందాక్రాంతా)
ఆత్మా జ్ఞానం భవతి నియతం స్వప్రకాశాత్మకం యా
ద్రష్టిః సాక్షాత్ ప్రహతబహిరాలంబనా సాపి చైషః .
ఏకాకారస్వరసవిసరాపూర్ణపుణ్యః పురాణః
స్వస్మిన్నిత్యం నియతవసతిర్నిర్వికల్పే మహిమ్ని
..౨౮౧..
యహాఁ కుఛ అశుద్ధి హో ఐసా లగతా హై .

Page 335 of 388
PDF/HTML Page 362 of 415
single page version

కియా హై ఐసా (స్వప్రకాశక ) జో సాక్షాత్ దర్శన ఉస - రూప భీ ఆత్మా హై . ఏకాకార
నిజరసకే ఫై లావసే పూర్ణ హోనేకే కారణ జో పవిత్ర హై తథా జో పురాణ (సనాతన ) హై ఐసా
యహ ఆత్మా సదా అపనీ నిర్వికల్ప మహిమామేం నిశ్చితరూపసే వాస కరతా హై
. ౨౮౧ .
గాథా : ౧౬౬ అన్వయార్థ :[కేవలీ భగవాన్ ] (నిశ్చయసే ) కేవలీ
భగవాన [ఆత్మస్వరూపం ] ఆత్మస్వరూపకో [పశ్యతి ] దేఖతే హైం, [న లోకాలోకౌ ]
లోకాలోకకో నహీం
[ఏవం ] ఐసా [యది ] యది [కః అపి భణతి ] కోఈ కహే తో [తస్య
చ కిం దూషణం భవతి ] ఉసే క్యా దోష హై ? (అర్థాత్ కుఛ దోష నహీం హై . )
టీకా :యహ, శుద్ధనిశ్చయనయకీ వివక్షాసే పరదర్శనకా (పరకో దేఖనేకా) ఖణ్డన
హై .
యద్యపి వ్యవహారసే ఏక సమయమేం తీన కాల సమ్బన్ధీ పుద్గలాది ద్రవ్యగుణపర్యాయోంకో
జాననేమేం సమర్థ సకల - విమల కేవలజ్ఞానమయత్వాది వివిధ మహిమాఓంకా ధారణ కరనేవాలా హై,
తథాపి వహ భగవాన, కేవలదర్శనరూప తృతీయ లోచనవాలా హోనే పర భీ, పరమ నిరపేక్షపనేకే
కారణ నిఃశేషరూపసే (సర్వథా ) అన్తర్ముఖ హోనేసే కేవల స్వరూపప్రత్యక్షమాత్ర వ్యాపారమేం లీన ఐసే
నిరంజన నిజ సహజదర్శన ద్వారా సచ్చిదానన్దమయ ఆత్మాకో నిశ్చయసే దేఖతా హై (పరన్తు
అప్పసరూవం పేచ్ఛది లోయాలోయం ణ కేవలీ భగవం .
జఇ కోఇ భణఇ ఏవం తస్స య కిం దూసణం హోఇ ..౧౬౬..
ఆత్మస్వరూపం పశ్యతి లోకాలోకౌ న కేవలీ భగవాన్ .
యది కోపి భణత్యేవం తస్య చ కిం దూషణం భవతి ..౧౬౬..
శుద్ధనిశ్చయనయవివక్షయా పరదర్శనత్వనిరాసోయమ్ .
వ్యవహారేణ పుద్గలాదిత్రికాలవిషయద్రవ్యగుణపర్యాయైకసమయపరిచ్ఛిత్తిసమర్థసకలవిమల-
కేవలావబోధమయత్వాదివివిధమహిమాధారోపి స భగవాన్ కేవలదర్శనతృతీయలోచనోపి పరమనిర-
పేక్షతయా నిఃశేషతోన్తర్ముఖత్వాత
్ కేవలస్వరూపప్రత్యక్షమాత్రవ్యాపారనిరతనిరంజననిజసహజదర్శనేన
సచ్చిదానందమయమాత్మానం నిశ్చయతః పశ్యతీతి శుద్ధనిశ్చయనయవివక్షయా యః కోపి శుద్ధాన్తస్తత్త్వ-
ప్రభు కేవలీ నిజరూప దేఖేం ఔర లోకాలోక నా .
యది కోఇ యోం కహతా అరే ఉసమేం కహో హై దోష క్యా ? ౧౬౬..

Page 336 of 388
PDF/HTML Page 363 of 415
single page version

లోకాలోకకో నహీం )ఐసా జో కోఈ భీ శుద్ధ అన్తఃతత్త్వకా వేదన కరనేవాలా
(జాననేవాలా, అనుభవ కరనేవాలా ) పరమ జినయోగీశ్వర శుద్ధనిశ్చయనయకీ వివక్షాసే కహతా
హై, ఉసే వాస్తవమేం దూషణ నహీం హై
.
[అబ ఇస ౧౬౬ వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] (నిశ్చయసే ) ఆత్మా సహజ పరమాత్మాకో దేఖతా హైకి జో
పరమాత్మా ఏక హై, విశుద్ధ హై, నిజ అన్తఃశుద్ధికా ఆవాస హోనేసే (కేవలజ్ఞానదర్శనాది )
మహిమాకా ధారణ కరనేవాలా హై, అత్యన్త ధీర హై ఔర నిజ ఆత్మామేం అత్యన్త అవిచల
హోనేసే సర్వదా అన్తర్మగ్న హై
. స్వభావసే మహాన ఐసే ఉస ఆత్మామేం వ్యవహారప్రపంచ హై హీ నహీం .
(అర్థాత్ నిశ్చయసే ఆత్మామేం లోకాలోకకో దేఖనేరూప వ్యవహారవిస్తార హై హీ
నహీం )
.౨౮౨.
వేదీ పరమజినయోగీశ్వరో వక్తి తస్య చ న ఖలు దూషణం భవతీతి .
(మందాక్రాంతా)
పశ్యత్యాత్మా సహజపరమాత్మానమేకం విశుద్ధం
స్వాన్తఃశుద్ధయావసథమహిమాధారమత్యన్తధీరమ్
.
స్వాత్మన్యుచ్చైరవిచలతయా సర్వదాన్తర్నిమగ్నం
తస్మిన్నైవ ప్రకృతిమహతి వ్యావహారప్రపంచః
..౨౮౨..
యహాఁ నిశ్చయ-వ్యవహార సమ్బన్ధీ ఐసా సమఝనా కిజిసమేం స్వకీ హీ అపేక్షా హో వహ నిశ్చయకథన హై ఔర
జిసమేం పరకీ అపేక్షా ఆయే వహ వ్యవహారకథన హై; ఇసలియే కేవలీ భగవాన లోకాలోకకోపరకో జానతే-
దేఖతే హైం ఐసా కహనా వహ వ్యవహారకథన హై ఔర కేవలీ భగవాన స్వాత్మాకో జానతే-దేఖతే హైం ఐసా కహనా
వహ నిశ్చయకథన హై
. యహాఁ వ్యవహారకథనకా వాచ్యార్థ ఐసా నహీం సమఝనా కి జిసప్రకార ఛద్మస్థ జీవ
లోకాలోకకో జానతా-దేఖతా హీ నహీం హై ఉసీప్రకార కేవలీ భగవాన లోకాలోకకో జానతే-దేఖతే హీ నహీం
హైం
. ఛద్మస్థ జీవకే సాథ తులనాకీ అపేక్షాసే తో కేవలీభగవాన లోకాలోకకో జానతే-దేఖతే హైం వహ బరాబర
సత్య హైయథార్థ హై, క్యోంకి వే త్రికాల సమ్బన్ధీ సర్వ ద్రవ్యగుణపర్యాయోంకో యథాస్థిత బరాబర పరిపూర్ణరూపసే
వాస్తవమేం జానతే-దేఖతే హైం . ‘కేవలీ భగవాన లోకాలోకకో జానతే-దేఖతే హైం’ ఐసా కహతే హుఏ పరకీ అపేక్షా
ఆతీ హై ఇతనా హీ సూచిత కరనేకే లియే, తథా కేవలీ భగవాన జిసప్రకార స్వకో తద్రూప హోకర నిజసుఖకే
సంవేదన సహిత జానతే-దేఖతే హైం ఉసీప్రకార లోకాలోకకో (పరకో) తద్రూప హోకర పరసుఖదుఃఖాదికే సంవేదన
సహిత నహీం జానతే-దేఖతే, పరన్తు పరసే బిలకుల భిన్న రహకర, పరకే సుఖదుఃఖాదికా సంవేదన కియే బినా
జానతే-దేఖతే హైం ఇతనా హీ సూచిత కరనేకే లియే ఉసే వ్యవహార కహా హై
.

