ଅତ୍ର ସହଜଜ୍ଞାନଂ ଶୁଦ୍ଧାନ୍ତସ୍ତତ୍ତ୍ଵପରମତତ୍ତ୍ଵଵ୍ଯାପକତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵରୂପପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମ୍ . କେଵଲଜ୍ଞାନଂ ସକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମ୍ . ‘ରୂପିଷ୍ଵଵଧେଃ’ ଇତି ଵଚନାଦଵଧିଜ୍ଞାନଂ ଵିକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମ୍ . ତଦନନ୍ତଭାଗଵସ୍ତ୍ଵଂଶ- ଗ୍ରାହକତ୍ଵାନ୍ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନଂ ଚ ଵିକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମ୍ . ମତିଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନଦ୍ଵିତଯମପି ପରମାର୍ଥତଃ ପରୋକ୍ଷଂ ଵ୍ଯଵହାରତଃ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଚ ଭଵତି .
କିଂ ଚ ଉକ୍ତେ ଷୁ ଜ୍ଞାନେଷୁ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷମୂଲମେକଂ ନିଜପରମତତ୍ତ୍ଵନିଷ୍ଠସହଜଜ୍ଞାନମେଵ . ଅପି ଚ ପାରିଣାମିକଭାଵସ୍ଵଭାଵେନ ଭଵ୍ଯସ୍ଯ ପରମସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ ସହଜଜ୍ଞାନାଦପରମୁପାଦେଯଂ ନ ସମସ୍ତି .
ଅନେନ ସହଜଚିଦ୍ଵିଲାସରୂପେଣ ସଦା ସହଜପରମଵୀତରାଗଶର୍ମାମୃତେନ ଅପ୍ରତିହତନିରା- ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ . ପରମଭାଵମେଂ ସ୍ଥିତ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟିକୋ ୧ଯହ ଚାର ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନ ହୋତେ ହୈଂ . ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ ହୋ ଵହାଁ ମତିଜ୍ଞାନ, ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଔର ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ‘କୁମତିଜ୍ଞାନ,’ ‘କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ’ ତଥା ‘ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ’ — ଐସେ ନାମାଂତରୋଂକୋ (ଅନ୍ଯ ନାମୋଂକୋ) ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ .
ଯହାଁ (ଊ ପର କହେ ହୁଏ ଜ୍ଞାନୋଂମେଂ) ସହଜଜ୍ଞାନ, ଶୁଦ୍ଧ ଅନ୍ତଃତତ୍ତ୍ଵରୂପ ପରମତତ୍ତ୍ଵମେଂ ଵ୍ଯାପକ ହୋନେସେ, ୨ସ୍ଵରୂପପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ . କେଵଲଜ୍ଞାନ ସକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ (ସମ୍ପୂର୍ଣପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ) ହୈ . ‘ରୂପିଷ୍ଵଵଧେଃ (ଅଵଧିଜ୍ଞାନକା ଵିଷଯ – ସମ୍ବନ୍ଧ ରୂପୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ହୈ )’ ଐସା (ଆଗମକା) ଵଚନ ହୋନେସେ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଵିକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ (ଏକଦେଶପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ) ହୈ . ଉସକେ ଅନନ୍ତଵେଂ ଭାଗମେଂ ଵସ୍ତୁକେ ଅଂଶକା ଗ୍ରାହକ ( – ଜ୍ଞାତା) ହୋନେସେ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଭୀ ଵିକଲପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ . ମତିଜ୍ଞାନ ଔର ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଦୋନୋଂ ପରମାର୍ଥସେ ପରୋକ୍ଷ ହୈଂ ଔର ଵ୍ଯଵହାରସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈଂ .
ଔର ଵିଶେଷ ଯହ ହୈ କି — ଉକ୍ତ (ଊ ପର କହେ ହୁଏ) ଜ୍ଞାନୋଂମେଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକା ମୂଲ ନିଜପରମତତ୍ତ୍ଵମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସା ଏକ ସହଜଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ; ତଥା ସହଜଜ୍ଞାନ (ଉସକେ) ପାରିଣାମିକଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ଭଵ୍ଯକା ପରମସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ, ସହଜଜ୍ଞାନକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ କୁଛ ଉପାଦେଯ ନହୀଂ ହୈ .
ଇସ ସହଜଚିଦ୍ଵିଲାସରୂପ (୧) ସଦା ସହଜ ପରମ ଵୀତରାଗ ସୁଖାମୃତ, (୨) ଅପ୍ରତିହତ ନିରାଵରଣ ପରମ ଚିତ୍ଶକ୍ତିକା ରୂପ, (୩) ସଦା ଅନ୍ତର୍ମୁଖ ଐସା ସ୍ଵସ୍ଵରୂପମେଂ ଅଵିଚଲ ସ୍ଥିତିରୂପ ସହଜ ପରମ ଚାରିତ୍ର, ଔର (୪) ତ୍ରିକାଲ ଅଵିଚ୍ଛିନ୍ନ (ଅଟୂଟ) ହୋନେସେ ସଦା ନିକଟ ଐସୀ ପରମ ଚୈତନ୍ଯରୂପକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା — ଇସ ସ୍ଵଭାଵ-
ଜୀଵୋଂକୋ ହୋତା ହୈ . ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ କିନ୍ହୀଂ-କିନ୍ହୀଂ ମୁନିଵରୋଂକୋ — ଵିଶିଷ୍ଟସଂଯମଧରୋଂକୋ — ହୋତା ହୈ .
୧ସୁମତିଜ୍ଞାନ ଔର ସୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ସର୍ଵ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି ଜୀଵୋଂକୋ ହୋତେ ହୈଂ . ସୁଅଵଧିଜ୍ଞାନ କିନ୍ହୀଂ-କିନ୍ହୀଂ ସମ୍ଯଗ୍ଦୃଷ୍ଟି
୨ସ୍ଵରୂପପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ = ସ୍ଵରୂପସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ; ସ୍ଵରୂପ-ଅପେକ୍ଷାସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ; ସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ .