kAraNakAryaparamANudravyasvarUpAkhyAnametat.h .
pR^ithivyaptejovAyavo dhAtavashchatvAraH; teShA.n yo hetuH sa kAraNaparamANuH . sa ev jaghanya- paramANuH snigdharUkShaguNAnAmAnantyAbhAvAt.h samaviShamaba.ndhayorayogya ityarthaH . snigdharUkShaguNA- nAmanantatvasyopari dvAbhyAm chaturbhiH samabandhaH tribhiH pa~nchabhirviShamabandhaH . ayamutkR^iShTa- paramANuH . galatA.n pudgaladravyANAm anto.avasAnastasmin sthito yaH sa kAryaparamANuH . aNavashchaturbhedAH kAryakAraNajaghanyotkR^iShTabhedaiH . tasya paramANudravyasya svarUpasthitatvAt.h vibhAvAbhAvAt.h paramasvabhAv iti .
tathA chokta.n pravachanasAre — hue avibhAgI antim a.nshako) [kAryaparamANuH ] kAryaparamANu [j~nAtavya: ] jAnanA . TIkA : — yah, kAraNaparamANudravya aur kAryaparamANudravyake svarUpakA kathan hai .
pR^ithvI, jal, tej aur vAyu yah chAr dhAtue.N hai.n; unakA jo hetu hai vah kAraNaparamANu hai . vahI (paramANu), ek guN snigdhatA yA rUkShatA honese, sam yA viSham bandhake ayogya aisA jaghanya paramANu hai — aisA artha hai . ek guN snigdhatA yA rUkShatAke U par, do guNavAlekA aur chAr guNavAlekA ❃samabandha hotA hai tathA tIn guNavAlekA aur pA.Nch guNavAlekA ❃viShamabandha hotA hai, — yah utkR^iShTa paramANu hai . galate arthAt pR^ithak hote pudgaladravyo.nke antame.n — avasAname.n (antim dashAme.n) sthit vah kAryaparamANu hai (arthAt skandha khaNDit hote - hote jo ChoTese ChoTA avibhAg bhAg rahatA hai vah kAryaparamANu hai ) . (isaprakAr) aNuo.nke ( – paramANuo.nke) chAr bhed hai.n : kArya, kAraN, jaghanya aur utkR^iShTa . vah paramANudravya svarUpame.n sthit honese use vibhAvakA abhAv hai, isaliye (use) param svabhAv hai .
isIprakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI pravachanasArame.n (165vI.n tathA ❃samabandha arthAt sam sa.nkhyAke guNavAle paramANuo.nkA bandha aur viShamabandha arthAt viSham sa.nkhyAke guNavAle paramANuo.nkA bandha . yahA.N (TIkAme.n) samabandha aur viShamabandhakA ek – ek udAharaN diyA hai tadanusAr
166vI.n gAthA dvArA) kahA hai ki : —