Page 337 of 388
PDF/HTML Page 364 of 415
single page version

గాథా : ౧౬౭ అన్వయార్థ :[మూర్తమ్ అమూర్తమ్ ] మూర్త-అమూర్త [చేతనమ్ ఇతరత్ ]
చేతనఅచేతన [ద్రవ్యం ] ద్రవ్యోంకో[స్వకం చ సర్వం చ ] స్వకో తథా సమస్తకో [పశ్యతః
తు ] దేఖనేవాలే (జాననేవాలేకా ) [జ్ఞానమ్ ] జ్ఞాన [అతీన్ద్రియం ] అతీన్ద్రియ హై, [ప్రత్యక్షమ్
భవతి ]
ప్రత్యక్ష హై
.
టీకా :యహ, కేవలజ్ఞానకే స్వరూపకా కథన హై .
ఛహ ద్రవ్యోంమేం పుద్గలకో మూర్తపనా హై, (శేష ) పాఁచకో అమూర్తపనా హై; జీవకో హీ
చేతనపనా హై, (శేష ) పాఁచకో అచేతనపనా హై . త్రికాల సమ్బన్ధీ మూర్త - అమూర్త చేతన - అచేతన
స్వద్రవ్యాది అశేషకో (స్వ తథా పర సమస్త ద్రవ్యోంకో ) నిరన్తర దేఖనేవాలే భగవాన శ్రీమద్
అర్హత్పరమేశ్వరకా జో క్రమ, ఇన్ద్రియ ఔర
వ్యవధాన రహిత, అతీన్ద్రియ సకల-విమల (సర్వథా
నిర్మల ) కేవలజ్ఞాన వహ సకలప్రత్యక్ష హై .
ఇసీప్రకార (శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత ) శ్రీ ప్రవచనసారమేం (౫౪వీం గాథా
ద్వారా ) కహా హై కి :
ముత్తమముత్తం దవ్వం చేయణమియరం సగం చ సవ్వం చ .
పేచ్ఛంతస్స దు ణాణం పచ్చక్ఖమణిందియం హోఇ ..౧౬౭..
మూర్తమమూర్తం ద్రవ్యం చేతనమితరత్ స్వకం చ సర్వం చ .
పశ్యతస్తు జ్ఞానం ప్రత్యక్షమతీన్ద్రియం భవతి ..౧౬౭..
కేవలబోధస్వరూపాఖ్యానమేతత.
షణ్ణాం ద్రవ్యాణాం మధ్యే మూర్తత్వం పుద్గలస్య పంచానామ్ అమూర్తత్వమ్; చేతనత్వం జీవస్యైవ
పంచానామచేతనత్వమ్ . మూర్తామూర్తచేతనాచేతనస్వద్రవ్యాదికమశేషం త్రికాలవిషయమ్ అనవరతం పశ్యతో
భగవతః శ్రీమదర్హత్పరమేశ్వరస్య క్రమకరణవ్యవధానాపోఢం చాతీన్ద్రియం చ సకలవిమలకేవలజ్ఞానం
సకలప్రత్యక్షం భవతీతి
.
తథా చోక్తం ప్రవచనసారే
వ్యవధానకే అర్థకే లియే ౨౮వేం పృష్ఠకీ టిప్పణీ దేఖో .
జో మూర్త ఔర అమూర్త జడ చేతన స్వపర సబ ద్రవ్య హైం .
దేఖే ఉన్హేం ఉసకో అతీన్ద్రియ జ్ఞాన హై, ప్రత్యక్ష హై ..౧౬౭..

Page 338 of 388
PDF/HTML Page 365 of 415
single page version

‘‘[గాథార్థ : ] దేఖనేవాలేకా జో జ్ఞాన అమూర్తకో, మూర్త పదార్థోంమేం భీ అతీన్ద్రియకో,
ఔర ప్రచ్ఛన్నకో ఇన సబకోస్వకో తథా పరకోదేఖతా హై, వహ జ్ఞాన ప్రత్యక్ష హై .’’
ఔర (ఇస ౧౬౭వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) :
[శ్లోకార్థ : ] కేవలజ్ఞాన నామకా జో తీసరా ఉత్కృష్ట నేత్ర ఉసీసే జినకీ ప్రసిద్ధ
మహిమా హై, జో తీన లోకకే గురు హైం ఔర శాశ్వత అనన్త జినకా ధామ హైఐసే యహ
తీర్థనాథ జినేన్ద్ర లోకాలోకకో అర్థాత్ స్వ-పర ఐసే సమస్త చేతన - అచేతన పదార్థోంకో సమ్యక్
ప్రకారసే (బరాబర ) జానతే హైం .౨౮౩.
గాథా : ౧౬౮ అన్వయార్థ :[నానాగుణపర్యాయేణ సంయుక్తమ్ ] వివిధ గుణోం ఔర
పర్యాయోంసే సంయుక్త [పూర్వోక్తసకలద్రవ్యం ] పూర్వోక్త సమస్త ద్రవ్యోంకో [యః ] జో [సమ్యక్ ]
సమ్యక్ ప్రకారసే (బరాబర ) [న చ పశ్యతి ] నహీం దేఖతా, [తస్య ] ఉసే [పరోక్షదృష్టిః
‘‘జం పేచ్ఛదో అముత్తం ముత్తేసు అదిందియం చ పచ్ఛణ్ణం .
సయలం సగం చ ఇదరం తం ణాణం హవది పచ్చక్ఖం ..’’
తథా హి
(మందాక్రాంతా)
సమ్యగ్వర్తీ త్రిభువనగురుః శాశ్వతానన్తధామా
లోకాలోకౌ స్వపరమఖిలం చేతనాచేతనం చ
.
తార్తీయం యన్నయనమపరం కేవలజ్ఞానసంజ్ఞం
తేనైవాయం విదితమహిమా తీర్థనాథో జినేన్ద్రః
..౨౮౩..
పువ్వుత్తసయలదవ్వం ణాణాగుణపజ్జఏణ సంజుత్తం .
జో ణ య పేచ్ఛఇ సమ్మం పరోక్ఖదిట్ఠీ హవే తస్స ..౧౬౮..
పూర్వోక్త సకలద్రవ్యం నానాగుణపర్యాయేణ సంయుక్త మ్ .
యో న చ పశ్యతి సమ్యక్ పరోక్షద్రష్టిర్భవేత్తస్య ..౧౬౮..
ధామ = (౧) భవ్యతా; (౨) తేజ; (౩) బల .
జో వివిధ గుణ పర్యాయసే సంయుక్త సారీ సృష్టి హై .
దేఖే న జో సమ్యక్ ప్రకార, పరోక్ష రే వహ దృష్టి హై ..౧౬౮..

