કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]જીવ અધિકાર[ ૨૩ શુદ્ધનિશ્ચયેન સહજજ્ઞાનાદિપરમસ્વભાવગુણાનામાધારભૂતત્વાત્કારણશુદ્ધજીવઃ . અયં ચેતનઃ . અસ્ય ચેતનગુણાઃ . અયમમૂર્તઃ . અસ્યામૂર્તગુણાઃ . અયં શુદ્ધઃ . અસ્ય શુદ્ધગુણાઃ . અયમશુદ્ધઃ . અસ્યાશુદ્ધગુણાઃ . પર્યાયશ્ચ . તથા ગલનપૂરણસ્વભાવસનાથઃ પુદ્ગલઃ . શ્વેતાદિવર્ણાધારો મૂર્તઃ . અસ્ય હિ મૂર્તગુણાઃ . અયમચેતનઃ . અસ્યાચેતનગુણાઃ . સ્વભાવવિભાવગતિક્રિયાપરિણતાનાં જીવપુદ્ગલાનાં સ્વભાવવિભાવગતિહેતુઃ ધર્મઃ . સ્વભાવવિભાવસ્થિતિક્રિયાપરિણતાનાં તેષાં સ્થિતિહેતુરધર્મઃ . પંચાનામવકાશદાન- ચેતન હૈ; ઇસકે( – જીવકે ) ચેતન ગુણ હૈં . યહ અમૂર્ત હૈ; ઇસકે અમૂર્ત ગુણ હૈં . યહ શુદ્ધ હૈ; ઇસકે શુદ્ધ ગુણ હૈં . યહ અશુદ્ધ હૈ; ઇસકે અશુદ્ધ ગુણ હૈં . પર્યાય ભી ઇસીપ્રકાર હૈ .
ઔર, જો ગલન - પૂરણસ્વભાવ સહિત હૈ (અર્થાત્ પૃથક્ હોને ઔર એકત્રિત હોનેકે સ્વભાવવાલા હૈ ) વહ પુદ્ગલ હૈ . યહ (પુદ્ગલ) શ્વેતાદિ વર્ણોંકે આધારભૂત મૂર્ત હૈ; ઇસકે મૂર્ત ગુણ હૈં . યહ અચેતન હૈ; ઇસકે અચેતન ગુણ હૈં .
૧સ્વભાવગતિક્રિયારૂપ ઔર વિભાવગતિક્રિયારૂપ પરિણત જીવ - પુદ્ગલોંકો સ્વભાવગતિકા ઔર વિભાવગતિકા નિમિત્ત સો ધર્મ હૈ .
૨સ્વભાવસ્થિતિક્રિયારૂપ ઔર વિભાવસ્થિતિક્રિયારૂપ પરિણત જીવ-પુદ્ગલોંકો
અર્થાત્ કારણ-અપેક્ષાસે શુદ્ધ અર્થાત્ શક્તિ-અપેક્ષાસે શુદ્ધ . કાર્યશુદ્ધ અર્થાત્ કાર્ય-અપેક્ષાસે શુદ્ધ
અર્થાત્ વ્યક્તિ-અપેક્ષાસે શુદ્ધ .]
૧ ચૌદહવેં ગુણસ્થાનકે અન્તમેં જીવ ઊ ર્ધ્વગમનસ્વભાવસે લોકાન્તમેં જાતા હૈ વહ જીવકી સ્વભાવગતિક્રિયા
હૈ ઔર સંસારાવસ્થામેં કર્મકે નિમિત્તસે ગમન કરતા હૈ વહ જીવકી વિભાવગતિક્રિયા હૈ . એક પૃથક્
પરમાણુ ગતિ કરતા હૈ વહ પુદ્ગલકી સ્વભાવગતિક્રિયા હૈ ઔર પુદ્ગલસ્કન્ધ ગમન કરતા હૈ વહ પુદ્ગલકી
(સ્કન્ધકે પ્રત્યેક પરમાણુકી) વિભાવગતિક્રિયા હૈ . ઇસ સ્વાભાવિક તથા વૈભાવિક ગતિક્રિયામેં ધર્મદ્રવ્ય
નિમિત્તમાત્ર હૈ .
૨- સિદ્ધદશામેં જીવ સ્થિર રહતા હૈ વહ જીવકી સ્વાભાવિક સ્થિતિક્રિયા હૈ ઔર સંસારદશામેં સ્થિર રહતા હૈ
વહ જીવકી વૈભાવિક સ્થિતિક્રિયા હૈ . અકેલા પરમાણુ સ્થિર રહતા હૈ વહ પુદ્ગલકી સ્વાભાવિક
સ્થિતિક્રિયા હૈ ઔર સ્કન્ધ સ્થિર રહતા હૈ વહ પુદ્ગલકી (સ્કન્ધકે પ્રત્યેક પરમાણુકી) વૈભાવિક
સ્થિતિક્રિયા હૈ . ઇન જીવ-પુદ્ગલકી સ્વાભાવિક તથા વૈભાવિક સ્થિતિક્રિયામેં અધર્મદ્રવ્ય નિમિત્તમાત્ર હૈ .