atrAtmArAdhanAyA.n vartamAnasya jantorev pratikramaNasvarUpamukta m .
yastu paramatattvaj~nAnI jIvaH nirantarAbhimukhatayA hyatruTayatpariNAmasa.ntatyA sAkShAt.h svabhAvasthitAvAtmArAdhanAyA.n vartate aya.n niraparAdhaH . vigatAtmArAdhanaH sAparAdhaH, at ev niravasheSheN virAdhana.n muktvA . vigato rAdho yasya pariNAmasya sa virAdhanaH . yasmAnnishchayapratikramaNamayaH sa jIvastat ev pratikramaNasvarUp ityuchyate .
tathA chokta.n samayasAre —
(jIv) [pratikramaNam ] pratikramaN [uchyate ] kahalAtA hai, [yasmAt ] kAraN ki vah
[pratikramaNamayaH bhavet ] pratikramaNamay hai .
TIkA : — yahA.N AtmAkI ArAdhanAme.n vartate hue jIvako hI pratikramaNasvarUp kahA hai .
jo paramatattvaj~nAnI jIv nira.ntar abhimukharUpase ( – AtmasammukharUpase) aTUT ( – dhArAvAhI) pariNAmasantati dvArA sAkShAt svabhAvasthitime.n — AtmAkI ArAdhanAme.n — vartatA hai vah niraparAdh hai . jo AtmAke ArAdhan rahit hai vah sAparAdh hai; isIliye, niravasheSharUpase virAdhan Cho.Dkar — aisA kahA hai . jo pariNAm ‘vigatarAdh’ arthAt ❃rAdh rahit hai vah virAdhan hai . vah (virAdhan rahit – niraparAdh) jIv nishchayapratikramaNamay hai, isIliye use pratikramaNasvarUp kahA jAtA hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI samayasArame.n (304vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki : —
‘‘[gAthArtha : — ] sa.nsiddhi, rAdh, siddha, sAdhit aur ArAdhit — yah shabda ekArtha hai.n; jo AtmA ‘apagatarAdh’ arthAt rAdhase rahit hai vah AtmA aparAdh hai .’’ ❃ rAdh = ArAdhanA; prasannatA; kR^ipA; siddhi; pUrNatA; siddha karanA vah; pUrNa karanA vah .