Page 339 of 388
PDF/HTML Page 366 of 415
single page version

భవేత్ ] పరోక్ష దర్శన హై .
టీకా :యహాఁ, కేవలదర్శనకే అభావమేం (అర్థాత్ ప్రత్యక్ష దర్శనకే అభావమేం )
సర్వజ్ఞపనా నహీం హోతా ఐసా కహా హై .
సమస్త గుణోం ఔర పర్యాయోంసే సంయుక్త పూర్వసూత్రోక్త (౧౬౭వీం గాథామేం కహే హుఏ ) మూర్తాది
ద్రవ్యోంకో జో నహీం దేఖతా; అర్థాత్ మూర్త ద్రవ్యకే మూర్త గుణ హోతే హైం, అచేతనకే అచేతన గుణ
హోతే హైం, అమూర్తకే అమూర్త గుణ హోతే హైం, చేతనకే చేతన గుణ హోతే హైం; షట్ (ఛహ ప్రకారకీ )
హానివృద్ధిరూప, సూక్ష్మ, పరమాగమకే ప్రమాణసే స్వీకార
- కరనేయోగ్య అర్థపర్యాయేం ఛహ ద్రవ్యోంకో
సాధారణ హైం, నరనారకాది వ్యంజనపర్యాయేం పాంచ ప్రకారకీ సంసారప్రపంచవాలే జీవోంకో హోతీ హైం,
పుద్గలోంకో స్థూల - స్థూల ఆది స్కన్ధపర్యాయేం హోతీ హైం ఔర ధర్మాది చార ద్రవ్యోంకో శుద్ధ పర్యాయేం
హోతీ హైం; ఇన గుణపర్యాయోంసే సంయుక్త ఐసే ఉస ద్రవ్యసమూహకో జో వాస్తవమేం నహీం దేఖతా; ఉసే
(భలే వహ సర్వజ్ఞతాకే అభిమానసే దగ్ధ హో తథాపి ) సంసారియోంకీ భాఁతి పరోక్ష దృష్టి హై .
[అబ ఇస ౧౬౮ వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] సర్వజ్ఞతాకే అభిమానవాలా జో జీవ శీఘ్ర ఏక హీ కాలమేం తీన
అత్ర కేవలద్రష్టేరభావాత్ సకలజ్ఞత్వం న సమస్తీత్యుక్త మ్ .
పూర్వసూత్రోపాత్తమూర్తాదిద్రవ్యం సమస్తగుణపర్యాయాత్మకం, మూర్తస్య మూర్తగుణాః, అచేతనస్యాచేతన-
గుణాః, అమూర్తస్యామూర్తగుణాః, చేతనస్య చేతనగుణాః, షడ్ఢానివృద్ధిరూపాః సూక్ష్మాః పరమాగమప్రామా-
ణ్యాదభ్యుపగమ్యాః అర్థపర్యాయాః షణ్ణాం ద్రవ్యాణాం సాధారణాః, నరనారకాదివ్యంజనపర్యాయా జీవానాం
పంచసంసారప్రపంచానాం, పుద్గలానాం స్థూలస్థూలాదిస్కన్ధపర్యాయాః, చతుర్ణాం ధర్మాదీనాం శుద్ధపర్యాయాశ్చేతి,
ఏభిః సంయుక్తం తద్ద్రవ్యజాలం యః ఖలు న పశ్యతి, తస్య సంసారిణామివ పరోక్ష
ద్రష్టిరితి .
(వసంతతిలకా)
యో నైవ పశ్యతి జగత్త్రయమేకదైవ
కాలత్రయం చ తరసా సకలజ్ఞమానీ
.
ప్రత్యక్షద్రష్టిరతులా న హి తస్య నిత్యం
సర్వజ్ఞతా కథమిహాస్య జడాత్మనః స్యాత..౨౮౪..
సంసారప్రపంచ = సంసారవిస్తార . (సంసారవిస్తార ద్రవ్య, క్షేత్ర, కాల, భవ ఔర భావఐసే పాఁచ పరావర్తనరూప
హై .)

Page 340 of 388
PDF/HTML Page 367 of 415
single page version

జగతకో తథా తీన కాలకో నహీం దేఖతా, ఉసే సదా (అర్థాత్ కదాపి ) అతుల ప్రత్యక్ష దర్శన
నహీం హై; ఉస జడ ఆత్మాకో సర్వజ్ఞతా కిసప్రకార హోగీ ?
.౨౮౪.
గాథా : ౧౬౯ అన్వయార్థ :[కేవలీ భగవాన్ ] (వ్యవహారసే ) కేవలీ
భగవాన [లోకాలోకౌ ] లోకాలోకకో [జానాతి ] జానతే హైం, [న ఏవ ఆత్మానమ్ ]
ఆత్మాకో నహీం
[ఏవం ] ఐసా [యది ] యది [కః అపి భణతి ] కోఈ కహే తో [తస్య చ
కిం దూషణం భవతి ] ఉసే క్యా దోష హై ? (అర్థాత్ కోఈ దోష నహీం హై . )
టీకా :యహ, వ్యవహారనయకీ ప్రగటతాసే కథన హై .
పరాశ్రితో వ్యవహారః (వ్యవహారనయ పరాశ్రిత హై )’ ఐసే (శాస్త్రకే) అభిప్రాయకే
కారణ, వ్యవహారసే వ్యవహారనయకీ ప్రధానతా ద్వారా (అర్థాత్ వ్యవహారసే వ్యవహారనయకో ప్రధాన
కరకే), ‘సకల-విమల కేవలజ్ఞాన జినకా తీసరా లోచన హై ఔర అపునర్భవరూపీ సున్దర
కామినీకే జో జీవితేశ హైం (
ముక్తిసున్దరీకే జో ప్రాణనాథ హైం ) ఐసే భగవాన ఛహ ద్రవ్యోంసే
వ్యాప్త తీన లోకకో ఔర శుద్ధ - ఆకాశమాత్ర అలోకకో జానతే హైం, నిరుపరాగ (నిర్వికార )
శుద్ధ ఆత్మస్వరూపకో నహీం హీ జానతే’ఐసా యది వ్యవహారనయకీ వివక్షాసే కోఈ జిననాథకే
లోయాలోయం జాణఇ అప్పాణం ణేవ కేవలీ భగవం .
జఇ కోఇ భణఇ ఏవం తస్స య కిం దూసణం హోఇ ..౧౬౯..
లోకాలోకౌ జానాత్యాత్మానం నైవ కేవలీ భగవాన్ .
యది కోపి భణతి ఏవం తస్య చ కిం దూషణం భవతి ..౧౬౯..
వ్యవహారనయప్రాదుర్భావకథనమిదమ్ .
సకలవిమలకేవలజ్ఞానత్రితయలోచనో భగవాన్ అపునర్భవకమనీయకామినీజీవితేశః
షడ్ద్రవ్యసంకీర్ణలోకత్రయం శుద్ధాకాశమాత్రాలోకం చ జానాతి, పరాశ్రితో వ్యవహార ఇతి మానాత
వ్యవహారేణ వ్యవహారప్రధానత్వాత్, నిరుపరాగశుద్ధాత్మస్వరూపం నైవ జానాతి, యది వ్యవహారనయవివక్షయా
భగవాన కేవలి లోక ఔర అలోక జానే, ఆత్మ నా .
యది కోఈ యోం కహతా అరే ఉసమేం కహో హై దోష క్యా ? ౧౬౯..

Page 341 of 388
PDF/HTML Page 368 of 415
single page version

తత్త్వవిచారమేం నిపుణ జీవ (జినదేవనే కహే హుఏ తత్త్వకే విచారమేం ప్రవీణ జీవ ) కదాచిత్
కహే, తో ఉసే వాస్తవమేం దూషణ నహీం హై .
ఇసీప్రకార (ఆచార్యవర ) శ్రీ సమన్తభద్రస్వామీనే (బృహత్స్వయంభూస్తోత్రమేం భీ మునిసువ్రత
భగవానకీ స్తుతి కరతే హుఏ ౧౧౪వేం శ్లోక ద్వారా ) కహా హై కి :
‘‘[శ్లోకార్థ : ] హే జినేన్ద్ర ! తూ వక్తాఓంమేం శ్రేష్ఠ హై; ‘చరాచర (జఙ్గమ తథా
స్థావర ) జగత ప్రతిక్షణ (ప్రత్యేక సమయమేం ) ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యలక్షణవాలా హై’ ఐసా యహ తేరా
వచన (తేరీ ) సర్వజ్ఞతాకా చిహ్న హై
.’’
ఔర (ఇస ౧౬౯వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) :
[శ్లోకార్థ : ] తీర్థనాథ వాస్తవమేం సమస్త లోకకో జానతే హైం ఔర వే ఏక,
అనఘ (నిర్దోష ), నిజసౌఖ్యనిష్ఠ (నిజ సుఖమేం లీన ) స్వాత్మాకో నహీం జానతేఐసా కోఈ
మునివర వ్యవహారమార్గసే కహే తో ఉసే దోష నహీం హై .౨౮౫.
కోపి జిననాథతత్త్వవిచారలబ్ధః (దక్షః) కదాచిదేవం వక్తి చేత్, తస్య న ఖలు దూషణమితి .
తథా చోక్తం శ్రీసమన్తభద్రస్వామిభిః
(అపరవక్త్ర)
‘‘స్థితిజనననిరోధలక్షణం
చరమచరం చ జగత్ప్రతిక్షణమ్
.
ఇతి జిన సకలజ్ఞలాంఛనం
వచనమిదం వదతాంవరస్య తే
..’’
తథా హి
(వసంతతిలకా)
జానాతి లోకమఖిలం ఖలు తీర్థనాథః
స్వాత్మానమేకమనఘం నిజసౌఖ్యనిష్ఠమ్
.
నో వేత్తి సోయమితి తం వ్యవహారమార్గాద్
వక్తీతి కోపి మునిపో న చ తస్య దోషః
..౨౮౫..

