ଯୁକ୍ତାନାଂ ସଂସାରିଣାଂ ଵିଭାଵଗତିକ୍ରିଯାହେତୁଶ୍ଚ . ଯଥୋଦକଂ ପାଠୀନାନାଂ ଗମନକାରଣଂ ତଥା ତେଷାଂ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଗମନକାରଣଂ ସ ଧର୍ମଃ . ସୋଽଯମମୂର୍ତଃ ଅଷ୍ଟସ୍ପର୍ଶନଵିନିର୍ମୁକ୍ତ : ଵର୍ଣରସପଂଚକଗଂଧ- ଦ୍ଵିତଯଵିନିର୍ମୁକ୍ତ ଶ୍ଚ ଅଗୁରୁକଲଘୁତ୍ଵାଦିଗୁଣାଧାରଃ ଲୋକମାତ୍ରାକାରଃ ଅଖଣ୍ଡୈକପଦାର୍ଥଃ . ସହଭୁଵୋଃ ଗୁଣାଃ, କ୍ରମଵର୍ତିନଃ ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚେତି ଵଚନାଦସ୍ଯ ଗତିହେତୋର୍ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧଗୁଣାଃ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯା ଭଵନ୍ତି . ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଥିତିହେତୁର୍ଵିଶେଷଗୁଣଃ . ଅସ୍ଯୈଵ ତସ୍ଯ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯସ୍ଯ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ ସର୍ଵେ ଭଵନ୍ତି . ଆକାଶସ୍ଯାଵକାଶଦାନଲକ୍ଷଣମେଵ ଵିଶେଷଗୁଣଃ . ଇତରେ ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋର୍ଗୁଣାଃ ସ୍ଵସ୍ଯାପି ସଦ୍ରଶା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ଲୋକାକାଶଧର୍ମାଧର୍ମାଣାଂ ସମାନପ୍ରମାଣତ୍ଵେ ସତି ନ ହ୍ଯଲୋକାକାଶସ୍ଯ ହ୍ରସ୍ଵତ୍ଵମିତି . ହୈଂ — ଐସେ ଅଯୋଗୀ ଭଗଵାନକୋ ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯାରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେ ପର ❃
❃
ଵହ ଧର୍ମ ଉନ ଜୀଵ - ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଗମନକା କାରଣ (ନିମିତ୍ତ) ହୈ . ଵହ ଧର୍ମ ଅମୂର୍ତ, ଆଠ ସ୍ପର୍ଶ ରହିତ, ତଥା ପାଁଚ ଵର୍ଣ, ପାଁଚ ରସ ଔର ଦୋ ଗଂଧ ରହିତ, ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵାଦି ଗୁଣୋଂକେ ଆଧାରଭୂତ, ଲୋକମାତ୍ର ଆକାରଵାଲା ( – ଲୋକପ୍ରମାଣ ଆକାରଵାଲା), ଅଖଣ୍ଡ ଏକ ପଦାର୍ଥ ହୈ . ‘‘ସହଭାଵୀ ଗୁଣ ହୈଂ ଔର କ୍ରମଵର୍ତୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ’’ ଐସା (ଶାସ୍ତ୍ରକା) ଵଚନ ହୋନେସେ ଗତିକେ ହେତୁଭୂତ ଇସ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଗୁଣ ଔର ଶୁଦ୍ଧ ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ .
ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିଶେଷଗୁଣ ସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵ ହୈ . ଇସ ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକେ (ଶେଷ) ଗୁଣ-ପର୍ଯାଯୋଂ ଜୈସେ ଉସ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକେ (ଶେଷ) ସର୍ଵ ଗୁଣ - ପର୍ଯାଯ ହୋତେ ହୈଂ .
ଆକାଶକା, ଅଵକାଶଦାନରୂପ ଲକ୍ଷଣ ହୀ ଵିଶେଷଗୁଣ ହୈ . ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମକେ ଶେଷ ଗୁଣ ଆକାଶକେ ଶେଷ ଗୁଣୋଂ ଜୈସେ ଭୀ ହୈଂ .
— ଇସପ୍ରକାର (ଇସ ଗାଥାକା) ଅର୍ଥ ହୈ .
(ଯହାଁ ଐସା ଧ୍ଯାନମେଂ ରଖନା କି) ଲୋକାକାଶ, ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମ ସମାନ ପ୍ରମାଣଵାଲେ ହୋନେସେ କହୀଂ ଅଲୋକାକାଶକୋ ନ୍ଯୂନତା — ଛୋଟାପନ ନହୀଂ ହୈ ( – ଅଲୋକାକାଶ ତୋ ଅନନ୍ତ ହୈ) .
[ଅବ ୩୦ଵୀଂ ଗାଥାକୀ ଟୀକା ପୂର୍ଣ କରତେ ହୁଏ ଟୀକାକାର ମୁନିରାଜ ଶ୍ଲୋକ କହତେ ହୈଂ : ] ❃ – ସ୍ଵଭାଵଗତିକ୍ରିଯା ତଥା ଵିଭାଵଗତିକ୍ରିଯାକା ଅର୍ଥ ପୃଷ୍ଠ – ୨୩ ପର ଦେଖେଂ .
୬୪ ]
୧ – ଅପକ୍ରମକା ଅର୍ଥ ଦେଖୋ ପୃଷ୍ଠ ୬୩ମେଂ ଫୁ ଟନୋଟ .