ଭଵତି . କୁତଃ, ନିଜପରମାତ୍ମସ୍ଥିତସହଜଦର୍ଶନସହଜଚାରିତ୍ରସହଜସୁଖସହଜପରମଚିଚ୍ଛକ୍ତି ନିଜ- କାରଣସମଯସାରସ୍ଵରୂପାଣି ଚ ଯୁଗପତ୍ ପରିଚ୍ଛେତ୍ତୁଂ ସମର୍ଥତ୍ଵାତ୍ ତଥାଵିଧମେଵ . ଇତି ଶୁଦ୍ଧ- ଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତ ମ୍ .
ଇଦାନୀଂ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପଭେଦସ୍ତ୍ଵଯମୁଚ୍ଯତେ . ଅନେକଵିକଲ୍ପସନାଥଂ ମତିଜ୍ଞାନମ୍ ଉପ- ଲବ୍ଧିଭାଵନୋପଯୋଗାଚ୍ଚ ଅଵଗ୍ରହାଦିଭେଦାଚ୍ଚ ବହୁବହୁଵିଧାଦିଭେଦାଦ୍ଵା . ଲବ୍ଧିଭାଵନାଭେଦାଚ୍ଛ୍ରୁତଜ୍ଞାନଂ ଦ୍ଵିଵିଧମ୍ . ଦେଶସର୍ଵପରମଭେଦାଦଵଧିଜ୍ଞାନଂ ତ୍ରିଵିଧମ୍ . ଋଜୁଵିପୁଲମତିଵିକଲ୍ପାନ୍ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନଂ ଚ ଦ୍ଵିଵିଧମ୍ . ପରମଭାଵସ୍ଥିତସ୍ଯ ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟେରେତତ୍ସଂଜ୍ଞାନଚତୁଷ୍କଂ ଭଵତି . ମତିଶ୍ରୁତାଵଧିଜ୍ଞାନାନି ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଂ ପରିପ୍ରାପ୍ଯ କୁମତିକୁଶ୍ରୁତଵିଭଂଗଜ୍ଞାନାନୀତି ନାମାନ୍ତରାଣି ପ୍ରପେଦିରେ . ( – ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ ) ଇସଲିଯେ ଅସହାଯ ହୈ, ଵହ କାର୍ଯସ୍ଵଭାଵଜ୍ଞାନ ହୈ . କାରଣଜ୍ଞାନ ଭୀ ଵୈସା ହୀ ହୈ . କାହେସେ ? ନିଜ ପରମାତ୍ମାମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ସହଜଦର୍ଶନ, ସହଜଚାରିତ୍ର, ସହଜସୁଖ ଔର ସହଜପରମଚିତ୍ଶକ୍ତିରୂପ ନିଜ କାରଣସମଯସାରକେ ସ୍ଵରୂପୋଂକୋ ଯୁଗପଦ୍ ଜାନନେମେଂ ସମର୍ଥ ହୋନେସେ ଵୈସା ହୀ ହୈ . ଇସ ପ୍ରକାର ଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନକା ସ୍ଵରୂପ କହା .
ଅବ ଯହ (ନିମ୍ନାନୁସାର), ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନକା ସ୍ଵରୂପ ଔର ଭେଦ କହେ ଜାତେ ହୈଂ : ଭେଦସେ ମତିଜ୍ଞାନ ଅନେକ ଭେଦଵାଲା ହୈ . ଲବ୍ଧି ଔର ଭାଵନାକେ ଭେଦସେ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ . ଦେଶ, ସର୍ଵ ଔର ପରମକେ ଭେଦସେ (ଅର୍ଥାତ୍ ଦେଶାଵଧି, ସର୍ଵାଵଧି ତଥା ପରମାଵଧି ଐସେ ତୀନ ଭେଦୋଂକେ କାରଣ) ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈ . ଋଜୁମତି ଔର ଵିପୁଲମତିକେ ଭେଦକେ କାରଣ
ପୁନଃ ଚିଂତନ ସୋ ଭାଵନା ହୈ; ‘ଯହ କାଲା ହୈ,’ ‘ଯହ ପୀଲା ହୈ’ ଇତ୍ଯାଦିରୂପ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଵ୍ଯାପାର ( – ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକା ଵ୍ଯାପାର) ସୋ ଉପଯୋଗ ହୈ .
ଲିଯେ ମୋକ୍ଷଶାସ୍ତ୍ର (ସଟୀକ) ଦେଖେଂ .]
୨୮ ]
୧ଉପଲବ୍ଧି, ଭାଵନା ଔର ଉପଯୋଗସେ ତଥା ୨ଅଵଗ୍ରହାଦି ଭେଦସେ ଅଥଵା ୩ବହୁ, ବହୁଵିଧ ଆଦି
୧ମତିଜ୍ଞାନ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈ : ଉପଲବ୍ଧି, ଭାଵନା ଔର ଉପଯୋଗ . ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ଜିସମେଂ ନିମିତ୍ତ
୨ମତିଜ୍ଞାନ ଚାର ଭେଦଵାଲା ହୈ : ଅଵଗ୍ରହ, ଈହା ( – ଵିଚାରଣା), ଅଵାଯ ( – ନିର୍ଣଯ) ଔର ଧାରଣା . [ଵିଶେଷକେ
୩ମତିଜ୍ଞାନ ବାରହ ଭେଦଵାଲା ହୈ : ବହୁ, ଏକ, ବହୁଵିଧ, ଏକଵିଧ, କ୍ଷିପ୍ର, ଅକ୍ଷିପ୍ର, ଅନିଃସୃତ, ନିଃସୃତ, ଅନୁକ୍ତ,
ଉକ୍ତ, ଧ୍ରୁଵ ତଥା ଅଧ୍ରୁଵ . [ଵିଶେଷକେ ଲିଯେ ମୋକ୍ଷଶାସ୍ତ୍ର (ସଟୀକ) ଦେଖେଂ .]