Page 342 of 388
PDF/HTML Page 369 of 415
single page version

గాథా : ౧౭౦ అన్వయార్థ :[జ్ఞానం ] జ్ఞాన [జీవస్వరూపం ] జీవకా స్వరూప హై,
[తస్మాత్ ] ఇసలియే [ఆత్మా ] ఆత్మా [ఆత్మకం ] ఆత్మాకో [జానాతి ] జానతా హై;
[ఆత్మానం న అపి జానాతి ] యది జ్ఞాన ఆత్మాకో న జానే తో [ఆత్మనః ] ఆత్మాసే
[వ్యతిరిక్తమ్ ] వ్యతిరిక్త (పృథక్ ) [భవతి ] సిద్ధ హో !
టీకా :యహాఁ (ఇస గాథామేం ) ‘జీవ జ్ఞానస్వరూప హై’ ఐసా వితర్కసే (దలీలసే )
కహా హై .
ప్రథమ తో, జ్ఞాన వాస్తవమేం జీవకా స్వరూప హై; ఉస హేతుసే, జో అఖణ్డ అద్వైత స్వభావమేం
లీన హై, జో నిరతిశయ పరమ భావనా సహిత హై, జో ముక్తిసున్దరీకా నాథ హై ఔర బాహ్యమేం జిసనే
కౌతూహల వ్యావృత్త కియా హై (అర్థాత్ బాహ్య పదార్థోం సమ్బన్ధీ కుతూహలకా జిసనే అభావ కియా
హై ) ఐసే నిజ పరమాత్మాకో కోఈ ఆత్మాభవ్య జీవజానతా హై .ఐసా యహ వాస్తవమేం
స్వభావవాద హై . ఇససే విపరీత వితర్క (విచార ) వహ వాస్తవమేం విభావవాద హై, ప్రాథమిక
శిష్యకా అభిప్రాయ హై .
ణాణం జీవసరూవం తమ్హా జాణేఇ అప్పగం అప్పా .
అప్పాణం ణ వి జాణది అప్పాదో హోది విదిరిత్తం ..౧౭౦..
జ్ఞానం జీవస్వరూపం తస్మాజ్జానాత్యాత్మకం ఆత్మా .
ఆత్మానం నాపి జానాత్యాత్మనో భవతి వ్యతిరిక్త మ్ ..౧౭౦..
అత్ర జ్ఞానస్వరూపో జీవ ఇతి వితర్కేణోక్త : .
ఇహ హి జ్ఞానం తావజ్జీవస్వరూపం భవతి, తతో హేతోరఖండాద్వైతస్వభావనిరతం
నిరతిశయపరమభావనాసనాథం ముక్తి సుందరీనాథం బహిర్వ్యావృత్తకౌతూహలం నిజపరమాత్మానం జానాతి
కశ్చిదాత్మా భవ్యజీవ ఇతి అయం ఖలు స్వభావవాదః
. అస్య విపరీతో వితర్కః స ఖలు విభావవాదః
ప్రాథమికశిష్యాభిప్రాయః . కథమితి చేత్, పూర్వోక్త స్వరూపమాత్మానం ఖలు న జానాత్యాత్మా, స్వరూపావ-
౧-నిరతిశయ = కోఈ దూసరా జిససే బఢకర నహీం హై ఐసీ; అనుత్తమ; శ్రేష్ఠ; అద్వితీయ .
౨ కౌతూహల = ఉత్సుకతా; ఆశ్చర్య; కౌతుక .
హై జ్ఞాన జీవస్వరూప, ఇససే జీవ జానే జీవకో .
నిజకో న జానే జ్ఞాన తో వహ ఆతమాసే భిన్న హో ..౧౭౦..

Page 343 of 388
PDF/HTML Page 370 of 415
single page version

వహ (విపరీత వితర్కప్రాథమిక శిష్యకా అభిప్రాయ ) కిసప్రకార హై ? (వహ
ఇసప్రకార హై : ) ‘పూర్వోక్తస్వరూప (జ్ఞానస్వరూప ) ఆత్మాకో ఆత్మా వాస్తవమేం జానతా నహీం
హై, స్వరూపమేం అవస్థిత రహతా హై (ఆత్మామేం మాత్ర స్థిత రహతా హై ) . జిసప్రకార
ఉష్ణతాస్వరూప అగ్నికే స్వరూపకో (అర్థాత్ అగ్నికో ) క్యా అగ్ని జానతీ హై ? (నహీం హీ
జానతీ
. ) ఉసీప్రకార జ్ఞానజ్ఞేయ సమ్బన్ధీ వికల్పకే అభావసే యహ ఆత్మా ఆత్మామేం (మాత్ర )
స్థిత రహతా హై (ఆత్మాకో జానతా నహీం హై ) .
(ఉపరోక్త వితర్కకా ఉత్తర : ) ‘హే ప్రాథమిక శిష్య ! అగ్నికీ భాఁతి క్యా యహ
ఆత్మా అచేతన హై (కి జిససే వహ అపనేకో న జానే ) ? అధిక క్యా కహా జాయే ?
(సంక్షేపమేం, ) యది ఉస ఆత్మాకో జ్ఞాన న జానే తో వహ జ్ఞాన, దేవదత్త రహిత కుల్హాడీకీ భాఁతి,
అర్థక్రియాకారీ సిద్ధ నహీం హోగా, ఔర ఇసలియే వహ ఆత్మాసే భిన్న సిద్ధ హోగా ! వహ తో
(అర్థాత్ జ్ఞాన ఔర ఆత్మాకీ సర్వథా భిన్నతా తో ) వాస్తవమేం స్వభావవాదియోంకో సంమత నహీం
హై
. (ఇసలియే నిర్ణయ కర కి జ్ఞాన ఆత్మాకో జానతా హై . )’
ఇసీప్రకార (ఆచార్యవర ) శ్రీ గుణభద్రస్వామీనే (ఆత్మానుశాసనమేం ౧౭౪వేం శ్లోక
ద్వారా ) కహా హై కి :
‘‘[శ్లోకార్థ : ] ఆత్మా జ్ఞానస్వభావ హై; స్వభావకీ ప్రాప్తి వహ అచ్యుతి
స్థితః సంతిష్ఠతి . యథోష్ణస్వరూపస్యాగ్నేః స్వరూపమగ్నిః కిం జానాతి, తథైవ జ్ఞానజ్ఞేయవికల్పా-
భావాత్ సోయమాత్మాత్మని తిష్ఠతి . హంహో ప్రాథమికశిష్య అగ్నివదయమాత్మా కిమచేతనః . కిం
బహునా . తమాత్మానం జ్ఞానం న జానాతి చేద్ దేవదత్తరహితపరశువత్ ఇదం హి నార్థక్రియాకారి, అత ఏవ
ఆత్మనః సకాశాద్ వ్యతిరిక్తం భవతి . తన్న ఖలు సమ్మతం స్వభావవాదినామితి .
తథా చోక్తం శ్రీగుణభద్రస్వామిభిః
(అనుష్టుభ్)
‘‘జ్ఞానస్వభావః స్యాదాత్మా స్వభావావాప్తిరచ్యుతిః .
తస్మాదచ్యుతిమాకాంక్షన్ భావయేజ్జ్ఞానభావనామ్ ..’’
అర్థక్రియాకారీ = ప్రయోజనభూత క్రియా కరనేవాలా . (జిసప్రకార దేవదత్తకే బినా అకేలీ కుల్హాడీ
అర్థక్రియాకాటనేకీ క్రియానహీం కరతీ, ఉసీప్రకార యది జ్ఞాన ఆత్మాకో న జానతా హో తో జ్ఞాననే భీ
అర్థక్రియాజాననేకీ క్రియానహీం కీ; ఇసలియే జిసప్రకార అర్థక్రియాశూన్య కుల్హాడీ దేవదత్తసే భిన్న హై
ఉసీప్రకార అర్థక్రియాశూన్య జ్ఞాన ఆత్మాసే భిన్న హోనా చాహియే ! పరన్తు వహ తో స్పష్టరూపసే విరుద్ధ హై . ఇసలియే
జ్ఞాన ఆత్మాకో జానతా హీ హై .

