ਮੋਕ੍ਸ਼ਪ੍ਰਾਭ੍ਰੁਤਕੀ ਟੀਕਾ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਈੈ .’’ ਐਸਾ ਸ਼ਟ੍ਪ੍ਰਾਭ੍ਰੁਤਕੀ ਸ਼੍ਰ੍ਰੁਤਸਾਗਰਸੂਰਿਕ੍ਰੁਤ ਟੀਕਾਕੇ ਅਂਤਮੇਂ ਲਿਖਾ ਹੈ . ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਕੀ ਮਹਤ੍ਤਾ ਬਤਲਾਨੇਵਾਲੇ ਐਸੇ ਅਨੇਕਾਨੇਕ ਉਲ੍ਲੇਖ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ੍ਯਮੇਂ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ; ੧ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਭੀ ਅਨੇਕ ਹੈਂ . ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਮਨੇ ਦੇਖਾ ਕਿ ਸਨਾਤਨ ਜੈਨ ਸਮ੍ਪ੍ਰਦਾਯਮੇਂ ਕਲਿਕਾਲਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਕਾ ਸ੍ਥਾਨ ਅਦ੍ਵਿਤੀਯ ਹੈ .
ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਕੇ ਰਚੇ ਹੁਏ ਅਨੇਕ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈਂ, ਜਿਨਮੇਂ ਸੇ ਕੁਛ ਵਰ੍ਤਮਾਨਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ . ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵਕੇ ਮੁਖਸੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਸ਼੍ਰ੍ਰੁਤਾਮ੍ਰੁਤਕੀ ਸਰਿਤਾਮੇਂਸੇ ਭਰੇ ਹੁਏ ਵੇ ਅਮ੍ਰੁਤਭਾਜਨ ਆਜ ਭੀ ਅਨੇਕ ਆਤ੍ਮਾਰ੍ਥਿਯੋਂਕੋ ਆਤ੍ਮਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ . ਉਨਕੇ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ, ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ, ਸਮਯਸਾਰ ਔਰ ਨਿਯਮਸਾਰ ਨਾਮਕ ਉਤ੍ਤਮੋਤ੍ਤਮ ਪਰਮਾਗਮੋਂਮੇਂ ਹਜਾਰੋਂ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੋਂਕਾ ਸਾਰ ਆ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਕੇ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਲਿਖੇ ਗਯੇ ਅਨੇਕ ਗ੍ਰਨ੍ਥੋਂਕੇ ਬੀਜ ਇਨ ਪਰਮਾਗਮੋਂਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਐਸਾ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਅਧ੍ਯਯਨ ਕਰਨੇ ਪਰ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਸ਼੍ਰੀ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹਮੇਂ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪਮੇਂ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ ਉਸਕੇ ਨਾਮਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਨਪ੍ਰਵਚਨਕਾ ਸਾਰ ਸਂਗ੍ਰਹੀਤ ਹੈ ਔਰ ਉਸੇ ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵ, ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ ਤਥਾ ਚਰਣਾਨੁਯੋਗਕੇ ਤੀਨ ਅਧਿਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਿਯਾ ਹੈ . ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰ ਇਸ ਭਰਤਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾ ਸਰ੍ਵੋਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਪਰਮਾਗਮ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਕੇ ਜੀਵਕਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਰ੍ਵ ਓਰਸੇ – ਆਗਮ, ਯੁਕ੍ਤਿ, ਅਨੁਭਵ ਏਵਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਸੇ – ਅਤਿ ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਯਾ ਹੈ . ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਯਮਸਾਰਮੇਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਕਾ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਨਿਰੂਪਣ ਹੈ . ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਯਸਾਰਮੇਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਨਵਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਿਯਾ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਯਮਸਾਰਮੇਂ ਮੁਖ੍ਯਤਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਜੀਵ, ਅਜੀਵ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਭਾਵ, ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ, ਆਲੋਚਨਾ, ਪ੍ਰਾਯਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤ, ਸਮਾਧਿ, ਭਕ੍ਤਿ, ਆਵਸ਼੍ਯਕ, ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਆਦਿਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ . ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਯਮਸਾਰ ਭਰਤਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕੇ ਉਤ੍ਤਮੋਤ੍ਤਮ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੋਂਮੇਂਸੇ ਏਕ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਾਭ੍ਰੁਤਤ੍ਰਯਕੀ ਤੁਲਨਾਮੇਂ ਉਸਕੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਲ੍ਪ ਹੈ . ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ ਸ਼ੀਤਲਪ੍ਰਸਾਦਜੀਨੇ ਵਿ੦ ਸਮ੍ਵਤ੍ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਕੇ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ, ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ ਔਰ ਸਮਯਸਾਰ — ਯਹ ਤੀਨ ਰਤ੍ਨ ਹੀ ਅਧਿਕ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧ ਹੈਂ . ਖੇਦਕੀ ਬਾਤ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹੀਂ ਜੈਸਾ ਬਲ੍ਕਿ ਕੁਛ ਅਂਸ਼ੋਂਮੇਂ ਉਨਸੇ ਭੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੋ ਨਿਯਮਸਾਰਰਤ੍ਨ ਹੈ, ਉਸਕੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿ ਇਤਨੀ ਅਲ੍ਪ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਕੋਈ ਤੋ ਉਸਕਾ ਨਾਮ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ .’’
ਯਹ ਨਿਯਮਸਾਰ ਪਰਮਾਗਮ ਮੁਖ੍ਯਤਃ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਕੇ ਨਿਰੁਪਚਾਰ ਨਿਰੂਪਣਕਾ ਅਨੁਪਮ ਗ੍ਰਂਥ ਹੈ . ‘‘ਨਿਯਮ’’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਅਵਸ਼੍ਯ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੋ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯ . ‘‘ਨਿਯਮਸਾਰ’’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਯਮਕਾ ਸਾਰ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯ . ਉਸ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਪਰਮਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ .
੧੯੭੨ ਮੇਂ ਹਿਨ੍ਦੀ ਨਿਯਮਸਾਰਕੀ ਭੂਮਿਕਾਮੇਂ ਠੀਕ ਹੀ ਲਿਖਾ ਹੈ ਕਿ — ‘‘ਆਜ ਤਕ ਸ਼੍ਰੀ
੧ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖੋਂਕੇ ਲਿਏ ਦੇਖਿਯੇ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਠ-੧੬ .