atropayogalakṣhaṇamukta m .
ātmanashchaitanyānuvartī pariṇāmaḥ sa upayogaḥ . ayan dharmaḥ . jīvo dharmī . anayoḥ sambandhaḥ pradīpaprakāshavat . gnānadarshanavikalpenāsau dvividhaḥ . atra gnānopayogo‘pi svabhāv- vibhāvabhedād dvividho bhavati . ih hi svabhāvagnānam amūrtam avyābādham atīndriyam avinashvaram . tachcha kāryakāraṇarūpeṇ dvividhan bhavati . kāryan tāvat sakalavimalakevalagnānam . tasya kāraṇan paramapāriṇāmikabhāvasthitatrikālanirupādhirūpan sahajagnānan syāt . kevalan vibhāv- rūpāṇi gnānāni trīṇi kumatikushrutavibhaṅgabhāñji bhavanti . eteṣhām upayogabhedānān gnānānān bhedo vakṣhyamāṇasūtrayordvayorboddhavya iti .
gāthā : 10 anvayārtha : — [jīvaḥ ] jīv [upayogamayaḥ ] upayogamay hai . [upayogaḥ ] upayog [gnānadarshanan bhavati ] gnān aur darshan hai . [gnānopayogaḥ dvividhaḥ ] gnānopayog do prakārakā hai : [svabhāvagnānan ] svabhāvagnān aur [vibhāvagnānam iti ] vibhāvagnān . ṭīkā : — yahān̐ (is gāthāmen) upayogakā lakṣhaṇ kahā hai .
ātmākā chaitanya-anuvartī (chaitanyakā anusaraṇ karake vartanevālā) pariṇām so upayog hai . upayog dharma hai, jīv dharmī hai . dīpak aur prakāsh jaisā unakā sambandha hai . gnān aur darshanake bhedase yah upayog do prakārakā hai (arthāt upayogake do prakār hain : gnānopayog aur darshanopayog) . inamen gnānopayog bhī svabhāv aur vibhāvake bhedake kāraṇ do prakārakā hai (arthāt gnānopayogake bhī do prakār hain : svabhāvagnānopayog aur vibhāvagnānopayog) . unamen svabhāvagnān amūrta, avyābādh, atīndriy aur avināshī hai; vah bhī kārya aur kāraṇarūpase do prakārakā hai (arthāt svabhāvagnānake bhī do prakār hain : kāryasvabhāvagnān aur kāraṇasvabhāvagnān) . kārya to sakalavimal (sarvathā nirmal) kevalagnān hai aur usakā kāraṇ param pāriṇāmikabhāvase sthit trikālanirupādhik sahajagnān hai . keval vibhāvarūp gnān tīn hain : kumati, kushrut aur vibhaṅga .
is upayogake bhedarūp gnānake bhed, ab kahe jānevāle do sūtron dvārā (11 aur
[bhāvārthaḥ — chaitanyānuvidhāyī pariṇām vah upayog hai . upayog do prakārakā hai :
12vīn gāthā dvārā) jānanā .