Page 344 of 388
PDF/HTML Page 371 of 415
single page version

(అవినాశీ దశా ) హై; ఇసలియే అచ్యుతికో (అవినాశీపనేకో, శాశ్వత దశాకో )
చాహనేవాలే జీవకో జ్ఞానకీ భావనా భానా చాహియే
.’’
ఔర (ఇస ౧౭౦వీం గాథాకీ టీకాకే కలశరూపసే టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) :
[శ్లోకార్థ : ] జ్ఞాన తో బరాబర శుద్ధజీవకా స్వరూప హై; ఇసలియే (హమారా ) నిజ
ఆత్మా అభీ (సాధక దశామేం ) ఏక (అపనే ) ఆత్మాకో నియమసే (నిశ్చయసే ) జానతా హై .
ఔర, యది వహ జ్ఞాన ప్రగట హుఈ సహజ దశా ద్వారా సీధా (ప్రత్యక్షరూపసే ) ఆత్మాకో న జానే
తో వహ జ్ఞాన అవిచల ఆత్మస్వరూపసే అవశ్య భిన్న సిద్ధ హోగా ! ౨౮౬
.
ఔర ఇసీప్రకార (అన్యత్ర గాథా ద్వారా ) కహా హై కి :
‘‘[గాథార్థ : ] జ్ఞాన జీవసే అభిన్న హై ఇసలియే వహ ఆత్మాకో జానతా హై; యది
జ్ఞాన ఆత్మాకో న జానే తో వహ జీవసే భిన్న సిద్ధ హోగా !’’
తథా హి
(మందాక్రాంతా)
జ్ఞానం తావద్భవతి సుతరాం శుద్ధజీవస్వరూపం
స్వాత్మాత్మానం నియతమధునా తేన జానాతి చైకమ్
.
తచ్చ జ్ఞానం స్ఫు టితసహజావస్థయాత్మానమారాత
నో జానాతి స్ఫు టమవిచలాద్భిన్నమాత్మస్వరూపాత..౨౮౬..
తథా చోక్త మ్
‘‘ణాణం అవ్విదిరిత్తం జీవాదో తేణ అప్పగం ముణఇ .
జది అప్పగం ణ జాణఇ భిణ్ణం తం హోది జీవాదో ..’’
అప్పాణం విణు ణాణం ణాణం విణు అప్పగో ణ సందేహో .
తమ్హా సపరపయాసం ణాణం తహ దంసణం హోది ..౧౭౧..
సందేహ నహిం, హై జ్ఞాన ఆత్మా, ఆతమా హై జ్ఞాన రే .
అతఏవ నిజపరకే ప్రకాశక జ్ఞాన - దర్శన మాన రే ..౧౭౧..

Page 345 of 388
PDF/HTML Page 372 of 415
single page version

గాథా : ౧౭౧ అన్వయార్థ :[ఆత్మానం జ్ఞానం విద్ధి ] ఆత్మాకో జ్ఞాన జాన,
ఔర [జ్ఞానమ్ ఆత్మకః విద్ధి ] జ్ఞాన ఆత్మా హై ఐసా జాన; [న సందేహః ] ఇసమేం సందేహ
నహీం హై . [తస్మాత్ ] ఇసలియే [జ్ఞానం ] జ్ఞాన [తథా ] తథా [దర్శనం ] దర్శన
[స్వపరప్రకాశం ] స్వపరప్రకాశక [భవతి ] హై .
టీకా :యహ, గుణ - గుణీమేం భేదకా అభావ హోనేరూప స్వరూపకా కథన హై .
హే శిష్య ! సర్వ పరద్రవ్యసే పరాఙ్ముఖ ఆత్మాకో తూ నిజ స్వరూపకో జాననేమేం సమర్థ
సహజజ్ఞానస్వరూప జాన, తథా జ్ఞాన ఆత్మా హై ఐసా జాన . ఇసలియే తత్త్వ (స్వరూప ) ఐసా
హై కి జ్ఞాన తథా దర్శన దోనోం స్వపరప్రకాశక హైం . ఇసమేం సన్దేహ నహీం హై .
[అబ ఇస ౧౭౧వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] ఆత్మాకో జ్ఞానదర్శనరూప జాన ఔర జ్ఞానదర్శనకో ఆత్మా జాన; స్వ
ఔర పర ఐసే తత్త్వకో (సమస్త పదార్థోంకో ) ఆత్మా స్పష్టరూపసే ప్రకాశిత కరతా హై .౨౮౭.
ఆత్మానం విద్ధి జ్ఞానం జ్ఞానం విద్ధయాత్మకో న సందేహః .
తస్మాత్స్వపరప్రకాశం జ్ఞానం తథా దర్శనం భవతి ..౧౭౧..
గుణగుణినోః భేదాభావస్వరూపాఖ్యానమేతత.
సకలపరద్రవ్యపరాఙ్ముఖమాత్మానం స్వస్వరూపపరిచ్ఛిత్తిసమర్థసహజజ్ఞానస్వరూపమితి హే శిష్య
త్వం విద్ధి జానీహి తథా విజ్ఞానమాత్మేతి జానీహి . తత్త్వం స్వపరప్రకాశం జ్ఞానదర్శనద్వితయమిత్యత్ర
సందేహో నాస్తి .
(అనుష్టుభ్)
ఆత్మానం జ్ఞానద్రగ్రూపం విద్ధి ద్రగ్జ్ఞానమాత్మకం .
స్వం పరం చేతి యత్తత్త్వమాత్మా ద్యోతయతి స్ఫు టమ్ ..౨౮౭..
జాణంతో పస్సంతో ఈహాపువ్వం ణ హోఇ కేవలిణో .
కేవలిణాణీ తమ్హా తేణ దు సోబంధగో భణిదో ..౧౭౨..
జానేం తథా దేఖేం తదపి ఇచ్ఛా వినా భగవాన హై .
అతఏవ ‘కేవలజ్ఞానీ’ వే అతఏవ హీ ‘నిర్బన్ధ’ హై ..౧౭౨..

Page 346 of 388
PDF/HTML Page 373 of 415
single page version

గాథా : ౧౭౨ అన్వయార్థ :[జానన్ పశ్యన్ ] జానతే ఔర దేఖతే హుఏ భీ,
[కేవలినః ] కేవలీకో [ఈహాపూర్వం ] ఇచ్ఛాపూర్వక (వర్తన ) [న భవతి ] నహీం హోతా;
[తస్మాత్ ] ఇసలియే ఉన్హేం [కేవలజ్ఞానీ ] ‘కేవలజ్ఞానీ’ కహా హై; [తేన తు ] ఔర ఇసలియే
[సః అబన్ధకః భణితః ] అబన్ధక కహా హై
.
టీకా :యహాఁ, సర్వజ్ఞ వీతరాగకో వాంఛాకా అభావ హోతా హై ఐసా కహా హై .
భగవాన అర్హంత పరమేష్ఠీ సాది - అనన్త అమూర్త అతీన్ద్రియస్వభావవాలే శుద్ధ-
సద్భూతవ్యవహారసే కేవలజ్ఞానాది శుద్ధ గుణోంకే ఆధారభూత హోనేకే కారణ విశ్వకో నిరన్తర జానతే
హుఏ భీ ఔర దేఖతే హుఏ భీ, ఉన పరమ భట్టారక కేవలీకో మనప్రవృత్తికా (మనకీ ప్రవృత్తికా,
భావమనపరిణతికా ) అభావ హోనేసే ఇచ్ఛాపూర్వక వర్తన నహీం హోతా; ఇసలియే వే భగవాన
‘కేవలజ్ఞానీ’ రూపసే ప్రసిద్ధ హైం; ఔర ఉస కారణసే వే భగవాన అబన్ధక హైం
.
ఇసీప్రకార (శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత ) శ్రీ ప్రవచనసారమేం (౫౨వీం గాథా
ద్వారా ) కహా హై కి :
‘‘[గాథార్థ :] (కేవలజ్ఞానీ ) ఆత్మా పదార్థోంకో జానతా హుఆ భీ ఉన - రూప
పరిణమిత నహీం హోతా, ఉన్హేం గ్రహణ నహీం కరతా ఔర ఉన పదార్థోంరూపమేం ఉత్పన్న నహీం హోతా ఇసలియే
ఉసే అబన్ధక కహా హై
.’’
జానన్ పశ్యన్నీహాపూర్వం న భవతి కేవలినః .
కేవలజ్ఞానీ తస్మాత్ తేన తు సోబన్ధకో భణితః ..౧౭౨..
సర్వజ్ఞవీతరాగస్య వాంఛాభావత్వమత్రోక్త మ్ .
భగవానర్హత్పరమేష్ఠీ సాద్యనిధనామూర్తాతీన్ద్రియస్వభావశుద్ధసద్భూతవ్యవహారేణ కేవలజ్ఞానాది-
శుద్ధగుణానామాధారభూతత్వాత్ విశ్వమశ్రాన్తం జానన్నపి పశ్యన్నపి వా మనఃప్రవృత్తేరభావాదీహాపూర్వకం
వర్తనం న భవతి తస్య కేవలినః పరమభట్టారకస్య, తస్మాత్ స భగవాన్ కేవలజ్ఞానీతి ప్రసిద్ధః,
పునస్తేన కారణేన స భగవాన్ అబన్ధక ఇతి .
తథా చోక్తం శ్రీప్రవచనసారే
‘‘ణ వి పరిణమది ణ గేణ్హది ఉప్పజ్జది ణేవ తేసు అట్ఠేసు .
జాణణ్ణవి తే ఆదా అబంధగో తేణ పణ్ణత్తో ..’’

