atra niyamashabdasya sAratvapratipAdanadvAreN svabhAvaratnatrayasvarUpamukta m .
yaH sahajaparamapAriNAmikabhAvasthitaH svabhAvAnantachatuShTayAtmakaH shuddhaj~nAnachetanA- pariNAmaH sa niyamaH . niyamen cha nishchayen yatkArya.n prayojanasvarUpa.n j~nAnadarshanachAritram . j~nAna.n tAvat.h teShu triShu paradravyaniravala.nbatven niHsheShatontarmukhayogashakte : sakAshAt.h nij-
gAthA : 3 anvayArtha : — [saH niyamaH ] niyam arthAt [niyamen cha ] niyamase (nishchit) [yat kArya.n ] jo karaneyogya ho vah arthAt [j~nAnadarshanachAritram ] j~nAnadarshanachAritra . [viparItaparihArArtha.n ] viparItake parihAr hetuse (j~nAnadarshanachAritrase viruddha bhAvo.nkA tyAg karaneke liye) [khalu ] vAstavame.n [sAram iti vachanam ] ‘sAr’ aisA vachan [bhaNitam ] kahA hai
TIkA : — yahA.N (is gAthAme.n), ‘niyam’ shabdako ‘sAr’ shabda kyo.n lagAyA hai usake pratipAdan dvArA svabhAvaratnatrayakA svarUp kahA hai .
jo sahaj 1param pAriNAmik bhAvase sthit, svabhAv-anantachatuShTayAtmak nishchayase (nishchit) jo karaneyogya — prayojanasvarUp — ho vah arthAt j~nAnadarshanachAritra . un tIno.nme.nse pratyekakA svarUp kahA jAtA hai : (1) paradravyakA avala.nban liye binA
nirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai . [visheShake liye hindI samayasAr gA0 320
shrI jayasenAchAryadevakI sa.nskR^it TIkA aur bR^ihadadravyasa.ngrah gAthA 13 kI TIkA dekho .]
liye nahI.n hai aur paryAyArthik nayakA viShay nahI.n hai; yah shuddhaj~nAnachetanApariNAm to utpAdavyayanirapekSha ekarUp hai aur dravyArthik nayakA viShay hai .
[kAraNaniyamake Ashrayase kAryaniyam pragaT hotA hai .]
8 ]
2shuddhaj~nAnachetanApariNAm so 3niyam ( – kAraNaniyam) hai . niyam ( – kAryaniyam) arthAt
1- is param pAriNAmik bhAvame.n ‘pAriNAmik’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit
2- isa shuddhaj~nAnachetanApariNAmame.n ‘pariNAm’ shabda hone par bhI vah utpAdavyayarUp pariNAmako sUchit karaneke
3- yah niyam so kAraNaniyam hai, kyo.nki vah samyagj~nAnadarshanachAritrarUp kAryaniyamakA kAraN hai .