પરમાણુવિશેષોક્તિ રિયમ્ .
યથા જીવાનાં નિત્યાનિત્યનિગોદાદિસિદ્ધક્ષેત્રપર્યન્તસ્થિતાનાં સહજપરમપારિણામિક- ભાવવિવક્ષાસમાશ્રયેણ સહજનિશ્ચયનયેન સ્વસ્વરૂપાદપ્રચ્યવનત્વમુક્ત મ્, તથા પરમાણુદ્રવ્યાણાં પંચમભાવેન પરમસ્વભાવત્વાદાત્મપરિણતેરાત્મૈવાદિઃ, મધ્યો હિ આત્મપરિણતેરાત્મૈવ, અંતોપિ સ્વસ્યાત્મૈવ પરમાણુઃ . અતઃ ન ચેન્દ્રિયજ્ઞાનગોચરત્વાદ્ અનિલાનલાદિભિરવિનશ્વરત્વાદવિભાગી હે શિષ્ય સ પરમાણુરિતિ ત્વં તં જાનીહિ .
[આત્મમધ્યમ્ ] સ્વયં હી જિસકા મધ્ય હૈ ઔર [આત્માન્તમ્ ] સ્વયં હી જિસકા અન્ત હૈ (અર્થાત્ જિસકે આદિમેં, મધ્યમેં ઔર અન્તમેં પરમાણુકા નિજ સ્વરૂપ હી હૈ ), [ન એવ ઇન્દ્રિયૈઃ ગ્રાહ્યમ્ ] જો ઇન્દ્રિયોંસે ગ્રાહ્ય ( – જાનનેમેં આને યોગ્ય) નહીં હૈ ઔર [યદ્ અવિભાગિ] જો અવિભાગી હૈ, [તત્ ] વહ [પરમાણું દ્રવ્યં ] પરમાણુદ્રવ્ય [વિજાનીહિ ] જાન . ટીકા : — યહ, પરમાણુકા વિશેષ કથન હૈ .
જિસપ્રકાર સહજ પરમ પારિણામિકભાવકી વિવક્ષાકા આશ્રય કરનેવાલે સહજ નિશ્ચયનયકી અપેક્ષાસે નિત્ય ઔર અનિત્ય નિગોદસે લેકર સિદ્ધક્ષેત્ર પર્યન્ત વિદ્યમાન જીવોંકા નિજ સ્વરૂપસે અચ્યુતપના કહા ગયા હૈ, ઉસી પ્રકાર પંચમભાવકી અપેક્ષાસે પરમાણુદ્રવ્યકા પરમસ્વભાવ હોનેસે પરમાણુ સ્વયં હી અપની પરિણતિકા આદિ હૈ, સ્વયં હી અપની પરિણતિકા મધ્ય હૈ ઔર સ્વયં હી અપના અન્ત ભી હૈ (અર્થાત્ આદિમેં ભી સ્વયં હી, મધ્યમેં ભી સ્વયં હી ઔર અન્તમેં ભી પરમાણુ સ્વયં હી હૈ, કભી નિજ સ્વરૂપસે ચ્યુત નહીં હૈ) . જો ઐસા હોનેસે, ઇન્દ્રિયજ્ઞાનગોચર ન હોનેસે ઔર પવન, અગ્નિ ઇત્યાદિ દ્વારા નાશકો પ્રાપ્ત ન હોનેસે, અવિભાગી હૈ ઉસે, હે શિષ્ય ! તૂ પરમાણુ જાન .
[અબ ૨૬વીં ગાથાકી ટીકા પૂર્ણ કરતે હુએ ટીકાકાર મુનિરાજ શ્લોક કહતે હૈં : ]
[શ્લોેકાર્થ : — ] જડાત્મક પુદ્ગલકી સ્થિતિ સ્વયંમેં ( – પુદ્ગલમેં હી) જાનકર (અર્થાત્ જડસ્વરૂપ પુદ્ગલ પુદ્ગલકે નિજ સ્વરૂપમેં હી રહતે હૈં ઐસા જાનકર), વે સિદ્ધભગવન્ત અપને ચૈતન્યાત્મક સ્વરૂપમેં ક્યોં નહીં રહેંગે ? (અવશ્ય રહેંગે .) ૪૦.