Page 347 of 388
PDF/HTML Page 374 of 415
single page version

అబ (ఇస ౧౭౨వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం ) :
[శ్లోకార్థ : ] సహజమహిమావంత దేవాధిదేవ జినేశ లోకరూపీ భవనకే భీతర
స్థిత సర్వ పదార్థోంకో జానతే హుఏ భీ, తథా దేఖతే హుఏ భీ, మోహకే అభావకే కారణ సమస్త
పరకో (
కిసీ భీ పరపదార్థకో ) నిత్య (కదాపి ) గ్రహణ నహీం హీ కరతే; (పరన్తు )
జిన్హోంనే జ్ఞానజ్యోతి ద్వారా మలరూప క్లేశకా నాశ కియా హై ఐసే వే జినేశ సర్వ లోకకే ఏక
సాక్షీ (
కేవల జ్ఞాతాదృష్టా ) హైం .౨౮౮.
గాథా : ౧౭౩-౧౭౪ అన్వయార్థ :[పరిణామపూర్వవచనం ] పరిణామపూర్వక (మన-
పరిణామ పూర్వక ) వచన [జీవస్య చ ] జీవకో [బంధకారణం ] బన్ధకా కారణ [భవతి ]
తథా హి
(మందాక్రాంతా)
జానన్ సర్వం భువనభవనాభ్యన్తరస్థం పదార్థం
పశ్యన్ తద్వత
్ సహజమహిమా దేవదేవో జినేశః .
మోహాభావాదపరమఖిలం నైవ గృహ్ణాతి నిత్యం
జ్ఞానజ్యోతిర్హతమలకలిః సర్వలోకైకసాక్షీ
..౨౮౮..
పరిణామపువ్వవయణం జీవస్స య బంధకారణం హోఇ .
పరిణామరహియవయణం తమ్హా ణాణిస్స ణ హి బంధో ..౧౭౩..
ఈహాపువ్వం వయణం జీవస్స య బంధకారణం హోఇ .
ఈహారహియం వయణం తమ్హా ణాణిస్స ణ హి బంధో ..౧౭౪..
పరిణామపూర్వవచనం జీవస్య చ బంధకారణం భవతి .
పరిణామరహితవచనం తస్మాజ్జ్ఞానినో న హి బంధః ..౧౭౩..
రే బన్ధ కారణ జీవకో పరిణామపూర్వక వచన హైం .
హై బన్ధ జ్ఞానీకో నహీం పరిణామ విరహిత వచన హై ..౧౭౩..
హై బన్ధ కారణ జీవకో ఇచ్ఛా సహిత వాణీ అరే .
ఇచ్ఛా రహిత వాణీ అతః హీ బన్ధ నహిం జ్ఞానీ కరే ..౧౭౪..

Page 348 of 388
PDF/HTML Page 375 of 415
single page version

హై; [పరిణామరహితవచనం ] (జ్ఞానీకో ) పరిణామరహిత వచన హోతా హై [తస్మాత్ ] ఇసలియే
[జ్ఞానినః ] జ్ఞానీకో (కేవలజ్ఞానీకో ) [హి ] వాస్తవమేం [బంధః న ] బంధ నహీం హై
.
[ఈహాపూర్వం ] ఇచ్ఛాపూర్వక [వచనం ] వచన [జీవస్య చ ] జీవకో [బంధకారణం ]
బన్ధకా కారణ [భవతి ] హై; [ఈహారహితం వచనం ] (జ్ఞానీకో ) ఇచ్ఛారహిత వచన హోతా హై
[తస్మాత్ ] ఇసలియే [జ్ఞానినః ] జ్ఞానీకో (కేవలజ్ఞానీకో ) [హి ] వాస్తవమేం [బంధః న ]
బంధ నహీం హై
.
టీకా :యహాఁ వాస్తవమేం జ్ఞానీకో (కేవలజ్ఞానీకో ) బన్ధకే అభావకా స్వరూప
కహా హై .
సమ్యగ్జ్ఞానీ (కేవలజ్ఞానీ ) జీవ కహీం కభీ స్వబుద్ధిపూర్వక అర్థాత్ స్వమన-
పరిణామపూర్వక వచన నహీం బోలతా . క్యోం ? ‘‘అమనస్కాః కేవలినః (కేవలీ మనరహిత హైం )’’
ఐసా (శాస్త్రకా) వచన హోనేసే . ఇస కారణసే (ఐసా సమఝనా కి)జీవకో
మనపరిణతిపూర్వక వచన బన్ధకా కారణ హై ఐసా అర్థ హై ఔర మనపరిణతిపూర్వక వచన తో
కేవలీకో హోతా నహీం హై; (తథా) ఇచ్ఛాపూర్వక వచన హీ
సాభిలాషస్వరూప జీవకో బన్ధకా
కారణ హై ఔర కేవలీకే ముఖారవిన్దసే నికలతీ హుఈ, సమస్త జనోంకే హృదయకో ఆహ్లాదకే
కారణభూత దివ్యధ్వని తో అనిచ్ఛాత్మక (ఇచ్ఛారహిత) హోతీ హై; ఇసలియే సమ్యగ్జ్ఞానీకో
(కేవలజ్ఞానీకో) బన్ధకా అభావ హై
.
[అబ ఇన ౧౭౩ - ౧౭౪వీం గాథాఓంకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ
తీన శ్లోక కహతే హైం :]
ఈహాపూర్వం వచనం జీవస్య చ బంధకారణం భవతి .
ఈహారహితం వచనం తస్మాజ్జ్ఞానినో న హి బంధః ..౧౭౪..
ఇహ హి జ్ఞానినో బంధాభావస్వరూపముక్త మ్ .
సమ్యగ్జ్ఞానీ జీవః క్వచిత్ కదాచిదపి స్వబుద్ధిపూర్వకం వచనం న వక్తి స్వమనఃపరిణామ-
పూర్వకమితి యావత. కుతః ? ‘‘అమనస్కాః కేవలినః’’ ఇతి వచనాత. అతః కారణాజ్జీవస్య
మనఃపరిణతిపూర్వకం వచనం బంధకారణమిత్యర్థః, మనఃపరిణామపూర్వకం వచనం కేవలినో న భవతి;
ఈహాపూర్వం వచనమేవ సాభిలాషాత్మకజీవస్య బంధకారణం భవతి, కేవలిముఖారవిన్దవినిర్గతో
దివ్యధ్వనిరనీహాత్మకః సమస్తజనహృదయాహ్లాదకారణమ్; తతః సమ్యగ్జ్ఞానినో బంధాభావ ఇతి
.
సాభిలాషస్వరూప = జిసకా స్వరూప సాభిలాష (ఇచ్ఛాయుక్త) హో ఐసే .

Page 349 of 388
PDF/HTML Page 376 of 415
single page version

[శ్లోకార్థ : ] ఇనమేం (కేవలీ భగవానమేం ) ఇచ్ఛాపూర్వక వచనరచనాకా స్వరూప
నహీం హీ హై; ఇసలియే వే ప్రగట - మహిమావంత హైం ఔర సమస్త లోకకే ఏక (అనన్య) నాథ హైం .
ఉన్హేం ద్రవ్యభావస్వరూప ఐసా యహ బన్ధ కిసప్రకార హోగా ? (క్యోంకి) మోహకే అభావకే కారణ
ఉన్హేం వాస్తవమేం సమస్త రాగద్వేషాది సమూహ తో హై నహీం
.౨౮౯.
[శ్లోకార్థ : ] తీన లోకకే జో గురు హైం, చార కర్మోంకా జిన్హోంనే నాశ కియా హై ఔర
సమస్త లోక తథా ఉసమేం స్థిత పదార్థసమూహ జినకే సద్జ్ఞానమేం స్థిత హైం, వే (జిన భగవాన)
ఏక హీ దేవ హైం
. ఉన నికట (సాక్షాత్) జిన భగవానమేం న తో బన్ధ హై న మోక్ష, తథా ఉనమేం న
తో కోఈ మూర్ఛా హై న కోఈ చేతనా (క్యోంకి ద్రవ్యసామాన్యకా పూర్ణ ఆశ్రయ హై ) .౨౯౦.
[శ్లోకార్థ : ] ఇన జిన భగవానమేం వాస్తవమేం ధర్మ ఔర కర్మకా ప్రపంచ నహీం హై
(అర్థాత్ సాధకదశామేం జో శుద్ధి ఔర అశుద్ధికే భేదప్రభేద వర్తతే హైం వే జిన భగవానమేం నహీం
(మందాక్రాంతా)
ఈహాపూర్వం వచనరచనారూపమత్రాస్తి నైవ
తస్మాదేషః ప్రకటమహిమా విశ్వలోకైకభర్తా
.
అస్మిన్ బంధః కథమివ భవేద్ద్రవ్యభావాత్మకోయం
మోహాభావాన్న ఖలు నిఖిలం రాగరోషాదిజాలమ్ ..౨౮౯..
(మందాక్రాంతా)
ఏకో దేవస్త్రిభువనగురుర్నష్టకర్మాష్టకార్ధః
సద్బోధస్థం భువనమఖిలం తద్గతం వస్తుజాలమ్
.
ఆరాతీయే భగవతి జినే నైవ బంధో న మోక్షః
తస్మిన్ కాచిన్న భవతి పునర్మూర్చ్ఛనా చేతనా చ
..౨౯౦..
(మందాక్రాంతా)
న హ్యేతస్మిన్ భగవతి జినే ధర్మకర్మప్రపంచో
రాగాభావాదతులమహిమా రాజతే వీతరాగః
.
ఏషః శ్రీమాన్ స్వసుఖనిరతః సిద్ధిసీమన్తినీశో
జ్ఞానజ్యోతిశ్ఛురితభువనాభోగభాగః సమన్తాత
..౨౯౧..
మూర్చ్ఛా = అభానపనా; బేహోశీ; అజ్ఞానదశా .
చేతనా = సభానపనా; హోశ; జ్ఞానదశా .

Page 350 of 388
PDF/HTML Page 377 of 415
single page version

హైం ); రాగకే అభావకే కారణ అతుల - మహిమావన్త ఐసే వే (భగవాన) వీతరాగరూపసే విరాజతే
హైం . వే శ్రీమాన్ (శోభావన్త భగవాన) నిజసుఖమేం లీన హైం, ముక్తిరూపీ రమణీకే నాథ హైం ఔర
జ్ఞానజ్యోతి ద్వారా ఉన్హోంనే లోకకే విస్తారకో సర్వతః ఛా దియా హై . ౨౯౧ .
గాథా : ౧౭౫ అన్వయార్థ :[కేవలినః ] కేవలీకో [స్థాననిషణ్ణవిహారాః ]
ఖడే రహనా, బైఠనా ఔర విహార [ఈహాపూర్వం ] ఇచ్ఛాపూర్వక [న భవన్తి ] నహీం హోతే, [తస్మాత్ ]
ఇసలియే [బంధ న భవతి ] ఉన్హేం బన్ధ నహీం హై; [మోహనీయస్య ] మోహనీయవశ జీవకో
[సాక్షార్థమ్ ] ఇన్ద్రియవిషయసహితరూపసే బన్ధ హోతా హై
.
టీకా :యహ, కేవలీ భట్టారకకో మనరహితపనేకా ప్రకాశన హై (అర్థాత్ యహాఁ
కేవలీభగవానకా మనరహితపనా దర్శాయా హై ) .
అర్హంతయోగ్య పరమ లక్ష్మీసే విరాజమాన, పరమవీతరాగ సర్వజ్ఞ కేవలీభగవానకో
ఇచ్ఛాపూర్వక కోఈ భీ వర్తన నహీం హోతా; ఇసలియే వే భగవాన (కుఛ) చాహతే నహీం హైం, క్యోంకి
మనప్రవృత్తికా అభావ హై; అథవా, వే ఇచ్ఛాపూర్వక ఖడే నహీం రహతే, బైఠతే నహీం హైం అథవా
శ్రీవిహారాదిక నహీం కరతే, క్యోంకి ‘అమనస్కాః కేవలినః (కేవలీ మనరహిత హైం )’ ఐసా
శాస్త్రకా వచన హై
. ఇసలియే ఉన తీర్థంకర - పరమదేవకో ద్రవ్యభావస్వరూప చతుర్విధ బంధ
ఠాణణిసేజ్జవిహారా ఈహాపువ్వం ణ హోఇ కేవలిణో .
తమ్హా ణ హోఇ బంధో సాక్ఖట్ఠం మోహణీయస్స ..౧౭౫..
స్థాననిషణ్ణవిహారా ఈహాపూర్వం న భవన్తి కేవలినః .
తస్మాన్న భవతి బంధః సాక్షార్థం మోహనీయస్య ..౧౭౫..
కేవలిభట్టారకస్యామనస్కత్వప్రద్యోతనమేతత.
భగవతః పరమార్హన్త్యలక్ష్మీవిరాజమానస్య కేవలినః పరమవీతరాగసర్వజ్ఞస్య ఈహాపూర్వకం న
కిమపి వర్తనమ్; అతః స భగవాన్ న చేహతే మనఃప్రవృత్తేరభావాత్; అమనస్కాః కేవలినః
ఇతి వచనాద్వా న తిష్ఠతి నోపవిశతి న చేహాపూర్వం శ్రీవిహారాదికం కరోతి . తతస్తస్య
అభిలాషయుక్త విహార, ఆసన, స్థాన జినవరకో నహీం .
నిర్బన్ధ ఇససే, బన్ధ కరతా మోహ - వశ సాక్షార్థ హీ ..౧౭౫..

Page 351 of 388
PDF/HTML Page 378 of 415
single page version

(ప్రకృతిబంధ, ప్రదేశబంధ, స్థితిబంధ ఔర అనుభాగబంధ ) నహీం హోతా .
ఔర, వహ బంధ (౧) కిస కారణసే హోతా హై తథా (౨) కిసే హోతా హై ? (౧) బన్ధ
మోహనీయకర్మకే విలాససే ఉత్పన్న హోతా హై . (౨) ‘అక్షార్థ’ అర్థాత్ ఇన్ద్రియార్థ (ఇన్ద్రియ
విషయ); అక్షార్థ సహిత హో వహ ‘సాక్షార్థ’; మోహనీయకే వశ హుఏ, సాక్షార్థప్రయోజన
(
ఇన్ద్రియవిషయరూప ప్రయోజనవాలే) సంసారియోంకో హీ బంధ హోతా హై .
ఇసీప్రకార (శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత) శ్రీ ప్రవచనసారమేం (౪౪వీం గాథా
ద్వారా) కహా హై కి :
‘‘[గాథార్థ :] ఉన అర్హంతభగవంతోంకో ఉస కాల ఖడే రహనా, బైఠనా, విహార ఔర
ధర్మోపదేశ స్త్రియోంకే మాయాచారకీ భాఁతి, స్వాభావిక హీప్రయత్న బినా హీహోతే హైం .’’
[అబ ఇస ౧౭౫వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ శ్లోక
కహతే హైం :]
[శ్లోకార్థ : ] దేవేన్ద్రోంకే ఆసన కమ్పాయమాన హోనేకే కారణభూత మహా కేవల-
జ్ఞానకా ఉదయ హోనే పర, జో ముక్తిలక్ష్మీరూపీ స్త్రీకే ముఖకమలకే సూర్య హైం ఔర సద్ధర్మకే
తీర్థకరపరమదేవస్య ద్రవ్యభావాత్మకచతుర్విధబంధో న భవతి . స చ బంధః పునః కిమర్థం జాతః
కస్య సంబంధశ్చ ? మోహనీయకర్మవిలాసవిజృంభితః, అక్షార్థమిన్ద్రియార్థం తేన సహ యః వర్తత ఇతి
సాక్షార్థం మోహనీయస్య వశగతానాం సాక్షార్థప్రయోజనానాం సంసారిణామేవ బంధ ఇతి
.
తథా చోక్తం శ్రీప్రవచనసారే
‘‘ఠాణణిసేజ్జవిహారా ధమ్మువదేసో య ణియదయో తేసిం .
అరహంతాణం కాలే మాయాచారో వ్వ ఇత్థీణం ..’’
(శార్దూలవిక్రీడిత)
దేవేన్ద్రాసనకంపకారణమహత్కైవల్యబోధోదయే
ముక్తి శ్రీలలనాముఖామ్బుజరవేః సద్ధర్మరక్షామణేః
.
సర్వం వర్తనమస్తి చేన్న చ మనః సర్వం పురాణస్య తత
సోయం నన్వపరిప్రమేయమహిమా పాపాటవీపావకః ..౨౯౨..

Page 352 of 388
PDF/HTML Page 379 of 415
single page version

రక్షామణి హైం ఐసే పురాణ పురుషకో సర్వ వర్తన భలే హో తథాపి మన సర్వథా నహీం హోతా; ఇసలియే
వే (కేవలజ్ఞానీ పురాణపురుష) వాస్తవమేం అగమ్య మహిమావన్త హైం ఔర పాపరూపీ వనకో
జలానేవాలీ అగ్ని సమాన హైం
.౨౯౨.
గాథా : ౧౭౬ అన్వయార్థ :[పునః ] ఫి ర (కేవలీకో) [ఆయుషః క్షయేణ ]
ఆయుకే క్షయసే [శేషప్రకృతీనామ్ ] శేష ప్రకృతియోంకా [నిర్నాశః ] సమ్పూర్ణ నాశ [భవతి ]
హోతా హై; [పశ్చాత్ ] ఫి ర వే [శీఘ్రం ] శీఘ్ర [సమయమాత్రేణ ] సమయమాత్రమేం [లోకాగ్రం ]
లోకాగ్రమేం [ప్రాప్నోతి ] పహుఁచతే హైం
.
టీకా :యహ, శుద్ధ జీవకో స్వభావగతికీ ప్రాప్తి హోనేకే ఉపాయకా కథన హై .
స్వభావగతిక్రియారూపసే పరిణత, ఛహ అపక్రమసే రహిత, సిద్ధక్షేత్రసమ్ముఖ భగవానకో
పరమ శుక్లధ్యాన ద్వారాకి జో (శుక్లధ్యాన) ధ్యాన - ధ్యేయ - ధ్యాతా సమ్బన్ధీ, ఉసకీ
ఫలప్రాప్తి సమ్బన్ధీ తథా ఉసకే ప్రయోజన సమ్బన్ధీ వికల్పోంసే రహిత హై ఔర నిజ స్వరూపమేం
ఆఉస్స ఖయేణ పుణో ణిణ్ణాసో హోఇ సేసపయడీణం .
పచ్ఛా పావఇ సిగ్ఘం లోయగ్గం సమయమేత్తేణ ..౧౭౬..
ఆయుషః క్షయేణ పునః నిర్నాశో భవతి శేషప్రకృతీనామ్ .
పశ్చాత్ప్రాప్నోతి శీఘ్రం లోకాగ్రం సమయమాత్రేణ ..౧౭౬..
శుద్ధజీవస్య స్వభావగతిప్రాప్త్యుపాయోపన్యాసోయమ్ .
స్వభావగతిక్రియాపరిణతస్య షటకాపక్రమవిహీనస్య భగవతః సిద్ధక్షేత్రాభిముఖస్య
ధ్యానధ్యేయధ్యాతృతత్ఫలప్రాప్తిప్రయోజనవికల్పశూన్యేన స్వస్వరూపావిచలస్థితిరూపేణ పరమశుక్లధ్యానేన
ఆయుఃకర్మక్షయే జాతే వేదనీయనామగోత్రాభిధానశేషప్రకృతీనాం నిర్నాశో భవతి
. శుద్ధనిశ్చయనయేన
౧ రక్షామణి = ఆపత్తియోంసే అథవా పిశాచ ఆదిసే అపనేకో బచానేకే లియే పహినా జానేవాలా మణి .
(కేవలీభగవాన సద్ధర్మకీ రక్షాకే లియేఅసద్ధర్మసే బచనేకే లియేరక్షామణి హైం .)
౨ సంసారీ జీవకో అన్య భవమేం జాతే సమయ ‘ఛహదిశాఓంమేం గమన’ హోతా హై; ఉసే ‘‘ఛహ అపక్రమ’’ కహా
జాతా హై .
హో ఆయుక్షయసే శేష సబ హీ కర్మప్రకృతి వినాశ రే .
సత్వర సమయమేం పహుఁచతే అర్హన్తప్రభు లోకాగ్ర రే ..౧౭౬..

Page 353 of 388
PDF/HTML Page 380 of 415
single page version

అవిచల స్థితిరూప హై ఉసకే ద్వారాఆయుకర్మకా క్షయ హోనే పర, వేదనీయ, నామ ఔర గోత్ర
నామకీ శేష ప్రకృతియోంకా సమ్పూర్ణ నాశ హోతా హై (అర్థాత్ భగవానకో శుక్లధ్యాన ద్వారా
ఆయుకర్మకా క్షయ హోనే పర శేష తీన కర్మోంకా భీ క్షయ హోతా హై ఔర సిద్ధక్షేత్రకీ ఓర
స్వభావగతిక్రియా హోతీ హై )
. శుద్ధనిశ్చయనయసే సహజమహిమావాలే నిజ స్వరూపమేం లీన హోనే పర
భీ వ్యవహారసే వే భగవాన అర్ధ క్షణమేం (సమయమాత్రమేం ) లోకాగ్రమేం పహుఁచతే హైం .
[అబ ఇస ౧౭౬వీం గాథాకీ టీకా పూర్ణ కరతే హుఏ టీకాకార మునిరాజ తీన శ్లోక
కహతే హైం : ]
[శ్లోకార్థ : ] జో ఛహ అపక్రమ సహిత హైం ఐసే భవవాలే జీవోంకే
(సంసారియోంకే ) లక్షణసే సిద్ధోంకా లక్షణ భిన్న హై, ఇసలియే వే సిద్ధ ఊ ర్ధ్వగామీ హైం ఔర
సదా శివ (నిరన్తర సుఖీ) హైం .౨౯౩.
[శ్లోకార్థ : ] బన్ధకా ఛేదన హోనేసే జినకీ అతుల మహిమా హై ఐసే (అశరీరీ
ఔర లోకాగ్రస్థిత) సిద్ధభగవాన అబ దేవోం ఔర విద్యాధరోంకే ప్రత్యక్ష స్తవనకా విషయ నహీం
హీ హైం ఐసా ప్రసిద్ధ హై
. వే దేవాధిదేవ వ్యవహారసే లోకకే అగ్రమేం సుస్థిత హైం ఔర నిశ్చయసే
నిజ ఆత్మామేం జ్యోంకే త్యోం అత్యన్త అవిచలరూపసే రహతే హైం .౨౯౪.
[శ్లోకార్థ : ] (ద్రవ్య, క్షేత్ర, కాల, భవ ఔర భావఐసే పాఁచ పరావర్తనరూప)
స్వస్వరూపే సహజమహిమ్ని లీనోపి వ్యవహారేణ స భగవాన్ క్షణార్ధేన లోకాగ్రం ప్రాప్నోతీతి .
(అనుష్టుభ్)
షటకాపక్రమయుక్తానాం భవినాం లక్షణాత్ పృథక్ .
సిద్ధానాం లక్షణం యస్మాదూర్ధ్వగాస్తే సదా శివాః ..౨౯౩..
(మందాక్రాంతా)
బన్ధచ్ఛేదాదతులమహిమా దేవవిద్యాధరాణాం
ప్రత్యక్షోద్య స్తవనవిషయో నైవ సిద్ధః ప్రసిద్ధః
.
లోకస్యాగ్రే వ్యవహరణతః సంస్థితో దేవదేవః
స్వాత్మన్యుచ్చైరవిచలతయా నిశ్చయేనైవమాస్తే
..౨౯౪..
(అనుష్టుభ్)
పంచసంసారనిర్ముక్తాన్ పంచసంసారముక్త యే .
పంచసిద్ధానహం వందే పంచమోక్షఫలప్రదాన్ ..౨౯౫..